Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXXVI, ãë. 7

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1935/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

7. (1) Âñå îáñóæ­äå­íèå ñîñðå­äîòî­÷è­ëîñü áûëî íà ýòîì îäíîì, íî Ãàí­íè­áàë, ïðÿ­ìî ñïðî­øåí­íûé î åãî ìíå­íèè, îáðà­òèë ìûñ­ëè öàðÿ è âñåõ ïðè­ñóò­ñò­âó­þ­ùèõ ê ñóäü­áàì âîé­íû â öåëîì. Âîò ÷òî îí ñêà­çàë28: (2) «Äàæå åñëè áû ìåíÿ ñòà­ëè ïðè­ãëà­øàòü íà ñîâåò ñ òîãî âðå­ìå­íè, êàê ìû ïåðå­ïðà­âè­ëèñü â Ãðå­öèþ, òî ÿ è ïðè îáñóæ­äå­íèè âîïðî­ñîâ î Åâáåå, îá àõåé­öàõ, î Áåî­òèè âûñêà­çàë áû òî æå ñàìîå ìíå­íèå, ÷òî è ñåãî­äíÿ, êîãäà ðå÷ü èäåò î Ôåñ­ñà­ëèè. (3) ß ñ÷è­òàþ, ÷òî ïðåæ­äå âñå­ãî ñëå­äó­åò ëþáû­ìè ñðåä­ñòâà­ìè âîâëå÷ü â âîåí­íûé ñîþç Ôèëèï­ïà è ìàêåäî­íÿí. (4) Èáî â òîì, ÷òî êàñà­åò­ñÿ Åâáåè, áåî­òèé­öåâ, ôåñ­ñà­ëèé­öåâ, íèêà­êèõ ñîìíå­íèé è íåò: êàê âñå, ó êîãî ìàëî ñèë, îíè çàèñ­êè­âà­þò âñå­ãäà ó òåõ, êòî ñåé­÷àñ ñ íèìè ðÿäîì; òàêèå è íà ñîâå­òå âûñêà­çû­âà­þò­ñÿ íåñìå­ëî, è ïîòîì ñ òîé æå ðàäî­ñòüþ èñïðà­øè­âà­þò ñåáå ïîùà­äó. (5) Ëèøü òîëü­êî çàâèäåâ â Ãðå­öèè ðèì­ñêîå âîé­ñêî, îíè âíîâü ïðè­áåã­íóò ïîä ñåíü ïðè­âû÷­íîé èì âëà­ñòè, è íèêòî èì äàæå íå ïîïå­íÿ­åò çà òî, ÷òî, ïîêà ðèì­ëÿíå áûëè äàëå­êî, îíè íå ïîñìå­ëè ïðî­òè­âî­ñòî­ÿòü òåáå è òâî­å­ìó âîé­ñêó. (6) Íàñêîëü­êî æ âàæ­íåå è áåçîò­ëà­ãà­òåëü­íåå ïðè­âëå÷ü íà íàøó ñòî­ðî­íó Ôèëèï­ïà, íåæå­ëè èõ! Âî-ïåð­âûõ, åñëè îí óæ ââÿ­æåò­ñÿ â ýòî äåëî, îáðàò­íîé äîðî­ãè åìó íå áóäåò; âî-âòî­ðûõ, îí ïðè­âåäåò ñ ñîáîþ òàêèå ñèëû, êîòî­ðûå ìîãóò áûòü íå òîëü­êî ïîä­ñïî­ðüåì â âîéíå, íî êîòî­ðûå íåäàâ­íî è áåç ïîñòî­ðîí­íåé ïîìî­ùè âûäåð­æè­âà­ëè ðèì­ñêèé íàòèñê. (7) Åñëè ýòà ñèëà ïðè­ñî­åäè­íèò­ñÿ ê íàì, òî — íå âî âðåä áóäü ñêà­çà­íî — ðàç­âå ìîæ­íî áóäåò óñî­ìíèòü­ñÿ â óñïå­õå, âèäÿ, êàê òå, ñ ÷üåþ ïîìî­ùüþ ðèì­ëÿíå âçÿ­ëè âåðõ íàä Ôèëèï­ïîì29, òåïåðü ñàìè ñ.194 íà íèõ îïîë­÷è­ëèñü: (8) âåäü âñåì èçâåñò­íî, ÷òî ýòî­ëèé­öû ïîáåäè­ëè Ôèëèï­ïà, à òåïåðü îíè çàîä­íî ñ íèì ñòà­íóò âîå­âàòü ïðî­òèâ ðèì­ëÿí. (9) Ïëå­÷îì ê ïëå­÷ó ñ íàìè ñòàíåò è Àìè­íàíäð ñ àôà­ìàí­ñêèì ïëå­ìå­íåì, êîòî­ðîå ñûã­ðà­ëî âòî­ðóþ ïîñëå ýòî­ëèé­öåâ ðîëü â ýòîé âîéíå. (10) Òîãäà Ôèëèïï âûíåñ íà ñâî­èõ ïëå­÷àõ âñþ òÿæåñòü áîðü­áû, òû æå îñòà­âàë­ñÿ â ñòî­ðîíå. À òåïåðü âû îáà, ìîãó­ùå­ñò­âåí­íåé­øèå öàðè Àçèè è Åâðî­ïû, ïîé­äå­òå âîé­íîþ ïðî­òèâ îäíî­ãî íàðî­äà, êîòî­ðûé — ÷òîáû íå ãîâî­ðèòü ìíå î ñâî­åì ïåðå­ìåí­÷è­âîì ñ÷à­ñòüå — åùå âî âðå­ìå­íà îòöîâ íàøèõ óñòó­ïàë äàæå îäíî­ìó ëèøü öàðþ ýïèð­öåâ (êîòî­ðî­ìó ðàç­âå ñðàâ­íèòü­ñÿ ñ âàìè äâó­ìÿ?).

(11) Èòàê, ÷òî ñîîá­ùà­åò ìíå âåðó â âîç­ìîæ­íîñòü ïðè­ñî­åäè­íå­íèÿ ê íàì Ôèëèï­ïà? Âî-ïåð­âûõ, îáùàÿ âûãî­äà — ïðî÷­íåé­øàÿ ñêðå­ïà ëþáî­ãî ñîþ­çà; âî-âòî­ðûõ, âàøè óâå­ðå­íèÿ, ýòî­ëèé­öû. (12) Ýòî æå âàø ïîñîë Ôîàíò, ïîâòî­ðÿÿ âñå, ÷òî ïðè­âûê ãîâî­ðèòü, êîãäà âûçû­âàë Àíòèî­õà â Ãðå­öèþ, ïðåæ­äå âñå­ãî óòâåð­æäàë, ÷òî Ôèëèïï ðîï­ùåò è òÿãî­òèò­ñÿ òåì ðàá­ñò­âîì, êàêîå íàâÿ­çà­ëè åìó ïîä âèäîì ìèðà. (13) Ïî êðàé­íåé ìåðå, Ôîàíò ñðàâ­íè­âàë â ñâî­èõ ðå÷àõ ðàç­ãíå­âàí­íî­ãî öàðÿ ñ äèêèì çâå­ðåì, ïîñà­æåí­íûì íà öåïü èëè çàïåð­òûì â êëåò­êó è æàæ­äó­ùèì ðàç­áèòü çàì­êè30. Åñëè åãî ÷óâ­ñòâà äåé­ñò­âè­òåëü­íî òàêî­âû, òàê îñâî­áî­äèì æå åãî îò îêîâ, ñëî­ìà­åì æå çàïî­ðû, äàäèì âîç­ìîæ­íîñòü ñòîëü äîë­ãî ñäåð­æè­âàå­ìî­ìó ãíå­âó îáðó­øèòü­ñÿ íà îáùå­ãî âðà­ãà! (14) Åñëè æå íàøå ïîñîëü­ñòâî íè íà ÷òî åãî íå ïîäâèãíåò, òî äàâàé­òå, êîëü íåâîç­ìîæ­íî ïðè­ñî­åäè­íèòü åãî ê ñåáå, òàê ïî êðàé­íî­ñòè îáåç­îïà­ñèì ñåáÿ îò òîãî, ÷òîáû îí ïåðå­ìåò­íóë­ñÿ ê íàøèì âðà­ãàì. (15) Òâîé ñûí Ñåëåâê íàõî­äèò­ñÿ â Ëèñè­ìà­õèè. Åñëè ñ òåì âîé­ñêîì, êàêîå åñòü ó íåãî, îí âòîðã­íåò­ñÿ ÷åðåç Ôðà­êèþ â áëè­æàé­øèå ïðå­äå­ëû Ìàêåäî­íèè è ñòàíåò ðàçî­ðÿòü èõ, òî ñ ëåã­êî­ñòüþ îòâëå­÷åò Ôèëèï­ïà îò îêà­çà­íèÿ ïîìî­ùè ðèì­ëÿ­íàì, çàñòà­âèâ îáî­ðî­íÿòü åãî ñîá­ñò­âåí­íûå âëà­äå­íèÿ. (16) Òåïåðü òû çíà­åøü, ÷òî äóìàþ ÿ î Ôèëèï­ïå. ×òî æå êàñà­åò­ñÿ ìîèõ ñóæ­äå­íèé î âîéíå â öåëîì, òî ÿ íå ñêðû­âàë èõ îò òåáÿ ñ ñàìî­ãî íà÷à­ëà. Åñëè áû òû òîãäà ìåíÿ âûñëó­øàë, òî ðèì­ëÿíå óçíà­âà­ëè áû ñåé­÷àñ íå î âçÿ­òèè åâáåé­ñêîé Õàë­êèäû, íå îá îñà­äå åâðèï­ñêîé êðå­ïî­ñòè — âîé­íà ñåé­÷àñ ïîëû­õà­ëà áû â Ýòðó­ðèè, à òàê­æå íà ïîáå­ðå­æüå Ëèãó­ðèè è Ïðå­äàëü­ïèé­ñêîé Ãàë­ëèè. Ìàëî òîãî, ðèì­ëÿíå óñëû­øà­ëè áû, ÷òî â Èòà­ëèè íàõî­äèò­ñÿ Ãàí­íè­áàë, à ñòðàø­íåå ýòî­ãî äëÿ íèõ íåò íè÷å­ãî. (17) ß è ñåé­÷àñ ñ÷è­òàþ, ÷òî òåáå íóæ­íî âûçâàòü âñå ìîð­ñêèå è ñóõî­ïóò­íûå ñèëû; çà ôëî­òîì äîëæ­íû ñëå­äî­âàòü ãðó­çî­âûå êîðàá­ëè ñ ïðî­äî­âîëü­ñò­âè­åì, èáî åñëè íàñ ñëèø­êîì ìàëî çäåñü äëÿ âîé­íû, òî äëÿ ñêóä­íûõ çàïà­ñîâ ñúåñò­íî­ãî, íàïðî­òèâ òîãî, ÷åðåñ­÷óð ìíî­ãî. (18) Êîãäà òû ñòÿ­íåøü âñå ñâîè ñèëû, ðàçäå­ëè ôëîò íà ÷àñòè. Îäíó ïîñòàâü ó Êîð­êè­ðû, äàáû ó ðèì­ëÿí íå áûëî òàì ñâî­áîä­íîé è íàäåæ­íîé ïåðå­ïðà­âû; (19) äðó­ãóþ ïåðå­âåäè ê èòà­ëèé­ñêî­ìó ïîáå­ðå­æüþ, òóäà, ãäå îíî îáðà­ùå­íî ê Ñàð­äè­íèè è Àôðè­êå, ñàì æå ñî âñå­ìè ñóõî­ïóò­íû­ìè ñèëà­ìè ñòó­ïàé â áóë­ëèä­ñêèå çåì­ëè31: (20) îòòóäà òû áóäåøü ãîñ­ïîä­ñò­âî­âàòü íàä Ãðå­öè­åé è ïîêà­æåøü ðèì­ëÿ­íàì, ÷òî òû ñîáðàë­ñÿ ïåðå­ïðàâ­ëÿòü­ñÿ â Èòà­ëèþ, è, åñëè ïîòðå­áó­åò­ñÿ, äåé­ñò­âè­òåëü­íî òóäà ïåðå­ïðà­âèøü­ñÿ. Ýòî ñîâå­òóþ òåáå ÿ, êîòî­ðûé ñ.195 åñëè íå ïîíà­òî­ðåë â âîé­íàõ âîîá­ùå, òî óæ âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå íà ñîá­ñò­âåí­íûõ óäà­÷àõ è ïðî­ìà­õàõ íàó÷èë­ñÿ âîå­âàòü ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè. (21) Òî, ÷òî ÿ òåáå ïðè­ñî­âå­òî­âàë, îáå­ùà­åò âåð­íûé è ñêî­ðûé óñïåõ. Áîãè æå äà áëà­ãî­ñëî­âÿò òî ðåøå­íèå, êîòî­ðîå òåáå ïîêà­æåò­ñÿ íàè­ëó÷­øèì».

7. Cum cir­ca hanc fe­re con­sul­ta­tio­nem dis­cep­ta­tio om­nis ver­te­re­tur, Han­ni­bal no­mi­na­tim in­ter­ro­ga­tus sen­ten­tiam in uni­ver­si bel­li co­gi­ta­tio­nem re­gem at­que eos, qui ade­rant, ta­li ora­tio­ne aver­tit. [2] «Si ex quo traie­ci­mus in Grae­ciam, ad­hi­bi­tus es­sem in con­si­lium, cum de Euboea de­que Achaeis et de Boeo­tia age­ba­tur, ean­dem sen­ten­tiam di­xis­sem quam ho­die cum de Thes­sa­lis agi­tur di­cam. [3] An­te om­nia Phi­lip­pum et Ma­ce­do­nas in so­cie­ta­tem bel­li qua­cum­que ra­tio­ne cen­seo de­du­cen­dos es­se. [4] Nam quod ad Euboeam Boeo­tos­que et Thes­sa­los at­ti­net, cui du­bium est quin, ut qui­bus nul­lae suae vi­res sint, prae­sen­ti­bus adu­lan­do sem­per, quem me­tum in con­si­lio ha­beant, eodem ad im­pet­ran­dam ve­niam utan­tur, [5] si­mul ac Ro­ma­num exer­ci­tum in Grae­cia vi­de­rint, ad con­sue­tum im­pe­rium se aver­tant, nec iis no­xiae fu­tu­rum sit, quod, cum Ro­ma­ni pro­cul abes­sent, vim tuam prae­sen­tis exer­ci­tus­que tui ex­pe­ri­ri no­lue­rint? [6] Quan­to igi­tur pri­us po­tius­que est Phi­lip­pum no­bis co­niun­ge­re quam hos? Cui, si se­mel in cau­sam des­cen­de­rit, ni­hil in­teg­ri fu­tu­rum sit, qui­que eas vi­res ad­fe­rat, quae non ac­ces­sio tan­tum ad Ro­ma­num es­se bel­lum, sed per se ip­sae nu­per sus­ti­ne­re po­tue­rint Ro­ma­nos. [7] Hoc ego adiuncto — ab­sit ver­bo in­vi­dia — qui du­bi­ta­re de even­tu pos­sim, cum, qui­bus ad­ver­sus Phi­lip­pum va­lue­rint Ro­ma­ni, iis nunc fo­re vi­deam, ut ip­si op­pug­nen­tur? [8] Aeto­li, qui Phi­lip­pum, quod in­ter om­nes constat, vi­ce­runt, cum Phi­lip­po ad­ver­sus Ro­ma­nos pug­na­bunt; [9] Amy­nan­der at­que Atha­ma­num gens, quo­rum se­cun­dum Aeto­los plu­ri­ma fuit ope­ra in eo bel­lo, no­bis­cum sta­bunt; [10] Phi­lip­pus tum te quie­to to­tam mo­lem sus­ti­ne­bat bel­li; nunc duo ma­xi­mi re­ges Asiae Euro­pae­que vi­ri­bus ad­ver­sus unum po­pu­lum, ut meam ut­ram­que for­tu­nam ta­ceam, pat­rum cer­te aeta­te ne uni qui­dem Epi­ro­ta­rum re­gi pa­rem (qui quid tan­dem erat vo­bis­cum com­pa­ra­tus?) ge­re­tis bel­lum. [11] Quae igi­tur res mi­hi fi­du­ciam prae­bet co­niun­gi no­bis Phi­lip­pum pos­se? Una, com­mu­nis uti­li­tas, quae so­cie­ta­tis ma­xi­mum vin­cu­lum est; al­te­ra, auc­to­res vos Aeto­li. [12] Ves­ter enim le­ga­tus hic Thoas in­ter ce­te­ra quae ad ex­cien­dum in Grae­ciam An­tio­chum di­ce­re est so­li­tus, an­te om­nia hoc sem­per af­fir­ma­vit, fre­me­re Phi­lip­pum et aeg­re pa­ti sub spe­cie pa­cis le­ges ser­vi­tu­tis si­bi im­po­si­tas. [13] Il­le qui­dem fe­rae bes­tiae vinctae aut clau­sae et ref­rin­ge­re