Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
18. (1) Ìÿòåæ Ìàíëèÿ øèðèëñÿ; ê êîíöó ãîäà ñîñòîÿëèñü âûáîðû. Âîåííûìè òðèáóíàìè ñ êîíñóëüñêîé âëàñòüþ èçáðàíû Ñåðâèé Êîðíåëèé Ìàëóãèíñêèé (ïîâòîðíî), Ïóáëèé Âàëåðèé Ïîòèò (ïîâòîðíî), Ìàðê Ôóðèé Êàìèëë (â ïÿòûé ðàç), Ñåðâèé Ñóëüïèöèé Ðóô (ïîâòîðíî), Ãàé Ïàïèðèé Êðàññ, Òèò Êâèíêöèé Öèíöèííàò (ïîâòîðíî). (2)  íà÷àëå ãîäà [384 ã.] î÷åíü óäà÷íî è äëÿ ïðîñòîãî íàðîäà è äëÿ îòöîâ äîñòèãíóò âíåøíèé ìèð: äëÿ ïðîñòîãî íàðîäà, òàê êàê åãî íå îòâëåêàëè íàáîðîì è îí ïîëó÷èë íàäåæäó îäîëåòü äîëãè, ïîêà èìååò òàêîãî ìîùíîãî âîæäÿ; (3) äëÿ îòöîâ — îòòîãî, ÷òî íèêàêèå âíåøíèå ñòðàõè íå îòâëåêàëè èõ îò öåëåíèÿ äîìàøíèõ çîë. È âîò ïðîòèâîñòîÿíèå îáåèõ ñòîðîí ñòàëî åùå îæåñòî÷åííåå: äî áîÿ áûëî óæå íåäàëåêî, è Ìàíëèé, áîëåå ðåøèòåëüíûé è ðàçäðàæåííûé, ÷åì ïðåæäå, ñîçâàâ ïðîñòîé íàðîä â ñâîåì äîìå, äíè è íî÷è îáñóæäàåò ñ ãëàâàðÿìè áóäóùèé ïåðåâîðîò. (4)  äóøå, íå ïðèâûêøåé ê îáèäàì, ãíåâ ðàçæèãàëî íåäàâíåå áåñ÷åñòüå; ðåøèìîñòè äîáàâèëî è òî, ÷òî äèêòàòîð íå ïîñìåë ïîñòóïèòü ñ íèì òàê, êàê êîãäà-òî Êâèíêöèé Öèíöèííàò ñî Ñïóðèåì Ìåëèåì54, à òàêæå è òî, ÷òî íåíàâèñòè çà åãî çàòî÷åíèå íå òîëüêî íå èçáåæàë äèêòàòîð, ñëîæèâøèé âëàñòü, íî äàæå ñåíàò íå ñìîã åå âûíåñòè. (5) Âñåì ýòèì è âîçãîðäÿñü è îçëîáèâøèñü, îí ïîäñòðåêàë è òàê óæå ðàñïàëåííûå äóøè ïëåáååâ: «Äîêîëå55 âû åùå áóäåòå ïðåáûâàòü â íåâåäåíèè ñâîåé ñèëû? Âåäü ïî âîëå ïðèðîäû ñîçíàþò ñâîþ ñèëó äàæå æèâîòíûå. Ñî÷òèòå ïî êðàéíåé ìåðå, ñêîëüêî âàñ è ñêîëüêî ó âàñ âðàãîâ. (6) Ñêîëüêî áûëî âàñ, êëèåíòîâ56, âîêðóã îäíîãî ïàòðîíà, ñòîëüêî æå áóäåò òåïåðü ïðîòèâ îäíîãî âðàãà. Äàæå åñëè áû âû ñõîäèëèñü îäèí íà îäèí, âñå ðàâíî ÿ äóìàë áû, ÷òî âû áóäåòå îæåñòî÷åííåå áèòüñÿ çà ñâîáîäó, ÷åì òå — çà ãîñïîäñòâî. (7) Òîëüêî ñ.299 íà÷íèòå âîéíó — ïîëó÷èòå ìèð. Ïóñòü óâèäÿò, ÷òî âû ãîòîâû ïðèìåíèòü ñèëó, — îíè ñàìè óñòóïÿò âàì ïðàâî. Íóæíî èëè äåðçíóòü íà ÷òî-òî ñîîáùà, èëè âñå òåðïåòü îäèíî÷êàìè. Äîêîëå âû áóäåòå ïðèñìàòðèâàòüñÿ êî ìíå? (8) ß-òî íèêîãî èç âàñ íå ïîêèíó; íî è âû ñìîòðèòå, êàê áû íå ïîêèíóëî ìåíÿ ìîå ñ÷àñòüå. Ñàì ÿ, âàø çàùèòíèê, êàê òîëüêî âðàãàì çàáëàãîðàññóäèëîñü, ñòàë âäðóã íè÷åì, è âñå âû âèäåëè, êàê óâîäèëè â îêîâû ìåíÿ, êîòîðûé ìíîãèõ èç âàñ ñïàñàë îò îêîâ. (9) Íà ÷òî íàäåÿòüñÿ ìíå, åñëè âðàãè äåðçíóò ïðîòèâ ìåíÿ íà áîëüøåå? Æäàòü ëè ìíå ñóäüáû Êàññèÿ è Ìåëèÿ? Âû ïðàâèëüíî äåëàåòå, ÷òî îòâðàùàåòå ýòî: “Áîãè òîãî íå äîïóñòÿò!”, — íî ðàäè ìåíÿ îíè íèêîãäà íå ñîéäóò ñ íåáåñ. Ïóñòü ëó÷øå îíè äàäóò âàì îòâàãó ñîïðîòèâëÿòüñÿ, êàê äàâàëè åå ìíå, îáëà÷åííîìó è â äîñïåõ, è â òîãó, ÷òîáû ÿ çàùèùàë âàñ îò äèêèõ âðàãîâ è íàäìåííûõ ñîãðàæäàí. (10) Íåóæåëè ó ñòîëü âåëèêîãî íàðîäà òàê ìàëî ïðèñóòñòâèÿ äóõà, ÷òî âû âñåãäà äîâîëüñòâóåòåñü ïîìîùüþ57 ïðîòèâ âàøèõ íåäðóãîâ è ñïîðèòå ñ ñåíàòîðàìè òîëüêî î òîì, äî êàêîãî ïðåäåëà èì âàìè ïîâåëåâàòü? Íå ïðèðîäîþ òàê óñòàíîâëåíî, íî äàâíîñòüþ óçàêîíåíà âëàñòü íàä âàìè58. (11) Ïî÷åìó ïðîòèâ âíåøíèõ âðàãîâ âû íàõîäèòå â ñåáå ñòîëüêî äóõà, ÷òî ïîëàãàåòå ñïðàâåäëèâûì ïîâåëåâàòü èìè? Ïîòîìó ÷òî âû ïðèâûêëè ñðàæàòüñÿ ñ íèìè çà ãîñïîäñòâî, à â áîðüáå ïðîòèâ ýòèõ ëþäåé âû áîëüøå èñïûòûâàåòå ñâîþ ñâîáîäó, ÷åì îòñòàèâàåòå åå. (12) Êàêèå áû íè áûëè ó âàñ âîæäè, êàêèìè áû íè áûëè âû ñàìè, äî ñèõ ïîð âû âñå-òàêè äîáèâàëèñü âñåãî, ÷òî òðåáîâàëè, ãäå ñèëîþ, ãäå âàøåé óäà÷åé. Ïîðà çàìàõíóòüñÿ íà áîëüøåå. (13) Èñïûòàéòå òîëüêî ñâîå ñ÷àñòüå è ìåíÿ, äîñòàòî÷íî, ÿ íàäåþñü, ñ÷àñòëèâî èñïûòàííîãî. Ëåã÷å ïîñòàâèòå âû ïîâåëèòåëÿ íàä ñåíàòîðàìè, ÷åì ïðèñòàâèëè ïðîòèâîáîðñòâóþùèõ ê ïîâåëèòåëÿì59. (14) Íóæíî ðàñòîïòàòü äèêòàòóðû è êîíñóëüñòâà, ÷òîáû ðèìñêèé ïðîñòîé íàðîä ñìîã ïîäíÿòü ãîëîâó. Òàê áóäüòå æå çäåñü è ïðåïÿòñòâóéòå ñóäàì î äîëãàõ. ß îáúÿâëÿþ ñåáÿ ïàòðîíîì ïðîñòîãî íàðîäà; ýòèì èìåíåì îáëåêëà ìåíÿ ìîÿ çàáîòà î âàñ è âåðíîñòü âàì60. (15) ×åì áîëåå ïî÷åòíûì è ãîâîðÿùèì î âëàñòè áóäåò èìÿ, êîòîðûì âû íàçîâåòå âàøåãî âîæäÿ, òåì ñèëüíåé áóäåò åãî ïîìîùü âàì â äîñòèæåíèè æåëàåìîãî». (16) Ñ ýòîãî, ãîâîðÿò, íà÷àëñÿ ðàçãîâîð î öàðñêîé âëàñòè; íî äàëåêî ëè ïîøåë îí è ñ êåì âåëñÿ, î òîì âíÿòíûõ èçâåñòèé íåò. |
18. recrudescente Manliana seditione sub exitum anni comitia habita, creatique tribuni militum consulari potestate Ser. Cornelius Maluginensis iterum P. Valerius Potitus iterum M. Furius Camillus quintum Ser. Sulpicius Rufus iterum C. Papirius Crassus T. Quinctius Cincinnatus iterum. [2] cuius principio anni et patribus et plebi peropportune externa pax data: plebi, quod non avocata dilectu spem cepit, dum tam potentem haberet ducem, fenoris expugnandi: patribus, ne quo externo terrore avocarentur animi ab sanandis domesticis malis. [3] igitur cum pars utraque acrior aliquanto coorta esset, iam propinquum certamen aderat. et Manlius advocata domum plebe cum principibus novandarum rerum interdiu noctuque consilia agitat, plenior aliquanto animorum irarumque quam antea fuerat. [4] iram accenderat ignominia recens in animo ad contumeliam inexperto: spiritus dabat, quod nec ausus esset idem in se dictator quod in Sp. Maelio Cincinnatus Quinctius fecisset, et vinculorum suorum invidiam non dictator modo abdicando dictaturam fugisset, sed