Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 19

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

19. (1) Ñðå­äè ìíî­ãèõ ïîñëîâ, ïðè­áûâ­øèõ îò öàðåé, ïëå­ìåí è íàðî­äîâ, âñåõ îñî­áåí­íî çàíè­ìàë Àòòàë — íà íåãî âñå ãëÿäå­ëè, î íåì âñå äóìà­ëè50. (2) Íåäàâ­íèå ñîðàò­íè­êè ïðè­íÿ­ëè åãî íå ìåíåå áëà­ãî­ñêëîí­íî, ÷åì áûë áû ïðè­íÿò èìè ñàì öàðü Ýâìåí. (3) ßâèòü­ñÿ â Ðèì Àòòàë èìåë äâîé­íîå îñíî­âà­íèå, ñ âèäó äîñòîé­íîå — ïîçäðà­âèòü ðèì­ëÿí ñ ïîáåäîé, êîåé îí ñàì ñïî­ñîá­ñò­âî­âàë, è ïîæà­ëî­âàòü­ñÿ íà ìÿòåæ­íûõ ãàë­ëîâ, âñå Ïåð­ãàì­ñêîå öàð­ñòâî ïîñòà­âèâ­øèõ ïîä óäàð. (4) Íî áûëà çà âñåì ýòèì ïîòà­åí­íàÿ íàäåæ­äà íà ïî÷å­ñòè è íàãðàæ­äå­íèÿ îò ñåíà­òà, êîòî­ðûõ åäâà ëè îí ìîã áû ñïî­äî­áèòü­ñÿ, íå ïðå­ñòó­ïàÿ çàêî­íîâ áëà­ãî­÷å­ñòüÿ. Âåäü íàøëèñü ñðå­äè ðèì­ëÿí è íåäîá­ðûå ñîâåò­÷è­êè; îíè äðàç­íè­ëè Àòòà­ëî­âó àë÷­íîñòü — (5) Àòòà­ëà, ìîë, â Ðèìå ïî÷è­òà­þò íàäåæ­íûì äðó­ãîì, à Ýâìå­íà ñîþç­íè­êîì ïåðå­êèä­÷è­âûì, íå âåð­íûì íè ðèì­ëÿ­íàì, íè Ïåð­ñåþ. (6) Òàê ÷òî, ãîâî­ðè­ëè îíè, åùå íåèç­âåñò­íî, êàêèå ïðîñü­áû Àòòà­ëà ñåíà­òó áóäóò óãîä­íåå — çà ñåáÿ èëè ïðî­òèâ áðà­òà, íàñòîëü­êî-äå ñêëîí­íû âñå äàòü âñ¸ åìó, à òîìó íè÷å­ãî.

(7) Àòòàë, îêà­çà­ëîñü, áûë èç òåõ, êòî ñ æàä­íî­ñòüþ áðî­ñà­åò­ñÿ íà âñå, ÷òî íè ïîñó­ëèò íàäåæ­äà; íî òóò íàøåë­ñÿ ó íåãî äðóã, êîòî­ðûé îäèí ðàçóì­íûì ñâî­èì óâå­ùà­íüåì, ñëîâ­íî óçäîþ, ñäåð­æàë ïîðûâ óâëå­÷åí­íîé äóøè. (8) Òî áûë Ñòðà­òèé, ëåêàðü, êîòî­ðî­ãî îáåñ­ïî­êî­åí­íûé Ýâìåí îòïðà­âèë â Ðèì êàê ðàç çà òåì, ÷òîáû ñëåäèòü çà áðà­òîì è íàñòà­âèòü åãî íà âåð­íûé ïóòü, åñëè äåëî ïîé­äåò ê èçìåíå. (9) Ê ýòî­ìó âðå­ìå­íè Àòòà­ëîâ ñëóõ óæå áûë ïëå­íåí è äóøà ïîä­äà­ëàñü èñêó­øå­íèþ, íî Ñòðà­òèé ñóìåë ê íåìó ïîä­ñòó­ïèòü­ñÿ è ñâîåâðå­ìåí­íû­ìè ðå÷à­ìè ñïàñ âñå äåëî, ïî÷òè ÷òî ïîòå­ðÿí­íîå. (10) Îí îáú­ÿñ­íèë, ÷òî ðàç­íûå öàð­ñòâà âîç­ðàñ­òà­þò ïî-ðàç­íî­ìó, ÷òî èõ ìîëî­äîå öàð­ñòâî, íå èìåÿ îñíî­âû â ñòà­ðèí­íîì ìîãó­ùå­ñòâå, ñòî­èò ñîãëà­ñè­åì áðà­òüåâ, è õîòÿ èç íèõ îäèí çîâåò­ñÿ öàðåì è íîñèò âåíåö, íî ïðà­âÿò áðà­òüÿ âñå âìå­ñòå. (11) È Àòòà­ëà, ñðåä­íå­ãî áðà­òà, ðàç­âå íå âñÿ­êèé ñ÷è­òà­åò öàðåì? È íå òîëü­êî ïîòî­ìó, ÷òî âîî÷èþ âèäèò åãî ìîãó­ùå­ñòâî, íî åùå ïîòî­ìó, ÷òî, âíå âñÿ­êèõ ñîìíå­íèé, ñêî­ðî îí âîöà­ðèò­ñÿ, èáî Ýâìåí äðÿõë51 è áåç­äå­òåí (òîãäà Ýâìåí åùå íå ñ.534 ïðè­çíàë òîãî ñûíà, ÷òî öàð­ñò­âî­âàë ïîñëå íåãî52). (12) ×òî ïîëü­çû, ãîâî­ðèë Ñòðà­òèé, ïðè­ëà­ãàòü óñè­ëèå òàì, ãäå äåëî ñêî­ðî ñàìî ñîáîþ ñëà­äèò­ñÿ? À òóò åùå è ãàëëü­ñêèé ìÿòåæ! Ñïðà­âèòü­ñÿ ñ íèì êóäà êàê òðóä­íî, ïóñòü äàæå öàðè ñîãëàñ­íû è åäè­íî­äóø­íû, (13) à åñëè ïðè­áà­âèò­ñÿ ê âíåø­íåé âîéíå è óñî­áè­öà, òî âîâñå íå óñòî­èøü. Âåäü íå äàâ­øè áðà­òó ñêîí­÷àòü­ñÿ öàðåì, îí, Àòòàë, äîáüåò­ñÿ òîëü­êî òîãî, ÷òî ñàì ñåáÿ ëèøèò íàäåæ­äû íà ñêî­ðîå âîöà­ðå­íèå. (14) È äàæå åñëè áû îáà ýòè øàãà — îòíÿòü èëè íå îòíÿòü ó áðà­òà öàð­ñòâî — ðàâ­íî åãî ïðî­ñëà­âè­ëè, òî ïîõâà­ëà çà ñîõðà­íå­íèå öàð­ñòâà ëó÷­øå, èáî ïîñòó­ïîê ýòîò áëà­ãî­÷å­ñòèâ, à äðó­ãîé îòâðà­òè­òå­ëåí, êàê óáèé­ñòâî ðîäè­÷à. Òàê î ÷åì æå òóò ðàç­ìûø­ëÿòü? (15) Íåóæå­ëè î òîì, çàõâà­òèòü ëè âñå öàð­ñòâî èëè äîìî­ãàòü­ñÿ ÷àñòè? Íî îòíÿòü ÷àñòü îò öàð­ñòâà — òàê îáå ÷àñòè, ðàç­îá­ùèâ ñèëû, îñëàá­íóò è áóäóò îòêðû­òû ëþáûì îáèäàì. À çàõâà­òèòü âñå öàð­ñòâî — è ñòàð­øå­ìó ïðè­äåò­ñÿ âåê äîæè­âàòü ïðî­ñòûì ÷åëî­âå­êîì èëè óéòè â èçãíà­íèå — â òàêèõ ëåòàõ, áîëü­íî­ìó è ñëà­áî­ìó, èëü äàæå óìå­ðåòü ïî åãî, Àòòà­ëà, ïðè­êà­çó? (16) Íå áóäåì âñïî­ìè­íàòü äàâ­íèõ ïðå­äà­íèé î íå÷å­ñòè­âûõ áðà­òüÿõ è îá èñõî­äå èõ æèç­íè! Ïåð­ñåé — âîò î÷å­âèä­íûé ïðè­ìåð. Âåíåö, äîáû­òûé áðà­òî­óáèé­ñò­âîì, ïðè­øëîñü åìó ñëî­æèòü ê íîãàì âðà­ãà-ïîáåäè­òå­ëÿ â ñàìî­ôðà­êèé­ñêîì õðà­ìå, êàê áóä­òî ñàìè áîãè êàðà­ëè åãî çà çëî­äå­ÿ­íüå! (17) È åñëè îí, Àòòàë, äî ñàìî­ãî êîí­öà îñòà­íåò­ñÿ âåðåí áðà­òó, òî áëà­ãî­÷å­ñòèå åãî è ïîñòî­ÿí­ñòâî çàñëó­æàò ïîõâà­ëû è òåõ, êòî ïîä­ñòðå­êà­åò åãî — íå èç äðóæ­áû ê íåìó, à èç çëî­áû ê Ýâìå­íó.

19. In­ter mul­tas re­gum gen­tium­que et po­pu­lo­rum le­ga­tio­nes At­ta­lus, fra­ter re­gis Eume­nis, ma­xi­me con­ver­tit in se om­nium ocu­los ani­mos­que. [2] Ex­cep­tus enim est ab iis, qui si­mul eo bel­lo mi­li­ta­ve­rant haud pau­lo be­nig­nius quam si ip­se rex Eume­nes ve­nis­set. [3] Ad­du­xe­rant eum duae in spe­ciem ho­nes­tae res, una gra­tu­la­tio con­ve­niens in ea vic­to­ria quam ip­se adiu­vis­set, al­te­ra que­ri­mo­nia Gal­li­ci tu­mul­tus ac­cep­tae­que cla­dis qua reg­num in du­bium ad­duc­tum es­set. [4] Su­be­rat et sec­re­ta spes ho­no­rum prae­mio­rum­que ab se­na­tu, quae vix sal­va pie­ta­te ei con­tin­ge­re po­te­rant. Erant enim qui­dam Ro­ma­no­rum quo­que non bo­ni auc­to­res, qui spe cu­pi­di­ta­tem eius eli­ce­rent; [5] eam opi­nio­nem de At­ta­lo et Eume­ne Ro­mae es­se, tam­quam de al­te­ro Ro­ma­nis cer­to ami­co, al­te­ro nec Ro­ma­nis nec Per­sei fi­do so­cio. [6] Ita­que vix sta­tui pos­se ut­rum quae pro se an quae contra frat­rem pe­ti­tu­rus es­set ab se­na­tu ma­gis im­pet­ra­bi­lia fo­rent; adeo uni­ver­sos om­nia et huic tri­bue­re et il­li ve­ro ne­ga­re.

[7] Eorum ho­mi­num, ut res do­cuit, At­ta­lus erat qui, quan­tum spes spo­pon­dis­set, cu­pe­rent, ni uni­us ami­ci pru­dens mo­ni­tio ve­lut fre­nos ani­mo eius ges­tien­ti se­cun­dis re­bus im­po­suis­set. [8] Stra­tius cum eo fuit me­di­cus, ad id ip­sum a non se­cu­ro Eume­ne Ro­mam mis­sus spe­cu­la­tor re­rum, quae a frat­re age­ren­tur, mo­ni­tor­que fi­dus, si de­ci­di fi­de vi­dis­set. [9] Is ad oc­cu­pa­tas iam aures so­li­ci­ta­tum­que iam ani­mum cum ve­nis­set, adgres­sus tem­pes­ti­vis ser­mo­ni­bus rem pro­pe pro­lap­sam res­ti­tuit, aliis alia reg­na cre­vis­se re­bus di­cen­do; [10] reg­num eorum no­vum, nul­lis ve­tus­tis fun­da­tum opi­bus, fra­ter­na sta­re con­cor­dia, quod unus no­men re­gium et prae­ci­puum ca­pi­tis in­sig­ne ge­rat, om­nes frat­res reg­nent. [11] At­ta­lum ve­ro, qui aeta­te pro­xi­mus sit, quis non pro re­ge ha­beat? ne­que eo so­lum, quia tan­tas prae­sen­tes eius opes cer­nat, sed quod haud am­bi­guum sit pro­pe diem reg­na­tu­rum; eam in­fir­mi­ta­tem aeta­tem­que Eume­nis es­se nul­lam stir­pem li­be­rum ha­ben­tis; nec­dum enim