cla­ustra cu­pien­ti re­gis iram ver­bis aequa­bat. Cui­us si ta­lis ani­mus est, sol­va­mus nos eius vin­cu­la et cla­ustra ref­rin­ga­mus, ut erum­pe­re diu coer­ci­tam iram in hos­tes com­mu­nes pos­sit. [14] Quod si ni­hil eum le­ga­tio nostra mo­ve­rit, at nos, quo­niam no­bis eum adiun­ge­re non pos­su­mus, ne hos­ti­bus nostris il­le adiun­gi pos­sit, ca­vea­mus. [15] Se­leu­cus fi­lius tuus Ly­si­machiae est; qui si eo exer­ci­tu quem se­cum ha­bet, per Thra­ciam pro­xi­ma Ma­ce­do­niae coe­pe­rit de­po­pu­la­ri, fa­ci­le ab auxi­lio fe­ren­do Ro­ma­nis Phi­lip­pum ad sua po­tis­si­mum tuen­da aver­tet. [16] De Phi­lip­po meam sen­ten­tiam ha­bes; de ra­tio­ne uni­ver­si bel­li quid sen­ti­rem, iam ab ini­tio non ig­no­ras­ti. Quod si tum audi­tus fo­rem, non in Euboea Chal­ci­dem cap­tam et cas­tel­lum Euri­pi ex­pug­na­tum Ro­ma­ni, sed Et­ru­riam Li­gu­rum­que et Gal­liae Ci­sal­pi­nae oram bel­lo ar­de­re, et, qui ma­xi­mus iis ter­ror est, Han­ni­ba­lem in Ita­lia es­se audi­rent. [17] Nunc quo­que ac­cer­sas cen­seo om­nes na­va­les ter­restres­que co­pias; se­quan­tur clas­sem one­ra­riae cum com­mea­ti­bus; nam hic si­cut ad bel­li mu­ne­ra pau­ci su­mus, sic ni­mis mul­ti pro ino­pia com­mea­tuum. [18] Cum om­nes tuas contra­xe­ris vi­res, di­vi­sa clas­se par­tem Cor­cy­rae in sta­tio­ne ha­be­bis, ne tran­si­tus Ro­ma­nis li­ber ac tu­tus pa­teat, [19] par­tem ad li­tus Ita­liae, quod Sar­di­niam Af­ri­cam­que spec­tat, trai­cies; ip­se cum om­ni­bus ter­restri­bus co­piis in Bul­li­num ag­rum pro­ce­des; [20] in­de Grae­ciae prae­si­de­bis, et spe­ciem Ro­ma­nis traiec­tu­rum te prae­bens et, si res po­pos­ce­rit, traiec­tu­rus. Haec sua­deo, qui ut non om­nis pe­ri­tis­si­mus sim bel­li, cum Ro­ma­nis cer­te bel­la­re bo­nis ma­lis­que meis di­di­ci. [21] In quae con­si­lium de­di, in eadem nec in­fi­de­lem nec seg­nem ope­ram pol­li­ceor. Dii appro­bent eam sen­ten­tiam quae ti­bi op­ti­ma vi­sa fue­rit».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 28Ñð.: Àïïè­àí. Ñèðèé­ñêèå âîé­íû, 14.
  • 29 áèò­âå ïðè Êèíîñ­êå­ôà­ëàõ (197 ã. äî í. ý.) ýòî­ëèé­öû îêà­çà­ëè ðèì­ëÿ­íàì ñóùå­ñò­âåí­íóþ ïîìîùü â ðåøàþ­ùèé ìîìåíò áèò­âû (XXXIII, 7, 7—13), ïîñëå ÷åãî ñòà­ëè ïðè­ïè­ñû­âàòü âñþ ïîáåäó ñåáå (XXXV, 48, 12), ÷òî ñ èõ ñëîâ ïîâòî­ðÿ­ëè è ïðåä­ñòà­âè­òå­ëè Àíòèî­õà. Ñì. òàê­æå: 49, 5.
  • 30Â êí. XXXV, 18, 6 ýòî ñðàâ­íå­íèå ïðè­ïè­ñû­âà­åò­ñÿ àêàð­íàí­öó Àëåê­ñàí­äðó.
  • 31Áóë­ëèäà (Áèë­ëèäà) — ãîðîä â Þæíîé Èëëè­ðèè â íèçî­âüÿõ ð. Àîé (ñîâð. Âüî­ñà), áëèç Àïîë­ëî­íèè (ñîâð. â Àëáà­íèè).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364003608 1364003609 1364003610