Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà III, ãë. 17

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

17. (1) Ïîñëå òîãî êàê ñòà­ëî èçâåñò­íî, ÷òî ëþäè, áðî­ñèâ îðó­æèå, îñòà­âè­ëè êàðà­ó­ëû, Ïóá­ëèé Âàëå­ðèé âûøåë èç êóðèè32, ãäå äðó­ãîé êîí­ñóë çàäåð­æè­âàë ñåíàò, è ïðè­øåë ê òðè­áó­íàì íà îñâÿ­ùåí­íîå ìåñòî33. (2) «Â ÷åì äåëî, òðè­áó­íû? — ñïðî­ñèë îí. — Ïîä âîäè­òåëü­ñò­âîì è ñ áëà­ãî­ñëî­âå­íèÿ Àïïèÿ Ãåð­äî­íèÿ âû íàìå­ðå­âà­å­òåñü íèñ­ïðî­âåðã­íóòü ãîñóäàð­ñòâî? Ñ÷àñò­ëèâ æå òîò, êòî, íå ñóìåâ âîç­ìó­òèòü ðàáîâ âàøèõ, ñîâðà­òèë âàñ ñàìèõ! È âîò âû áðî­ñà­å­òå îðó­æèå è îáñóæ­äà­å­òå çàêî­íû, êîãäà âðàã ó âàñ íàä ãîëî­âà­ìè?» (3) Çàòåì îí îáðà­òèë­ñÿ ñ ðå÷üþ ê òîë­ïå: «Åñëè âàñ, ñ.131 êâè­ðè­òû, íå êàñà­þò­ñÿ äåëà Ãîðî­äà è âàøè ñîá­ñò­âåí­íûå, òî ïîòðå­âîæü­òåñü çà âàøèõ áîãîâ, çàõâà­÷åí­íûõ íåïðè­ÿ­òå­ëåì. Îñà­æäå­íû è Þïè­òåð Âñå­áëà­ãîé Âåëè­÷àé­øèé, è öàðè­öà Þíî­íà, è Ìèíåð­âà34, è ïðî­÷èå áîãè­íè è áîãè, ëàãåðü ðàáîâ çàíè­ìà­åò ìåñòî âàøèõ ïåíà­òîâ. (4) Çíà­÷èò, òàê, ïî-âàøå­ìó, äîëæ­íî âûãëÿäåòü ïðî­öâå­òàþ­ùåå ãîñóäàð­ñòâî? Âðàã íå òîëü­êî çà ãîðîä­ñêè­ìè ñòå­íà­ìè — îí óæå â Êðå­ïî­ñòè, íàä ôîðó­ìîì è êóðè­åé, à òåì âðå­ìå­íåì íà ôîðó­ìå òîë­ïèò­ñÿ íàðîä, â êóðèè çàñåäà­åò ñåíàò, ñåíà­òîð âûñòó­ïà­åò òàê, ñëîâ­íî êâè­ðè­òû ãîëî­ñó­þò è öàðèò ìèð. (5) Íî íå ïîðà ëè ïàò­ðè­öè­ÿì è ïëå­áå­ÿì, êîí­ñó­ëàì, òðè­áó­íàì, áîãàì è ëþäÿì, âîîðó­æèâ­øèñü, áðî­ñèòü­ñÿ íà Êàïè­òî­ëèé, îñâî­áî­äèòü è âåð­íóòü ìèð â ñâÿ­ùåí­íóþ îáè­òåëü Þïè­òå­ðà Âñå­áëà­ãî­ãî Âåëè­÷àé­øå­ãî? (6) Îòåö íàø Ðîìóë, äàðóé ñâî­èì ïîòîì­êàì òó âîëþ, ñ êîòî­ðîé òû íåêî­ãäà îòíÿë Êðå­ïîñòü ó òåõ æå ñàáè­íÿí, çàõâà­òèâ­øèõ åå ñ ïîìî­ùüþ äåíåã!35 Âåëè íàì èäòè òåì æå ïóòåì, êàêèì òû, âîæäü, øåë è âåë ñâîå âîé­ñêî! À ÿ, êîí­ñóë, ïåð­âûì ïîñëå­äóþ çà òîáîé, åñëè ÿ, ñìåðò­íûé, ñìî­ãó èäòè ïî ñòî­ïàì áîãà!» (7) Ïîä êîíåö ðå÷è îí ñêà­çàë, ÷òî áåðåò­ñÿ çà îðó­æèå ñàì è âñåõ êâè­ðè­òîâ ïðè­çû­âà­åò ê îðó­æèþ. Åñëè æå êòî åìó ïîìå­øà­åò, îí íå ñòàíåò è äóìàòü íè î êîí­ñóëü­ñêèõ ïîë­íî­ìî­÷è­ÿõ, íè î âëà­ñòè òðè­áó­íîâ, íè î çàêîíå îá èõ íåïðè­êîñ­íî­âåí­íî­ñòè, íî ïîâåäåò ñåáÿ ñ íèì êàê ñ âðà­ãîì, êòî á îí íè áûë, ãäå á åìó íè ïîïàë­ñÿ — íà Êàïè­òî­ëèè èëè íà ôîðó­ìå. (8) Ïóñòü-êà òðè­áó­íû ïðè­êà­æóò ïîâåð­íóòü îðó­æèå ïðî­òèâ êîí­ñó­ëà Ïóá­ëèÿ Âàëå­ðèÿ, ðàç îíè çàïðå­òè­ëè ïîä­íÿòü åãî ïðî­òèâ Àïïèÿ Ãåð­äî­íèÿ: îí, Âàëå­ðèé, îñìå­ëèò­ñÿ âûñòó­ïèòü ïðî­òèâ òðè­áó­íîâ, êàê êîãäà-òî îñíî­âà­òåëü åãî ðîäà âûñòó­ïèë ïðî­òèâ öàðåé36.

(9) Êàçà­ëîñü, ðàç­ðà­çèò­ñÿ æåñòî­êàÿ áîðü­áà è ðàñ­ïðþ ìåæ­äó ðèì­ëÿ­íà­ìè áóäåò íàáëþäàòü íåïðè­ÿ­òåëü. Çàêîí íå ìîã áûòü âíå­ñåí, êîí­ñó­ëó íå áûëî ïóòè íà Êàïè­òî­ëèé. Íî÷ü ïðå­êðà­òè­ëà ðàç­ãî­ðåâ­øèé­ñÿ ñïîð, íî÷üþ, óñòðà­øåí­íûå êîí­ñóëü­ñêèì îðó­æè­åì, òðè­áó­íû îòñòó­ïè­ëè. (10) Êîãäà çà÷èí­ùè­êè ñìó­òû óäà­ëè­ëèñü, ïàò­ðè­öèè îáî­øëè ïëå­áå­åâ è, íàõî­äÿñü ñðå­äè íèõ, èñêóñ­íî çàâÿ­çû­âà­ëè ðàç­ãî­âî­ðû, çàñòàâ­ëÿÿ ïîíÿòü, êàêî­ìó èñïû­òà­íèþ òå ïîä­âåð­ãà­þò ãîñóäàð­ñòâî: (11) áîðü­áà, ìîë, èäåò íå ìåæ­äó ïàò­ðè­öè­ÿ­ìè è ïëå­áå­ÿ­ìè, íî Êðå­ïîñòü, è õðà­ìû áîãîâ, è îáùå­ñò­âåí­íûå, è ÷àñò­íûå ïåíà­òû37 âûäà­þò­ñÿ âðà­ãó. (12) Ïîêà íà ôîðó­ìå ïûòà­ëèñü ñïðà­âèòü­ñÿ ñ ðàçäî­ðà­ìè, êîí­ñó­ëû îáî­øëè âîðîòà è ñòå­íû, äàáû óäî­ñòî­âå­ðèòü­ñÿ, íå çàìåò­íî ëè ïðè­ãîòîâ­ëå­íèé ñàáè­íÿí èëè âåé­ÿí.

17. postquam ar­ma po­ni et dis­ce­de­re ho­mi­nes ab sta­tio­ni­bus nun­tia­tum est, P. Va­le­rius col­le­ga se­na­tum re­ti­nen­te se ex cu­ria pro­ri­pit, in­de in templum ad tri­bu­nos ve­nit. [2] «quid hoc rei est» in­quit, «tri­bu­ni? Ap. Her­do­nii duc­tu et aus­pi­cio rem pub­li­cam ever­su­ri es­tis? tam fe­lix vo­bis cor­rum­pen­dis fuit qui ser­vi­tia non com­mo­vit auc­tor? cum hos­tes sup­ra ca­put sint, dis­ce­di ab ar­mis le­ges­que fer­ri pla­cet?» [3] in­de ad mul­ti­tu­di­nem ora­tio­ne ver­sa: «si vos ur­bis, Qui­ri­tes, si vestri nul­la cu­ra tan­git, at vos ve­re­mi­ni deos vestros ab hos­ti­bus cap­tos. Iup­pi­ter op­ti­mus ma­xi­mus, Iuno re­gi­na et Mi­ner­va, alii di deae­que ob­si­den­tur; castra ser­vo­rum pub­li­cos vestros pe­na­tes te­nent; [4] haec vo­bis for­ma sa­nae ci­vi­ta­tis vi­de­tur? tan­tum hos­tium non so­lum intra mu­ros est sed in ar­ce sup­ra fo­rum cu­riam­que; co­mi­tia in­te­rim in fo­ro sunt, se­na­tus in cu­ria est; ve­lut cum oti­um su­pe­rat, se­na­tor sen­ten­tiam di­cit, alii Qui­ri­tes suffra­gium ineunt. [5] non quid­quid pat­rum ple­bis­que est, con­su­les, tri­bu­nos, deos ho­mi­nes­que om­nes ar­ma­tos opem fer­re, in Ca­pi­to­lium cur­re­re, li­be­ra­re ac pa­ca­re augus­tis­si­mam il­lam do­mum Iovis op­ti­mi ma­xi­mi de­cuit? [6] Ro­mu­le pa­ter, tu men­tem tuam, qua quon­dam ar­cem ab his iis­dem Sa­bi­nis auro cap­tam re­ce­pis­ti, da stir­pi tuae; iube hanc ingre­di viam, quam tu dux, quam tuus ingres­sus exer­ci­tus est! pri­mus en ego con­sul, quan­tum mor­ta­lis deum pos­sum, te ac tua ves­ti­gia se­quar.» [7] ul­ti­mum ora­tio­nis fuit: se ar­ma ca­pe­re, vo­ca­re om­nes Qui­ri­tes ad ar­ma. si qui im­pe­diat, iam se con­su­la­ris im­pe­rii, iam tri­bu­ni­ciae po­tes­ta­tis sac­ra­ta­rum­que le­gum ob­li­tum, quis­quis il­le sit, ubi­cum­que sit, in Ca­pi­to­lio, in fo­ro, pro hos­te ha­bi­tu­rum. [8] iube­rent tri­bu­ni, quo­niam in Ap. Her­do­nium ve­ta­rent, in P. Va­le­rium con­su­lem su­mi ar­ma; ausu­rum se in tri­bu­nis, quod prin­ceps fa­mi­liae suae ausus in re­gi­bus es­set. [9] vim ul­ti­mam ap­pa­re­bat fu­tu­ram spec­ta­cu­lo­que se­di­tio­nem Ro­ma­nam hos­ti­bus fo­re. nec lex ta­men fer­ri nec ire in Ca­pi­to­lium con­sul po­tuit. nox cer­ta­mi­na coep­ta oppres­sit. tri­bu­ni ces­se­re noc­ti, ti­men­tes con­su­lum ar­ma. [10] amo­tis in­de se­di­tio­nis auc­to­ri­bus pat­res cir­cu­mi­re ple­bem in­se­ren­tes­que se in cir­cu­los ser­mo­nes tem­po­ri ap­tos se­re­re, ad­mo­ne­re ut vi­de­rent in quod discri­men rem pub­li­cam ad­du­ce­rent: [11] non in­ter pat­res ac ple­bem cer­ta­men es­se, sed si­mul pat­res ple­bem­que, ar­cem ur­bis, templa deo­rum, pe­na­tes pub­li­cos pri­va­tos­que hos­ti­bus de­di. [12] dum haec in fo­ro se­dan­dae dis­cor­diae cau­sa agun­tur, con­su­les in­te­rim, ne Sa­bi­ni ne­ve Veiens hos­tis mo­ve­re­tur, cir­ca por­tas mu­ros­que dis­ces­se­rant.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 32Ñð.: Ñàë­ëþ­ñòèé. Çàãî­âîð Êàòè­ëè­íû, 36, 2 è 32, 1.
  • 33Ñì.: ïðè­ìå÷. 114 ê êí. II.
  • 34Þïè­òåð, Þíî­íà Öàðè­öà è Ìèíåð­âà ñîñòàâ­ëÿ­ëè òàê íàçû­âàå­ìóþ Êàïè­òî­ëèé­ñêóþ òðî­è­öó, ïî÷è­òàâ­øó­þ­ñÿ â Êàïè­òî­ëèé­ñêîì õðà­ìå.
  • 35Ñì.: I, 11, 6, 12, 10.
  • 36Ïóá­ëèé Âàëå­ðèé, ñûí Âîëå­çà (I, 58, 6), âïî­ñëåä­ñò­âèè ïðî­çâàí­íûé Ïóá­ëè­êî­ëîé (II, 8, 1).
  • 37Ïåíà­òû ÷àñò­íûå — áîãè-õðà­íè­òå­ëè äîìà; îáùå­ñò­âåí­íûå — áîãè-õðà­íè­òå­ëè ãîñóäàð­ñòâà. Òàê æå íàçû­âà­ëèñü èçî­áðà­æå­íèÿ ýòèõ áîãîâ — ãëàâ­íûå ñâÿ­òû­íè äîìà è ãîñóäàð­ñòâà.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000318 1364000319 1364000320