ag­no­ve­rat eum, qui pos­tea reg­na­vit. [12] Quid at­ti­ne­re vim ad­fer­re rei sua spon­te ad eum mox ven­tu­rae? ac­ces­sis­se etiam no­vam tem­pes­ta­tem reg­no tu­mul­tus Gal­li­ci, cui vix con­sen­su et con­cor­dia re­gum re­sis­ti queat; [13] si ve­ro ad ex­ter­num bel­lum do­mes­ti­ca se­di­tio adi­cia­tur, sis­ti non pos­se. Nec aliud eum quam, ne fra­ter in reg­no mo­ria­tur, si­bi ip­si spem pro­pin­quam reg­ni erep­tu­rum. [14] Si ut­ra­que glo­rio­sa res es­set, et ser­vas­se frat­ri reg­num et eri­puis­se, ser­va­ti ta­men reg­ni, quae iuncta pie­ta­ti sit, po­tio­rem lau­dem fu­tu­ram fuis­se. Sed enim­ve­ro cum de­tes­ta­bi­lis al­te­ra res et pro­xi­ma par­ri­ci­dio sit, quid ad de­li­be­ra­tio­nem du­bii su­pe­res­se? [15] ut­rum enim par­tem reg­ni pe­ti­tu­rum es­se, an to­tum erep­tu­rum? si par­tem, am­bo in­fir­mos distrac­tis vi­ri­bus et om­ni­bus iniu­riis pro­fec­to ob­no­xios fo­re; si to­tum, pri­va­tum­ne er­go maio­rem frat­rem, an exu­lem es­se il­la aeta­te, il­la cor­po­ris in­fir­mi­ta­te, an ad ul­ti­mum mo­ri ius­su­rum? [16] eg­re­gium enim, ut fa­bu­lis tra­di­tus im­pio­rum frat­rum even­tus ta­cea­tur, Per­sei exi­tum vi­de­ri, qui ex fra­ter­na cae­de rap­tum dia­de­ma in templo Sa­moth­ra­cum, ve­lut prae­sen­ti­bus dis exi­gen­ti­bus poe­nas, ad pe­des vic­to­ris hos­tis prostra­tus po­sue­rit. [17] Eos ip­sos qui non il­li ami­ci, sed Eume­ni in­fes­ti sti­mu­lent eum, pie­ta­tem constan­tiam­que lau­da­tu­ros, si fi­dem ad ul­ti­mum frat­ri praes­ti­tis­set.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 50Ñð.: Ïîëè­áèé, XXX, 1—4.
  • 51Ýâìå­íó òîãäà áûëî áåç ìàëî­ãî 60 ëåò, óìåð îí âîñåìü ëåò ñïó­ñòÿ.
  • 52Ñì.: XLII, 16, 9 è ïðè­ìå÷. 36 ê êí. XLII. Íàñëåä­íè­êîì Ýâìåí îñòà­âèë óïî­ìÿ­íó­òî­ãî çäåñü ñûíà (òîæå Àòòà­ëà), à áðà­òà îïå­êó­íîì.  ýòîì êà÷å­ñòâå îí, æåíèâ­øèñü íàêî­íåö íà âäî­âå Ýâìå­íà, öàð­ñò­âî­âàë 21 ãîä è ëèøü ïîñëå ñìåð­òè Àòòà­ëà II âîöà­ðèë­ñÿ íå òàêîé óæ þíûé Àòòàë III, ïîñëåä­íèé ïåð­ãàì­ñêèé öàðü, çàâå­ùàâ­øèé ñâîå öàð­ñòâî Ðèìó. Èñòî­ðèþ ïåð­ãàì­ñêîé äèíà­ñòèè èçëî­æèë Ñòðà­áîí (XIII, 623 ñë.).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004412 1364004413 1364004421 1364004520 1364004521 1364004522