Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXV, ãë. 34

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

ñ.219 34. (1)  ýòè æå äíè Ïóá­ëèÿ Ñöè­ïè­î­íà òðå­âî­æèë òàêîé æå ñòðàõ, îïàñ­íîñòü áîëü­øàÿ è îò íîâî­ãî âðà­ãà. (2) Ìîëî­äîé Ìàñè­íèñ­ñà128 (êîòî­ðî­ãî âïî­ñëåä­ñò­âèè äðóæ­áà ñ ðèì­ëÿ­íà­ìè ñäå­ëà­ëà ñëàâ­íûì è ìîãó­ùå­ñò­âåí­íûì) â òå âðå­ìå­íà áûë ñîþç­íè­êîì êàð­ôà­ãå­íÿí. (3) Îí äâè­íóë­ñÿ ñî ñâî­åé íóìè­äèé­ñêîé êîí­íè­öåé íàâñòðå­÷ó Ïóá­ëèþ Ñöè­ïè­î­íó è çàòåì íè äíåì íè íî÷üþ íå äàâàë ðèì­ëÿ­íàì íè îòäû­õó, íè ñðî­êó: (4) îí íå òîëü­êî çàõâà­òû­âàë ñîë­äàò, äàëå­êî óøåä­øèõ çà äðî­âà­ìè è ôóðà­æîì, íî íîñèë­ñÿ âîêðóã ëàãå­ðÿ, ÷àñòî âðû­âàë­ñÿ â ëèíèþ ñòî­ðî­æå­âûõ ïîñòîâ è ó÷è­íÿë íåâå­ðî­ÿò­íûé áåñ­ïî­ðÿäîê. (5) ×àñòî åãî íî÷­íîé íàëåò ïðè­âî­äèë â òðå­ïåò íàõî­äèâ­øèõ­ñÿ â ëàãå­ðå; ðèì­ëÿ­íàì ïðè­õî­äè­ëîñü áûòü âñå­ãäà íàñòî­ðî­æå — è â ëàãå­ðå, è çà åãî âîðîòà­ìè, çàãíàí­íûå â ëàãåðü, îíè áûëè îòðå­çà­íû îò âñå­ãî æèç­íåí­íî íåîá­õî­äè­ìî­ãî. (6) Ýòî áûëà ïî÷òè íàñòî­ÿ­ùàÿ îñà­äà, è ãðî­çè­ëà îíà ñòàòü åùå ñòðàø­íåå, åñëè êàð­ôà­ãå­íÿíå ñîåäè­íÿò­ñÿ ñ Èíäè­áè­ëè­ñîì, êîòî­ðûé, êàê ñëûø­íî áûëî, ïîä­õî­äèë ñ ñåìüþ ñ ïîëî­âè­íîé òûñÿ­÷à­ìè ñâåñ­ñå­òà­íîâ129, ÷òîáû ñîåäè­íèòü­ñÿ ñ ïóíèé­öà­ìè. (7) Ñöè­ïè­îí áûë îñòî­ðîæ­íûì è ïðåä­ó­ñìîò­ðè­òåëü­íûì âîæäåì, íî, âûíóæ­äåí­íûé îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâà­ìè, îí ïðè­íÿë íåáåç­îïàñ­íîå ðåøå­íèå: íî÷üþ âûñòó­ïèòü íàâñòðå­÷ó Èíäè­áè­ëè­ñó è â ëþáîì ìåñòå, ãäå îíè âñòðå­òÿò­ñÿ, íà÷àòü ñðà­æå­íèå. (8) Îõðà­íÿòü ëàãåðü îí îñòà­âèë íåáîëü­øîé ãàð­íè­çîí ïîä íà÷àëü­ñò­âîì ëåãà­òà Òèáå­ðèÿ Ôîí­òåÿ, à ñàì âûñòó­ïèë â ïîë­íî÷ü è íà÷àë ñðà­æå­íèå ñ íåïðè­ÿ­òå­ëåì, øåä­øèì íàâñòðå­÷ó. (9) Ñðà­æà­ëèñü íà õîäó, à íå âûñòðî­èâ­øèñü ê áîþ; ðèì­ëÿíå îäîëå­âà­ëè â ýòîé áåñ­ïî­ðÿäî÷­íîé ñõâàò­êå. Âäðóã íóìè­äèé­ñêàÿ êîí­íè­öà, îò êîòî­ðîé, äóìà­ëîñü Ñöè­ïè­î­íó, åìó óäà­ëîñü óñêîëüç­íóòü, îêðó­æè­ëà ñ ôëàí­ãîâ ïåðå­ïó­ãàí­íûõ ðèì­ëÿí, çàâÿ­çà­ëîñü íîâîå ñðà­æå­íèå — ñ íóìè­äèé­öà­ìè, à â ýòî âðå­ìÿ ïîÿâèë­ñÿ òðå­òèé âðàã — êàð­ôà­ãåí­ñêèå âîæäè, íàïàâ­øèå ñ òûëà íà ñðà­æàâ­øèõ­ñÿ. (10) Ðèì­ëÿ­íàì ïðè­õî­äè­ëîñü áèòü­ñÿ è ñ òåìè, è ñ äðó­ãè­ìè — íà êîãî áðî­ñèòü­ñÿ â ïåðâóþ î÷å­ðåäü, ãäå, ñîìêíóâ­øèñü, ïîé­òè íà ïðî­ðûâ? (11) Ñöè­ïè­îí ñðà­æàë­ñÿ, îáî­ä­ðÿë ñîë­äàò, ïîÿâ­ëÿë­ñÿ òàì, ãäå èì ïðè­õî­äè­ëîñü õóäî, êîãäà òÿæå­ëîå êîïüå ïðî­áè­ëî åìó ïðà­âûé áîê. Âðà­ãè, ïîñòðî­èâ­øèñü êëè­íîì, øëè íà ðèì­ëÿí, ñòîë­ïèâ­øèõ­ñÿ âîêðóã ñâî­åãî âîæäÿ; êàð­ôà­ãå­íÿíå, óâèäåâ, ÷òî Ñöè­ïè­îí ìåðò­âûì ñâà­ëèë­ñÿ ñ ëîøà­äè, ðàäîñò­íî çàâî­ïè­ëè, îïî­âå­ùàÿ âñå âîé­ñêî î ãèáå­ëè ðèì­ñêî­ãî ïîë­êî­âî­ä­öà. (12) Èçâå­ñòèå ýòî áûñò­ðî îáëå­òå­ëî âñåõ: âðà­ãè îùó­òè­ëè ñåáÿ íåñî­ìíåí­íû­ìè ïîáåäè­òå­ëÿ­ìè, ðèì­ëÿíå — ïîáåæ­äåí­íû­ìè. (13) Âîæäÿ íå ñòà­ëî, è ñòðîé ðàñ­ïàë­ñÿ, âîè­íû êèíó­ëèñü áåæàòü; ïðî­ðâàòü­ñÿ ìåæ­äó íóìè­äèé­öà­ìè è ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íû­ìè âñïî­ìî­ãà­òåëü­íû­ìè îòðÿäà­ìè îêà­çà­ëîñü íåòðóä­íî, íî óñêîëüç­íóòü îò ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûõ âñàä­íè­êîâ è ïåõî­òèí­öåâ, áåæàâ­øèõ òàê æå áûñò­ðî, êàê è ëîøà­äè, áûëî âðÿä ëè âîç­ìîæ­íî. (14) Áåæàâ­øèõ ïîãèá­ëî, ïîæà­ëóé, áîëü­øå, ÷åì ïàëî íà ïîëå áðà­íè, äà íèêòî áû è íå îñòàë­ñÿ â æèâûõ, åñëè áû íå òåì­íå­ëî òàê áûñò­ðî è íå íàñòó­ïè­ëà íî÷ü.

34. Per eos­dem dies P. Sci­pio­nem par ter­ror, pe­ri­cu­lum mai­us ab no­vo hos­te ur­ge­bat. [2] Ma­si­nis­sa erat iuve­nis, eo tem­po­re so­cius Car­tha­gi­nien­sium, quem dein­de cla­rum po­ten­tem­que Ro­ma­na fe­cit ami­ci­tia. [3] Is tum cum equi­ta­tu Nu­mi­da­rum et ad­ve­nien­ti P. Sci­pio­ni oc­cur­rit et dein­de ad­si­due dies noc­tes­que in­fes­tus ade­rat, [4] ut non va­gos tan­tum pro­cul a castris lig­na­tum pa­bu­la­tum­que prog­res­sos ex­ci­pe­ret, sed ip­sis obe­qui­ta­ret castris in­vec­tus­que in me­dias sae­pe sta­tio­nes om­nia in­gen­ti tu­mul­tu tur­ba­ret. [5] Noc­ti­bus quo­que sae­pe in­cur­su re­pen­ti­no in por­tis val­lo­que tre­pi­da­tum est, nec aut lo­cus aut tem­pus ul­lum va­cuum a me­tu ac sol­li­ci­tu­di­ne erat Ro­ma­nis, [6] com­pul­si­que intra val­lum adempto re­rum om­nium usu. Cum pro­pe ius­ta ob­si­dio es­set fu­tu­ram­que ar­tio­rem eam ap­pa­re­ret, si se In­di­bi­lis, quem cum sep­tem mi­li­bus et quin­gen­tis Sues­se­ta­no­rum ad­ven­ta­re fa­ma erat, Poe­nis co­niun­xis­set, [7] dux cau­tus et pro­vi­dens Sci­pio vic­tus ne­ces­si­ta­ti­bus te­me­ra­rium ca­pit con­si­lium, ut noc­te In­di­bi­li ob­viam iret et, quo­cum­que oc­cur­ris­set lo­co, proe­lium con­se­re­ret. [8] Re­lic­to igi­tur mo­di­co prae­si­dio in castris prae­po­si­to­que Ti. Fon­teio le­ga­to me­dia noc­te pro­fec­tus cum ob­viis hos­ti­bus ma­nus con­se­ruit. [9] Ag­mi­na ma­gis quam acies pug­na­bant; su­pe­rior ta­men, ut in tu­mul­tua­ria pug­na, Ro­ma­nus erat. Ce­te­rum et equi­tes Nu­mi­dae re­pen­te, quos fe­fel­lis­se se dux ra­tus erat, ab la­te­ri­bus cir­cum­fu­si mag­num ter­ro­rem in­tu­le­re, [10] et contrac­to ad­ver­sus Nu­mi­das cer­ta­mi­ne no­vo ter­tius in­su­per ad­ve­nit hos­tis, du­ces Poe­ni ad­se­cu­ti ab ter­go iam pug­nan­tis; an­cepsque proe­lium Ro­ma­nos cir­cumste­te­rat in­cer­tos in quem po­tis­si­mum hos­tem quam­ve in par­tem con­fer­ti erup­tio­nem fa­ce­rent. [11] Pug­nan­ti hor­tan­ti­que im­pe­ra­to­ri et of­fe­ren­ti se ubi plu­ri­mus la­bor erat la­tus dextrum lan­cea trai­ci­tur; cu­neus­que is hos­tium qui in con­fer­tos cir­ca du­cem im­pe­tum fe­ce­rat, ut exa­ni­mem la­ben­tem ex equo Sci­pio­nem vi­dit, alac­res gau­dio cum cla­mo­re per to­tam aciem nun­tian­tes dis­cur­runt im­pe­ra­to­rem Ro­ma­num ce­ci­dis­se. [12] Ea per­va­ga­ta pas­sim vox ut et hos­tes haud du­bie pro vic­to­ri­bus et Ro­ma­ni pro vic­tis es­sent fe­cit. [13] Fu­ga con­fes­tim ex acie du­ce amis­so fie­ri coep­ta est; ce­te­rum ut ad erum­pen­dum in­ter Nu­mi­das le­vium­que ar­mo­rum alia auxi­lia haud dif­fi­ci­lis erat, [14] ita ef­fu­ge­re tan­tum equi­tum aequan­tium­que equos ve­lo­ci­ta­te pe­di­tum vix po­te­rant, cae­si­que pro­pe plu­res in fu­ga quam in pug­na sunt; nec su­per­fuis­set quis­quam, ni prae­ci­pi­ti iam ad ves­pe­rum die nox in­ter­ve­nis­set.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 128Ñð.: XXIV, 49, 1 è ïðè­ìå÷. 176 ê êí. XXIV.
  • 129Ñâåñ­ñå­òà­íû — èáå­ðèé­ñêîå ïëå­ìÿ, îáè­òàâ­øåå â Ñåâå­ðî-Âîñòî÷­íîé Èñïà­íèè ìåæ­äó Èáå­ðîì è Ïèðå­íå­ÿìè. Èõ îòîæ­äåñòâëÿ­þò ñ öåñ­ñå­òà­íà­ìè, êîòî­ðûì ïðè­íàä­ëå­æàë ãîðîä Öèñ­ñèñ (Êèñ­ñà) (ñð.: XXI, 60, 7).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002535 1364002536 1364002537