Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXXVIII, ãë. 17

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä À. È. Ñîëîïîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1983.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

17. (1) Ñ ýòèì íåïðè­ÿ­òå­ëåì, ñòîëü ãðîç­íûì äëÿ âñåõ æèòå­ëåé òîãî êðàÿ, è ïðåä­ñòî­ÿ­ëî òåïåðü âîå­âàòü. Ïîñå­ìó êîí­ñóë, ñîçâàâ ñîë­äàò, îáðà­òèë­ñÿ ê íèì ñ òàêîé ïðè­ìåð­íî ðå÷üþ: (2) «Âîè­íû! Ìíå õîðî­øî èçâåñò­íî, ÷òî âîèí­ñêîé ñëà­âîé ãàë­ëû ïðå­âîñ­õî­äÿò âñå îñòàëü­íûå íàðî­äû Àçèè. (3) Çäåñü ñðå­äè ñàìûõ ìèðî­ëþ­áè­âûõ ëþäåé îñå­ëî ýòî äèêîå ïëå­ìÿ, ïðî­øåä­øåå â âîé­íàõ åäâà ëè íå âåñü êðóã çåì­íîé. Îíè âûñî­êî­ãî ðîñòó; èõ äëèí­íûå, êðà­øåí­íûå â ðûæèé öâåò âîëî­ñû, îãðîì­íûå ùèòû, íåïî­ìåð­íî äëèí­íûå ìå÷è, (4) ê òîìó åùå èõ áîå­âûå ïåñ­íè ïåðåä íà÷à­ëîì ñðà­æå­íèÿ, ãðîì­êèå âûêðè­êè, ïëÿñ­êè, (5) óæàñ­íûé çâóê îðó­æèÿ, êîòî­ðûé ïîëó­÷à­åò­ñÿ îò òîãî, ÷òî îíè ïî îáû­÷àþ îñî­áûì îáðà­çîì ñòó­÷àò â ùèòû, — âñå ýòî ó íèõ èìåí­íî çàòåì, ÷òîáû âíó­øèòü ñòðàõ. Íî ïóñòü áîÿò­ñÿ ýòî­ãî òå, êîìó ýòî âíî­âå — ãðå­êè, ôðè­ãèé­öû, êàðèé­öû, — ðèì­ëÿ­íàì, ïðè­âûê­øèì ê íåèñòîâ­ñòâó ãàë­ëîâ, èçâåñò­íî è èõ ïóñòîå áàõâàëü­ñòâî. (6) Ëèøü îäèí ðàç êîãäà-òî, âïåð­âûå ñòîëê­íóâ­øèñü ïðè Àëëèè ñ ãàë­ëà­ìè, áåæà­ëè îò íèõ íàøè ïðåä­êè49, à ñ òîé ïîðû âîò óæå äâå­ñòè ëåò ðèì­ëÿíå áüþò èõ, çàñòàâ­ëÿÿ áåæàòü, ñëîâ­íî ïåðå­ïó­ãàí­íûé ñêîò; è ïîáåä íàä ãàë­ëà­ìè ìû îäåð­æà­ëè åäâà ëè íå áîëü­øå, ÷åì íàä îñòàëü­íû­ìè íàðî­äà­ìè ïî âñå­ìó êðó­ãó çåì­íî­ìó. Òåïåðü-òî óæå ìû çíà­åì ïî îïû­òó, (7) ÷òî â ïûëó ñëå­ïîé ÿðî­ñòè îíè ðàñ­òðà­÷è­âà­þò âñå ñèëû ïðè ïåð­âîì íàòèñ­êå, à åñëè óæ òû åãî âûäåð­æèøü, òî, óòîì­ëåí­íûå, èñòå­êà­þò ïî́òîì, è îðó­æèå âàëèò­ñÿ ó íèõ èç ðóê. Îíè ñíè­êà­þò, ëèøü òîëü­êî óòèõíåò ïåð­âûé ïîðûâ ÿðî­ñòè; çíîé, ïûëü è æàæ­äà âàëÿò èõ, îáåñ­ñè­ëåí­íûõ, íàçåìü è áåç òâî­å­ãî óäà­ðà. (8) Íå òîëü­êî âîé­ñêà íàøè ìåðÿ­ëèñü ñèëà­ìè ñ èõ âîé­ñêà­ìè, íî è â åäè­íî­áîð­ñòâå Òèò Ìàí­ëèé è Ìàðê Âàëå­ðèé ïîêà­çà­ëè, íàñêîëü­êî ðèì­ñêàÿ äîá­ëåñòü ñèëü­íåé ãàëëü­ñêî­ãî áåøåí­ñòâà. (9) Âåäü Ìàðê Ìàí­ëèé â îäè­íî÷­êó ñïðà­âèë­ñÿ ñ öåëîé âåðå­íè­öåé âçáè­ðàâ­øèõ­ñÿ íà Êàïè­òî­ëèé ãàë­ëîâ, ñòîëê­íóâ èõ ñ ãîðû50. Ïðè­òîì íàøè ïðåä­êè èìå­ëè äåëî ñ íàñòî­ÿ­ùè­ìè ãàë­ëà­ìè, ðîæ­äåí­íû­ìè íà ñâî­åé çåì­ëå, à ýòè óæ âûðî­äè­ëèñü, ñìå­øàâ­øèñü ñ äðó­ãè­ìè íàðî­äà­ìè, è âïðÿìü ñòà­ëè ãàë­ëî­ãðå­êà­ìè, êàê èõ íàçû­âà­þò. (10) Òàê æå è ó ðàñ­òå­íèé, è ó æèâîò­íûõ ñåìüÿ õðà­íèò ïðè­ðîä­íóþ ñèëó ïîòîì­ñòâà, à íåáî, ïî÷­âà, ïîä êîòî­ðû­ìè âîç­ðàñ­òà­þò îíè, èçìå­íÿ­þò åå. (11) Ìàêåäî­íÿíå, îñíî­âàâ­øèå â Åãèï­òå Àëåê­ñàí­äðèþ, îñíî­âàâ­øèå Ñåëåâ­êèþ è Âàâè­ëî­íèþ è äðó­ãèå ðàñ­ñå­ÿí­íûå ïî âñå­ìó ñâå­òó êîëî­íèè, âûðî­äè­ëèñü â ñèðèé­öåâ, ïàð­ôÿí, åãèï­òÿí; (12) ìàñ­ñè­ëèé­öû, ðàñ­ïî­ëî­æèâ­øèñü â çåì­ëå ãàë­ëîâ, ïåðå­íÿ­ëè íåìà­ëî òóçåì­íûõ îáû­÷à­åâ51; à ÷òî îñòà­ëîñü ó òàðåí­òèí­öåâ îò ïðå­ñëî­âó­òîé ñóðî­âî­ñòè îáðà­çà æèç­íè ñïàð­òàí­öåâ? (13) Æèâîå ëó÷­øå õðà­íèò ïîðî­äó òàì, îòêóäà îíî ïðî­èñ­õî­äèò, à áóäó÷è ïåðå­ñà­æå­íî íà ÷óæóþ ïî÷­âó, ïèòàå­ìî åþ, èçìå­íÿ­åò ñâîþ ïðè­ðî­äó è âûðîæ­äà­åò­ñÿ. Òàê ÷òî íà ñàìîì äåëå âû áóäå­òå áèòü ôðè­ãèé­öåâ, ëèøü îòÿã­÷åí­íûõ ãàëëü­ñêèì îðó­æè­åì52, òàê æå, êàê âû ïîáè­ëè èõ, ïîáåæ­äåí­íûõ ïîáåäè­òå­ëåé, â âîé­ñêå Àíòèî­õà. (14) Ìíå ïðè­õî­äèò­ñÿ áîëü­øå îïà­ñàòü­ñÿ òîãî, ÷òî ìû ñòÿ­æà­åì ìàëóþ ñëà­âó, ÷åì òîãî, ÷òî âîé­íà áóäåò ñëèø­êîì òÿæå­ëîé. (15) Öàðü Àòòàë ÷àñòî ðàç­áè­âàë èõ è îáðà­ùàë â áåã­ñòâî. Íå äóìàé­òå, ÷òî òîëü­êî ñî çâåðü­ìè òàê áûâà­åò, ÷òî, ïîé­ìàí­íûå â ëåñó, îíè ñîõðà­íÿ­þò ñâîþ ñ.282 äèêîñòü ëèøü ïîíà­÷à­ëó, à çàòåì, ïîëó­÷àÿ ïèùó èç ðóê ÷åëî­âå­êà, ïîñòå­ïåí­íî ñòà­íî­âÿò­ñÿ ðó÷­íû­ìè: íå èíà­÷å îáñòî­èò äåëî è ñ äèêè­ìè íàðî­äà­ìè. (16) Íåóæòî âû ïîëà­ãà­å­òå, ÷òî ãàë­ëû îñòà­ëèñü òàêè­ìè æå, êàêî­âû áûëè èõ îòöû è äåäû? Èçãíàí­íûå íåäî­ñòàò­êîì çåì­ëè ñî ñâî­åé ðîäè­íû, îíè ïîêè­íó­ëè åå è, âåäÿ âîé­íû ñ âîèí­ñò­âåí­íåé­øè­ìè íàðî­äà­ìè, ïðî­øëè ÷åðåç òðóä­íî­ïðî­õî­äè­ìîå ïîáå­ðå­æüå Èëëè­ðèè, Ïåî­íèþ è Ôðà­êèþ è íàêî­íåö çàõâà­òè­ëè ýòó çåì­ëþ. (17) Èõ, çàêà­ëåí­íûõ ñòîëü­êè­ìè íåâçãî­äà­ìè, ïðè­íÿ­ëà è êîð­ìèò çåì­ëÿ, èçîáè­ëó­þ­ùàÿ âñå­âîç­ìîæ­íû­ìè ïëî­äà­ìè. Ïðè òàêîì ïëî­äî­ðî­äèè ïî÷­âû, ëàñ­êî­âî­ñòè íåáà è ìèðî­ëþ­áèè ñîñåäåé âñÿ òà äèêîñòü, êàêóþ îíè ïðè­íåñ­ëè ñ ñîáîé, ñìÿã­÷è­ëàñü. (18) Ïîâåðü­òå ìíå, äàæå âàì, ïîòîì­êàì Ìàð­ñà, íàäî ïðåæ­äå âñå­ãî îñòå­ðå­ãàòü­ñÿ è èçáå­ãàòü ïðå­ëå­ñòåé Àçèè, ïîòî­ìó ÷òî ýòè èíî­çåì­íûå óäî­âîëü­ñò­âèÿ — îïàñ­íåé­øèé âðàã âñÿ­êîé òâåð­äî­ñòè äóõà: ñòîëü çàðà­çè­òåëü­íî ñîïðè­êîñ­íî­âå­íèå ñ íðà­âà­ìè è ïîðÿä­êà­ìè çäåø­íèõ æèòå­ëåé. (19) Íà íàøå ñ÷à­ñòüå, ãàë­ëû, ïîòå­ðÿâ áûëóþ ñèëó, ïîëü­çó­þò­ñÿ, îäíà­êî, ñðå­äè ãðå­êîâ ïðåæ­íåé ñëà­âîé, òîé ñàìîé, ñ êîòî­ðîé êîãäà-òî îíè ïðè­øëè, (20) à ïîòî­ìó è âû, ïîáåäèâ èõ, ñòÿ­æà­å­òå ñåáå ó ñîþç­íè­êîâ òàêóþ æå âîèí­ñêóþ ñëà­âó, êàê åñëè áû âû îäåð­æà­ëè ïîáåäó íàä ãàë­ëà­ìè, ñîõðà­íÿ­þ­ùè­ìè èñêîí­íóþ äîá­ëåñòü».

17. Cum hoc hos­te, tam ter­ri­bi­li om­ni­bus re­gio­nis eius, quia bel­lum ge­ren­dum erat, pro con­tio­ne mi­li­tes in hunc ma­xi­me mo­dum ad­lo­cu­tus est con­sul: [2] «Non me prae­te­rit, mi­li­tes, om­nium quae Asiam co­lunt gen­tium Gal­los fa­ma bel­li praes­ta­re. [3] In­ter mi­tis­si­mum ge­nus ho­mi­num fe­rox na­tio per­va­ga­ta bel­lo pro­pe or­bem ter­ra­rum se­dem ce­pit. Pro­ce­ra cor­po­ra, pro­mis­sae et ru­ti­la­tae co­mae, vas­ta scu­ta, prae­lon­gi gla­dii; [4] ad hoc can­tus ineun­tium proe­lium et ulu­la­tus et tri­pu­dia, [5] et qua­tien­tium scu­ta in pat­rium quen­dam mo­dum hor­ren­dus ar­mo­rum cre­pi­tus, om­nia de in­dustria com­po­si­ta ad ter­ro­rem. Sed haec, qui­bus in­so­li­ta at­que in­sue­ta sunt, Grae­ci et Phry­ges et Ca­res ti­meant; Ro­ma­nis Gal­li­ci tu­mul­tus as­sue­ti, etiam va­ni­ta­tes no­tae sunt. [6] Se­mel pri­mo congres­su ad Al­liam eos olim fu­ge­runt maio­res nostri; ex eo tem­po­re per du­cen­tos iam an­nos pe­co­rum in mo­dum conster­na­tos cae­dunt fu­gantque, et plu­res pro­pe de Gal­lis tri­um­phi quam de to­to or­be ter­ra­rum ac­ti sunt. Iam usu hoc cog­ni­tum est: [7] si pri­mum im­pe­tum quem, fer­vi­do in­ge­nio et cae­ca ira ef­fun­dunt, sus­ti­nue­ris, fluunt su­do­re et las­si­tu­di­ne membra, la­bant ar­ma; mol­lia cor­po­ra, mol­les, ubi ira con­se­dit, ani­mos sol pul­vis si­tis ut fer­rum non ad­mo­veas pros­ter­nunt. [8] Non le­gio­ni­bus le­gio­nes eorum so­lum ex­per­ti su­mus, sed vir unus cum vi­ro congre­dien­do T. Man­lius, M. Va­le­rius quan­tum Gal­li­cam ra­biem vin­ce­ret Ro­ma­na vir­tus do­cue­runt. [9] Iam M. Man­lius unus ag­mi­ne scan­den­tes in Ca­pi­to­lium det­ru­sit Gal­los. Et il­lis maio­ri­bus nostris cum haud du­biis Gal­lis, in sua ter­ra ge­ni­tis, res erat; hi iam de­ge­ne­res sunt, mix­ti, et Gal­log­rae­ci ve­re, quod ap­pel­lan­tur; [10] si­cut in fru­gi­bus pe­cu­di­bus­que non tan­tum se­mi­na ad ser­van­dam in­do­lem va­lent, quan­tum ter­rae prop­rie­tas cae­li­que sub quo alun­tur mu­tat. [11] Ma­ce­do­nes, qui Ale­xandriam in Aegyp­to, qui Se­leu­ciam ac Ba­by­lo­niam, qui­que alias spar­sas per or­bem ter­ra­rum co­lo­nias ha­bent, in Sy­ros Par­thos Aegyp­tios de­ge­ne­ra­runt; [12] Mas­si­lia, in­ter Gal­los si­ta, tra­xit ali­quan­tum ab ac­co­lis ani­mo­rum; Ta­ren­ti­nis quid ex Spar­ta­na du­ra il­la et hor­ri­da dis­cip­li­na man­sit? [13] Est ge­ne­ro­sius, in sua quid­quid se­de gig­ni­tur; in­si­tum alie­nae ter­rae in id quo ali­tur, na­tu­ra ver­ten­te se, de­ge­ne­rat. Phry­gas igi­tur Gal­li­cis one­ra­tos ar­mis, si­cut in acie An­tio­chi ce­ci­dis­tis, vic­tos vic­to­res, cae­de­tis. [14] Ma­gis ve­reor ne pa­rum in­de glo­riae, quam ne ni­mium bel­li sit. [15] At­ta­lus eos rex sae­pe fu­dit fu­ga­vit­que. No­li­te exis­ti­ma­re be­luas tan­tum re­cens cap­tas fe­ri­ta­tem il­lam sil­vestrem pri­mo ser­va­re, dein, cum diu ma­ni­bus hu­ma­nis alun­tur, mi­tes­ce­re, in ho­mi­num fe­ri­ta­te mul­cen­da non ean­dem na­tu­ram es­se. [16] Eos­dem­ne hos cre­di­tis es­se, qui pat­res eorum avi­que fue­runt? Ex­tor­res ino­pia ag­ro­rum pro­fec­ti do­mo per as­per­ri­mam Il­ly­ri­ci oram, Paeo­niam in­de et Thrae­ciam pug­nan­do cum fe­ro­cis­si­mis gen­ti­bus emen­si, has ter­ras ce­pe­runt. [17] Du­ra­tos eos tot ma­lis exas­pe­ra­tos­que ac­ce­pit ter­ra, quae co­pia om­nium re­rum sa­gi­na­ret. Uber­ri­mo ag­ro, mi­tis­si­mo cae­lo, cle­men­ti­bus ac­co­la­rum in­ge­niis om­nis il­la, cum qua ve­ne­rant, man­sue­fac­ta est fe­ri­tas. [18] Vo­bis me­her­cu­le, Mar­tiis vi­ris, ca­ven­da ac fu­gien­da quam pri­mum amoe­ni­tas est Asiae: tan­tum hae pe­reg­ri­nae vo­lup­ta­tes ad ex­tin­guen­dum vi­go­rem ani­mo­rum pos­sunt; tan­tum con­ta­gio dis­cip­li­nae mo­ris­que ac­co­la­rum va­let. [19] Hoc ta­men fe­li­ci­ter eve­nit, quod si­cut vim ad­ver­sus vos ne­qua­quam, ita fa­mam apud Grae­cos pa­rem il­li an­ti­quae ob­ti­nent, cum qua ve­ne­runt, [20] bel­li­que glo­riam vic­to­res ean­dem in­ter so­cios ha­be­bi­tis, quam si ser­van­tes an­ti­quum spe­ci­men ani­mo­rum Gal­los vi­cis­se­tis».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 49Â 390 ã. äî í. ý. Ñì.: V, 37—39.
  • 50Ñì. ñîîòâ.: VII, 10, 2 è 26, 1 ñë.; V, 47, 4. Ïåð­âûå äâà ïðè­ìå­ðà 361 è 349 ãã. äî í. ý., ïîñëåä­íèé — 390 ã. äî í. ý.
  • 51Ñð. ñîâñåì èíóþ õàðàê­òå­ðè­ñòè­êó ìàñ­ñè­ëèé­öåâ: XXXVII, 54, 21—22.
  • 52Èçíå­æåí­íîñòü ôðè­ãèé­öåâ âî âðå­ìå­íà Ëèâèÿ âîøëà â ïîãî­âîð­êó — ñð., íàïðè­ìåð: Âåð­ãè­ëèé. Ýíå­èäà, IV, 215—216.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364003818 1364003819 1364003820