Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XL, ãë. 8

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

8. (1) Íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü, êàê òîëü­êî ïîÿâè­ëàñü âîç­ìîæ­íîñòü îáðà­òèòü­ñÿ ê îòöó, Ïåð­ñåé ñ âçâîë­íî­âàí­íûì âûðà­æå­íè­åì ëèöà âîøåë âî äâî­ðåö è ìîë­÷à âñòàë ïîîäàëü îò Ôèëèï­ïà, íî ó íåãî íà âèäó. (2) Êîãäà îòåö ñïðî­ñèë åãî: «Êàê çäî­ðî­âüå?» — è îñâå­äî­ìèë­ñÿ, ÷åì îí ðàñ­ñòðî­åí, Ïåð­ñåé îòâå­òèë: «Ðàäóé­ñÿ õîòÿ áû òîìó, ÷òî ÿ æèâ. Óæå íå òàé­íû­ìè êîç­íÿ­ìè ãðî­çèò ìíå áðàò. Íî÷üþ îí ïðè­õî­äèë ñ âîîðó­æåí­íû­ìè ëþäü­ìè ìåíÿ óáèòü, è ëèøü ñòå­íû è çàïåð­òàÿ äâåðü ñïàñ­ëè ìåíÿ îò åãî ÿðî­ñòè». (3) Âíó­øèâ îòöó ñòðàõ, ñìå­øàí­íûé ñ èçóì­ëå­íè­åì, Ïåð­ñåé äîáà­âèë: «Åñëè òû çàõî­÷åøü ìåíÿ âûñëó­øàòü, ÿ ìîãó ïðåä­ñòà­âèòü äîêà­çà­òåëü­ñòâà». (4) Ôèëèïï ñêà­çàë, ÷òî îí, êîíå÷­íî æå, âûñëó­øà­åò åãî, è ïðè­êà­çàë òóò æå âûçâàòü Äåìåò­ðèÿ. Êðî­ìå òîãî, îí ïðè­ãëà­ñèë äâóõ ñâî­èõ äðó­çåé è ñîâåò­íè­êîâ, Ëèñè­ìà­õà è Îíî­ìà­ñòà, íåïðè­÷àñò­íûõ ê ñîïåð­íè­÷å­ñòâó ìîëî­äûõ ëþäåé, ïîòî­ìó ÷òî òåïåðü îíè ðåä­êî áûâà­ëè âî äâîð­öå. (5)  îæè­äà­íèè äðó­çåé Ôèëèïï ïðî­õà­æè­âàë­ñÿ, ïîãðó­æåí­íûé â ãëó­áî­êîå ðàçäó­ìüå, à Ïåð­ñåé ñòî­ÿë ïîîäàëü. (6) Êîãäà áûëî äîëî­æå­íî, ÷òî âñå ïðè­øëè, Ôèëèïï óäà­ëèë­ñÿ ñ äðó­çüÿ­ìè âî âíóò­ðåí­íèå ïîêîè, ñîïðî­âîæ­äàå­ìûé äâó­ìÿ òåëî­õðà­íè­òå­ëÿ­ìè. Êàæ­äî­ìó èç ñûíî­âåé Ôèëèïï ðàç­ðå­øèë âçÿòü ñ ñîáîé òðåõ áåç­îðóæ­íûõ ñîïðî­âîæ­äàþ­ùèõ. (7) Çàíÿâ ñâîå ìåñòî, Ôèëèïï íà÷àë ðå÷ü:

«Âîò ñèæó ÿ, íåñ÷àñò­íåé­øèé îòåö, ñóäüåþ ìåæ äâóõ ñûíî­âåé — îáâè­íè­òå­ëåì è îáâè­íÿ­å­ìûì â äåëå î áðà­òî­óáèé­ñòâå, ÷òîáû, ê ìîå­ìó ïîçî­ðó, îáíà­ðó­æèòü ñðå­äè ðîä­íûõ äåòåé ëèáî êëå­âåò­íè­êà, ëèáî ïðå­ñòóï­íè­êà. (8) Óæå è ðàíü­øå ñòðà­øèë­ñÿ ÿ ýòîé íàäâè­ãàâ­øåé­ñÿ áóðè, êîãäà âèäåë âîâñå íå áðàò­ñêèå âûðà­æå­íèÿ âàøèõ ëèö, êîãäà ñëû­øàë íåêî­òî­ðûå âàøè ðå÷è. (9) Íî èíî­ãäà ÿ âñå æå íàäå­ÿë­ñÿ, ÷òî çëî­áà âàøà óãàñíåò è âû îñâî­áî­äè­òåñü îò ïîäî­çðå­íèé. Âåäü äàæå íàðî­äû, ñëî­æèâ îðó­æèå, äîãî­âà­ðè­âà­þò­ñÿ ìåæ­äó ñîáîé, è íåäðó­ãè ìèðÿò­ñÿ. (10) Êîãäà-íèáóäü, äóìà­ëîñü ìíå, âû âñïîì­íè­òå î âàøåì ðîä­ñòâå, î òîì, êàê äðóæ­íû âû áûëè â äåò­ñòâå, î òåõ íàñòàâ­ëå­íè­ÿõ, íàêî­íåö, ÷òî ÿ äàâàë âàì, äà, áîþñü, íå â ãëó­õèå ëè óøè ïåë! (11) Ñêîëü­êî ðàç ïðè­âî­äèë ÿ âàì ïðè­ìå­ðû âðàæ­äû ìåæ­äó áðà­òüÿ­ìè è ðàñ­ñêà­çû­âàë î ñòðàø­íûõ åå ïîñëåä­ñò­âè­ÿõ, êîãäà áðà­òüÿ áåç­âîç­âðàò­íî ãóáè­ëè ñåáÿ, ñâîå ïîòîì­ñòâî, ñâîè äîìà è öàð­ñòâà15. ñ.364 (12) Ïðè­âî­äèë è äðó­ãèå ïðè­ìå­ðû — îòðàä­íûå: ñîãëàñ­íîå ñîòðóä­íè­÷å­ñòâî äâóõ ëàêåäå­ìîí­ñêèõ öàðåé, áëà­ãîòâîð­íîå íà ïðî­òÿ­æå­íèè âåêîâ êàê äëÿ íèõ ñàìèõ, òàê è äëÿ èõ îò÷èç­íû. (13) È ýòî æå ñàìîå ãîñóäàð­ñòâî ïîãèá­ëî, êîãäà âîøëî â îáû­÷àé êàæ­äî­ìó èç íèõ äîáè­âàòü­ñÿ òèðà­íè­÷å­ñêîé âëà­ñòè. (14) À âîò áðà­òüÿ Ýâìåí è Àòòàë, íà÷àâ ñî ñòîëü ìàëî­ãî, ÷òî èõ öàðÿ­ìè-òî íàçâàòü áûëî ñòûä­íî, íå ÷åì èíûì, êàê áðàò­ñêèì åäè­íî­äó­øè­åì ïðè­âå­ëè ñâîå öàð­ñòâî ê òîìó, ÷òî îíî ñðàâ­íÿ­ëîñü ñ ìîèì, ñ Àíòèîõî­âûì, äà è ñ ëþáûì òåïå­ðåø­íèì öàð­ñò­âîì16. (15) Íå îáõî­äèë ïðè­ìå­ðà­ìè ÿ è ðèì­ëÿí, ðàñ­ñêà­çû­âàÿ âàì î òîì, ÷òî âèäåë è ñëû­øàë: î âîå­âàâ­øèõ ñî ìíîé Òèòå è Ëóöèè Êâèíê­öè­ÿõ, î ïîáåäèâ­øèõ Àíòèî­õà Ïóá­ëèè è Ëóöèè Ñöè­ïè­î­íàõ, îá îòöå èõ è äÿäå, ïîñòî­ÿí­íî åäè­íî­äóø­íûõ â æèç­íè è ñîåäè­íåí­íûõ äðóã ñ äðó­ãîì è ñìåð­òüþ. (16) Íî, âèä­íî, ìîè ðàñ­ñêà­çû î çëî­äå­ÿ­íè­ÿõ è çëî­ñ÷à­ñòüå îäíèõ, î çäðà­âî­ìûñ­ëèè è áëà­ãî­äåí­ñò­âèè äðó­ãèõ íå ñìîã­ëè âàñ îáðà­çó­ìèòü è îòâðà­òèòü îò áåçóì­íûõ ðàçäî­ðîâ. (17) Åùå æèâó ÿ, åùå äûøó, à âû óæå, ïèòàÿ íå÷å­ñòè­âûå íàäåæ­äû è ñòðåì­ëå­íèÿ, ðàñ­ïðå­äå­ëè­ëè íàñëåä­ñòâî. (18) Âû õîòè­òå, ÷òîáû ÿ æèë ëèøü äî òåõ ïîð, êîãäà ÿ, ïåðå­æèâ îäíî­ãî èç âàñ, îñòàâ­ëþ äðó­ãî­ãî áåñ­ñïîð­íûì öàðåì. Íè áðà­òà, íè îòöà òåð­ïåòü âû íå ìîæå­òå. Íåò äëÿ âàñ íè÷å­ãî äîðî­ãî­ãî, íè÷å­ãî ñâÿ­òî­ãî. Âìå­ñòî âñå­ãî — íåíà­ñûò­íàÿ æàæ­äà îäíîé òîëü­êî öàð­ñêîé âëà­ñòè. (19) Ãîâî­ðè­òå æ, îñêîðá­ëÿé­òå îòöîâ­ñêèé ñëóõ, ñîïåð­íè­÷àé­òå â îáâè­íå­íè­ÿõ, âû, ãîòî­âûå ñîïåð­íè­÷àòü óæå è îðó­æè­åì. Ãîâî­ðè­òå îòêðû­òî õîòü ïðàâ­äó, åñëè âû íà ýòî ñïî­ñîá­íû, õîòü ëîæü, åñëè îíà âàì óãîä­íåå. (20) Íûíå ÿ ñëó­øàþ âàñ, à âïðåäü áóäó ãëóõ ê òàé­íûì íàãî­âî­ðàì äðóã íà äðó­ãà». Êîãäà îí ïðî­èç­íåñ âñå ýòî, êèïÿ îò ãíå­âà, ó âñåõ íà ãëà­çàõ íàâåð­íó­ëèñü ñëå­çû, è äîë­ãî ñòî­ÿ­ëî ãîðåñò­íîå ìîë­÷à­íèå.

8. Pos­te­ro die Per­seus, cum pri­mum con­ve­nien­di po­tes­tas pat­ris fuit, re­giam ingres­sus per­tur­ba­to vul­tu in conspec­tu par­tis ta­ci­tus pro­cul consti­tit. [2] Cui cum pa­ter «sa­tin sal­ve?» et quae­nam ea maes­ti­tia es­set in­ter­ro­ga­ret eum, «de luc­ro ti­bi» in­quit «vi­ve­re me sci­to. Iam non oc­cul­tis a frat­re pe­ti­mur in­si­diis; noc­te cum ar­ma­tis do­mum ad in­ter­fi­cien­dum me ve­nit, clau­sis­que fo­ri­bus pa­rie­tum prae­si­dio me a fu­ro­re eius sum tu­ta­tus». [3] Cum pa­vo­rem mix­tum ad­mi­ra­tio­ne pat­ri inie­cis­set, «at­qui si aures prae­be­re po­tes» in­quit, «ma­ni­fes­tam rem te­neas fa­ciam». [4] Enim­ve­ro se Phi­lip­pus di­ce­re audi­tu­rum, vo­ca­ri­que ex­templo De­met­rium ius­sit; et se­nio­res ami­cos duos, ex­per­tes iuve­na­lium in­ter frat­res cer­ta­mi­num, infre­quen­tes iam in re­gia, Ly­si­machum et Ono­mas­tum ar­ces­sit quos in con­si­lio ha­be­ret. [5] Dum ve­niunt ami­ci, so­lus fi­lio pro­cul stan­te mul­ta se­cum ani­mo vo­lu­tans inam­bu­la­vit. [6] Postquam ve­nis­se eos nun­tia­tum est, se­ces­sit in par­tem in­te­rio­rem cum duo­bus ami­cis et to­ti­dem cus­to­di­bus cor­po­ris; fi­liis ut ter­nos iner­mes se­cum intro­du­ce­rent per­mi­sit. [7] Ibi cum con­se­dis­set, «se­deo» in­quit «mi­ser­ri­mus pa­ter iudex in­ter duos fi­lios, ac­cu­sa­to­rem par­ri­ci­dii et reum, aut con­fic­ti aut ad­mis­si cri­mi­nis la­bem apud meos in­ven­tu­rus. [8] Iam pri­dem qui­dem hanc pro­cel­lam im­mi­nen­tem ti­me­bam, cum vul­tus in­ter vos mi­ni­me fra­ter­nos cer­ne­rem, cum vo­ces quas­dam exau­di­rem. [9] Sed in­ter­dum spes ani­mum su­bi­bat def­lag­ra­re iras vestras, pur­ga­ri sus­pi­cio­nes pos­se. Etiam hos­tes ar­mis po­si­tis foe­dus icis­se, et pri­va­tas mul­to­rum si­mul­ta­tes fi­ni­tas; [10] su­bi­tu­ram vo­bis ali­quan­do ger­ma­ni­ta­tis me­mo­riam, pue­ri­lis quon­dam simpli­ci­ta­tis con­sue­tu­di­nis­que in­ter vos, meo­rum de­ni­que prae­cep­to­rum, quae ve­reor ne va­na sur­dis auri­bus ce­ci­ne­rim. [11] Quo­tiens ego audien­ti­bus vo­bis de­tes­ta­tus exempla dis­cor­dia­rum fra­ter­na­rum hor­ren­dos even­tus eorum ret­tu­li, qui se stir­pem­que suam do­mos reg­na fun­di­tus ever­tis­sent. [12] Me­lio­ra quo­que exempla par­te al­te­ra po­sui: so­cia­bi­lem con­sor­tio­nem in­ter bi­nos La­ce­dae­mo­nio­rum re­ges, sa­lu­ta­rem per mul­ta sae­cu­la ip­sis pat­riae­que; [13] ean­dem ci­vi­ta­tem, postquam mos si­bi cui­que ra­pien­di ty­ran­ni­dem exor­tus sit, ever­sam. [14] Iam hos Eume­nem At­ta­lum­que frat­res, ab tam exi­guis re­bus pro­pe ut pu­de­ret re­gii no­mi­nis, mi­hi An­tio­cho cui­li­bet re­gum hui­us aeta­tis, nul­la re ma­gis quam fra­ter­na una­ni­mi­ta­te, reg­num aequas­se. [15] Ne Ro­ma­nis qui­dem exemplis absti­nui, quae aut vi­sa aut audi­ta ha­be­bam, T. et L. Quinctio­rum, qui bel­lum me­cum ges­se­runt, P. et L. Sci­pio­num, qui An­tio­chum de­vi­ce­runt, pat­ris pat­rui­que eorum, quo­rum per­pe­tuam vi­tae con­cor­diam mors quo­que mis­cuit. [16] Ne­que vos il­lo­rum sce­lus si­mi­lis­que sce­le­ri even­tus de­ter­re­re a ve­cor­di dis­cor­dia po­tuit, ne­que ho­rum bo­na mens, bo­na for­tu­na ad sa­ni­ta­tem flec­te­re. [17] Vi­vo et spi­ran­te me he­re­di­ta­tem meam am­bo et spe et cu­pi­di­ta­te impro­ba cre­vis­tis. [18] Eo us­que me vi­ve­re vul­tis, do­nec al­te­rius vestrum su­perstes haud am­bi­guum re­gem al­te­rum mea mor­te fa­ciam. Nec frat­rem nec pat­rem po­tes­tis pa­ti. Ni­hil ca­ri, ni­hil sancti est. In om­nium vi­cem reg­ni uni­us in­sa­tia­bi­lis amor suc­ces­sit. [19] Agi­te, consce­le­ra­te aures pa­ter­nas, de­cer­ni­te cri­mi­ni­bus, mox fer­ro dec­re­tu­ri, di­ci­te pa­lam quic­quid aut ve­ri po­tes­tis aut li­bet com­mi­nis­ci: [20] re­se­ra­tae aures sunt, quae pos­thac sec­re­tis al­te­rius ab al­te­ro cri­mi­ni­bus clau­den­tur». Haec fu­rens ira cum di­xis­set, lac­ri­mae om­ni­bus obor­tae et diu maes­tum si­len­tium te­nuit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 15Ñð.: Ïîëè­áèé, XXIII, 11.
  • 16Ñð.: XLV, 19, 10.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364004009 1364004010 1364004011