Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
6. (1) Êîíñóë êîí÷èë, è ñ íèì âîçíåãîäîâàëè ñåíàòîðû, íî òóò, êàê ãëàñèò ïðåäàíèå, ñðåäè ìîëèòâ, íàïåðåáîé âîçíîñèìûõ êîíñóëàìè ê áîãàì — áëþñòèòåëÿì äîãîâîðîâ, âñå óñëûøàëè ñëîâà Àííèÿ, èñïîëíåííûå âûñîêîìåðíîãî ïðåçðåíèÿ ê âîëå Þïèòåðà. (2) Äîñòîâåðíî æå èçâåñòíî, ÷òî, êîãäà âçáåøåííûé Àííèé ñòðåìãëàâ áðîñèëñÿ âîí èç õðàìà, îí óïàë íà ëåñòíèöå è òàê êðåïêî óøèáñÿ ãîëîâîþ î ïîñëåäíþþ ñòóïåíüêó, ÷òî ïîòåðÿë ñîçíàíèå. (3) Íî, ÷òî îí ïðè ýòîì èñïóñòèë äóõ, ñîîáùàþò íå âñå, à ïîòîìó äà áóäåò è ìíå ïîçâîëåíî âîçäåðæàòüñÿ îò ñîáñòâåííûõ ñóæäåíèé è îá ýòîì, êàê è î òîì, ÷òî â îòâåò íà ïðèçûâû áîãîâ â ñâèäåòåëè ðàçîðâàííîãî äîãîâîðà áóäòî áû ñ ãðîìîì íåáåñíûì ðàçðàçèëàñü ñòðàøíàÿ ãðîçà, — âåäü ýòî ìîæåò áûòü è ïðàâäîé, à ìîæåò áûòü è ïðèäóìàíî, äàáû ëó÷øå èçîáðàçèòü ãíåâ áîãîâ. (4) Òîðêâàò, ïîñëàííûé ñåíàòîì ïðîâîäèòü ïîñëîâ, óâèäåë ðàñïðîñòåðòîãî íà çåìëå Àííèÿ è çàêðè÷àë òàê, ÷òî ñëîâà åãî ñ.369 áûëè õîðîøî ñëûøíû è íàðîäó, è ñåíàòîðàìè: (5) «Îòëè÷íî! Ñàìè áîãè íà÷àëè ñâÿòóþ âîéíó. Çíà÷èò, âîëÿ íåáåñ ñóùåñòâóåò! Òû ñóùåñòâóåøü, âåëèêèé Þïèòåð! Íå íàïðàñíî ÷òèì ìû â ýòîé ñâÿùåííîé îáèòåëè òåáÿ, îòöà áîãîâ è ëþäåé! (6) Êâèðèòû è âû, îòöû-ñåíàòîðû, ÷òî ìåäëèòå áðàòüñÿ çà îðóæèå, êîãäà ñàìè áîãè âåäóò íàñ â áîé! È ÿ òàê æå ïîâåðãíó ëåãèîíû ëàòèíîâ, êàê ïîñîë èõ ïîâåðãíóò ñåé÷àñ ïåðåä âàìè». (7) Íàðîä ñ îäîáðåíèåì ñëóøàë êîíñóëà è òàêîé ðàñïàëèëñÿ çëîñòüþ, ÷òî îò ãíåâà òîëïû, à òî è îò íàïàäåíèÿ óõîäÿùèõ ïîñëîâ ñïàñàëè óæå íå ïðèíÿòûå ìåæäó íàðîäàìè óñòàíîâëåíèÿ, à ìàãèñòðàòû, ñîïðîâîæäàâøèå èõ ïî âåëåíèþ êîíñóëà. (8) Ñåíàò òàêæå èçúÿâèë ñîãëàñèå íà âîéíó, è îáà êîíñóëà, íàáðàâ ïî âîéñêó, äâèíóëèñü ÷åðåç çåìëè ìàðñîâ è ïåëèãíîâ; îáúåäèíèâ ñâîè ñèëû ñ ñàìíèòñêèìè, îíè ñòàëè ëàãåðåì ó Êàïóè, ãäå óæå ñîáðàëèñü ëàòèíû è èõ ñîþçíèêè. (9) Çäåñü, êàê ðàññêàçûâàþò, îáîèì êîíñóëàì áûëî âî ñíå îäíî è òî æå âèäåíèå: ìóæ, áîëåå âåëè÷åñòâåííûé è áëàãîñòíûé, ÷åì îáû÷íûé ñìåðòíûé, îáúÿâèë, (10) ÷òî ïîëêîâîäåö îäíîé ñòîðîíû è âîéñêî äðóãîé äîëæíû áûòü îòäàíû áîãàì ïðåèñïîäíåé12 è Ìàòåðè Çåìëå; â êàêîì âîéñêå ïîëêîâîäåö îáðåê â æåðòâó ðàòè ïðîòèâíèêà, à ñ íèìè è ñåáÿ ñàìîãî, òîìó íàðîäó è òîé ñòîðîíå äàðóåòñÿ ïîáåäà. (11) Êîíñóëû ðàññêàçàëè äðóã äðóãó î ñâîèõ ñíîâèäåíèÿõ è ðåøèëè ïðèíåñòè æåðòâû êàê äëÿ îòâðàùåíèÿ ãíåâà áîãîâ, òàê âìåñòå ñ òåì è äëÿ èñïîëíåíèÿ îäíèì èç êîíñóëîâ âîëè ðîêà, åñëè ãàäàíèÿ ïî âíóòðåííîñòÿì áóäóò ñîãëàñíûìè ñî ñíîâèäåíèÿìè. (12) Êîãäà îòâåòû ãàðóñïèêîâ13 ïîäòâåðäèëè íåâûñêàçàííóþ, íî óæå óêðåïèâøóþñÿ â äóøàõ êîíñóëîâ óâåðåííîñòü, îíè ïðèçâàëè ëåãàòîâ è òðèáóíîâ è, äàáû âî âðåìÿ áîÿ äîáðîâîëüíàÿ ñìåðòü êîíñóëà íå óñòðàøèëà âîéñêî, îòêðûòî îáúÿâèëè î âîëå áîãîâ; (13) ïîñëå òîãî îíè óãîâîðèëèñü ìåæäó ñîáîþ, ÷òî ðàäè íàðîäà ðèìñêîãî è êâèðèòîâ îáðå÷åò ñåáÿ â æåðòâó òîò èç êîíñóëîâ, íà ÷üåì êðûëå ðèìñêîå âîéñêî íà÷íåò îòñòóïàòü. (14) Åùå è î òîì øëà ó íèõ ðå÷ü, ÷òî â âîéñêàõ ïðåæíèõ âðåìåí âëàñòü ïîëêîâîäöà ïðèìåíÿëàñü ñî âñåþ ñòðîãîñòüþ è êàê ðàç òåïåðü ïðèøëà ïîðà âåðíóòü âîèíñêîå ïîñëóøàíèå ê îáû÷àÿì ñòàðèíû. (15) Äðàòüñÿ âåäü ïðåäñòîÿëî ñ ëàòèíàìè, íåîòëè÷èìûìè îò ðèìëÿí ïî ÿçûêó, îáû÷àÿì, ðîäó âîîðóæåíèÿ è ïðåæäå âñåãî ïî ïîðÿäêàì, çàâåäåííûì â âîéñêå: ðÿäîâûå ñ ðÿäîâûìè, öåíòóðèîíû ñ öåíòóðèîíàìè, òðèáóíû ñ òðèáóíàìè êàê ðîâíÿ è ñîòîâàðèùè ñëóæèëè ðàíåå âìåñòå â îäíèõ îõðàííûõ îòðÿäàõ, ïîä÷àñ â îäíèõ ìàíèïóëàõ14. (16) Âîò ïî÷åìó, ÷òîáû âîèíû íå ïîïàëè âïðîñàê èç-çà êàêîé-íèáóäü îøèáêè, êîíñóëû ñòðîæàéøå çàïðåòèëè ñõîäèòüñÿ ñ âðàãîì âíå ñòðîÿ. |
6. cum consulis vocem subsecuta patrum indignatio esset, proditur memoriae adversus crebram implorationem deum, quos testes foederum saepius invocabant consules, vocem Anni spernentis numina Iovis Romani auditam. [2] certe, cum commotus ira se a vestibulo templi citato gradu proriperet, lapsus per gradus capite graviter offenso impactus imo ita est saxo ut sopiretur. [3] exanimatum auctores quoniam non omnes sunt, mihi quoque in incerto relictum sit, sicut inter foederum ruptorum testationem ingenti fragore caeli procellam effusam; nam et vera esse et apte ad repraesentandam iram deum ficta possunt. [4] Torquatus missus ab senatu ad dimittendos legatos cum iacentem Annium vidisset, exclamat, ita ut populo patribusque audita vox pariter sit: [5] «bene habet; di pium movere bellum. est caeleste numen; es, magne Iuppiter; haud frustra te patrem deum hominumque hac sede sacravimus. [6] quid cessatis, Quirites, vosque patres conscripti, arma capere deis ducibus? sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum iacentem videtis». [7] adsensu populi excepta vox consulis tantum ardoris animis fecit, ut legatos proficiscentes cura magistratuum magis, qui iussu consulis prosequebantur, quam ius gentium ab ira impetuque hominum tegeret. [8] consensit et senatus bellum; consulesque duobus scriptis exercitibus per Marsos Paelignosque profecti adiuncto Samnitium exercitu ad Capuam, quo iam Latini sociique convenerant, castra locant. [9] ibi in quiete utrique consuli eadem dicitur visa species viri maioris quam pro humano habitu augustiorisque, [10] dicentis ex una acie imperatorem, ex altera exercitum Deis Manibus Matrique Terrae deberi; utrius exercitus imperator legiones hostium superque eas se devovisset, eius populi partisque victoriam fore. [11] hos ubi nocturnos visus inter se consules contulerunt, placuit averruncandae deum irae victimas caedi; simul ut, si extis eadem quae in somnio visa fuerant portenderentur, alter uter consulum fata impleret. [12] ubi responsa haruspicum insidenti iam animo tacitae religioni congruerunt, tum adhibitis legatis tribunisque et imperiis deum propalam expositis, ne mors voluntaria consulis exercitum in acie terreret, [13] comparant inter se ut ab utra parte cedere Romanus exercitus coepisset, inde se consul devoveret pro populo Romano Quiritibusque. [14] agitatum etiam in consilio est ut, si quando unquam severo ullum imperio bellum administratum esset, tunc utique disciplina militaris ad priscos redigeretur mores. [15] curam acuebat quod adversus Latinos bellandum erat, lingua, moribus, armorum genere, institutis ante omnia militaribus, congruentes; milites militibus, centurionibus centuriones, tribuni tribunis compares collegaeque iisdem in praesidiis, saepe iisdem manipulis permixti fuerant. [16] per haec ne quo errore milites caperentur, edicunt consules, ne quis extra ordinem in hostem pugnaret. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß