Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VI, ãë. 17

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Í. Êàçàíñêîãî. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8

17. (1) È âîò óæå îòêðû­òî ñëû­øà­ëèñü ãîëî­ñà óêî­ðÿâ­øèõ òîë­ïó: «Âñå­ãäà âû âàøåé áëà­ãî­ñêëîí­íî­ñòüþ âîç­íî­ñè­òå ñâî­èõ çàùèò­íè­êîâ íà ãîëî­âî­êðó­æè­òåëü­íóþ âûñîòó, à çàòåì â ðåøàþ­ùèé ìîìåíò îò íèõ îòñòó­ïà­å­òåñü. (2) Òàê ïîãèá Ñïó­ðèé Êàñ­ñèé48, çâàâ­øèé íàðîä äåëèòü ïîëÿ, òàê ïîãèá Ñïó­ðèé Ìåëèé49, íà ñâîè ñðåä­ñòâà îòâåä­øèé ãîëîä îò óñò ñîãðàæ­äàí, òàê âûäàí âðà­ãàì è Ìàðê Ìàí­ëèé, êîòî­ðûé âîç­âðà­ùàë ñâî­áî­äó è ñâåò ïîãðÿç­øèì â äîë­ãàõ è çàäàâ­ëåí­íûì èìè ãðàæ­äà­íàì. (3) Ïðî­ñòîé íàðîä îòêàðì­ëè­âà­åò ñâî­èõ âîæà­êîâ äëÿ çàêëà­íèÿ!50 Òàêîå ëè íàêà­çà­íèå äîë­æåí áûë ïðå­òåð­ïåòü êîí­ñó­ëÿð, åñëè îí íå îòâå­òèë ïî êèâ­êó äèê­òà­òî­ðà? Ïîëî­æèì, ïðåæ­äå ñîëãàë îí è ïîòî­ìó òîãäà íå èìåë, ÷òî́ ñêà­çàòü; íî êîãäà è êàêî­ìó ðàáó íàêà­çà­íüåì çà ëîæü áûëè îêî­âû? (4) Íåóæå­ëè íà ïàìÿòü íå ïðè­øëà òà íî÷ü, êîòî­ðàÿ åäâà íå ñòà­ëà ïîñëåä­íåé è âå÷­íîé äëÿ ðèì­ñêî­ãî èìå­íè?51 Íè çðå­ëè­ùå âåðå­íè­öû ãàë­ëîâ, âçáè­ðàþ­ùèõ­ñÿ ïî Òàð­ïåé­ñêîé ñêà­ëå? Íè ñàì Ìàðê Ìàí­ëèé, êàêèì åãî âèäå­ëè: âî âñå­îðó­æèè, â ïîòó è êðî­âè, êîãäà îí ÷óòü íå ñàìî­ãî Þïè­òå­ðà âûðâàë èç âðà­æüèõ ðóê? (5) È ýòî­ãî ñïà­ñè­òå­ëÿ îòå­÷å­ñòâà îòáëà­ãî­äà­ðè­ëè ïîëó­ôóí­òîì ìóêè?52 È îí, êîãî âû ñäå­ëà­ëè ïî÷òè ñ.298 íåáî­æè­òå­ëåì è, âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå, ñîèìåí­íè­êîì53 Þïè­òå­ðà Êàïè­òî­ëèé­ñêî­ãî, òåð­ïèò îêî­âû â òåì­íè­öå, âî òüìå âëà­÷èò äíè, ïîä­âëàñò­íûå ïðî­èç­âî­ëó ïàëà­÷à?  íåì îäíîì äîñòà­ëî ïîìî­ùè íà âñåõ, à ó ñòîëü ìíî­ãèõ íå íàøëîñü, ÷åì ïîìî÷ü åìó îäíî­ìó!» (6) Óæå è ïî íî÷àì íå ðàñ­õî­äè­ëàñü òîë­ïà è ãðî­çè­ëà âçëî­ìàòü òþðü­ìó, êîãäà âäðóã ïîëó­÷è­ëà òî, ÷òî ñîáè­ðà­ëàñü âûðâàòü: ñåíàò­ñêèì ïîñòà­íîâ­ëå­íè­åì Ìàðê Ìàí­ëèé áûë îñâî­áîæ­äåí. Íî ýòî íå ïîêîí­÷è­ëî ñ ìÿòå­æîì, à òîëü­êî äàëî åìó âîæäÿ.

(7)  òå æå äíè äàí áûë îòâåò ëàòè­íàì è ãåð­íè­êàì, ðàâ­íî êàê è ïåðå­ñå­ëåí­öàì èç Öèð­öåé è Âåëèòð; îíè õîòå­ëè î÷è­ñòèòü ñåáÿ îò âèíû â âîëü­ñê­ñêîé âîéíå è ïðî­ñè­ëè âûäàòü èì ïëåí­íûõ, ÷òîáû íàêà­çàòü èõ ïî ñâî­èì çàêî­íàì. Îòâåò áûë ñóðî­âûé, îñî­áåí­íî ïåðå­ñå­ëåí­öàì, òàê êàê îíè, ðèì­ñêèå ãðàæ­äàíå, íå÷å­ñòè­âî çëî­óìûñ­ëè­ëè ïðî­òèâ îòå­÷å­ñòâà. (8) Íå òîëü­êî â âûäà­÷å ïëåí­íûõ èì áûëî îòêà­çà­íî, íî è â äðó­ãîì (â ÷åì ê ñîþç­íè­êàì âñå-òàêè áûëè òåð­ïè­ìåå): ñåíàò îáú­ÿâèë, ÷òîáû îíè ñïå­øè­ëè óáðàòü­ñÿ èç Ãîðî­äà, îò ëèöà è ñ ãëàç ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà: èõ íå îãðà­äèò è ïîñîëü­ñêîå ïðà­âî, óñòà­íîâ­ëåí­íîå äëÿ ÷óæå­çåì­öåâ, à íå äëÿ ãðàæ­äàí.

17. audie­ban­tur ita­que pro­pa­lam vo­ces exprob­ran­tium mul­ti­tu­di­ni, quod de­fen­so­res suos sem­per in prae­ci­pi­tem lo­cum fa­vo­re tol­lat, dein­de in ip­so discri­mi­ne pe­ri­cu­li des­ti­tuat: [2] sic Sp. Cas­sium in ag­ros ple­bem vo­can­tem, sic Sp. Mae­lium ab ore ci­vium fa­mem suis im­pen­sis pro­pul­san­tem oppres­sos, sic M. Man­lium mer­sam et ob­ru­tam fe­no­re par­tem ci­vi­ta­tis in li­ber­ta­tem ac lu­cem extra­hen­tem pro­di­tum ini­mi­cis; [3] sa­gi­na­re ple­bem po­pu­la­res suos ut iugu­len­tur. ho­ci­ne pa­tien­dum fuis­se, si ad nu­tum dic­ta­to­ris non res­pon­de­rit vir con­su­la­ris? fin­ge­rent men­ti­tum an­te at­que ideo non ha­buis­se quod tum res­pon­de­ret; cui ser­vo un­quam men­da­cii poe­nam vin­cu­la fuis­se? [4] non ob­ver­sa­tam es­se me­mo­riam noc­tis il­lius quae pae­ne ul­ti­ma at­que aeter­na no­mi­ni Ro­ma­no fue­rit? non spe­ciem ag­mi­nis Gal­lo­rum per Tar­peiam ru­pem scan­den­tis? non ip­sius M. Man­li, qua­lem eum ar­ma­tum, ple­num su­do­ris ac san­gui­nis, ip­so pae­ne iove erep­to ex hos­tium ma­ni­bus vi­dis­sent? [5] se­lib­ris­ne far­ris gra­tiam ser­va­to­ri pat­riae re­la­tam? et quem pro­pe cae­les­tem, cog­no­mi­ne cer­te Ca­pi­to­li­no Iovi pa­rem fe­ce­rint eum pa­ti vinctum in car­ce­re, in te­neb­ris ob­no­xiam car­ni­fi­cis ar­bit­rio du­ce­re ani­mam? adeo in uno om­ni­bus sa­tis auxi­lii fuis­se, nul­lam opem in tam mul­tis uni es­se? [6] iam ne noc­te qui­dem tur­ba ex eo lo­co di­la­be­ba­tur ref­rac­tu­ros­que car­ce­rem mi­na­ban­tur, cum re­pen­te id quod erep­tu­ri erant, ex se­na­tus con­sul­to Man­lius vinclis li­be­ra­tur. quo fac­to non se­di­tio fi­ni­ta, sed dux se­di­tio­ni da­tus est.

[7] per eos­dem dies La­ti­nis et Her­ni­cis, si­mul co­lo­nis Cir­ceien­si­bus et a Ve­lit­ris, pur­gan­ti­bus se Volsci cri­mi­ne bel­li cap­ti­vos­que re­pe­ten­ti­bus ut suis le­gi­bus in eos ani­mad­ver­te­rent, tris­tia res­pon­sa red­di­ta, tris­tio­ra co­lo­nis, quod ci­ves Ro­ma­ni pat­riae op­pug­nan­dae ne­fan­da con­si­lia inis­sent. [8] non ne­ga­tum ita­que tan­tum de cap­ti­vis, sed, in quo ab so­ciis ta­men tem­pe­ra­ve­rant, de­nun­tia­tum se­na­tus ver­bis fa­ces­se­rent pro­pe­re ex ur­be ab ore at­que ocu­lis po­pu­li Ro­ma­ni, ne ni­hil eos le­ga­tio­nis ius, ex­ter­no non ci­vi com­pa­ra­tum, te­ge­ret.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 48Ñì.: II, 41, 1—12.
  • 49Ñì. IV, 13—16.
  • 50Ñð.: Àðè­ñòî­ôàí. Âñàä­íè­êè, ñò. 1127 ñë. (âïðî­÷åì, êîí­òåêñò çäåñü äðó­ãîé).
  • 51Ñð.: Îâèäèé. Ñêîðá­íûå ýëå­ãèè. I, 3, 1—2; «Òîëü­êî ïðåä­ñòàâ­ëþ ñåáå òîé íî÷è ïå÷àëü­íåé­øèé îáðàç, / Òîé, ÷òî â ãðà­äå áûëà íî÷üþ ïîñëåä­íåé ìîåé» (ïåð. Ñ. Â. Øåð­âèí­ñêî­ãî).  îðè­ãè­íà­ëå ó Ëèâèÿ: «…noc­tis il­lius, quae… ul­ti­ma… no­mi­ni Ro­ma­no fue­rit»; ó Îâèäèÿ — «il­lius… noc­tis… qua… sup­re­mum tem­pus in ur­be fuit».
  • 52Ñð.: V, 47, 8.
  • 53Ïðè­ñâî­èâ åìó êîã­íî­ìåí Ca­pi­to­li­nus (ñì.: V, 31, 2).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000618 1364000619 1364000620