Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
14. (1) Ïîêà íîâûå êîíñóëû — Êâèíò Ôàáèé Ìàêñèì è ñ.469 Ïóáëèé Äåöèé Ìóñ (îòïðàâëÿâøèå äîëæíîñòü ïåðâûé â ÷åòâåðòûé ðàç, à ïîñëåäíèé — â òðåòèé) [297 ã.] îáñóæäàëè, (2) êòî âîçüìåò íà ñåáÿ ñàìíèòñêîãî ïðîòèâíèêà, à êòî — ýòðóññêîãî, êàêèå ñèëû ïîíàäîáÿòñÿ äëÿ âåäåíèÿ òîé è äðóãîé âîéíû è êîìó èç âîæäåé êàêàÿ èç âîéí áîëüøå ïîäõîäèò, (3) èç Ñóòðèÿ, Íåïåòû è Ôàëåðèé ïðèáûëè ïîñëàíöû ñ äîíåñåíèåì, ÷òî íàðîäû Ýòðóðèè ñîâåùàþòñÿ, êàê áû äîáèòüñÿ ìèðà; è òîãäà âîåííûé óäàð âñåé òÿæåñòüþ îáðóøèëñÿ íà Ñàìíèé. (4) ×òîáû îáëåã÷èòü ïîäâîç ïðîäîâîëüñòâèÿ è äåðæàòü âðàãà â íåâåäåíèè î íàïðàâëåíèè óäàðà, êîíñóë Ôàáèé, âûéäÿ èç Ãîðîäà, ïîâåë âîéñêî â Ñàìíèé ÷åðåç Ñîðàí, à Äåöèé — ÷åðåç âëàäåíèÿ ñèäèöèíîâ. (5) Äîñòèãíóâ âðàæåñêèõ ãðàíèö, îáà êîíñóëà îòïóñòèëè ñâîè îòðÿäû ãðàáèòü ïîëÿ; ëàçóò÷èêè ìåæ òåì ðàçáðåëèñü åùå äàëüøå, ÷åì ãðàáèòåëè, (6) òàê ÷òî âðàãàì, ñîáðàâøèì ñâîè ñèëû ó Òèôåðíà â çàìêíóòîé ñî âñåõ ñòîðîí äîëèíå, ÷òîáû íàïàñòü ñâåðõó íà ðèìëÿí, åäâà îíè òóäà âñòóïÿò, ýòà èõ ëîâóøêà íå óäàëàñü. (7) Óêðûâ îáîç â áåçîïàñíîì ìåñòå è îñòàâèâ ïðè íåì íåáîëüøîé îòðÿä, Ôàáèé ïðåäóïðåäèë âîèíîâ, ÷òî íàäî æäàòü íàïàäåíèÿ, âûñòðîèë èõ â êàðå è ïîäâåë ê óïîìÿíóòûì çàñàäàì íåïðèÿòåëÿ. (8) Òîãäà ñàìíèòû ïîòåðÿëè íàäåæäó ñìóòèòü ðèìëÿí âíåçàïíîñòüþ íàïàäåíèÿ, à âèäÿ, ÷òî äåëî îáîðà÷èâàåòñÿ îòêðûòûì ïðîòèâîáîðñòâîì, è ñàìè ïðåäïî÷ëè ñõâàòèòüñÿ ñ âðàãîì, êàê ïîëîæåíî — â áîåâîì ñòðîþ. Òàê ÷òî, íàäåÿñü íå ñòîëüêî íà ñåáÿ, ñêîëüêî íà ñëó÷àé, îíè ñïóñêàþòñÿ íà ðîâíåå ìåñòî. (9) Íî äàæå â îòêðûòîì áîþ îíè ïðåäñòàâëÿëè äëÿ ðèìëÿí èçâåñòíóþ îïàñíîñòü, ïîòîìó ÷òî ñþäà áûëè ñòÿíóòû âñå ïîãîëîâíî áîéöû èç âñåõ ñàìíèòñêèõ ïëåìåí, à, ìîæåò áûòü, åùå è ïîòîìó, ÷òî â ðåøèòåëüíîé ñõâàòêå ìóæåñòâî èõ óäåñÿòåðèëîñü. (10) Âèäÿ, ÷òî âðàãè ñòîÿò ñòåíîé, Ôàáèé ïðèêàçàë âîåííûì òðèáóíàì — ñûíó ñâîåìó Ìàêñèìó61 è Ìàðêó Âàëåðèþ, ñ êîòîðûìè îí âûñòóïèë â ïåðâûå ðÿäû, îòïðàâèòüñÿ ê êîííèêàì è ñêàçàòü, (11) ÷òî ïðèøëà ïîðà êîííèöå ñïàñàòü îáùåå äåëî, è ïóñòü îíè ñåãîäíÿ ïðèëîæàò âñå ñèëû, ÷òîá ñîõðàíèòü çà ñîáîþ ñëàâó íåïîáåäèìîãî ñîñëîâèÿ; (12) â ïåøåé áèòâå âðàã ñòîèò íåêîëåáèìî, è âñÿ íàäåæäà òåïåðü íà óäàð êîííèöû. Ñ îáîèìè þíîøàìè îí áûë îäèíàêîâî ïðèâåòëèâ, íàçûâàë èõ ïî èìåíàì è îñû́ïàë ïîõâàëàìè è îáåùàíèÿìè. (13) È âñå-òàêè îñòàâàëèñü îïàñåíèÿ, ÷òî äàæå ýòîé èñïûòàííîé ñèëû áóäåò íåäîñòàòî÷íî, ïîýòîìó Ôàáèé ðåøèë, åñëè ñèëà íå ïîìîæåò, ïðèáåãíóòü ê õèòðîñòè. (14) Îí ïðèêàçûâàåò ëåãàòó Ñöèïèîíó âûâåñòè èç áîÿ ãàñòàòîâ62 ïåðâîãî ëåãèîíà è êðóæíûì ïóòåì, êàê ìîæíî íåçàìåòíåé, èäòè ñ íèìè ê áëèæíèì ãîðàì; çàòåì íåçàìåòíî âçîáðàòüñÿ íà ãîðû è âíåçàïíî ïîêàçàòüñÿ â òûëó ó âðàãà. (15) Âñàäíèêè ïîä ïðåäâîäèòåëüñòâîì òðèáóíîâ íåîæèäàííî âûåõàëè ïåðåä çíàìåíà, íî ñðåäè âðàãîâ îíè ïðîèçâåëè ñ.470 ïåðåïîëîõ íå ìíîãèì áîëüøèé, ÷åì ñðåäè ñâîèõ. (16) Ñòðåìèòåëüíîìó íàòèñêó êîííûõ òóðì63 ïðîòèâîñòîÿë íåêîëåáèìûé ñòðîé ñàìíèòîâ, è íèãäå íå óäàâàëîñü íè ïîòåñíèòü åãî, íè ïðîðâàòü; êîãäà ýòà ïîïûòêà îñòàëàñü áåçóñïåøíîé, âñàäíèêè, îòñòóïèâ çà çíàìåíà, ïîêèíóëè ïîëå áîÿ. (17) Òóò âðàãè ïðèîáîäðèëèñü è íå âûñòîÿòü ïåðåäîâîìó îòðÿäó â ñòîëü äëèòåëüíîì ïðîòèâîáîðñòâå, íå çàñòóïè ïî ïðèêàçó êîíñóëà âòîðîé ðÿä ìåñòî ïåðâîãî. (18) Ñâåæèå ñèëû ñäåðæàëè ïåðåøåäøèõ óæå â íàñòóïëåíèå ñàìíèòîâ, è â ýòî ñàìîå âðåìÿ çíàìåíà ïîêàçàëèñü íà ãîðå è ðàçäàëñÿ áîåâîé êëè÷. Ñòðàõ, íå ñîîáðàçíûé ñ îïàñíîñòüþ, îõâàòèë ñàìíèòîâ, (19) à òóò åùå Ôàáèé çàêðè÷àë, ÷òî ýòî èäåò ê íèì åãî òîâàðèù, Äåöèé, äà è ñàìè âîèíû çàøóìåëè â ðàäîñòíîì âîçáóæäåíüå: âîí, ìîë, âòîðîé êîíñóë, âîí — åãî ëåãèîíû! (20) È ýòà îøèáêà, ñòîëü ñ÷àñòëèâàÿ äëÿ ðèìëÿí, âíóøàåò ñàìíèòàì óæàñ è æåëàíèå ñïàñàòüñÿ áåãñòâîì: íè÷åãî âåäü îíè òàê íå áîÿëèñü, êàê óäàðà ïî íèì, èçìîòàííûì â ñðàæåíèè, ñâåæåãî, íåòðîíóòîãî âòîðîãî âîéñêà. (21) Âðàãîâ áûëî ïåðåáèòî ìåíüøå, ÷åì îáû÷íî ïðè òàêîé ïîáåäå, ïîòîìó ÷òî â áåãñòâå îíè ðàññûïàëèñü âî âñå ñòîðîíû; óáèòî áûëî òðè òûñÿ÷è ÷åòûðåñòà ÷åëîâåê, âçÿòî â ïëåí îêîëî âîñüìèñîò òðèäöàòè, âîåííûõ çíàìåí çàõâà÷åíî äâàäöàòü òðè. |
14. Consules novi, Q. Fabius Maximus quartum et P. Decius Mus tertium, cum inter se agitarent uti alter Samnites hostes, alter Etruscos deligeret, [2] quantaeque in hanc aut in illam provinciam copiae satis et uter ad utrum bellum dux idoneus magis esset, [3] ab Sutrio et Nepete et Faleriis legati, auctores concilia Etruriae populorum de petenda pace haberi, totam belli molem in Samnium averterunt. [4] Profecti consules, quo expeditiores commeatus essent et incertior hostis qua venturum bellum foret, Fabius per Soranum, Decius per Sidicinum agrum, in Samnium legiones ducunt. [5] Ubi in hostium fines ventum est, uterque populabundus effuso agmine incedit. Explorant tamen latius quam populantur; [6] igitur non fefellere ad Tifernum hostes in occulta valle instructi, quam ingressos Romanos superiore ex loco adoriri parabant. [7] Fabius impedimentis in locum tutum remotis praesidioque modico imposito praemonitis militibus adesse certamen, quadrato agmine ad praedictas hostium latebras succedit. [8] Samnites desperato improviso tumultu, quando in apertum semel discrimen evasura esset res, et ipsi acie iusta maluerunt concurrere. Itaque in aequum descendunt ac fortunae se maiore animo quam spe committunt. [9] Ceterum, sive quia ex omnium Samnitium populis, quodcumque roboris fuerat contraxerant, seu quia discrimen summae rerum augebat animos, aliquantum aperta quoque pugna praebuerunt terroris. [10] Fabius, ubi nulla ex parte hostem loco moveri vidit, Maximum filium et M. Valerium tribunos militum, cum quibus ad primam aciem procurrerat, ire ad equites iubet et adhortari ut, [11] si quando unquam equestri ope adiutam rem publicam meminerint, illo die adnitantur ut ordinis eius gloriam invictam praestent: [12] peditum certamine immobilem hostem restare; omnem reliquam spem in impetu esse equitum. Et ipsos nominatim iuvenes, pari comitate utrumque, nunc laudibus nunc promissis onerat. [13] Ceterum quando ne ea quoque temptata vis parum proficeret timeri poterat, consilio grassandum, si nihil vires iuvarent ratus, [14] Scipionem legatum hastatos primae legionis subtrahere ex acie et ad montes proximos quam posset occultissime circumducere iubet; inde ascensu abdito a conspectu erigere in montes agmen aversoque hosti ab tergo repente se ostendere. [15] Equites ducibus tribunis haud multo plus hostibus quam suis ex improviso ante signa evecti praebuerunt tumultus. [16] Adversus incitatas turmas stetit immota Samnitium acies nec parte ulla pelli aut perrumpi potuit; et postquam inritum inceptum erat, recepti post signa proelio excesserunt. [17] Crevit ex eo hostium animus, nec sustinere frons prima tam longum certamen increscentemque fiducia sui vim potuisset, ni secunda acies iussu consulis in primum successisset. [18] Ibi integrae vires sistunt invehentem se iam Samnitem; et tempore in ipso visa ex montibus signa clamorque sublatus non vero tantum metu terruere Samnitium animos; [19] nam et Fabius Decium collegam adpropinquare exclamavit, et pro se quisque miles adesse alterum consulem, adesse legiones gaudio alacres fremunt; [20] errorque utilis Romanis oblatus fugae formidinisque Samnites implevit, maxime territos ne ab altero exercitu integro intactoque fessi opprimerentur. [21] Et quia passim in fugam dissipati sunt, minor caedes quam pro tanta victoria fuit: tria milia et quadringenti caesi, capti octingenti ferme et triginta, signa militaria capta tria et viginti. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß