Ïåðåâîä À. È. Ñîëîïîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1983. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
17. (1) Ñ ýòèì íåïðèÿòåëåì, ñòîëü ãðîçíûì äëÿ âñåõ æèòåëåé òîãî êðàÿ, è ïðåäñòîÿëî òåïåðü âîåâàòü. Ïîñåìó êîíñóë, ñîçâàâ ñîëäàò, îáðàòèëñÿ ê íèì ñ òàêîé ïðèìåðíî ðå÷üþ: (2) «Âîèíû! Ìíå õîðîøî èçâåñòíî, ÷òî âîèíñêîé ñëàâîé ãàëëû ïðåâîñõîäÿò âñå îñòàëüíûå íàðîäû Àçèè. (3) Çäåñü ñðåäè ñàìûõ ìèðîëþáèâûõ ëþäåé îñåëî ýòî äèêîå ïëåìÿ, ïðîøåäøåå â âîéíàõ åäâà ëè íå âåñü êðóã çåìíîé. Îíè âûñîêîãî ðîñòó; èõ äëèííûå, êðàøåííûå â ðûæèé öâåò âîëîñû, îãðîìíûå ùèòû, íåïîìåðíî äëèííûå ìå÷è, (4) ê òîìó åùå èõ áîåâûå ïåñíè ïåðåä íà÷àëîì ñðàæåíèÿ, ãðîìêèå âûêðèêè, ïëÿñêè, (5) óæàñíûé çâóê îðóæèÿ, êîòîðûé ïîëó÷àåòñÿ îò òîãî, ÷òî îíè ïî îáû÷àþ îñîáûì îáðàçîì ñòó÷àò â ùèòû, — âñå ýòî ó íèõ èìåííî çàòåì, ÷òîáû âíóøèòü ñòðàõ. Íî ïóñòü áîÿòñÿ ýòîãî òå, êîìó ýòî âíîâå — ãðåêè, ôðèãèéöû, êàðèéöû, — ðèìëÿíàì, ïðèâûêøèì ê íåèñòîâñòâó ãàëëîâ, èçâåñòíî è èõ ïóñòîå áàõâàëüñòâî. (6) Ëèøü îäèí ðàç êîãäà-òî, âïåðâûå ñòîëêíóâøèñü ïðè Àëëèè ñ ãàëëàìè, áåæàëè îò íèõ íàøè ïðåäêè49, à ñ òîé ïîðû âîò óæå äâåñòè ëåò ðèìëÿíå áüþò èõ, çàñòàâëÿÿ áåæàòü, ñëîâíî ïåðåïóãàííûé ñêîò; è ïîáåä íàä ãàëëàìè ìû îäåðæàëè åäâà ëè íå áîëüøå, ÷åì íàä îñòàëüíûìè íàðîäàìè ïî âñåìó êðóãó çåìíîìó. Òåïåðü-òî óæå ìû çíàåì ïî îïûòó, (7) ÷òî â ïûëó ñëåïîé ÿðîñòè îíè ðàñòðà÷èâàþò âñå ñèëû ïðè ïåðâîì íàòèñêå, à åñëè óæ òû åãî âûäåðæèøü, òî, óòîìëåííûå, èñòåêàþò ïî́òîì, è îðóæèå âàëèòñÿ ó íèõ èç ðóê. Îíè ñíèêàþò, ëèøü òîëüêî óòèõíåò ïåðâûé ïîðûâ ÿðîñòè; çíîé, ïûëü è æàæäà âàëÿò èõ, îáåññèëåííûõ, íàçåìü è áåç òâîåãî óäàðà. (8) Íå òîëüêî âîéñêà íàøè ìåðÿëèñü ñèëàìè ñ èõ âîéñêàìè, íî è â åäèíîáîðñòâå Òèò Ìàíëèé è Ìàðê Âàëåðèé ïîêàçàëè, íàñêîëüêî ðèìñêàÿ äîáëåñòü ñèëüíåé ãàëëüñêîãî áåøåíñòâà. (9) Âåäü Ìàðê Ìàíëèé â îäèíî÷êó ñïðàâèëñÿ ñ öåëîé âåðåíèöåé âçáèðàâøèõñÿ íà Êàïèòîëèé ãàëëîâ, ñòîëêíóâ èõ ñ ãîðû50. Ïðèòîì íàøè ïðåäêè èìåëè äåëî ñ íàñòîÿùèìè ãàëëàìè, ðîæäåííûìè íà ñâîåé çåìëå, à ýòè óæ âûðîäèëèñü, ñìåøàâøèñü ñ äðóãèìè íàðîäàìè, è âïðÿìü ñòàëè ãàëëîãðåêàìè, êàê èõ íàçûâàþò. (10) Òàê æå è ó ðàñòåíèé, è ó æèâîòíûõ ñåìüÿ õðàíèò ïðèðîäíóþ ñèëó ïîòîìñòâà, à íåáî, ïî÷âà, ïîä êîòîðûìè âîçðàñòàþò îíè, èçìåíÿþò åå. (11) Ìàêåäîíÿíå, îñíîâàâøèå â Åãèïòå Àëåêñàíäðèþ, îñíîâàâøèå Ñåëåâêèþ è Âàâèëîíèþ è äðóãèå ðàññåÿííûå ïî âñåìó ñâåòó êîëîíèè, âûðîäèëèñü â ñèðèéöåâ, ïàðôÿí, åãèïòÿí; (12) ìàññèëèéöû, ðàñïîëîæèâøèñü â çåìëå ãàëëîâ, ïåðåíÿëè íåìàëî òóçåìíûõ îáû÷àåâ51; à ÷òî îñòàëîñü ó òàðåíòèíöåâ îò ïðåñëîâóòîé ñóðîâîñòè îáðàçà æèçíè ñïàðòàíöåâ? (13) Æèâîå ëó÷øå õðàíèò ïîðîäó òàì, îòêóäà îíî ïðîèñõîäèò, à áóäó÷è ïåðåñàæåíî íà ÷óæóþ ïî÷âó, ïèòàåìî åþ, èçìåíÿåò ñâîþ ïðèðîäó è âûðîæäàåòñÿ. Òàê ÷òî íà ñàìîì äåëå âû áóäåòå áèòü ôðèãèéöåâ, ëèøü îòÿã÷åííûõ ãàëëüñêèì îðóæèåì52, òàê æå, êàê âû ïîáèëè èõ, ïîáåæäåííûõ ïîáåäèòåëåé, â âîéñêå Àíòèîõà. (14) Ìíå ïðèõîäèòñÿ áîëüøå îïàñàòüñÿ òîãî, ÷òî ìû ñòÿæàåì ìàëóþ ñëàâó, ÷åì òîãî, ÷òî âîéíà áóäåò ñëèøêîì òÿæåëîé. (15) Öàðü Àòòàë ÷àñòî ðàçáèâàë èõ è îáðàùàë â áåãñòâî. Íå äóìàéòå, ÷òî òîëüêî ñî çâåðüìè òàê áûâàåò, ÷òî, ïîéìàííûå â ëåñó, îíè ñîõðàíÿþò ñâîþ ñ.282 äèêîñòü ëèøü ïîíà÷àëó, à çàòåì, ïîëó÷àÿ ïèùó èç ðóê ÷åëîâåêà, ïîñòåïåííî ñòàíîâÿòñÿ ðó÷íûìè: íå èíà÷å îáñòîèò äåëî è ñ äèêèìè íàðîäàìè. (16) Íåóæòî âû ïîëàãàåòå, ÷òî ãàëëû îñòàëèñü òàêèìè æå, êàêîâû áûëè èõ îòöû è äåäû? Èçãíàííûå íåäîñòàòêîì çåìëè ñî ñâîåé ðîäèíû, îíè ïîêèíóëè åå è, âåäÿ âîéíû ñ âîèíñòâåííåéøèìè íàðîäàìè, ïðîøëè ÷åðåç òðóäíîïðîõîäèìîå ïîáåðåæüå Èëëèðèè, Ïåîíèþ è Ôðàêèþ è íàêîíåö çàõâàòèëè ýòó çåìëþ. (17) Èõ, çàêàëåííûõ ñòîëüêèìè íåâçãîäàìè, ïðèíÿëà è êîðìèò çåìëÿ, èçîáèëóþùàÿ âñåâîçìîæíûìè ïëîäàìè. Ïðè òàêîì ïëîäîðîäèè ïî÷âû, ëàñêîâîñòè íåáà è ìèðîëþáèè ñîñåäåé âñÿ òà äèêîñòü, êàêóþ îíè ïðèíåñëè ñ ñîáîé, ñìÿã÷èëàñü. (18) Ïîâåðüòå ìíå, äàæå âàì, ïîòîìêàì Ìàðñà, íàäî ïðåæäå âñåãî îñòåðåãàòüñÿ è èçáåãàòü ïðåëåñòåé Àçèè, ïîòîìó ÷òî ýòè èíîçåìíûå óäîâîëüñòâèÿ — îïàñíåéøèé âðàã âñÿêîé òâåðäîñòè äóõà: ñòîëü çàðàçèòåëüíî ñîïðèêîñíîâåíèå ñ íðàâàìè è ïîðÿäêàìè çäåøíèõ æèòåëåé. (19) Íà íàøå ñ÷àñòüå, ãàëëû, ïîòåðÿâ áûëóþ ñèëó, ïîëüçóþòñÿ, îäíàêî, ñðåäè ãðåêîâ ïðåæíåé ñëàâîé, òîé ñàìîé, ñ êîòîðîé êîãäà-òî îíè ïðèøëè, (20) à ïîòîìó è âû, ïîáåäèâ èõ, ñòÿæàåòå ñåáå ó ñîþçíèêîâ òàêóþ æå âîèíñêóþ ñëàâó, êàê åñëè áû âû îäåðæàëè ïîáåäó íàä ãàëëàìè, ñîõðàíÿþùèìè èñêîííóþ äîáëåñòü». |
17. Cum hoc hoste, tam terribili omnibus regionis eius, quia bellum gerendum erat, pro contione milites in hunc maxime modum adlocutus est consul: [2] «Non me praeterit, milites, omnium quae Asiam colunt gentium Gallos fama belli praestare. [3] Inter mitissimum genus hominum ferox natio pervagata bello prope orbem terrarum sedem cepit. Procera corpora, promissae et rutilatae comae, vasta scuta, praelongi gladii; [4] ad hoc cantus ineuntium proelium et ululatus et tripudia, [5] et quatientium scuta in patrium quendam modum horrendus armorum crepitus, omnia de industria composita ad terrorem. Sed haec, quibus insolita atque insueta sunt, Graeci et Phryges et Cares timeant; Romanis Gallici tumultus assueti, etiam vanitates notae sunt. [6] Semel primo congressu ad Alliam eos olim fugerunt maiores nostri; ex eo tempore per ducentos iam annos pecorum in modum consternatos caedunt fugantque, et plures prope de Gallis triumphi quam de toto orbe terrarum acti sunt. Iam usu hoc cognitum est: [7] si primum impetum quem, fervido ingenio et caeca ira effundunt, sustinueris, fluunt sudore et lassitudine membra, labant arma; mollia corpora, molles, ubi ira consedit, animos sol pulvis sitis ut ferrum non admoveas prosternunt. [8] Non legionibus legiones eorum solum experti sumus, sed vir unus cum viro congrediendo T. Manlius, M. Valerius quantum Gallicam rabiem vinceret Romana virtus docuerunt. [9] Iam M. Manlius unus agmine scandentes in Capitolium detrusit Gallos. Et illis maioribus nostris cum haud dubiis Gallis, in sua terra genitis, res erat; hi iam degeneres sunt, mixti, et Gallograeci vere, quod appellantur; [10] sicut in frugibus pecudibusque non tantum semina ad servandam indolem valent, quantum terrae proprietas caelique sub quo aluntur mutat. [11] Macedones, qui Alexandriam in Aegypto, qui Seleuciam ac Babyloniam, quique alias sparsas per orbem terrarum colonias habent, in Syros Parthos Aegyptios degenerarunt; [12] Massilia, inter Gallos sita, traxit aliquantum ab accolis animorum; Tarentinis quid ex Spartana dura illa et horrida disciplina mansit? [13] Est generosius, in sua quidquid sede gignitur; insitum alienae terrae in id quo alitur, natura vertente se, degenerat. Phrygas igitur Gallicis oneratos armis, sicut in acie Antiochi cecidistis, victos victores, caedetis. [14] Magis vereor ne parum inde gloriae, quam ne nimium belli sit. [15] Attalus eos rex saepe fudit fugavitque. Nolite existimare beluas tantum recens captas feritatem illam silvestrem primo servare, dein, cum diu manibus humanis aluntur, mitescere, in hominum feritate mulcenda non eandem naturam esse. [16] Eosdemne hos creditis esse, qui patres eorum avique fuerunt? Extorres inopia agrorum profecti domo per asperrimam Illyrici oram, Paeoniam inde et Thraeciam pugnando cum ferocissimis gentibus emensi, has terras ceperunt. [17] Duratos eos tot malis exasperatosque accepit terra, quae copia omnium rerum saginaret. Uberrimo agro, mitissimo caelo, clementibus accolarum ingeniis omnis illa, cum qua venerant, mansuefacta est feritas. [18] Vobis mehercule, Martiis viris, cavenda ac fugienda quam primum amoenitas est Asiae: tantum hae peregrinae voluptates ad extinguendum vigorem animorum possunt; tantum contagio disciplinae morisque accolarum valet. [19] Hoc tamen feliciter evenit, quod sicut vim adversus vos nequaquam, ita famam apud Graecos parem illi antiquae obtinent, cum qua venerunt, [20] bellique gloriam victores eandem inter socios habebitis, quam si servantes antiquum specimen animorum Gallos vicissetis». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß