История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 6

6. Et M. Ati­lius le­ga­tus pri­mi prin­ci­pis ex eadem le­gio­ne sig­num in­fer­re in co­hor­tem His­pa­no­rum coe­pit; et qui castris praee­rant, L. Por­cius Li­ci­nus et T. Po­pi­lius le­ga­ti, pro val­lo ac­ri­ter pro­pug­nant ele­phan­tos­que transgre­dien­tes in ip­so val­lo con­fi­ciunt. [2] Quo­rum cor­po­ri­bus cum opple­ta fos­sa es­set, ve­lut ag­ge­re aut pon­te iniec­to tran­si­tum hos­ti­bus de­dit. Ibi per stra­gem iacen­tium ele­phan­to­rum at­rox edi­ta cae­des. [3] Al­te­ra in par­te castro­rum iam in­pul­si erant Cam­pa­ni Pu­ni­cum­que prae­si­dium et sub ip­sa por­ta Ca­puae quae Vol­tur­num fert pug­na­ba­tur; [4] ne­que tam ar­ma­ti in­rum­pen­ti­bus Ro­ma­nis re­sis­te­bant, quam por­ta bal­lis­tis scor­pio­ni­bus­que instruc­ta mis­si­li­bus pro­cul hos­tis ar­ce­bat. [5] Et suppres­sit im­pe­tum Ro­ma­no­rum vol­nus im­pe­ra­to­ris Ap. Clau­di, cui suos an­te pri­ma sig­na ad­hor­tan­ti sub lae­vo ume­ro sum­mum pec­tus gae­so ic­tum est. Mag­na vis ta­men hos­tium an­te por­tam est cae­sa, ce­te­ri tre­pi­di in ur­bem con­pul­si. [6] Et Han­ni­bal, postquam co­hor­tis His­pa­no­rum stra­gem vi­dit sum­ma­que vi castra hos­tium de­fen­di, omis­sa op­pug­na­tio­ne re­ci­pe­re sig­na et con­ver­te­re ag­men pe­di­tum obiec­to ab ter­go equi­ta­tu, ne hos­tis insta­ret, coe­pit. [7] Le­gio­num ar­dor in­gens ad hos­tem in­se­quen­dum fuit: Flac­cus re­cep­tui ca­ni ius­sit, sa­tis ad ut­rum­que pro­fec­tum ra­tus, ut et Cam­pa­ni quam haud mul­tum in Han­ni­ba­le prae­si­dii es­set, et ip­se Han­ni­bal sen­ti­ret. [8] Cae­sa eo die qui­dam, qui hui­us pug­nae auc­to­res sunt, oc­to mi­lia ho­mi­num de Han­ni­ba­lis exer­ci­tu, tria ex Cam­pa­nis tra­dunt, sig­na­que Car­tha­gi­nien­si­bus quin­de­cim adempta, duo­de­vi­gin­ti Cam­pa­nis.

[9] Apud alios ne­qua­quam tan­tam mo­lem pug­nae in­ve­ni plus­que pa­vo­ris quam cer­ta­mi­nis fuis­se, cum ino­pi­na­to in castra Ro­ma­na Nu­mi­dae His­pa­ni­que cum ele­phan­tis in­ru­pis­sent, [10] ele­phan­ti per me­dia castra va­den­tes stra­gem ta­ber­na­cu­lo­rum in­gen­ti so­ni­tu ac fu­gam ab­rum­pen­tium vin­cu­la iumen­to­rum fa­ce­rent; [11] frau­dem quo­que su­per tu­mul­tum adiec­tam, in­mis­sis ab Han­ni­ba­le qui ha­bi­tu Ita­li­co gna­ri La­ti­nae lin­guae iube­rent con­su­lum ver­bis, quo­niam amis­sa castra es­sent, pro se quem­que mi­li­tum in pro­xu­mos mon­tes fu­ge­re; [12] sed eam ce­le­ri­ter cog­ni­tam frau­dem oppres­sam­que mag­na cae­de hos­tium; ele­phan­tos ig­ni e castris exac­tos. [13] Hoc ul­ti­mum, ut­cum­que ini­tum fi­ni­tum­que est, an­te de­di­tio­nem Ca­puae proe­lium fuit.

Me­dix tu­ti­cus, qui sum­mus ma­gistra­tus apud Cam­pa­nos est, eo an­no Sep­pius Loe­sius erat, lo­co obscu­ro te­nui­que for­tu­na or­tus. [14] Mat­rem eius quon­dam pro pu­pil­lo eo pro­cu­ran­tem fa­mi­lia­re os­ten­tum, cum res­pon­dis­set ha­rus­pex sum­mum quod es­set im­pe­rium Ca­puae per­ven­tu­rum ad eum pue­rum, ni­hil ad eam spem adgnos­cen­tem di­xis­se fe­runt: [15] «Ne tu per­di­tas res Cam­pa­no­rum nar­ras, ubi sum­mus ho­nos ad fi­lium meum per­ve­niet». [16] Ea lu­di­fi­ca­tio ve­ri et ip­sa in ve­rum ver­tit; nam cum fa­me fer­ro­que ur­ge­ren­tur nec spes ul­la su­pe­res­set sis­ti pos­se, iis qui na­ti in spem ho­no­rum erant ho­no­res det­rec­tan­ti­bus, [17] Loe­sius que­ren­do de­ser­tam ac pro­di­tam a pri­mo­ri­bus Ca­puam, sum­mum ma­gistra­tum ul­ti­mus om­nium Cam­pa­no­rum ce­pit.