Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1935/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
7. (1) Âñå îáñóæäåíèå ñîñðåäîòî÷èëîñü áûëî íà ýòîì îäíîì, íî Ãàííèáàë, ïðÿìî ñïðîøåííûé î åãî ìíåíèè, îáðàòèë ìûñëè öàðÿ è âñåõ ïðèñóòñòâóþùèõ ê ñóäüáàì âîéíû â öåëîì. Âîò ÷òî îí ñêàçàë28: (2) «Äàæå åñëè áû ìåíÿ ñòàëè ïðèãëàøàòü íà ñîâåò ñ òîãî âðåìåíè, êàê ìû ïåðåïðàâèëèñü â Ãðåöèþ, òî ÿ è ïðè îáñóæäåíèè âîïðîñîâ î Åâáåå, îá àõåéöàõ, î Áåîòèè âûñêàçàë áû òî æå ñàìîå ìíåíèå, ÷òî è ñåãîäíÿ, êîãäà ðå÷ü èäåò î Ôåññàëèè. (3) ß ñ÷èòàþ, ÷òî ïðåæäå âñåãî ñëåäóåò ëþáûìè ñðåäñòâàìè âîâëå÷ü â âîåííûé ñîþç Ôèëèïïà è ìàêåäîíÿí. (4) Èáî â òîì, ÷òî êàñàåòñÿ Åâáåè, áåîòèéöåâ, ôåññàëèéöåâ, íèêàêèõ ñîìíåíèé è íåò: êàê âñå, ó êîãî ìàëî ñèë, îíè çàèñêèâàþò âñåãäà ó òåõ, êòî ñåé÷àñ ñ íèìè ðÿäîì; òàêèå è íà ñîâåòå âûñêàçûâàþòñÿ íåñìåëî, è ïîòîì ñ òîé æå ðàäîñòüþ èñïðàøèâàþò ñåáå ïîùàäó. (5) Ëèøü òîëüêî çàâèäåâ â Ãðåöèè ðèìñêîå âîéñêî, îíè âíîâü ïðèáåãíóò ïîä ñåíü ïðèâû÷íîé èì âëàñòè, è íèêòî èì äàæå íå ïîïåíÿåò çà òî, ÷òî, ïîêà ðèìëÿíå áûëè äàëåêî, îíè íå ïîñìåëè ïðîòèâîñòîÿòü òåáå è òâîåìó âîéñêó. (6) Íàñêîëüêî æ âàæíåå è áåçîòëàãàòåëüíåå ïðèâëå÷ü íà íàøó ñòîðîíó Ôèëèïïà, íåæåëè èõ! Âî-ïåðâûõ, åñëè îí óæ ââÿæåòñÿ â ýòî äåëî, îáðàòíîé äîðîãè åìó íå áóäåò; âî-âòîðûõ, îí ïðèâåäåò ñ ñîáîþ òàêèå ñèëû, êîòîðûå ìîãóò áûòü íå òîëüêî ïîäñïîðüåì â âîéíå, íî êîòîðûå íåäàâíî è áåç ïîñòîðîííåé ïîìîùè âûäåðæèâàëè ðèìñêèé íàòèñê. (7) Åñëè ýòà ñèëà ïðèñîåäèíèòñÿ ê íàì, òî — íå âî âðåä áóäü ñêàçàíî — ðàçâå ìîæíî áóäåò óñîìíèòüñÿ â óñïåõå, âèäÿ, êàê òå, ñ ÷üåþ ïîìîùüþ ðèìëÿíå âçÿëè âåðõ íàä Ôèëèïïîì29, òåïåðü ñàìè ñ.194 íà íèõ îïîë÷èëèñü: (8) âåäü âñåì èçâåñòíî, ÷òî ýòîëèéöû ïîáåäèëè Ôèëèïïà, à òåïåðü îíè çàîäíî ñ íèì ñòàíóò âîåâàòü ïðîòèâ ðèìëÿí. (9) Ïëå÷îì ê ïëå÷ó ñ íàìè ñòàíåò è Àìèíàíäð ñ àôàìàíñêèì ïëåìåíåì, êîòîðîå ñûãðàëî âòîðóþ ïîñëå ýòîëèéöåâ ðîëü â ýòîé âîéíå. (10) Òîãäà Ôèëèïï âûíåñ íà ñâîèõ ïëå÷àõ âñþ òÿæåñòü áîðüáû, òû æå îñòàâàëñÿ â ñòîðîíå. À òåïåðü âû îáà, ìîãóùåñòâåííåéøèå öàðè Àçèè è Åâðîïû, ïîéäåòå âîéíîþ ïðîòèâ îäíîãî íàðîäà, êîòîðûé — ÷òîáû íå ãîâîðèòü ìíå î ñâîåì ïåðåìåí÷èâîì ñ÷àñòüå — åùå âî âðåìåíà îòöîâ íàøèõ óñòóïàë äàæå îäíîìó ëèøü öàðþ ýïèðöåâ (êîòîðîìó ðàçâå ñðàâíèòüñÿ ñ âàìè äâóìÿ?). (11) Èòàê, ÷òî ñîîáùàåò ìíå âåðó â âîçìîæíîñòü ïðèñîåäèíåíèÿ ê íàì Ôèëèïïà? Âî-ïåðâûõ, îáùàÿ âûãîäà — ïðî÷íåéøàÿ ñêðåïà ëþáîãî ñîþçà; âî-âòîðûõ, âàøè óâåðåíèÿ, ýòîëèéöû. (12) Ýòî æå âàø ïîñîë Ôîàíò, ïîâòîðÿÿ âñå, ÷òî ïðèâûê ãîâîðèòü, êîãäà âûçûâàë Àíòèîõà â Ãðåöèþ, ïðåæäå âñåãî óòâåðæäàë, ÷òî Ôèëèïï ðîïùåò è òÿãîòèòñÿ òåì ðàáñòâîì, êàêîå íàâÿçàëè åìó ïîä âèäîì ìèðà. (13) Ïî êðàéíåé ìåðå, Ôîàíò ñðàâíèâàë â ñâîèõ ðå÷àõ ðàçãíåâàííîãî öàðÿ ñ äèêèì çâåðåì, ïîñàæåííûì íà öåïü èëè çàïåðòûì â êëåòêó è æàæäóùèì ðàçáèòü çàìêè30. Åñëè åãî ÷óâñòâà äåéñòâèòåëüíî òàêîâû, òàê îñâîáîäèì æå åãî îò îêîâ, ñëîìàåì æå çàïîðû, äàäèì âîçìîæíîñòü ñòîëü äîëãî ñäåðæèâàåìîìó ãíåâó îáðóøèòüñÿ íà îáùåãî âðàãà! (14) Åñëè æå íàøå ïîñîëüñòâî íè íà ÷òî åãî íå ïîäâèãíåò, òî äàâàéòå, êîëü íåâîçìîæíî ïðèñîåäèíèòü åãî ê ñåáå, òàê ïî êðàéíîñòè îáåçîïàñèì ñåáÿ îò òîãî, ÷òîáû îí ïåðåìåòíóëñÿ ê íàøèì âðàãàì. (15) Òâîé ñûí Ñåëåâê íàõîäèòñÿ â Ëèñèìàõèè. Åñëè ñ òåì âîéñêîì, êàêîå åñòü ó íåãî, îí âòîðãíåòñÿ ÷åðåç Ôðàêèþ â áëèæàéøèå ïðåäåëû Ìàêåäîíèè è ñòàíåò ðàçîðÿòü èõ, òî ñ ëåãêîñòüþ îòâëå÷åò Ôèëèïïà îò îêàçàíèÿ ïîìîùè ðèìëÿíàì, çàñòàâèâ îáîðîíÿòü åãî ñîáñòâåííûå âëàäåíèÿ. (16) Òåïåðü òû çíàåøü, ÷òî äóìàþ ÿ î Ôèëèïïå. ×òî æå êàñàåòñÿ ìîèõ ñóæäåíèé î âîéíå â öåëîì, òî ÿ íå ñêðûâàë èõ îò òåáÿ ñ ñàìîãî íà÷àëà. Åñëè áû òû òîãäà ìåíÿ âûñëóøàë, òî ðèìëÿíå óçíàâàëè áû ñåé÷àñ íå î âçÿòèè åâáåéñêîé Õàëêèäû, íå îá îñàäå åâðèïñêîé êðåïîñòè — âîéíà ñåé÷àñ ïîëûõàëà áû â Ýòðóðèè, à òàêæå íà ïîáåðåæüå Ëèãóðèè è Ïðåäàëüïèéñêîé Ãàëëèè. Ìàëî òîãî, ðèìëÿíå óñëûøàëè áû, ÷òî â Èòàëèè íàõîäèòñÿ Ãàííèáàë, à ñòðàøíåå ýòîãî äëÿ íèõ íåò íè÷åãî. (17) ß è ñåé÷àñ ñ÷èòàþ, ÷òî òåáå íóæíî âûçâàòü âñå ìîðñêèå è ñóõîïóòíûå ñèëû; çà ôëîòîì äîëæíû ñëåäîâàòü ãðóçîâûå êîðàáëè ñ ïðîäîâîëüñòâèåì, èáî åñëè íàñ ñëèøêîì ìàëî çäåñü äëÿ âîéíû, òî äëÿ ñêóäíûõ çàïàñîâ ñúåñòíîãî, íàïðîòèâ òîãî, ÷åðåñ÷óð ìíîãî. (18) Êîãäà òû ñòÿíåøü âñå ñâîè ñèëû, ðàçäåëè ôëîò íà ÷àñòè. Îäíó ïîñòàâü ó Êîðêèðû, äàáû ó ðèìëÿí íå áûëî òàì ñâîáîäíîé è íàäåæíîé ïåðåïðàâû; (19) äðóãóþ ïåðåâåäè ê èòàëèéñêîìó ïîáåðåæüþ, òóäà, ãäå îíî îáðàùåíî ê Ñàðäèíèè è Àôðèêå, ñàì æå ñî âñåìè ñóõîïóòíûìè ñèëàìè ñòóïàé â áóëëèäñêèå çåìëè31: (20) îòòóäà òû áóäåøü ãîñïîäñòâîâàòü íàä Ãðåöèåé è ïîêàæåøü ðèìëÿíàì, ÷òî òû ñîáðàëñÿ ïåðåïðàâëÿòüñÿ â Èòàëèþ, è, åñëè ïîòðåáóåòñÿ, äåéñòâèòåëüíî òóäà ïåðåïðàâèøüñÿ. Ýòî ñîâåòóþ òåáå ÿ, êîòîðûé ñ.195 åñëè íå ïîíàòîðåë â âîéíàõ âîîáùå, òî óæ âî âñÿêîì ñëó÷àå íà ñîáñòâåííûõ óäà÷àõ è ïðîìàõàõ íàó÷èëñÿ âîåâàòü ñ ðèìëÿíàìè. (21) Òî, ÷òî ÿ òåáå ïðèñîâåòîâàë, îáåùàåò âåðíûé è ñêîðûé óñïåõ. Áîãè æå äà áëàãîñëîâÿò òî ðåøåíèå, êîòîðîå òåáå ïîêàæåòñÿ íàèëó÷øèì». |
7. Cum circa hanc fere consultationem disceptatio omnis verteretur, Hannibal nominatim interrogatus sententiam in universi belli cogitationem regem atque eos, qui aderant, tali oratione avertit. [2] «Si ex quo traiecimus in Graeciam, adhibitus essem in consilium, cum de Euboea deque Achaeis et de Boeotia agebatur, eandem sententiam dixissem quam hodie cum de Thessalis agitur dicam. [3] Ante omnia Philippum et Macedonas in societatem belli quacumque ratione censeo deducendos esse. [4] Nam quod ad Euboeam Boeotosque et Thessalos attinet, cui dubium est quin, ut quibus nullae suae vires sint, praesentibus adulando semper, quem metum in consilio habeant, eodem ad impetrandam veniam utantur, [5] simul ac Romanum exercitum in Graecia viderint, ad consuetum imperium se avertant, nec iis noxiae futurum sit, quod, cum Romani procul abessent, vim tuam praesentis exercitusque tui experiri noluerint? [6] Quanto igitur prius potiusque est Philippum nobis coniungere quam hos? Cui, si semel in causam descenderit, nihil integri futurum sit, quique eas vires adferat, quae non accessio tantum ad Romanum esse bellum, sed per se ipsae nuper sustinere potuerint Romanos. [7] Hoc ego adiuncto — absit verbo invidia — qui dubitare de eventu possim, cum, quibus adversus Philippum valuerint Romani, iis nunc fore videam, ut ipsi oppugnentur? [8] Aetoli, qui Philippum, quod inter omnes constat, vicerunt, cum Philippo adversus Romanos pugnabunt; [9] Amynander atque Athamanum gens, quorum secundum Aetolos plurima fuit opera in eo bello, nobiscum stabunt; [10] Philippus tum te quieto totam molem sustinebat belli; nunc duo maximi reges Asiae Europaeque viribus adversus unum populum, ut meam utramque fortunam taceam, patrum certe aetate ne uni quidem Epirotarum regi parem (qui quid tandem erat vobiscum comparatus?) geretis bellum. [11] Quae igitur res mihi fiduciam praebet coniungi nobis Philippum posse? Una, communis utilitas, quae societatis maximum vinculum est; altera, auctores vos Aetoli. [12] Vester enim legatus hic Thoas inter cetera quae ad exciendum in Graeciam Antiochum dicere est solitus, ante omnia hoc semper affirmavit, fremere Philippum et aegre pati sub specie pacis leges servitutis sibi impositas. [13] Ille quidem ferae bestiae vinctae aut clausae et refringere claustra cupienti regis iram verbis aequabat. Cuius si talis animus est, solvamus nos eius vincula et claustra refringamus, ut erumpere diu coercitam iram in hostes communes possit. [14] Quod si nihil eum legatio nostra moverit, at nos, quoniam nobis eum adiungere non possumus, ne hostibus nostris ille adiungi possit, caveamus. [15] Seleucus filius tuus Lysimachiae est; qui si eo exercitu quem secum habet, per Thraciam proxima Macedoniae coeperit depopulari, facile ab auxilio ferendo Romanis Philippum ad sua potissimum tuenda avertet. [16] De Philippo meam sententiam habes; de ratione universi belli quid sentirem, iam ab initio non ignorasti. Quod si tum auditus forem, non in Euboea Chalcidem captam et castellum Euripi expugnatum Romani, sed Etruriam Ligurumque et Galliae Cisalpinae oram bello ardere, et, qui maximus iis terror est, Hannibalem in Italia esse audirent. [17] Nunc quoque accersas censeo omnes navales terrestresque copias; sequantur classem onerariae cum commeatibus; nam hic sicut ad belli munera pauci sumus, sic nimis multi pro inopia commeatuum. [18] Cum omnes tuas contraxeris vires, divisa classe partem Corcyrae in statione habebis, ne transitus Romanis liber ac tutus pateat, [19] partem ad litus Italiae, quod Sardiniam Africamque spectat, traicies; ipse cum omnibus terrestribus copiis in Bullinum agrum procedes; [20] inde Graeciae praesidebis, et speciem Romanis traiecturum te praebens et, si res poposcerit, traiecturus. Haec suadeo, qui ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare bonis malisque meis didici. [21] In quae consilium dedi, in eadem nec infidelem nec segnem operam polliceor. Dii approbent eam sententiam quae tibi optima visa fuerit». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß