Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VI, ãë. 18

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

18. (1) Ìÿòåæ Ìàí­ëèÿ øèðèë­ñÿ; ê êîí­öó ãîäà ñîñòî­ÿ­ëèñü âûáî­ðû. Âîåí­íû­ìè òðè­áó­íà­ìè ñ êîí­ñóëü­ñêîé âëà­ñòüþ èçáðà­íû Ñåð­âèé Êîð­íå­ëèé Ìàëó­ãèí­ñêèé (ïîâòîð­íî), Ïóá­ëèé Âàëå­ðèé Ïîòèò (ïîâòîð­íî), Ìàðê Ôóðèé Êàìèëë (â ïÿòûé ðàç), Ñåð­âèé Ñóëü­ïè­öèé Ðóô (ïîâòîð­íî), Ãàé Ïàïè­ðèé Êðàññ, Òèò Êâèíê­öèé Öèí­öèí­íàò (ïîâòîð­íî). (2)  íà÷à­ëå ãîäà [384 ã.] î÷åíü óäà÷­íî è äëÿ ïðî­ñòî­ãî íàðî­äà è äëÿ îòöîâ äîñòèã­íóò âíåø­íèé ìèð: äëÿ ïðî­ñòî­ãî íàðî­äà, òàê êàê åãî íå îòâëå­êà­ëè íàáî­ðîì è îí ïîëó­÷èë íàäåæ­äó îäî­ëåòü äîë­ãè, ïîêà èìå­åò òàêî­ãî ìîù­íî­ãî âîæäÿ; (3) äëÿ îòöîâ — îòòî­ãî, ÷òî íèêà­êèå âíåø­íèå ñòðà­õè íå îòâëå­êà­ëè èõ îò öåëå­íèÿ äîìàø­íèõ çîë. È âîò ïðî­òè­âî­ñòî­ÿ­íèå îáå­èõ ñòî­ðîí ñòà­ëî åùå îæå­ñòî­÷åí­íåå: äî áîÿ áûëî óæå íåäà­ëå­êî, è Ìàí­ëèé, áîëåå ðåøè­òåëü­íûé è ðàç­äðà­æåí­íûé, ÷åì ïðåæ­äå, ñîçâàâ ïðî­ñòîé íàðîä â ñâî­åì äîìå, äíè è íî÷è îáñóæ­äà­åò ñ ãëà­âà­ðÿ­ìè áóäó­ùèé ïåðå­âî­ðîò. (4)  äóøå, íå ïðè­âûê­øåé ê îáèäàì, ãíåâ ðàç­æè­ãà­ëî íåäàâ­íåå áåñ­÷å­ñòüå; ðåøè­ìî­ñòè äîáà­âè­ëî è òî, ÷òî äèê­òà­òîð íå ïîñìåë ïîñòó­ïèòü ñ íèì òàê, êàê êîãäà-òî Êâèíê­öèé Öèí­öèí­íàò ñî Ñïó­ðè­åì Ìåëè­åì54, à òàê­æå è òî, ÷òî íåíà­âè­ñòè çà åãî çàòî­÷å­íèå íå òîëü­êî íå èçáå­æàë äèê­òà­òîð, ñëî­æèâ­øèé âëàñòü, íî äàæå ñåíàò íå ñìîã åå âûíå­ñòè. (5) Âñåì ýòèì è âîç­ãîð­äÿñü è îçëî­áèâ­øèñü, îí ïîä­ñòðå­êàë è òàê óæå ðàñ­ïà­ëåí­íûå äóøè ïëå­áå­åâ: «Äîêî­ëå55 âû åùå áóäå­òå ïðå­áû­âàòü â íåâåäå­íèè ñâî­åé ñèëû? Âåäü ïî âîëå ïðè­ðî­äû ñîçíà­þò ñâîþ ñèëó äàæå æèâîò­íûå. Ñî÷òè­òå ïî êðàé­íåé ìåðå, ñêîëü­êî âàñ è ñêîëü­êî ó âàñ âðà­ãîâ. (6) Ñêîëü­êî áûëî âàñ, êëè­åí­òîâ56, âîêðóã îäíî­ãî ïàòðî­íà, ñòîëü­êî æå áóäåò òåïåðü ïðî­òèâ îäíî­ãî âðà­ãà. Äàæå åñëè áû âû ñõî­äè­ëèñü îäèí íà îäèí, âñå ðàâ­íî ÿ äóìàë áû, ÷òî âû áóäå­òå îæå­ñòî­÷åí­íåå áèòü­ñÿ çà ñâî­áî­äó, ÷åì òå — çà ãîñ­ïîä­ñòâî. (7) Òîëü­êî ñ.299 íà÷­íè­òå âîé­íó — ïîëó­÷è­òå ìèð. Ïóñòü óâèäÿò, ÷òî âû ãîòî­âû ïðè­ìå­íèòü ñèëó, — îíè ñàìè óñòó­ïÿò âàì ïðà­âî. Íóæ­íî èëè äåðç­íóòü íà ÷òî-òî ñîîá­ùà, èëè âñå òåð­ïåòü îäè­íî÷­êà­ìè. Äîêî­ëå âû áóäå­òå ïðè­ñìàò­ðè­âàòü­ñÿ êî ìíå? (8) ß-òî íèêî­ãî èç âàñ íå ïîêè­íó; íî è âû ñìîò­ðè­òå, êàê áû íå ïîêè­íó­ëî ìåíÿ ìîå ñ÷à­ñòüå. Ñàì ÿ, âàø çàùèò­íèê, êàê òîëü­êî âðà­ãàì çàáëà­ãî­ðàñ­ñóäè­ëîñü, ñòàë âäðóã íè÷åì, è âñå âû âèäå­ëè, êàê óâî­äè­ëè â îêî­âû ìåíÿ, êîòî­ðûé ìíî­ãèõ èç âàñ ñïà­ñàë îò îêîâ. (9) Íà ÷òî íàäå­ÿòü­ñÿ ìíå, åñëè âðà­ãè äåðç­íóò ïðî­òèâ ìåíÿ íà áîëü­øåå? Æäàòü ëè ìíå ñóäü­áû Êàñ­ñèÿ è Ìåëèÿ? Âû ïðà­âèëü­íî äåëà­å­òå, ÷òî îòâðà­ùà­å­òå ýòî: “Áîãè òîãî íå äîïó­ñòÿò!”, — íî ðàäè ìåíÿ îíè íèêî­ãäà íå ñîé­äóò ñ íåáåñ. Ïóñòü ëó÷­øå îíè äàäóò âàì îòâà­ãó ñîïðî­òèâ­ëÿòü­ñÿ, êàê äàâà­ëè åå ìíå, îáëà­÷åí­íî­ìó è â äîñïåõ, è â òîãó, ÷òîáû ÿ çàùè­ùàë âàñ îò äèêèõ âðà­ãîâ è íàä­ìåí­íûõ ñîãðàæ­äàí. (10) Íåóæå­ëè ó ñòîëü âåëè­êî­ãî íàðî­äà òàê ìàëî ïðè­ñóò­ñò­âèÿ äóõà, ÷òî âû âñå­ãäà äîâîëü­ñò­âó­å­òåñü ïîìî­ùüþ57 ïðî­òèâ âàøèõ íåäðó­ãîâ è ñïî­ðè­òå ñ ñåíà­òî­ðà­ìè òîëü­êî î òîì, äî êàêî­ãî ïðå­äå­ëà èì âàìè ïîâåëå­âàòü? Íå ïðè­ðî­äîþ òàê óñòà­íîâ­ëå­íî, íî äàâ­íî­ñòüþ óçà­êî­íå­íà âëàñòü íàä âàìè58. (11) Ïî÷å­ìó ïðî­òèâ âíåø­íèõ âðà­ãîâ âû íàõî­äè­òå â ñåáå ñòîëü­êî äóõà, ÷òî ïîëà­ãà­å­òå ñïðà­âåä­ëè­âûì ïîâåëå­âàòü èìè? Ïîòî­ìó ÷òî âû ïðè­âûê­ëè ñðà­æàòü­ñÿ ñ íèìè çà ãîñ­ïîä­ñòâî, à â áîðü­áå ïðî­òèâ ýòèõ ëþäåé âû áîëü­øå èñïû­òû­âà­å­òå ñâîþ ñâî­áî­äó, ÷åì îòñòà­è­âà­å­òå åå. (12) Êàêèå áû íè áûëè ó âàñ âîæäè, êàêè­ìè áû íè áûëè âû ñàìè, äî ñèõ ïîð âû âñå-òàêè äîáè­âà­ëèñü âñå­ãî, ÷òî òðå­áî­âà­ëè, ãäå ñèëîþ, ãäå âàøåé óäà­÷åé. Ïîðà çàìàõ­íóòü­ñÿ íà áîëü­øåå. (13) Èñïû­òàé­òå òîëü­êî ñâîå ñ÷à­ñòüå è ìåíÿ, äîñòà­òî÷­íî, ÿ íàäå­þñü, ñ÷àñò­ëè­âî èñïû­òàí­íî­ãî. Ëåã­÷å ïîñòà­âè­òå âû ïîâå­ëè­òå­ëÿ íàä ñåíà­òî­ðà­ìè, ÷åì ïðè­ñòà­âè­ëè ïðî­òè­âî­áîð­ñò­âó­þ­ùèõ ê ïîâå­ëè­òå­ëÿì59. (14) Íóæ­íî ðàñ­òîï­òàòü äèê­òà­òó­ðû è êîí­ñóëü­ñòâà, ÷òîáû ðèì­ñêèé ïðî­ñòîé íàðîä ñìîã ïîä­íÿòü ãîëî­âó. Òàê áóäü­òå æå çäåñü è ïðå­ïÿò­ñò­âóé­òå ñóäàì î äîë­ãàõ. ß îáú­ÿâ­ëÿþ ñåáÿ ïàòðî­íîì ïðî­ñòî­ãî íàðî­äà; ýòèì èìå­íåì îáëåê­ëà ìåíÿ ìîÿ çàáîòà î âàñ è âåð­íîñòü âàì60. (15) ×åì áîëåå ïî÷åò­íûì è ãîâî­ðÿ­ùèì î âëà­ñòè áóäåò èìÿ, êîòî­ðûì âû íàçî­âå­òå âàøå­ãî âîæäÿ, òåì ñèëü­íåé áóäåò åãî ïîìîùü âàì â äîñòè­æå­íèè æåëàå­ìî­ãî». (16) Ñ ýòî­ãî, ãîâî­ðÿò, íà÷àë­ñÿ ðàç­ãî­âîð î öàð­ñêîé âëà­ñòè; íî äàëå­êî ëè ïîøåë îí è ñ êåì âåë­ñÿ, î òîì âíÿò­íûõ èçâå­ñòèé íåò.

18. rec­ru­des­cen­te Man­lia­na se­di­tio­ne sub exi­tum an­ni co­mi­tia ha­bi­ta, crea­ti­que tri­bu­ni mi­li­tum con­su­la­ri po­tes­ta­te Ser. Cor­ne­lius Ma­lu­gi­nen­sis ite­rum P. Va­le­rius Po­ti­tus ite­rum M. Fu­rius Ca­mil­lus quin­tum Ser. Sul­pi­cius Ru­fus ite­rum C. Pa­pi­rius Cras­sus T. Quincti­us Cin­cin­na­tus ite­rum. [2] cui­us prin­ci­pio an­ni et pat­ri­bus et ple­bi pe­rop­por­tu­ne ex­ter­na pax da­ta: ple­bi, quod non avo­ca­ta di­lec­tu spem ce­pit, dum tam po­ten­tem ha­be­ret du­cem, fe­no­ris ex­pug­nan­di: pat­ri­bus, ne quo ex­ter­no ter­ro­re avo­ca­ren­tur ani­mi ab sa­nan­dis do­mes­ti­cis ma­lis. [3] igi­tur cum pars ut­ra­que ac­rior ali­quan­to coor­ta es­set, iam pro­pin­quum cer­ta­men ade­rat. et Man­lius ad­vo­ca­ta do­mum ple­be cum prin­ci­pi­bus no­van­da­rum re­rum in­ter­diu noc­tu­que con­si­lia agi­tat, ple­nior ali­quan­to ani­mo­rum ira­rum­que quam an­tea fue­rat. [4] iram ac­cen­de­rat ig­no­mi­nia re­cens in ani­mo ad con­tu­me­liam inex­per­to: spi­ri­tus da­bat, quod nec ausus es­set idem in se dic­ta­tor quod in Sp. Mae­lio Cin­cin­na­tus Quincti­us fe­cis­set, et vin­cu­lo­rum suo­rum in­vi­diam non dic­ta­tor mo­do ab­di­can­do dic­ta­tu­ram fu­gis­set, sed ne se­na­tus qui­dem sus­ti­ne­re po­tuis­set. [5] his si­mul infla­tus exa­cer­ba­tus­que iam per se ac­cen­sos in­ci­ta­bat ple­bis ani­mos.

«quo­us­que tan­dem ig­no­ra­bi­tis vi­res vestras, quas na­tu­ra ne be­luas qui­dem ig­no­ra­re vo­luit? nu­me­ra­te sal­tem quot ip­si si­tis, quot ad­ver­sa­rios ha­bea­tis. [6] quot enim clien­tes cir­ca sin­gu­los fuis­tis pat­ro­nos, tot nunc ad­ver­sus unum hos­tem eri­tis. si sin­gu­li sin­gu­los adgres­su­ri es­se­tis, ta­men ac­rius cre­de­rem vos pro li­ber­ta­te quam il­los pro do­mi­na­tio­ne cer­ta­tu­ros. [7] os­ten­di­te mo­do bel­lum; pa­cem ha­be­bi­tis. vi­deant vos pa­ra­tos ad vim; ius ip­si re­mit­tent. auden­dum est ali­quid uni­ver­sis, aut om­nia sin­gu­lis pa­tien­da. quo­us­que me cir­cumspec­ta­bi­tis? [8] ego qui­dem nul­li vestrum dee­ro; ne for­tu­na mea de­sit vi­de­te. ip­se vin­dex ves­ter, ubi vi­sum ini­mi­cis est, nul­lus re­pen­te fui; et vi­dis­tis in vin­cu­la du­ci uni­ver­si eum qui a sin­gu­lis vo­bis vin­cu­la de­pu­le­ram. [9] quid spe­rem, si plus in me audeant ini­mi­ci? An exi­tum Cas­si Mae­li­que exspec­tem? be­ne fa­ci­tis, quod abo­mi­na­mi­ni. di pro­hi­be­bunt haec; sed nun­quam prop­ter me de cae­lo des­cen­dent; vo­bis dent men­tem opor­tet ut pro­hi­bea­tis, si­cut mi­hi de­de­runt ar­ma­to to­ga­to­que ut vos a bar­ba­ris hos­ti­bus, a su­per­bis de­fen­de­rem ci­vi­bus. [10] tam par­vus ani­mus tan­ti po­pu­li est ut sem­per vo­bis auxi­lium ad­ver­sus ini­mi­cos sa­tis sit, nec ul­lum, ni­si qua­te­nus im­pe­ra­ri vo­bis si­na­tis, cer­ta­men ad­ver­sus pat­res no­ri­tis? nec hoc na­tu­ra in­si­tum vo­bis est, sed usu pos­si­de­mi­ni. [11] cur enim ad­ver­sus ex­ter­nos tan­tum ani­mo­rum ge­ri­tis ut im­pe­ra­re il­lis aequ­um cen­sea­tis? quia con­sues­tis cum eis pro im­pe­rio cer­ta­re, ad­ver­sus hos tempta­re ma­gis quam tue­ri li­ber­ta­tem. [12] ta­men, qua­les­cum­que du­ces ha­buis­tis, qua­les­cum­que ip­si fuis­tis, om­nia ad­huc quan­ta­cum­que pe­tis­tis, ob­ti­nuis­tis, seu vi seu for­tu­na vestra. [13] tem­pus est etiam maio­ra co­na­ri. ex­pe­ri­mi­ni mo­do et vestram fe­li­ci­ta­tem et me, ut spe­ro, fe­li­ci­ter ex­per­tum; mi­no­re ne­go­tio qui im­pe­ret pat­ri­bus im­po­ne­tis quam qui re­sis­te­rent im­pe­ran­ti­bus im­po­suis­tis. [14] so­lo aequan­dae sunt dic­ta­tu­rae con­su­la­tus­que, ut ca­put at­tol­le­re Ro­ma­na ple­bes pos­sit. proin­de ades­te; pro­hi­be­te ius de pe­cu­niis di­ci; ego me pat­ro­num pro­fi­teor ple­bis, quod mi­hi cu­ra mea et fi­des no­men in­duit: [15] vos si quo in­sig­ni ma­gis im­pe­rii ho­no­ris­ve no­mi­ne vestrum ap­pel­la­bi­tis du­cem, eo ute­mi­ni po­ten­tio­re ad ob­ti­nen­da ea quae vol­tis». [16] in­de de reg­no agen­di or­tum ini­tium di­ci­tur; sed nec cum qui­bus nec quem ad fi­nem con­si­lia per­ve­ne­rint sa­tis pla­num tra­di­tur.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 54Ñì.: IV, 14, 6.
  • 55«Äîêî­ëå…» — Ëèâèé èñïîëü­çó­åò çíà­ìå­íè­òîå íà÷à­ëî ïåð­âîé ðå÷è Öèöå­ðî­íà ïðî­òèâ Êàòè­ëè­íû.
  • 56Î êëè­åí­òàõ ñì.: ïðè­ìå÷. 41 ê êí. II.
  • 57Ðå÷ü èäåò î ïîìî­ùè, îêà­çû­âàå­ìîé ïëå­áå­ÿì íàðîä­íû­ìè òðè­áó­íà­ìè.
  • 58Ïî ðèì­ñêî­ìó ïðà­âó, ñîá­ñò­âåí­íîñòü (à ðàâ­íûì îáðà­çîì è âëàñòü íàä æåíîé) ìîã­ëà óçà­êî­íè­âàòü­ñÿ äàâ­íî­ñòüþ âëà­äå­íèÿ.
  • 59Èìå­þò­ñÿ â âèäó íàðîä­íûå òðè­áó­íû.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000619 1364000620 1364000621