ne senatus quidem sustinere potuisset. [5] his simul inflatus exacerbatusque iam per se accensos incitabat plebis animos. «quousque tandem ignorabitis vires vestras, quas natura ne beluas quidem ignorare voluit? numerate saltem quot ipsi sitis, quot adversarios habeatis. [6] quot enim clientes circa singulos fuistis patronos, tot nunc adversus unum hostem eritis. si singuli singulos adgressuri essetis, tamen acrius crederem vos pro libertate quam illos pro dominatione certaturos. [7] ostendite modo bellum; pacem habebitis. videant vos paratos ad vim; ius ipsi remittent. audendum est aliquid universis, aut omnia singulis patienda. quousque me circumspectabitis? [8] ego quidem nulli vestrum deero; ne fortuna mea desit videte. ipse vindex vester, ubi visum inimicis est, nullus repente fui; et vidistis in vincula duci universi eum qui a singulis vobis vincula depuleram. [9] quid sperem, si plus in me audeant inimici? An exitum Cassi Maelique exspectem? bene facitis, quod abominamini. di prohibebunt haec; sed nunquam propter me de caelo descendent; vobis dent mentem oportet ut prohibeatis, sicut mihi dederunt armato togatoque ut vos a barbaris hostibus, a superbis defenderem civibus. [10] tam parvus animus tanti populi est ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit, nec ullum, nisi quatenus imperari vobis sinatis, certamen adversus patres noritis? nec hoc natura insitum vobis est, sed usu possidemini. [11] cur enim adversus externos tantum animorum geritis ut imperare illis aequum censeatis? quia consuestis cum eis pro imperio certare, adversus hos temptare magis quam tueri libertatem. [12] tamen, qualescumque duces habuistis, qualescumque ipsi fuistis, omnia adhuc quantacumque petistis, obtinuistis, seu vi seu fortuna vestra. [13] tempus est etiam maiora conari. experimini modo et vestram felicitatem et me, ut spero, feliciter expertum; minore negotio qui imperet patribus imponetis quam qui resisterent imperantibus imposuistis. [14] solo aequandae sunt dictaturae consulatusque, ut caput attollere Romana plebes possit. proinde adeste; prohibete ius de pecuniis dici; ego me patronum profiteor plebis, quod mihi cura mea et fides nomen induit: [15] vos si quo insigni magis imperii honorisve nomine vestrum appellabitis ducem, eo utemini potentiore ad obtinenda ea quae voltis». [16] inde de regno agendi ortum initium dicitur; sed nec cum quibus nec quem ad finem consilia pervenerint satis planum traditur. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß