Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
11. (1) Íà ñëåäóþùèé äåíü Ãàííèáàë ïîâåë ñîëäàò íà îñàäó êðåïîñòè. Îí âèäåë, ÷òî îíà ðàñïîëîæåíà êàê áû íà ïîëóîñòðîâå, ìîðå îìûâàåò çíà÷èòåëüíóþ ÷àñòü, à îò ãîðîäà îòãîðîæåíà î÷åíü âûñîêèìè ñêàëàìè, ñòåíîé è îãðîìíûì ðâîì — âçÿòü åå íåâîçìîæíî áûëî íè ïðèñòóïîì, íè îñàäíûìè ìàøèíàìè. (2) Ãàííèáàë íå õîòåë çàäåðæèâàòüñÿ, îõðàíÿÿ òàðåíòèíöåâ, — ó íåãî áûëè äåëà ïîâàæíåå, — à ÷òîáû ðèìëÿíå, ñèäåâøèå â êðåïîñòè, íå íàïàëè âäðóã íà áåñïîìîùíûõ òàðåíòèíöåâ, îí ðàñïîðÿäèëñÿ îòãîðîäèòü ãîðîä îò êðåïîñòè âàëîì. (3) Âòàéíå îí íàäåÿëñÿ, ÷òî åñëè ðèìëÿíå ñòàíóò ïðåïÿòñòâîâàòü ýòîé ðàáîòå, òî çàâÿæåòñÿ ñõâàòêà, ðàçãîðèòñÿ áîé — ìíîãèõ óáüþò, ãàðíèçîí áóäåò îñëàáëåí, è òàðåíòèíöû ñìîãóò çàùèùàòü ñåáÿ ñàìè. (4) Ðàáîòà áûëà óæå íà÷àòà, êàê âäðóã âîðîòà ðàñïàõíóëèñü è ðèìëÿíå êèíóëèñü íà ñîîðóæàâøèõ âàë. Îõðàíÿâøèå èõ ñîëäàòû ïîçâîëèëè ñåáÿ îòòåñíèòü, ÷òîáû óñïåõ ðàççàäîðèë ðèìëÿí, è îíè êèíóëèñü â ïîãîíþ çà ìíîãî÷èñëåííûì îòðÿäîì äàëåêî óøåäøèõ êàðôàãåíÿí. (5) Òóò ïî äàííîìó ñèãíàëó îòîâñþäó ïîÿâèëèñü ïóíèéöû, êîòîðûõ Ãàííèáàë äåðæàë íàãîòîâå. Ðèìëÿíå íå âûäåðæàëè íàòèñêà, íî áåæàòü âðàññûïíóþ áûëî íåâîçìîæíî: ìåøàëè òåñíîòà ñàìîãî ìåñòà, íà÷àòûå ðàáîòû, óñòðîéñòâà è èíñòðóìåíòû. ñ.198 (6) Ìíîãèå ïðûãàëè â ðîâ, áåæàâøèõ ïîãèáëî áîëüøå, ÷åì ñðàæàâøèõñÿ. (7) Íèêòî òåïåðü íå ìåøàë íà÷àòîé ðàáîòå: ïðîâåäåí áûë îãðîìíûé ðîâ, çà íèì ïîäíèìàëñÿ âàë; â íåñêîëüêèõ øàãàõ îò íåãî Ãàííèáàë ãîòîâèëñÿ ïîñòàâèòü åùå ñòåíó, ÷òîáû òàðåíòèíöû ìîãëè è áåç åãî ïîìîùè çàùèùàòüñÿ îò ðèìëÿí. (8) Îí îñòàâèë âñå-òàêè íåáîëüøîé ãàðíèçîí: ïóñòü ñîëäàòû ïîìîãàþò ñêëàäûâàòü ñòåíó. Ñàì îí îòïðàâèëñÿ ñ îñòàëüíûì âîéñêîì ê ðåêå Ãàëåç — îíà ïðîòåêàåò â ïÿòè ìèëÿõ îò ãîðîäà, è òàì ðàñïîëîæèëñÿ ëàãåðåì45. (9) Îòêóäà îí âåðíóëñÿ ïîñìîòðåòü, êàê èäåò ðàáîòà, — øëà îíà ãîðàçäî áûñòðåå, ÷åì îí ðàññ÷èòûâàë, è ó íåãî âîçíèêëà äàæå íàäåæäà âçÿòü êðåïîñòü — îíà ñòîèò íå íà âûñîêîì ìåñòå, ãäå ñàìî ìåñòîïîëîæåíèå áûëî áû çàùèòîé, à íà ðàâíèíå46, è îò ãîðîäà åå îòäåëÿåò òîëüêî ñòåíà è ðîâ. (10) Îñàäó íà÷àëè, èñïîëüçóÿ ðàçíûå ìàøèíû, êîãäà èç Ìåòàïîíòà ê ðèìëÿíàì ïðèøëî ïîäêðåïëåíèå; îíè âîñïðÿíóëè äóõîì è íî÷üþ íåîæèäàííî íàïàëè íà âðàæåñêèå ñîîðóæåíèÿ: îäíè ñîæãëè, äðóãèå ðàñêèäàëè. Òàê çàêîí÷èëàñü ïîïûòêà Ãàííèáàëà âçÿòü êðåïîñòü ïðèñòóïîì. Îñòàâàëàñü íàäåæäà íà îñàäó, (11) íî è îíà áûëà øàòêîé: êðåïîñòü íàõîäèëàñü íà ïîëóîñòðîâå, íàä ñàìûì âõîäîì â ãàâàíü, — äëÿ ðèìëÿí ìîðå îòêðûòî, íî åñëè â ãîðîä íåëüçÿ áóäåò äîñòàâëÿòü ïðîäîâîëüñòâèå ìîðåì, òî áåäñòâîâàòü ïðèäåòñÿ îñàæäàþùèì, à íå îñàæäåííûì. (12) Ãàííèáàë ñîçâàë òàðåíòèíñêèõ ñòàðåéøèí, èçëîæèë èì, â êàêîì òðóäíîì ñåé÷àñ ïîëîæåíèè íàõîäèòñÿ ãîðîä. Íå÷åãî è äóìàòü, ïîêà íà ìîðå õîçÿéíè÷àþò ðèìëÿíå, âçÿòü óêðåïëåííóþ êðåïîñòü ïðèñòóïîì èëè îñàäîé; (13) à âîò åñëè áû ó òàðåíòèíöåâ áûëè ñóäà è îíè ìåøàëè áû ïîäâîçó ïðîäîâîëüñòâèÿ, òî ðèìëÿíå ñðàçó áû âûøëè èç êðåïîñòè èëè ñäàëèñü áû. (14) Òàðåíòèíöû ñîãëàñèëèñü, íî ðåøèëè: ïóñòü ïîäàâøèé ñîâåò ïîìîæåò åãî îñóùåñòâëåíèþ; (15) ìîæíî, êîíå÷íî, ïðèãíàòü êàðôàãåíñêèå ñóäà èç Ñèöèëèè, íî ñóäà òàðåíòèíöåâ çàïåðòû â ãàâàíè — ìàëåíüêîì çàëèâå, âûõîä èç êîòîðîãî îõðàíÿåòñÿ ðèìëÿíàìè. Êàê ñìîãóò îíè âûéòè â îòêðûòîå ìîðå? (16) «Âûéäóò, — ñêàçàë Ãàííèáàë, — ìíîãèå çàòðóäíåíèÿ, ñîçäàííûå ïðèðîäîé, ðàñïóòûâàåò ðàçóì. Ãîðîä âàø ñòîèò íà ðàâíèíå; âî âñå ñòîðîíû ðàñõîäÿòñÿ ðîâíûå è äîñòàòî÷íî øèðîêèå äîðîãè. (17) Ïî òîé, êîòîðàÿ ïðîâåäåíà ÷åðåç öåíòð ãîðîäà ê ìîðþ, ÿ ïåðåâåçó íà òåëåãàõ íå î÷åíü áîëüøèå ñóäà, è ìîðå, ãäå ñåé÷àñ õîçÿéíè÷àåò íåïðèÿòåëü, áóäåò â íàøåé âëàñòè; ìû îñàäèì êðåïîñòü è ñ ìîðÿ, è ñ ñóøè è âñêîðîñòè âîçüìåì åå, èëè ïîêèíóòóþ âðàãàìè, èëè äàæå ñ âðàãàìè âìåñòå». (18) Ðå÷ü ýòà âíóøèëà íå òîëüêî íàäåæäó, íî è âîñõèùåíèå ïîëêîâîäöåì. Ñåé÷àñ æå ïðèâîëîêëè îòîâñþäó ìíîæåñòâî òåëåã, ñâÿçàëè èõ âìåñòå, ïîäâåëè ìàøèíû âûòàñêèâàòü ñóäà, âûìîñòèëè äîðîãó, ÷òîáû òåëåãè øëè ëåã÷å è íå òàê òðóäíî áûëî âåçòè ãðóç. (19) Ïîòîì ñîáðàëè ëþäåé è ìóëîâ, âçÿëèñü çà äåëî óñåðäíî: ÷åðåç íåñêîëüêî äíåé ãîòîâûé ñíàðÿæåííûé ôëîò îáîøåë êðåïîñòü è ñòàë íà ÿêîðü ó ñàìîãî âõîäà â ãàâàíü. (20) Òàêîâî áûëî ñ.199 ïîëîæåíèå äåë â Òàðåíòå, êîãäà Ãàííèáàë âåðíóëñÿ â ñâîé çèìíèé ëàãåðü. Ïðîèçîøëî ëè îòïàäåíèå Òàðåíòà â ýòîì ãîäó èëè ãîäîì ðàíüøå, îá ýòîì ïèøóò ïî-ðàçíîìó47. Áîëüøèíñòâî ïèñàòåëåé, áîëåå áëèçêèõ ê ýòèì ñîáûòèÿì ïî âðåìåíè, îòíîñÿò åãî ê ýòîìó ãîäó. |
11. Postero die ad oppugnandam arcem ducit; quam cum et a mari, quo in paene insulae modum pars maior circumluitur, praealtis rupibus et ab ipsa urbe muro et fossa ingenti saeptam videret eoque nec vi nec operibus expugnabilem esse, [2] ne aut se ipsum cura tuendi Tarentinos a maioribus rebus moraretur, aut in relictos sine valido praesidio Tarentinos impetum ex arce, cum vellent, Romani facerent, vallo urbem ab arce intersaepire statuit, [3] non sine illa etiam spe, cum prohibentibus opus Romanis manum posse conseri et, si ferocius procucurrissent, magna caede ita attenuari praesidii vires, ut facile per se ipsi Tarentini urbem ab iis tueri possent. [4] Ubi coeptum opus est, patefacta repente porta impetum in munientis fecerunt Romani pellique se statio passa est quae pro opere erat, ut successu cresceret audacia pluresque et longius pulsos persequerentur. [5] Tum signo dato coorti undique Poeni sunt, quos instructos ad hoc Hannibal tenuerat. Nec sustinuere impetum Romani, sed ab effusa fuga loci angustiae eos impeditaque alia opere iam coepto, alia apparatu operis morabantur. [6] Plurimi in fossam praecipitavere, occisique sunt plures in fuga quam in pugna. [7] Inde et opus nullo prohibente fieri coeptum: fossa ingens ducta, et vallum intra eam erigitur, modicoque post intervallo murum etiam eadem regione addere parat, ut vel sine praesidio tueri se adversus Romanos possent. [8] Reliquit tamen modicum praesidium, simul ut in perficiendo muro adiuvaret. Ipse profectus cum ceteris copiis ad Galaesum flumen — quinque milia ab urbe abest — posuit castra. [9] Ex his stativis regressus ad inspiciendum, quod opus aliquantum opinione eius celerius creverat, spem cepit etiam arcem expugnari posse. Et est non altitudine, ut ceterae, tuta, sed loco plano posita et ab urbe muro tantum ac fossa divisa. [10] Cum iam machinationum omni genere et operibus oppugnaretur, missum a Metaponto praesidium Romanis fecit animum ut nocte ex inproviso opera hostium invaderent. Alia disiecerunt, alia igni corruperunt, isque finis Hannibali fuit ea parte arcem oppugnandi. [11] Reliqua erat in obsidione spes, nec ea satis efficax, quia arcem tenentes, quae in paene insula posita imminet faucibus portus, mare liberum habebant, urbs contra exclusa maritimis commeatibus propiusque inopiam erant obsidentes quam obsessi. [12] Hannibal convocatis principibus Tarentinis omnes praesentis difficultates exposuit: neque arcis tam munitae expugnandae cernere viam neque in obsidione quicquam habere spei, donec mari hostes potiantur; [13] quod si naves sint, quibus commeatus invehi prohibeat, extemplo aut arce cessuros aut dedituros se hostis. [14] Adsentiebantur Tarentini; ceterum ei qui consilium adferret opem quoque in eam rem adferendam censebant esse. [15] Punicas enim naves ex Sicilia accitas id posse facere; suas, quae sinu exiguo intus inclusae essent, cum claustra portus hostis haberet, quem ad modum inde in apertum mare evasuras? [16] «Evadent» inquit Hannibal; «multa quae inpedita natura sunt consilio expediuntur. Urbem in campo sitam habetis; planae et satis latae viae patent in omnis partis. [17] Via quae e portu per mediam urbem ad mare transmissa est plaustris transveham naves haud magna mole, et mare nostrum erit, quo nunc hostes potiuntur, et illinc mari, hinc terra circumsedebimus arcem; immo brevi aut relictam ab hostibus aut cum ipsis hostibus capiemus». [18] Haec oratio non spem modo effectus sed ingentem etiam ducis admirationem fecit. Contracta extemplo undique plaustra iunctaque inter se, et machinae ad subducendas naves admotae, munitumque iter, quo faciliora plaustra minorque moles in transitu esset. [19] Iumenta inde et homines contracti et opus inpigre coeptum; paucosque post dies classis instructa ac parata circumvehitur arcem et ante os ipsum portus ancoras iacit. [20] Hunc statum rerum Hannibal Tarenti relinquit regressus ipse in hiberna. Ceterum defectio Tarentinorum utrum priore anno an hoc facta sit, in diversum auctores trahunt; plures propioresque aetate memoriae rerum hoc anno factam tradunt. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß