История Рима от основания города

Книга XXIV, гл. 16

16. Ea de­mum vox ita ani­mos ac­cen­dit ut re­no­va­to cla­mo­re, ve­lut alii re­pen­te fac­ti, tan­ta vi se in hos­tem in­tu­le­rint ut sus­ti­ne­ri ultra non pos­sent. [2] Pri­mo an­te­sig­na­ni Poe­no­rum, dein sig­na per­tur­ba­ta, postre­mo to­ta in­pul­sa acies; in­de haud du­bie ter­ga da­ta, ruuntque fu­gien­tes in castra adeo pa­vi­di tre­pi­di­que ut ne in por­tis qui­dem aut val­lo quis­quam res­ti­te­rit, ac pro­pe con­ti­nen­ti ag­mi­ne Ro­ma­ni in­se­cu­ti no­vum de in­teg­ro proe­lium inclu­si hos­tium val­lo edi­de­rint. [3] Ibi si­cut pug­na in­pe­di­tior in an­gus­tiis, ita cae­des at­ro­cior fuit. Et adiu­ve­re cap­ti­vi, qui rap­to in­ter tu­mul­tum fer­ro conglo­ba­ti et ab ter­go ce­ci­de­runt Poe­nos et fu­gam im­pe­die­runt. [4] Ita­que mi­nus duo mi­lia ho­mi­num ex tan­to exer­ci­tu, et ea maior pars equi­tum, cum ip­so du­ce ef­fu­ge­runt; alii om­nes cae­si aut cap­ti; cap­ta et sig­na duo­de­quad­ra­gin­ta. [5] Ex vic­to­ri­bus duo mi­lia fer­me ce­ci­de­re. Prae­da om­nis prae­ter­quam ho­mi­num cap­to­rum mi­li­ti con­ces­sa est; et pe­cus ex­cep­tum est quod intra dies tri­gin­ta do­mi­ni cog­no­vis­sent.

[6] Cum prae­da onus­ti in castra re­dis­sent, quat­tuor mi­lia fer­me vo­lo­num mi­li­tum, quae pug­na­ve­rant seg­nius nec in castra in­ru­pe­rant si­mul, me­tu poe­nae col­lem haud pro­cul castris ce­pe­runt. [7] Pos­te­ro die per tri­bu­nos mi­li­tum in­de de­duc­ti con­tio­ne mi­li­tum ad­vo­ca­ta a Grac­cho su­per­ve­niunt. [8] Ubi cum pro­con­sul ve­te­res mi­li­tes pri­mum, prout cui­us­que vir­tus at­que ope­ra in ea pug­na fue­rat, mi­li­ta­ri­bus do­nis do­nas­set, [9] tunc quod ad vo­lo­nes at­ti­ne­ret, om­nes ait mal­le lau­da­tos a se, dig­nos in­dig­nos­que, quam quem­quam eo die cas­ti­ga­tum es­se. Quod bo­num faus­tum fe­lix­que rei pub­li­cae ip­sis­que es­set, om­nes eos li­be­ros es­se iube­re. [10] Ad quam vo­cem cum cla­mor in­gen­ti alac­ri­ta­te sub­la­tus es­set, ac nunc conple­xi in­ter se gra­tu­lan­tes­que, nunc ma­nus ad cae­lum tol­len­tes bo­na om­nia po­pu­lo Ro­ma­no Grac­cho­que ip­si pre­ca­ren­tur, [11] tum Grac­chus «Pri­us­quam om­nes iure li­ber­ta­tis aequas­sem» in­quit, «ne­mi­nem no­ta stre­nui aut ig­na­vi mi­li­tis no­tas­se vo­lui; [12] nunc ex­so­lu­ta iam fi­de pub­li­ca, ne discri­men om­ne vir­tu­tis ig­na­viaeque pe­reat, no­mi­na eorum qui det­rac­ta­tae pug­nae me­mo­res se­ces­sio­nem pau­lo an­te fe­ce­runt re­fer­ri ad me iube­bo, ci­ta­tos­que sin­gu­los iure iuran­do adi­gam, ni­si qui­bus mor­bus cau­sa erit, [13] non ali­ter quam stan­tes ci­bum po­tio­nem­que, quoad sti­pen­dia fa­cient, cap­tu­ros es­se. Hanc mul­tam ita aequo ani­mo fe­re­tis, si re­pu­ta­bi­tis nul­la ig­na­viae no­ta le­vio­re vos de­sig­na­ri po­tuis­se». [14] Sig­num dein­de col­li­gen­di va­sa de­dit; mi­li­tes­que prae­dam por­tan­tes agen­tes­que per las­ci­viam ac iocum ita lu­di­bun­di Be­ne­ven­tum re­die­re [15] ut ab epu­lis per ce­leb­rem fes­tum­que diem ac­tis, non ex acie re­ver­ti vi­de­ren­tur. [16] Be­ne­ven­ta­ni om­nes tur­ba ef­fu­sa cum ob­viam ad por­tas exis­sent, complec­ti mi­li­tes, gra­tu­la­ri, vo­ca­re in hos­pi­tium. [17] Ad­pa­ra­ta con­vi­via om­ni­bus in pro­pa­tu­lo aedi­um fue­rant; ad ea in­vi­ta­bant Grac­chum­que ora­bant ut epu­la­ri per­mit­te­ret mi­li­ti­bus; et Grac­chus ita per­mi­sit, si in pub­li­co epu­la­ren­tur om­nes an­te suas quis­que fo­res. Pro­la­ta om­nia. [18] Pil­lea­ti aut la­na al­ba ve­la­tis ca­pi­ti­bus vo­lo­nes epu­la­ti sunt, alii ac­cu­ban­tes, alii stan­tes, qui si­mul mi­nistra­bant ves­ce­ban­tur­que. [19] Dig­na res vi­sa ut si­mu­lac­rum ce­leb­ra­ti eius diei Grac­chus, postquam Ro­mam re­diit, pin­gi iube­ret in aede Li­ber­ta­tis quam pa­ter eius in Aven­ti­no ex mul­ta­ti­cia pe­cu­nia fa­cien­dam cu­ra­vit de­di­ca­vit­que.