Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
17. (1) Ïîñëå òîãî êàê ñòàëî èçâåñòíî, ÷òî ëþäè, áðîñèâ îðóæèå, îñòàâèëè êàðàóëû, Ïóáëèé Âàëåðèé âûøåë èç êóðèè32, ãäå äðóãîé êîíñóë çàäåðæèâàë ñåíàò, è ïðèøåë ê òðèáóíàì íà îñâÿùåííîå ìåñòî33. (2) «Â ÷åì äåëî, òðèáóíû? — ñïðîñèë îí. — Ïîä âîäèòåëüñòâîì è ñ áëàãîñëîâåíèÿ Àïïèÿ Ãåðäîíèÿ âû íàìåðåâàåòåñü íèñïðîâåðãíóòü ãîñóäàðñòâî? Ñ÷àñòëèâ æå òîò, êòî, íå ñóìåâ âîçìóòèòü ðàáîâ âàøèõ, ñîâðàòèë âàñ ñàìèõ! È âîò âû áðîñàåòå îðóæèå è îáñóæäàåòå çàêîíû, êîãäà âðàã ó âàñ íàä ãîëîâàìè?» (3) Çàòåì îí îáðàòèëñÿ ñ ðå÷üþ ê òîëïå: «Åñëè âàñ, ñ.131 êâèðèòû, íå êàñàþòñÿ äåëà Ãîðîäà è âàøè ñîáñòâåííûå, òî ïîòðåâîæüòåñü çà âàøèõ áîãîâ, çàõâà÷åííûõ íåïðèÿòåëåì. Îñàæäåíû è Þïèòåð Âñåáëàãîé Âåëè÷àéøèé, è öàðèöà Þíîíà, è Ìèíåðâà34, è ïðî÷èå áîãèíè è áîãè, ëàãåðü ðàáîâ çàíèìàåò ìåñòî âàøèõ ïåíàòîâ. (4) Çíà÷èò, òàê, ïî-âàøåìó, äîëæíî âûãëÿäåòü ïðîöâåòàþùåå ãîñóäàðñòâî? Âðàã íå òîëüêî çà ãîðîäñêèìè ñòåíàìè — îí óæå â Êðåïîñòè, íàä ôîðóìîì è êóðèåé, à òåì âðåìåíåì íà ôîðóìå òîëïèòñÿ íàðîä, â êóðèè çàñåäàåò ñåíàò, ñåíàòîð âûñòóïàåò òàê, ñëîâíî êâèðèòû ãîëîñóþò è öàðèò ìèð. (5) Íî íå ïîðà ëè ïàòðèöèÿì è ïëåáåÿì, êîíñóëàì, òðèáóíàì, áîãàì è ëþäÿì, âîîðóæèâøèñü, áðîñèòüñÿ íà Êàïèòîëèé, îñâîáîäèòü è âåðíóòü ìèð â ñâÿùåííóþ îáèòåëü Þïèòåðà Âñåáëàãîãî Âåëè÷àéøåãî? (6) Îòåö íàø Ðîìóë, äàðóé ñâîèì ïîòîìêàì òó âîëþ, ñ êîòîðîé òû íåêîãäà îòíÿë Êðåïîñòü ó òåõ æå ñàáèíÿí, çàõâàòèâøèõ åå ñ ïîìîùüþ äåíåã!35 Âåëè íàì èäòè òåì æå ïóòåì, êàêèì òû, âîæäü, øåë è âåë ñâîå âîéñêî! À ÿ, êîíñóë, ïåðâûì ïîñëåäóþ çà òîáîé, åñëè ÿ, ñìåðòíûé, ñìîãó èäòè ïî ñòîïàì áîãà!» (7) Ïîä êîíåö ðå÷è îí ñêàçàë, ÷òî áåðåòñÿ çà îðóæèå ñàì è âñåõ êâèðèòîâ ïðèçûâàåò ê îðóæèþ. Åñëè æå êòî åìó ïîìåøàåò, îí íå ñòàíåò è äóìàòü íè î êîíñóëüñêèõ ïîëíîìî÷èÿõ, íè î âëàñòè òðèáóíîâ, íè î çàêîíå îá èõ íåïðèêîñíîâåííîñòè, íî ïîâåäåò ñåáÿ ñ íèì êàê ñ âðàãîì, êòî á îí íè áûë, ãäå á åìó íè ïîïàëñÿ — íà Êàïèòîëèè èëè íà ôîðóìå. (8) Ïóñòü-êà òðèáóíû ïðèêàæóò ïîâåðíóòü îðóæèå ïðîòèâ êîíñóëà Ïóáëèÿ Âàëåðèÿ, ðàç îíè çàïðåòèëè ïîäíÿòü åãî ïðîòèâ Àïïèÿ Ãåðäîíèÿ: îí, Âàëåðèé, îñìåëèòñÿ âûñòóïèòü ïðîòèâ òðèáóíîâ, êàê êîãäà-òî îñíîâàòåëü åãî ðîäà âûñòóïèë ïðîòèâ öàðåé36. (9) Êàçàëîñü, ðàçðàçèòñÿ æåñòîêàÿ áîðüáà è ðàñïðþ ìåæäó ðèìëÿíàìè áóäåò íàáëþäàòü íåïðèÿòåëü. Çàêîí íå ìîã áûòü âíåñåí, êîíñóëó íå áûëî ïóòè íà Êàïèòîëèé. Íî÷ü ïðåêðàòèëà ðàçãîðåâøèéñÿ ñïîð, íî÷üþ, óñòðàøåííûå êîíñóëüñêèì îðóæèåì, òðèáóíû îòñòóïèëè. (10) Êîãäà çà÷èíùèêè ñìóòû óäàëèëèñü, ïàòðèöèè îáîøëè ïëåáååâ è, íàõîäÿñü ñðåäè íèõ, èñêóñíî çàâÿçûâàëè ðàçãîâîðû, çàñòàâëÿÿ ïîíÿòü, êàêîìó èñïûòàíèþ òå ïîäâåðãàþò ãîñóäàðñòâî: (11) áîðüáà, ìîë, èäåò íå ìåæäó ïàòðèöèÿìè è ïëåáåÿìè, íî Êðåïîñòü, è õðàìû áîãîâ, è îáùåñòâåííûå, è ÷àñòíûå ïåíàòû37 âûäàþòñÿ âðàãó. (12) Ïîêà íà ôîðóìå ïûòàëèñü ñïðàâèòüñÿ ñ ðàçäîðàìè, êîíñóëû îáîøëè âîðîòà è ñòåíû, äàáû óäîñòîâåðèòüñÿ, íå çàìåòíî ëè ïðèãîòîâëåíèé ñàáèíÿí èëè âåéÿí. |
17. postquam arma poni et discedere homines ab stationibus nuntiatum est, P. Valerius collega senatum retinente se ex curia proripit, inde in templum ad tribunos venit. [2] «quid hoc rei est» inquit, «tribuni? Ap. Herdonii ductu et auspicio rem publicam eversuri estis? tam felix vobis corrumpendis fuit qui servitia non commovit auctor? cum hostes supra caput sint, discedi ab armis legesque ferri placet?» [3] inde ad multitudinem oratione versa: «si vos urbis, Quirites, si vestri nulla cura tangit, at vos veremini deos vestros ab hostibus captos. Iuppiter optimus maximus, Iuno regina et Minerva, alii di deaeque obsidentur; castra servorum publicos vestros penates tenent; [4] haec vobis forma sanae civitatis videtur? tantum hostium non solum intra muros est sed in arce supra forum curiamque; comitia interim in foro sunt, senatus in curia est; velut cum otium superat, senator sententiam dicit, alii Quirites suffragium ineunt. [5] non quidquid patrum plebisque est, consules, tribunos, deos hominesque omnes armatos opem ferre, in Capitolium currere, liberare ac pacare augustissimam illam domum Iovis optimi maximi decuit? [6] Romule pater, tu mentem tuam, qua quondam arcem ab his iisdem Sabinis auro captam recepisti, da stirpi tuae; iube hanc ingredi viam, quam tu dux, quam tuus ingressus exercitus est! primus en ego consul, quantum mortalis deum possum, te ac tua vestigia sequar.» [7] ultimum orationis fuit: se arma capere, vocare omnes Quirites ad arma. si qui impediat, iam se consularis imperii, iam tribuniciae potestatis sacratarumque legum oblitum, quisquis ille sit, ubicumque sit, in Capitolio, in foro, pro hoste habiturum. [8] iuberent tribuni, quoniam in Ap. Herdonium vetarent, in P. Valerium consulem sumi arma; ausurum se in tribunis, quod princeps familiae suae ausus in regibus esset. [9] vim ultimam apparebat futuram spectaculoque seditionem Romanam hostibus fore. nec lex tamen ferri nec ire in Capitolium consul potuit. nox certamina coepta oppressit. tribuni cessere nocti, timentes consulum arma. [10] amotis inde seditionis auctoribus patres circumire plebem inserentesque se in circulos sermones tempori aptos serere, admonere ut viderent in quod discrimen rem publicam adducerent: [11] non inter patres ac plebem certamen esse, sed simul patres plebemque, arcem urbis, templa deorum, penates publicos privatosque hostibus dedi. [12] dum haec in foro sedandae discordiae causa aguntur, consules interim, ne Sabini neve Veiens hostis moveretur, circa portas murosque discesserant. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß