История Рима от основания города

Книга XXIV, гл. 18

18. Nec mi­no­re ani­mo res Ro­ma­na do­mi quam mi­li­tiae ge­re­ba­tur. [2] Cen­so­res, va­cui ab ope­rum lo­can­do­rum cu­ra prop­ter ino­piam aera­rii, ad mo­res ho­mi­num re­gen­dos ani­mum ad­ver­te­runt cas­ti­gan­da­que vi­tia quae, ve­lut diu­ti­nis mor­bis aeg­ra cor­po­ra ex se­se gig­nunt, eo na­ta bel­lo erant. [3] Pri­mum eos ci­ta­ve­runt qui post Can­nen­sem pug­nam rem pub­li­cam de­se­ruis­se di­ce­ban­tur. Prin­ceps eorum M. Cae­ci­lius Me­tel­lus quaes­tor tum for­te erat. [4] Ius­so dein­de eo ce­te­ris­que eius­dem no­xae reis cau­sam di­ce­re, cum pur­ga­ri ne­quis­sent, pro­nun­tia­runt ver­ba ora­tio­nem­que eos ad­ver­sus rem pub­li­cam ha­buis­se, quo co­niu­ra­tio de­se­ren­dae Ita­liae cau­sa fie­ret. [5] Se­cun­dum eos ci­ta­ti ni­mis cal­li­di ex­sol­ven­di iuris iuran­di in­terpre­tes, qui cap­ti­vo­rum ex iti­ne­re reg­res­si clam in castra Han­ni­ba­lis so­lu­tum quod iura­ve­runt re­di­tu­ros re­ban­tur. [6] His su­pe­rio­ri­bus­que il­lis equi adempti qui pub­li­cum equom ha­be­bant, tri­bu­que mo­ti aera­rii om­nes fac­ti. [7] Ne­que se­na­tu mo­do aut equestri or­di­ne re­gen­do cu­ra se cen­so­rum te­nuit; no­mi­na om­nium ex iunio­rum ta­bu­lis ex­cerpse­runt qui quad­rien­nio non mi­li­tas­sent, qui­bus ne­que va­ca­tio ius­ta mi­li­tiae ne­que mor­bus cau­sa fuis­set. [8] Et ea sup­ra duo mi­lia no­mi­num in aera­rios re­la­ta tri­bu­que om­nes mo­ti; [9] ad­di­tum­que tam tru­ci cen­so­riae no­tae tris­te se­na­tus con­sul­tum, ut ei om­nes quos cen­so­res no­tas­sent pe­di­bus me­re­rent mit­te­ren­tur­que in Si­ci­liam ad Can­nen­sis exer­ci­tus re­li­quias, cui mi­li­tum ge­ne­ri non pri­us quam pul­sus Ita­lia hos­tis es­set fi­ni­tum sti­pen­dio­rum tem­pus erat.

[10] Cum cen­so­res ob ino­piam aera­rii se iam lo­ca­tio­ni­bus absti­ne­rent aedi­um sac­ra­rum tuen­da­rum cu­ru­lium­que equo­rum prae­ben­do­rum ac si­mi­lium his re­rum, [11] con­ve­ni­re ad eos fre­quen­tes qui has­tae hui­us ge­ne­ris ad­sue­ve­rant, hor­ta­ri­que cen­so­res ut om­nia pe­rin­de age­rent lo­ca­rent ac si pe­cu­nia in aera­rio es­set: ne­mi­nem ni­si bel­lo con­fec­to pe­cu­niam ab aera­rio pe­ti­tu­rum es­se. [12] Con­ve­ne­re dein­de do­mi­ni eorum quos Ti. Sempro­nius ad Be­ne­ven­tum ma­nu emi­se­rat ar­ces­si­tos­que se ab tri­um­vi­ris men­sa­riis es­se di­xe­runt ut pre­tia ser­vo­rum ac­ci­pe­rent; ce­te­rum non an­te quam bel­lo con­fec­to ac­cep­tu­ros es­se. [13] Cum haec incli­na­tio ani­mo­rum ple­bis ad sus­ti­nen­dam ino­piam aera­rii fie­ret, pe­cu­niae quo­que pu­pil­la­res pri­mo, dein­de vi­dua­rum coep­tae con­fer­ri, [14] nus­quam eas tu­tius sancti­us­que de­po­ne­re cre­den­ti­bus qui de­fe­re­bant quam in pub­li­ca fi­de; in­de si quid emptum pa­ra­tum­que pu­pil­lis ac vi­duis fo­ret, a quaes­to­re perscri­be­ba­tur. [15] Ma­na­vit ea pri­va­to­rum be­nig­ni­tas ex ur­be etiam in castra, ut non eques, non cen­tu­rio sti­pen­dium ac­ci­pe­ret, mer­cen­na­rium­que incre­pan­tes vo­ca­rent qui ac­ce­pis­set.