История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 5

5. Cum in hoc sta­tu ad Ca­puam res es­sent, Han­ni­ba­lem di­ver­sum Ta­ren­ti­nae ar­cis po­tiun­dae Ca­puae­que re­ti­nen­dae tra­he­bant cu­rae. [2] Vi­cit ta­men res­pec­tus Ca­puae, in quam om­nium so­cio­rum hos­tium­que con­ver­sos vi­de­bat ani­mos, do­cu­men­to fu­tu­rae, qua­lem­cum­que even­tum de­fec­tio ab Ro­ma­nis ha­buis­set. [3] Igi­tur mag­na par­te im­pe­di­men­to­rum re­lic­ta in Brut­tiis et om­ni gra­vio­re ar­ma­tu, cum de­lec­tis pe­di­tum equi­tum­que quam po­te­rat ap­tis­si­mus ad ma­tu­ran­dum iter in Cam­pa­niam con­ten­dit. Se­cu­ti ta­men tam rap­tim eun­tem tres et tri­gin­ta ele­phan­ti. [4] In val­le oc­cul­ta post Ti­fa­ta, mon­tem im­mi­nen­tem Ca­puae, con­se­dit. Ad­ve­niens cum cas­tel­lum Ga­la­tiam prae­si­dio vi pul­so ce­pis­set, in cir­cum­se­den­tis Ca­puam se ver­tit, [5] prae­mis­sis­que nun­tiis Ca­puam, quo tem­po­re castra Ro­ma­na adgres­su­rus es­set, ut eodem et il­li ad erup­tio­nem pa­ra­ti por­tis om­ni­bus se­se ef­fun­de­rent, in­gen­tem prae­buit ter­ro­rem. [6] Nam alia par­te ip­se ador­tus est, alia Cam­pa­ni om­nes, equi­tes pe­di­tes­que, et cum iis Pu­ni­cum prae­si­dium, cui Bos­tar et Han­no praee­rant, eru­pit.

[7] Ro­ma­ni ut in re tre­pi­da, ne ad unam con­cur­ren­do par­tem ali­quid in­de­fen­si re­lin­que­rent, ita in­ter se­se co­pias par­ti­ti sunt: [8] Ap. Clau­dius Cam­pa­nis, Ful­vius Han­ni­ba­li est op­po­si­tus; C. Ne­ro prop­rae­tor cum equi­ti­bus sex le­gio­num via quae Sues­su­lam fert, C. Ful­vius Flac­cus le­ga­tus cum so­cia­li equi­ta­tu consti­tit e re­gio­ne Vol­tur­ni am­nis. [9] Proe­lium non so­li­to mo­do cla­mo­re ac tu­mul­tu est coep­tum, sed ad ali­um vi­ro­rum, equo­rum ar­mo­rum­que so­num dis­po­si­ta in mu­ris Cam­pa­no­rum in­bel­lis mul­ti­tu­do tan­tum cum aeris cre­pi­tu, qua­lis in de­fec­tu lu­nae si­len­ti noc­te cie­ri so­let, edi­dit cla­mo­rem ut aver­te­ret etiam pug­nan­tium ani­mos. [10] Cam­pa­nos fa­ci­le a val­lo Ap­pius ar­ce­bat: maior vis ab al­te­ra par­te Ful­vium Han­ni­bal et Poe­ni ur­ge­bant. [11] Le­gio ibi sex­ta lo­co ces­sit, qua pul­sa co­hors His­pa­no­rum cum tri­bus ele­phan­tis us­que ad val­lum per­va­sit, ru­pe­rat­que me­diam aciem Ro­ma­no­rum et in an­ci­pi­ti spe ac pe­ri­cu­lo erat ut­rum in castra per­rum­pe­ret an in­terclu­de­re­tur a suis. [12] Quem pa­vo­rem le­gio­nis pe­ri­cu­lum­que castro­rum Ful­vius ubi vi­dit, Q. Na­vium pri­mo­res­que alios cen­tu­rio­num hor­ta­tur ut co­hor­tem hos­tium sub val­lo pug­nan­tem in­va­dant: [13] in sum­mo discri­mi­ne rem ver­ti; aut viam dan­dam iis es­se — et mi­no­re co­na­tu quam con­den­sam aciem ru­pis­sent in castra in­rup­tu­ros — aut con­fi­cien­dos sub val­lo es­se. [14] Nec mag­ni cer­ta­mi­nis rem fo­re; pau­cos es­se et ab suis in­terclu­sos, et quae, dum pa­veat Ro­ma­nus, in­ter­rup­ta acies vi­dea­tur, eam, si se ut­rim­que in hos­tem ver­tat, an­ci­pi­ti pug­na me­dios cir­cum­ven­tu­ram. [15] Na­vius ubi haec im­pe­ra­to­ris dic­ta ac­ce­pit, se­cun­di has­ta­ti sig­num ademptum sig­ni­fe­ro in hos­tis in­fert, iac­tu­rum in me­dios eos mi­ni­tans, ni se pro­pe­re se­quan­tur mi­li­tes et par­tem ca­pes­sant pug­nae. [16] In­gens cor­pus erat et ar­ma ho­nes­ta­bant; et sub­la­tum al­te sig­num con­ver­te­rat ad spec­ta­cu­lum ci­ves hos­tes­que. [17] Ce­te­rum postquam iam ad sig­na per­ve­ne­rat His­pa­no­rum, tum un­di­que in eum tra­gu­lae co­niec­tae et pro­pe to­ta in unum acies ver­sa; sed ne­que mul­ti­tu­do hos­tium ne­que te­lo­rum vis ar­ce­re im­pe­tum eius vi­ri po­tue­runt.