Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà VIII, ãë. 6

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

6. (1) Êîí­ñóë êîí­÷èë, è ñ íèì âîç­íå­ãî­äî­âà­ëè ñåíà­òî­ðû, íî òóò, êàê ãëà­ñèò ïðå­äà­íèå, ñðå­äè ìîëèòâ, íàïå­ðå­áîé âîç­íî­ñè­ìûõ êîí­ñó­ëà­ìè ê áîãàì — áëþ­ñòè­òå­ëÿì äîãî­âî­ðîâ, âñå óñëû­øà­ëè ñëî­âà Àííèÿ, èñïîë­íåí­íûå âûñî­êî­ìåð­íî­ãî ïðå­çðå­íèÿ ê âîëå Þïè­òå­ðà. (2) Äîñòî­âåð­íî æå èçâåñò­íî, ÷òî, êîãäà âçáå­øåí­íûé Àííèé ñòðåì­ãëàâ áðî­ñèë­ñÿ âîí èç õðà­ìà, îí óïàë íà ëåñò­íè­öå è òàê êðåï­êî óøèá­ñÿ ãîëî­âîþ î ïîñëåä­íþþ ñòó­ïåíü­êó, ÷òî ïîòå­ðÿë ñîçíà­íèå. (3) Íî, ÷òî îí ïðè ýòîì èñïó­ñòèë äóõ, ñîîá­ùà­þò íå âñå, à ïîòî­ìó äà áóäåò è ìíå ïîç­âî­ëå­íî âîç­äåð­æàòü­ñÿ îò ñîá­ñò­âåí­íûõ ñóæ­äå­íèé è îá ýòîì, êàê è î òîì, ÷òî â îòâåò íà ïðè­çû­âû áîãîâ â ñâèäå­òå­ëè ðàçî­ðâàí­íî­ãî äîãî­âî­ðà áóä­òî áû ñ ãðî­ìîì íåáåñ­íûì ðàç­ðà­çè­ëàñü ñòðàø­íàÿ ãðî­çà, — âåäü ýòî ìîæåò áûòü è ïðàâ­äîé, à ìîæåò áûòü è ïðè­äó­ìà­íî, äàáû ëó÷­øå èçî­áðà­çèòü ãíåâ áîãîâ.

(4) Òîðê­âàò, ïîñëàí­íûé ñåíà­òîì ïðî­âî­äèòü ïîñëîâ, óâèäåë ðàñ­ïðî­ñòåð­òî­ãî íà çåì­ëå Àííèÿ è çàêðè­÷àë òàê, ÷òî ñëî­âà åãî ñ.369 áûëè õîðî­øî ñëûø­íû è íàðî­äó, è ñåíà­òî­ðà­ìè: (5) «Îòëè÷­íî! Ñàìè áîãè íà÷à­ëè ñâÿ­òóþ âîé­íó. Çíà­÷èò, âîëÿ íåáåñ ñóùå­ñò­âó­åò! Òû ñóùå­ñò­âó­åøü, âåëè­êèé Þïè­òåð! Íå íàïðàñ­íî ÷òèì ìû â ýòîé ñâÿ­ùåí­íîé îáè­òå­ëè òåáÿ, îòöà áîãîâ è ëþäåé! (6) Êâè­ðè­òû è âû, îòöû-ñåíà­òî­ðû, ÷òî ìåä­ëè­òå áðàòü­ñÿ çà îðó­æèå, êîãäà ñàìè áîãè âåäóò íàñ â áîé! È ÿ òàê æå ïîâåðã­íó ëåãè­î­íû ëàòè­íîâ, êàê ïîñîë èõ ïîâåðã­íóò ñåé­÷àñ ïåðåä âàìè».

(7) Íàðîä ñ îäîá­ðå­íè­åì ñëó­øàë êîí­ñó­ëà è òàêîé ðàñ­ïà­ëèë­ñÿ çëî­ñòüþ, ÷òî îò ãíå­âà òîë­ïû, à òî è îò íàïà­äå­íèÿ óõî­äÿ­ùèõ ïîñëîâ ñïà­ñà­ëè óæå íå ïðè­íÿ­òûå ìåæ­äó íàðî­äà­ìè óñòà­íîâ­ëå­íèÿ, à ìàãè­ñò­ðà­òû, ñîïðî­âîæ­äàâ­øèå èõ ïî âåëå­íèþ êîí­ñó­ëà.

(8) Ñåíàò òàê­æå èçú­ÿâèë ñîãëà­ñèå íà âîé­íó, è îáà êîí­ñó­ëà, íàáðàâ ïî âîé­ñêó, äâè­íó­ëèñü ÷åðåç çåì­ëè ìàð­ñîâ è ïåëèã­íîâ; îáú­åäè­íèâ ñâîè ñèëû ñ ñàì­íèò­ñêè­ìè, îíè ñòà­ëè ëàãå­ðåì ó Êàïóè, ãäå óæå ñîáðà­ëèñü ëàòè­íû è èõ ñîþç­íè­êè.

(9) Çäåñü, êàê ðàñ­ñêà­çû­âà­þò, îáî­èì êîí­ñó­ëàì áûëî âî ñíå îäíî è òî æå âèäå­íèå: ìóæ, áîëåå âåëè­÷å­ñò­âåí­íûé è áëà­ãîñò­íûé, ÷åì îáû÷­íûé ñìåðò­íûé, îáú­ÿâèë, (10) ÷òî ïîë­êî­âî­äåö îäíîé ñòî­ðî­íû è âîé­ñêî äðó­ãîé äîëæ­íû áûòü îòäà­íû áîãàì ïðå­èñ­ïîä­íåé12 è Ìàòå­ðè Çåì­ëå; â êàêîì âîé­ñêå ïîë­êî­âî­äåö îáðåê â æåðò­âó ðàòè ïðî­òèâ­íè­êà, à ñ íèìè è ñåáÿ ñàìî­ãî, òîìó íàðî­äó è òîé ñòî­ðîíå äàðó­åò­ñÿ ïîáåäà. (11) Êîí­ñó­ëû ðàñ­ñêà­çà­ëè äðóã äðó­ãó î ñâî­èõ ñíî­âèäå­íè­ÿõ è ðåøè­ëè ïðè­íå­ñòè æåðò­âû êàê äëÿ îòâðà­ùå­íèÿ ãíå­âà áîãîâ, òàê âìå­ñòå ñ òåì è äëÿ èñïîë­íå­íèÿ îäíèì èç êîí­ñó­ëîâ âîëè ðîêà, åñëè ãàäà­íèÿ ïî âíóò­ðåí­íî­ñòÿì áóäóò ñîãëàñ­íû­ìè ñî ñíî­âèäå­íè­ÿ­ìè.

(12) Êîãäà îòâå­òû ãàðóñïè­êîâ13 ïîä­òâåð­äè­ëè íåâû­ñêà­çàí­íóþ, íî óæå óêðå­ïèâ­øó­þ­ñÿ â äóøàõ êîí­ñó­ëîâ óâå­ðåí­íîñòü, îíè ïðè­çâà­ëè ëåãà­òîâ è òðè­áó­íîâ è, äàáû âî âðå­ìÿ áîÿ äîá­ðî­âîëü­íàÿ ñìåðòü êîí­ñó­ëà íå óñòðà­øè­ëà âîé­ñêî, îòêðû­òî îáú­ÿâè­ëè î âîëå áîãîâ; (13) ïîñëå òîãî îíè óãî­âî­ðè­ëèñü ìåæ­äó ñîáîþ, ÷òî ðàäè íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî è êâè­ðè­òîâ îáðå­÷åò ñåáÿ â æåðò­âó òîò èç êîí­ñó­ëîâ, íà ÷üåì êðû­ëå ðèì­ñêîå âîé­ñêî íà÷íåò îòñòó­ïàòü. (14) Åùå è î òîì øëà ó íèõ ðå÷ü, ÷òî â âîé­ñêàõ ïðåæ­íèõ âðå­ìåí âëàñòü ïîë­êî­âî­ä­öà ïðè­ìå­íÿ­ëàñü ñî âñåþ ñòðî­ãî­ñòüþ è êàê ðàç òåïåðü ïðè­øëà ïîðà âåð­íóòü âîèí­ñêîå ïîñëó­øà­íèå ê îáû­÷à­ÿì ñòà­ðè­íû. (15) Äðàòü­ñÿ âåäü ïðåä­ñòî­ÿ­ëî ñ ëàòè­íà­ìè, íåîò­ëè­÷è­ìû­ìè îò ðèì­ëÿí ïî ÿçû­êó, îáû­÷à­ÿì, ðîäó âîîðó­æå­íèÿ è ïðåæ­äå âñå­ãî ïî ïîðÿä­êàì, çàâåäåí­íûì â âîé­ñêå: ðÿäî­âûå ñ ðÿäî­âû­ìè, öåí­òó­ðè­î­íû ñ öåí­òó­ðè­î­íà­ìè, òðè­áó­íû ñ òðè­áó­íà­ìè êàê ðîâ­íÿ è ñîòî­âà­ðè­ùè ñëó­æè­ëè ðàíåå âìå­ñòå â îäíèõ îõðàí­íûõ îòðÿäàõ, ïîä­÷àñ â îäíèõ ìàíè­ïó­ëàõ14. (16) Âîò ïî÷å­ìó, ÷òîáû âîè­íû íå ïîïà­ëè âïðî­ñàê èç-çà êàêîé-íèáóäü îøèá­êè, êîí­ñó­ëû ñòðî­æàé­øå çàïðå­òè­ëè ñõî­äèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì âíå ñòðîÿ.

6. cum con­su­lis vo­cem sub­se­cu­ta pat­rum in­dig­na­tio es­set, pro­di­tur me­mo­riae ad­ver­sus creb­ram implo­ra­tio­nem deum, quos tes­tes foe­de­rum sae­pius in­vo­ca­bant con­su­les, vo­cem An­ni sper­nen­tis nu­mi­na Iovis Ro­ma­ni audi­tam. [2] cer­te, cum com­mo­tus ira se a ves­ti­bu­lo templi ci­ta­to gra­du pro­ri­pe­ret, lap­sus per gra­dus ca­pi­te gra­vi­ter of­fen­so im­pac­tus imo ita est sa­xo ut so­pi­re­tur. [3] exa­ni­ma­tum auc­to­res quo­niam non om­nes sunt, mi­hi quo­que in in­cer­to re­lic­tum sit, si­cut in­ter foe­de­rum rup­to­rum tes­ta­tio­nem in­gen­ti fra­go­re cae­li pro­cel­lam ef­fu­sam; nam et ve­ra es­se et ap­te ad rep­rae­sen­tan­dam iram deum fic­ta pos­sunt. [4] Tor­qua­tus mis­sus ab se­na­tu ad di­mit­ten­dos le­ga­tos cum iacen­tem An­nium vi­dis­set, excla­mat, ita ut po­pu­lo pat­ri­bus­que audi­ta vox pa­ri­ter sit: [5] «be­ne ha­bet; di pium mo­ve­re bel­lum. est cae­les­te nu­men; es, mag­ne Iup­pi­ter; haud frustra te pat­rem deum ho­mi­num­que hac se­de sac­ra­vi­mus. [6] quid ces­sa­tis, Qui­ri­tes, vos­que pat­res conscrip­ti, ar­ma ca­pe­re deis du­ci­bus? sic stra­tas le­gio­nes La­ti­no­rum da­bo, que­mad­mo­dum le­ga­tum iacen­tem vi­de­tis». [7] ad­sen­su po­pu­li ex­cep­ta vox con­su­lis tan­tum ar­do­ris ani­mis fe­cit, ut le­ga­tos pro­fi­cis­cen­tes cu­ra ma­gistra­tuum ma­gis, qui ius­su con­su­lis pro­se­que­ban­tur, quam ius gen­tium ab ira im­pe­tu­que ho­mi­num te­ge­ret.

[8] con­sen­sit et se­na­tus bel­lum; con­su­les­que duo­bus scrip­tis exer­ci­ti­bus per Mar­sos Pae­lig­nos­que pro­fec­ti adiuncto Sam­ni­tium exer­ci­tu ad Ca­puam, quo iam La­ti­ni so­cii­que con­ve­ne­rant, castra lo­cant. [9] ibi in quie­te ut­ri­que con­su­li eadem di­ci­tur vi­sa spe­cies vi­ri maio­ris quam pro hu­ma­no ha­bi­tu augus­tio­ris­que, [10] di­cen­tis ex una acie im­pe­ra­to­rem, ex al­te­ra exer­ci­tum Deis Ma­ni­bus Mat­ri­que Ter­rae de­be­ri; ut­rius exer­ci­tus im­pe­ra­tor le­gio­nes hos­tium su­per­que eas se de­vo­vis­set, eius po­pu­li par­tis­que vic­to­riam fo­re. [11] hos ubi noc­tur­nos vi­sus in­ter se con­su­les con­tu­le­runt, pla­cuit aver­run­can­dae deum irae vic­ti­mas cae­di; si­mul ut, si ex­tis eadem quae in som­nio vi­sa fue­rant por­ten­de­ren­tur, al­ter uter con­su­lum fa­ta imple­ret. [12] ubi res­pon­sa ha­rus­pi­cum in­si­den­ti iam ani­mo ta­ci­tae re­li­gio­ni congrue­runt, tum ad­hi­bi­tis le­ga­tis tri­bu­nis­que et im­pe­riis deum pro­pa­lam ex­po­si­tis, ne mors vo­lun­ta­ria con­su­lis exer­ci­tum in acie ter­re­ret, [13] com­pa­rant in­ter se ut ab ut­ra par­te ce­de­re Ro­ma­nus exer­ci­tus coe­pis­set, in­de se con­sul de­vo­ve­ret pro po­pu­lo Ro­ma­no Qui­ri­ti­bus­que. [14] agi­ta­tum etiam in con­si­lio est ut, si quan­do un­quam se­ve­ro ul­lum im­pe­rio bel­lum ad­mi­nistra­tum es­set, tunc uti­que dis­cip­li­na mi­li­ta­ris ad pris­cos re­di­ge­re­tur mo­res. [15] cu­ram acue­bat quod ad­ver­sus La­ti­nos bel­lan­dum erat, lin­gua, mo­ri­bus, ar­mo­rum ge­ne­re, insti­tu­tis an­te om­nia mi­li­ta­ri­bus, congruen­tes; mi­li­tes mi­li­ti­bus, cen­tu­rio­ni­bus cen­tu­rio­nes, tri­bu­ni tri­bu­nis com­pa­res col­le­gae­que iis­dem in prae­si­diis, sae­pe iis­dem ma­ni­pu­lis per­mix­ti fue­rant. [16] per haec ne quo er­ro­re mi­li­tes ca­pe­ren­tur, edi­cunt con­su­les, ne quis extra or­di­nem in hos­tem pug­na­ret.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 12Ìàòü Çåì­ëÿ, êàê è áîãè Ìàíû (áîãè ïðå­èñ­ïîä­íåé), — õòî­íè­÷å­ñêîå áîæå­ñòâî, ïðè­íè­ìàþ­ùåå ìåðò­âûõ.
  • 13Ñì.: ïðè­ìå÷. 102 ê êí. I.
  • 14Ñì.: ïðè­ìå÷. 34 ê êí. II.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364000807 1364000808 1364000809