Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 14

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

14. (1) Ïîêà íîâûå êîí­ñó­ëû — Êâèíò Ôàáèé Ìàê­ñèì è ñ.469 Ïóá­ëèé Äåöèé Ìóñ (îòïðàâ­ëÿâ­øèå äîëæ­íîñòü ïåð­âûé â ÷åò­âåð­òûé ðàç, à ïîñëåä­íèé — â òðå­òèé) [297 ã.] îáñóæ­äà­ëè, (2) êòî âîçü­ìåò íà ñåáÿ ñàì­íèò­ñêî­ãî ïðî­òèâ­íè­êà, à êòî — ýòðóñ­ñêî­ãî, êàêèå ñèëû ïîíà­äî­áÿò­ñÿ äëÿ âåäå­íèÿ òîé è äðó­ãîé âîé­íû è êîìó èç âîæäåé êàêàÿ èç âîéí áîëü­øå ïîä­õî­äèò, (3) èç Ñóò­ðèÿ, Íåïå­òû è Ôàëå­ðèé ïðè­áû­ëè ïîñëàí­öû ñ äîíå­ñå­íè­åì, ÷òî íàðî­äû Ýòðó­ðèè ñîâå­ùà­þò­ñÿ, êàê áû äîáèòü­ñÿ ìèðà; è òîãäà âîåí­íûé óäàð âñåé òÿæå­ñòüþ îáðó­øèë­ñÿ íà Ñàì­íèé.

(4) ×òîáû îáëåã­÷èòü ïîä­âîç ïðî­äî­âîëü­ñò­âèÿ è äåð­æàòü âðà­ãà â íåâåäå­íèè î íàïðàâ­ëå­íèè óäà­ðà, êîí­ñóë Ôàáèé, âûé­äÿ èç Ãîðî­äà, ïîâåë âîé­ñêî â Ñàì­íèé ÷åðåç Ñîðàí, à Äåöèé — ÷åðåç âëà­äå­íèÿ ñèäè­öè­íîâ.

(5) Äîñòèã­íóâ âðà­æå­ñêèõ ãðà­íèö, îáà êîí­ñó­ëà îòïó­ñòè­ëè ñâîè îòðÿäû ãðà­áèòü ïîëÿ; ëàçóò­÷è­êè ìåæ òåì ðàç­áðå­ëèñü åùå äàëü­øå, ÷åì ãðà­áè­òå­ëè, (6) òàê ÷òî âðà­ãàì, ñîáðàâ­øèì ñâîè ñèëû ó Òèôåð­íà â çàìêíó­òîé ñî âñåõ ñòî­ðîí äîëèíå, ÷òîáû íàïàñòü ñâåð­õó íà ðèì­ëÿí, åäâà îíè òóäà âñòó­ïÿò, ýòà èõ ëîâóø­êà íå óäà­ëàñü. (7) Óêðûâ îáîç â áåç­îïàñ­íîì ìåñòå è îñòà­âèâ ïðè íåì íåáîëü­øîé îòðÿä, Ôàáèé ïðåä­ó­ïðåäèë âîè­íîâ, ÷òî íàäî æäàòü íàïà­äå­íèÿ, âûñòðî­èë èõ â êàðå è ïîä­âåë ê óïî­ìÿ­íó­òûì çàñà­äàì íåïðè­ÿ­òå­ëÿ. (8) Òîãäà ñàì­íè­òû ïîòå­ðÿ­ëè íàäåæ­äó ñìó­òèòü ðèì­ëÿí âíå­çàï­íî­ñòüþ íàïà­äå­íèÿ, à âèäÿ, ÷òî äåëî îáî­ðà­÷è­âà­åò­ñÿ îòêðû­òûì ïðî­òè­âî­áîð­ñò­âîì, è ñàìè ïðåä­ïî­÷ëè ñõâà­òèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì, êàê ïîëî­æå­íî — â áîå­âîì ñòðîþ. Òàê ÷òî, íàäå­ÿñü íå ñòîëü­êî íà ñåáÿ, ñêîëü­êî íà ñëó­÷àé, îíè ñïóñ­êà­þò­ñÿ íà ðîâ­íåå ìåñòî. (9) Íî äàæå â îòêðû­òîì áîþ îíè ïðåä­ñòàâ­ëÿ­ëè äëÿ ðèì­ëÿí èçâåñò­íóþ îïàñ­íîñòü, ïîòî­ìó ÷òî ñþäà áûëè ñòÿ­íó­òû âñå ïîãî­ëîâ­íî áîé­öû èç âñåõ ñàì­íèò­ñêèõ ïëå­ìåí, à, ìîæåò áûòü, åùå è ïîòî­ìó, ÷òî â ðåøè­òåëü­íîé ñõâàò­êå ìóæå­ñòâî èõ óäå­ñÿ­òå­ðè­ëîñü.

(10) Âèäÿ, ÷òî âðà­ãè ñòî­ÿò ñòå­íîé, Ôàáèé ïðè­êà­çàë âîåí­íûì òðè­áó­íàì — ñûíó ñâî­å­ìó Ìàê­ñè­ìó61 è Ìàð­êó Âàëå­ðèþ, ñ êîòî­ðû­ìè îí âûñòó­ïèë â ïåð­âûå ðÿäû, îòïðà­âèòü­ñÿ ê êîí­íè­êàì è ñêà­çàòü, (11) ÷òî ïðè­øëà ïîðà êîí­íè­öå ñïà­ñàòü îáùåå äåëî, è ïóñòü îíè ñåãî­äíÿ ïðè­ëî­æàò âñå ñèëû, ÷òîá ñîõðà­íèòü çà ñîáîþ ñëà­âó íåïî­áåäè­ìî­ãî ñîñëî­âèÿ; (12) â ïåøåé áèò­âå âðàã ñòî­èò íåêî­ëå­áè­ìî, è âñÿ íàäåæ­äà òåïåðü íà óäàð êîí­íè­öû. Ñ îáî­è­ìè þíî­øà­ìè îí áûë îäè­íà­êî­âî ïðè­âåò­ëèâ, íàçû­âàë èõ ïî èìå­íàì è îñû́ïàë ïîõâà­ëà­ìè è îáå­ùà­íè­ÿ­ìè. (13) È âñå-òàêè îñòà­âà­ëèñü îïà­ñå­íèÿ, ÷òî äàæå ýòîé èñïû­òàí­íîé ñèëû áóäåò íåäî­ñòà­òî÷­íî, ïîýòî­ìó Ôàáèé ðåøèë, åñëè ñèëà íå ïîìî­æåò, ïðè­áåã­íóòü ê õèò­ðî­ñòè. (14) Îí ïðè­êà­çû­âà­åò ëåãà­òó Ñöè­ïè­î­íó âûâå­ñòè èç áîÿ ãàñòà­òîâ62 ïåð­âî­ãî ëåãè­î­íà è êðóæ­íûì ïóòåì, êàê ìîæ­íî íåçà­ìåò­íåé, èäòè ñ íèìè ê áëèæ­íèì ãîðàì; çàòåì íåçà­ìåò­íî âçî­áðàòü­ñÿ íà ãîðû è âíå­çàï­íî ïîêà­çàòü­ñÿ â òûëó ó âðà­ãà.

(15) Âñàä­íè­êè ïîä ïðåä­âî­äè­òåëü­ñò­âîì òðè­áó­íîâ íåîæè­äàí­íî âûåõà­ëè ïåðåä çíà­ìå­íà, íî ñðå­äè âðà­ãîâ îíè ïðî­èç­âå­ëè ñ.470 ïåðå­ïî­ëîõ íå ìíî­ãèì áîëü­øèé, ÷åì ñðå­äè ñâî­èõ. (16) Ñòðå­ìè­òåëü­íî­ìó íàòèñ­êó êîí­íûõ òóðì63 ïðî­òè­âî­ñòî­ÿë íåêî­ëå­áè­ìûé ñòðîé ñàì­íè­òîâ, è íèãäå íå óäà­âà­ëîñü íè ïîòåñ­íèòü åãî, íè ïðî­ðâàòü; êîãäà ýòà ïîïûò­êà îñòà­ëàñü áåç­óñïåø­íîé, âñàä­íè­êè, îòñòó­ïèâ çà çíà­ìå­íà, ïîêè­íó­ëè ïîëå áîÿ. (17) Òóò âðà­ãè ïðè­îáî­ä­ðè­ëèñü è íå âûñòî­ÿòü ïåðå­äî­âî­ìó îòðÿäó â ñòîëü äëè­òåëü­íîì ïðî­òè­âî­áîð­ñòâå, íå çàñòó­ïè ïî ïðè­êà­çó êîí­ñó­ëà âòî­ðîé ðÿä ìåñòî ïåð­âî­ãî. (18) Ñâå­æèå ñèëû ñäåð­æà­ëè ïåðå­øåä­øèõ óæå â íàñòóï­ëå­íèå ñàì­íè­òîâ, è â ýòî ñàìîå âðå­ìÿ çíà­ìå­íà ïîêà­çà­ëèñü íà ãîðå è ðàçäàë­ñÿ áîå­âîé êëè÷. Ñòðàõ, íå ñîîá­ðàç­íûé ñ îïàñ­íî­ñòüþ, îõâà­òèë ñàì­íè­òîâ, (19) à òóò åùå Ôàáèé çàêðè­÷àë, ÷òî ýòî èäåò ê íèì åãî òîâà­ðèù, Äåöèé, äà è ñàìè âîè­íû çàøó­ìå­ëè â ðàäîñò­íîì âîç­áóæ­äå­íüå: âîí, ìîë, âòî­ðîé êîí­ñóë, âîí — åãî ëåãè­î­íû! (20) È ýòà îøèá­êà, ñòîëü ñ÷àñò­ëè­âàÿ äëÿ ðèì­ëÿí, âíó­øà­åò ñàì­íè­òàì óæàñ è æåëà­íèå ñïà­ñàòü­ñÿ áåã­ñò­âîì: íè÷å­ãî âåäü îíè òàê íå áîÿ­ëèñü, êàê óäà­ðà ïî íèì, èçìîòàí­íûì â ñðà­æå­íèè, ñâå­æå­ãî, íåòðî­íó­òî­ãî âòî­ðî­ãî âîé­ñêà. (21) Âðà­ãîâ áûëî ïåðå­áè­òî ìåíü­øå, ÷åì îáû÷­íî ïðè òàêîé ïîáåäå, ïîòî­ìó ÷òî â áåã­ñòâå îíè ðàñ­ñû­ïà­ëèñü âî âñå ñòî­ðî­íû; óáè­òî áûëî òðè òûñÿ­÷è ÷åòû­ðå­ñòà ÷åëî­âåê, âçÿ­òî â ïëåí îêî­ëî âîñü­ìè­ñîò òðèä­öà­òè, âîåí­íûõ çíà­ìåí çàõâà­÷å­íî äâà­äöàòü òðè.

14. Con­su­les no­vi, Q. Fa­bius Ma­xi­mus quar­tum et P. De­cius Mus ter­tium, cum in­ter se agi­ta­rent uti al­ter Sam­ni­tes hos­tes, al­ter Et­rus­cos de­li­ge­ret, [2] quan­tae­que in hanc aut in il­lam pro­vin­ciam co­piae sa­tis et uter ad ut­rum bel­lum dux ido­neus ma­gis es­set, [3] ab Sut­rio et Ne­pe­te et Fa­le­riis le­ga­ti, auc­to­res con­ci­lia Et­ru­riae po­pu­lo­rum de pe­ten­da pa­ce ha­be­ri, to­tam bel­li mo­lem in Sam­nium aver­te­runt. [4] Pro­fec­ti con­su­les, quo ex­pe­di­tio­res com­mea­tus es­sent et in­cer­tior hos­tis qua ven­tu­rum bel­lum fo­ret, Fa­bius per So­ra­num, De­cius per Si­di­ci­num ag­rum, in Sam­nium le­gio­nes du­cunt.

[5] Ubi in hos­tium fi­nes ven­tum est, uter­que po­pu­la­bun­dus ef­fu­so ag­mi­ne in­ce­dit. Explo­rant ta­men la­tius quam po­pu­lan­tur; [6] igi­tur non fe­fel­le­re ad Ti­fer­num hos­tes in oc­cul­ta val­le instruc­ti, quam ingres­sos Ro­ma­nos su­pe­rio­re ex lo­co ado­ri­ri pa­ra­bant. [7] Fa­bius im­pe­di­men­tis in lo­cum tu­tum re­mo­tis prae­si­dio­que mo­di­co im­po­si­to prae­mo­ni­tis mi­li­ti­bus ades­se cer­ta­men, quad­ra­to ag­mi­ne ad prae­dic­tas hos­tium la­teb­ras suc­ce­dit. [8] Sam­ni­tes des­pe­ra­to impro­vi­so tu­mul­tu, quan­do in aper­tum se­mel discri­men eva­su­ra es­set res, et ip­si acie ius­ta ma­lue­runt con­cur­re­re. Ita­que in aequ­um des­cen­dunt ac for­tu­nae se maio­re ani­mo quam spe com­mit­tunt. [9] Ce­te­rum, si­ve quia ex om­nium Sam­ni­tium po­pu­lis, quod­cum­que ro­bo­ris fue­rat contra­xe­rant, seu quia discri­men sum­mae re­rum auge­bat ani­mos, ali­quan­tum aper­ta quo­que pug­na prae­bue­runt ter­ro­ris.

[10] Fa­bius, ubi nul­la ex par­te hos­tem lo­co mo­ve­ri vi­dit, Ma­xi­mum fi­lium et M. Va­le­rium tri­bu­nos mi­li­tum, cum qui­bus ad pri­mam aciem pro­cur­re­rat, ire ad equi­tes iubet et ad­hor­ta­ri ut, [11] si quan­do un­quam equestri ope adiu­tam rem pub­li­cam me­mi­ne­rint, il­lo die ad­ni­tan­tur ut or­di­nis eius glo­riam in­vic­tam praes­tent: [12] pe­di­tum cer­ta­mi­ne im­mo­bi­lem hos­tem res­ta­re; om­nem re­li­quam spem in im­pe­tu es­se equi­tum. Et ip­sos no­mi­na­tim iuve­nes, pa­ri co­mi­ta­te ut­rum­que, nunc lau­di­bus nunc pro­mis­sis one­rat. [13] Ce­te­rum quan­do ne ea quo­que tempta­ta vis pa­rum pro­fi­ce­ret ti­me­ri po­te­rat, con­si­lio gras­san­dum, si ni­hil vi­res iuva­rent ra­tus, [14] Sci­pio­nem le­ga­tum has­ta­tos pri­mae le­gio­nis subtra­he­re ex acie et ad mon­tes pro­xi­mos quam pos­set oc­cul­tis­si­me cir­cum­du­ce­re iubet; in­de as­cen­su ab­di­to a conspec­tu eri­ge­re in mon­tes ag­men aver­so­que hos­ti ab ter­go re­pen­te se os­ten­de­re.

[15] Equi­tes du­ci­bus tri­bu­nis haud mul­to plus hos­ti­bus quam suis ex impro­vi­so an­te sig­na evec­ti prae­bue­runt tu­mul­tus. [16] Ad­ver­sus in­ci­ta­tas tur­mas ste­tit im­mo­ta Sam­ni­tium acies nec par­te ul­la pel­li aut per­rum­pi po­tuit; et postquam in­ri­tum in­cep­tum erat, re­cep­ti post sig­na proe­lio ex­ces­se­runt. [17] Cre­vit ex eo hos­tium ani­mus, nec sus­ti­ne­re frons pri­ma tam lon­gum cer­ta­men incres­cen­tem­que fi­du­cia sui vim po­tuis­set, ni se­cun­da acies ius­su con­su­lis in pri­mum suc­ces­sis­set. [18] Ibi in­teg­rae vi­res sis­tunt in­ve­hen­tem se iam Sam­ni­tem; et tem­po­re in ip­so vi­sa ex mon­ti­bus sig­na cla­mor­que sub­la­tus non ve­ro tan­tum me­tu ter­rue­re Sam­ni­tium ani­mos; [19] nam et Fa­bius De­cium col­le­gam adpro­pin­qua­re excla­ma­vit, et pro se quis­que mi­les ades­se al­te­rum con­su­lem, ades­se le­gio­nes gau­dio alac­res fre­munt; [20] er­ror­que uti­lis Ro­ma­nis ob­la­tus fu­gae for­mi­di­nis­que Sam­ni­tes imple­vit, ma­xi­me ter­ri­tos ne ab al­te­ro exer­ci­tu in­teg­ro in­tac­to­que fes­si oppri­me­ren­tur. [21] Et quia pas­sim in fu­gam dis­si­pa­ti sunt, mi­nor cae­des quam pro tan­ta vic­to­ria fuit: tria mi­lia et quad­rin­gen­ti cae­si, cap­ti oc­tin­gen­ti fer­me et tri­gin­ta, sig­na mi­li­ta­ria cap­ta tria et vi­gin­ti.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 61Êâèíò Ôàáèé Ìàê­ñèì Ãóð­ãèò, äâó­ìÿ ãîäà­ìè ïîç­æå áûë ýäè­ëîì (ñì.: X, 31, 9), à â 293 ã. äî í. ý. êîí­ñó­ëîì (ñì.: X, 47, 5).
  • 62Ñì. ïðè­ìå÷. 59 ê êí. VII.
  • 63Ñì. ïðè­ìå÷. 101 ê êí. II.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364001015 1364001016 1364001017