Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
8. (1) Íà ñëåäóþùèé äåíü, êàê òîëüêî ïîÿâèëàñü âîçìîæíîñòü îáðàòèòüñÿ ê îòöó, Ïåðñåé ñ âçâîëíîâàííûì âûðàæåíèåì ëèöà âîøåë âî äâîðåö è ìîë÷à âñòàë ïîîäàëü îò Ôèëèïïà, íî ó íåãî íà âèäó. (2) Êîãäà îòåö ñïðîñèë åãî: «Êàê çäîðîâüå?» — è îñâåäîìèëñÿ, ÷åì îí ðàññòðîåí, Ïåðñåé îòâåòèë: «Ðàäóéñÿ õîòÿ áû òîìó, ÷òî ÿ æèâ. Óæå íå òàéíûìè êîçíÿìè ãðîçèò ìíå áðàò. Íî÷üþ îí ïðèõîäèë ñ âîîðóæåííûìè ëþäüìè ìåíÿ óáèòü, è ëèøü ñòåíû è çàïåðòàÿ äâåðü ñïàñëè ìåíÿ îò åãî ÿðîñòè». (3) Âíóøèâ îòöó ñòðàõ, ñìåøàííûé ñ èçóìëåíèåì, Ïåðñåé äîáàâèë: «Åñëè òû çàõî÷åøü ìåíÿ âûñëóøàòü, ÿ ìîãó ïðåäñòàâèòü äîêàçàòåëüñòâà». (4) Ôèëèïï ñêàçàë, ÷òî îí, êîíå÷íî æå, âûñëóøàåò åãî, è ïðèêàçàë òóò æå âûçâàòü Äåìåòðèÿ. Êðîìå òîãî, îí ïðèãëàñèë äâóõ ñâîèõ äðóçåé è ñîâåòíèêîâ, Ëèñèìàõà è Îíîìàñòà, íåïðè÷àñòíûõ ê ñîïåðíè÷åñòâó ìîëîäûõ ëþäåé, ïîòîìó ÷òî òåïåðü îíè ðåäêî áûâàëè âî äâîðöå. (5)  îæèäàíèè äðóçåé Ôèëèïï ïðîõàæèâàëñÿ, ïîãðóæåííûé â ãëóáîêîå ðàçäóìüå, à Ïåðñåé ñòîÿë ïîîäàëü. (6) Êîãäà áûëî äîëîæåíî, ÷òî âñå ïðèøëè, Ôèëèïï óäàëèëñÿ ñ äðóçüÿìè âî âíóòðåííèå ïîêîè, ñîïðîâîæäàåìûé äâóìÿ òåëîõðàíèòåëÿìè. Êàæäîìó èç ñûíîâåé Ôèëèïï ðàçðåøèë âçÿòü ñ ñîáîé òðåõ áåçîðóæíûõ ñîïðîâîæäàþùèõ. (7) Çàíÿâ ñâîå ìåñòî, Ôèëèïï íà÷àë ðå÷ü: «Âîò ñèæó ÿ, íåñ÷àñòíåéøèé îòåö, ñóäüåþ ìåæ äâóõ ñûíîâåé — îáâèíèòåëåì è îáâèíÿåìûì â äåëå î áðàòîóáèéñòâå, ÷òîáû, ê ìîåìó ïîçîðó, îáíàðóæèòü ñðåäè ðîäíûõ äåòåé ëèáî êëåâåòíèêà, ëèáî ïðåñòóïíèêà. (8) Óæå è ðàíüøå ñòðàøèëñÿ ÿ ýòîé íàäâèãàâøåéñÿ áóðè, êîãäà âèäåë âîâñå íå áðàòñêèå âûðàæåíèÿ âàøèõ ëèö, êîãäà ñëûøàë íåêîòîðûå âàøè ðå÷è. (9) Íî èíîãäà ÿ âñå æå íàäåÿëñÿ, ÷òî çëîáà âàøà óãàñíåò è âû îñâîáîäèòåñü îò ïîäîçðåíèé. Âåäü äàæå íàðîäû, ñëîæèâ îðóæèå, äîãîâàðèâàþòñÿ ìåæäó ñîáîé, è íåäðóãè ìèðÿòñÿ. (10) Êîãäà-íèáóäü, äóìàëîñü ìíå, âû âñïîìíèòå î âàøåì ðîäñòâå, î òîì, êàê äðóæíû âû áûëè â äåòñòâå, î òåõ íàñòàâëåíèÿõ, íàêîíåö, ÷òî ÿ äàâàë âàì, äà, áîþñü, íå â ãëóõèå ëè óøè ïåë! (11) Ñêîëüêî ðàç ïðèâîäèë ÿ âàì ïðèìåðû âðàæäû ìåæäó áðàòüÿìè è ðàññêàçûâàë î ñòðàøíûõ åå ïîñëåäñòâèÿõ, êîãäà áðàòüÿ áåçâîçâðàòíî ãóáèëè ñåáÿ, ñâîå ïîòîìñòâî, ñâîè äîìà è öàðñòâà15. ñ.364 (12) Ïðèâîäèë è äðóãèå ïðèìåðû — îòðàäíûå: ñîãëàñíîå ñîòðóäíè÷åñòâî äâóõ ëàêåäåìîíñêèõ öàðåé, áëàãîòâîðíîå íà ïðîòÿæåíèè âåêîâ êàê äëÿ íèõ ñàìèõ, òàê è äëÿ èõ îò÷èçíû. (13) È ýòî æå ñàìîå ãîñóäàðñòâî ïîãèáëî, êîãäà âîøëî â îáû÷àé êàæäîìó èç íèõ äîáèâàòüñÿ òèðàíè÷åñêîé âëàñòè. (14) À âîò áðàòüÿ Ýâìåí è Àòòàë, íà÷àâ ñî ñòîëü ìàëîãî, ÷òî èõ öàðÿìè-òî íàçâàòü áûëî ñòûäíî, íå ÷åì èíûì, êàê áðàòñêèì åäèíîäóøèåì ïðèâåëè ñâîå öàðñòâî ê òîìó, ÷òî îíî ñðàâíÿëîñü ñ ìîèì, ñ Àíòèîõîâûì, äà è ñ ëþáûì òåïåðåøíèì öàðñòâîì16. (15) Íå îáõîäèë ïðèìåðàìè ÿ è ðèìëÿí, ðàññêàçûâàÿ âàì î òîì, ÷òî âèäåë è ñëûøàë: î âîåâàâøèõ ñî ìíîé Òèòå è Ëóöèè Êâèíêöèÿõ, î ïîáåäèâøèõ Àíòèîõà Ïóáëèè è Ëóöèè Ñöèïèîíàõ, îá îòöå èõ è äÿäå, ïîñòîÿííî åäèíîäóøíûõ â æèçíè è ñîåäèíåííûõ äðóã ñ äðóãîì è ñìåðòüþ. (16) Íî, âèäíî, ìîè ðàññêàçû î çëîäåÿíèÿõ è çëîñ÷àñòüå îäíèõ, î çäðàâîìûñëèè è áëàãîäåíñòâèè äðóãèõ íå ñìîãëè âàñ îáðàçóìèòü è îòâðàòèòü îò áåçóìíûõ ðàçäîðîâ. (17) Åùå æèâó ÿ, åùå äûøó, à âû óæå, ïèòàÿ íå÷åñòèâûå íàäåæäû è ñòðåìëåíèÿ, ðàñïðåäåëèëè íàñëåäñòâî. (18) Âû õîòèòå, ÷òîáû ÿ æèë ëèøü äî òåõ ïîð, êîãäà ÿ, ïåðåæèâ îäíîãî èç âàñ, îñòàâëþ äðóãîãî áåññïîðíûì öàðåì. Íè áðàòà, íè îòöà òåðïåòü âû íå ìîæåòå. Íåò äëÿ âàñ íè÷åãî äîðîãîãî, íè÷åãî ñâÿòîãî. Âìåñòî âñåãî — íåíàñûòíàÿ æàæäà îäíîé òîëüêî öàðñêîé âëàñòè. (19) Ãîâîðèòå æ, îñêîðáëÿéòå îòöîâñêèé ñëóõ, ñîïåðíè÷àéòå â îáâèíåíèÿõ, âû, ãîòîâûå ñîïåðíè÷àòü óæå è îðóæèåì. Ãîâîðèòå îòêðûòî õîòü ïðàâäó, åñëè âû íà ýòî ñïîñîáíû, õîòü ëîæü, åñëè îíà âàì óãîäíåå. (20) Íûíå ÿ ñëóøàþ âàñ, à âïðåäü áóäó ãëóõ ê òàéíûì íàãîâîðàì äðóã íà äðóãà». Êîãäà îí ïðîèçíåñ âñå ýòî, êèïÿ îò ãíåâà, ó âñåõ íà ãëàçàõ íàâåðíóëèñü ñëåçû, è äîëãî ñòîÿëî ãîðåñòíîå ìîë÷àíèå. |
8. Postero die Perseus, cum primum conveniendi potestas patris fuit, regiam ingressus perturbato vultu in conspectu partis tacitus procul constitit. [2] Cui cum pater «satin salve?» et quaenam ea maestitia esset interrogaret eum, «de lucro tibi» inquit «vivere me scito. Iam non occultis a fratre petimur insidiis; nocte cum armatis domum ad interficiendum me venit, clausisque foribus parietum praesidio me a furore eius sum tutatus». [3] Cum pavorem mixtum admiratione patri iniecisset, «atqui si aures praebere potes» inquit, «manifestam rem teneas faciam». [4] Enimvero se Philippus dicere auditurum, vocarique extemplo Demetrium iussit; et seniores amicos duos, expertes iuvenalium inter fratres certaminum, infrequentes iam in regia, Lysimachum et Onomastum arcessit quos in consilio haberet. [5] Dum veniunt amici, solus filio procul stante multa secum animo volutans inambulavit. [6] Postquam venisse eos nuntiatum est, secessit in partem interiorem cum duobus amicis et totidem custodibus corporis; filiis ut ternos inermes secum introducerent permisit. [7] Ibi cum consedisset, «sedeo» inquit «miserrimus pater iudex inter duos filios, accusatorem parricidii et reum, aut conficti aut admissi criminis labem apud meos inventurus. [8] Iam pridem quidem hanc procellam imminentem timebam, cum vultus inter vos minime fraternos cernerem, cum voces quasdam exaudirem. [9] Sed interdum spes animum subibat deflagrare iras vestras, purgari suspiciones posse. Etiam hostes armis positis foedus icisse, et privatas multorum simultates finitas; [10] subituram vobis aliquando germanitatis memoriam, puerilis quondam simplicitatis consuetudinisque inter vos, meorum denique praeceptorum, quae vereor ne vana surdis auribus cecinerim. [11] Quotiens ego audientibus vobis detestatus exempla discordiarum fraternarum horrendos eventus eorum rettuli, qui se stirpemque suam domos regna funditus evertissent. [12] Meliora quoque exempla parte altera posui: sociabilem consortionem inter binos Lacedaemoniorum reges, salutarem per multa saecula ipsis patriaeque; [13] eandem civitatem, postquam mos sibi cuique rapiendi tyrannidem exortus sit, eversam. [14] Iam hos Eumenem Attalumque fratres, ab tam exiguis rebus prope ut puderet regii nominis, mihi Antiocho cuilibet regum huius aetatis, nulla re magis quam fraterna unanimitate, regnum aequasse. [15] Ne Romanis quidem exemplis abstinui, quae aut visa aut audita habebam, T. et L. Quinctiorum, qui bellum mecum gesserunt, P. et L. Scipionum, qui Antiochum devicerunt, patris patruique eorum, quorum perpetuam vitae concordiam mors quoque miscuit. [16] Neque vos illorum scelus similisque sceleri eventus deterrere a vecordi discordia potuit, neque horum bona mens, bona fortuna ad sanitatem flectere. [17] Vivo et spirante me hereditatem meam ambo et spe et cupiditate improba crevistis. [18] Eo usque me vivere vultis, donec alterius vestrum superstes haud ambiguum regem alterum mea morte faciam. Nec fratrem nec patrem potestis pati. Nihil cari, nihil sancti est. In omnium vicem regni unius insatiabilis amor successit. [19] Agite, conscelerate aures paternas, decernite criminibus, mox ferro decreturi, dicite palam quicquid aut veri potestis aut libet comminisci: [20] reseratae aures sunt, quae posthac secretis alterius ab altero criminibus claudentur». Haec furens ira cum dixisset, lacrimae omnibus obortae et diu maestum silentium tenuit. |