История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 13

13. Mar­cel­lus, postquam in castra re­di­tum est, con­tio­nem adeo sae­vam at­que acer­bam apud mi­li­tes ha­buit ut proe­lio per diem to­tum in­fe­li­ci­ter to­le­ra­to tris­tior iis ira­ti du­cis ora­tio es­set. [2] «Dis im­mor­ta­li­bus, ut in ta­li re, lau­des gra­tes­que», in­quit «ago quod vic­tor hos­tis cum tan­to pa­vo­re in­ci­den­ti­bus vo­bis in val­lum por­tas­que non ip­sa castra est adgres­sus; de­se­ruis­se­tis pro­fec­to eodem ter­ro­re castra quo omi­sis­tis pug­nam. [3] Qui pa­vor hic, qui ter­ror, quae re­pen­te qui et cum qui­bus pug­na­re­tis ob­li­vio ani­mos ce­pit? Nem­pe idem sunt hi hos­tes quos vin­cen­do et vic­tos se­quen­do prio­rem aes­ta­tem ab­sumpsis­tis, [4] qui­bus dies noc­tes­que fu­gien­ti­bus per hos dies insti­tis­tis, quos le­vi­bus proe­liis fa­ti­gas­tis, quos hes­ter­no die nec iter fa­ce­re nec castra po­ne­re pas­si es­tis. [5] Omit­to ea qui­bus glo­ria­ri po­tes­tis; cui­us et ip­sius pu­de­re ac pae­ni­te­re vos opor­tet re­fe­ram: nem­pe aequis ma­ni­bus hes­ter­no die di­re­mis­tis pug­nam. [6] Quid haec nox, quid hic dies at­tu­lit? Vestrae iis co­piae in­mi­nu­tae sunt an il­lo­rum auc­tae? Non equi­dem mi­hi cum exer­ci­tu meo lo­qui vi­deor nec cum Ro­ma­nis mi­li­ti­bus: cor­po­ra tan­tum at­que ar­ma sunt eadem. [7] An, si eos­dem ani­mos ha­buis­se­tis, ter­ga vestra vi­dis­set hos­tis? sig­na ali­cui ma­ni­pu­lo aut co­hor­ti ade­mis­set? Ad­huc cae­sis le­gio­ni­bus Ro­ma­nis glo­ria­ba­tur: vos il­li ho­dier­no die pri­mum fu­ga­ti exer­ci­tus de­dis­tis de­cus». [8] Cla­mor in­de or­tus ut ve­niam eius diei da­ret; ubi vel­let dein­de ex­pe­ri­re­tur mi­li­tum suo­rum ani­mos. «Ego ve­ro ex­pe­riar», in­quit «mi­li­tes, et vos cras­ti­no die in aciem edu­cam, ut vic­to­res po­tius quam vic­ti ve­niam im­pet­re­tis quam pe­ti­tis». [9] Co­hor­ti­bus quae sig­na ami­se­rant hor­deum da­ri ius­sit, cen­tu­rio­nes­que ma­ni­pu­lo­rum quo­rum sig­na amis­sa fue­rant destric­tis gla­diis dis­cinctos des­ti­tuit; et ut pos­te­ro die om­nes, pe­di­tes equi­tes, ar­ma­ti ades­sent edi­xit. [10] Ita con­tio di­mis­sa fa­ten­tium iure ac me­ri­to se­se incre­pi­tos, ne­que il­lo die vi­rum quem­quam in acie Ro­ma­na fuis­se prae­ter unum du­cem, cui aut mor­te sa­tis­fa­cien­dum aut eg­re­gia vic­to­ria es­set.

[11] Pos­te­ro die ar­ma­ti or­na­ti­que ad edic­tum ade­rant. Im­pe­ra­tor eos con­lau­dat pro­nun­tiat­que a qui­bus or­ta pri­die fu­ga es­set co­hor­tes­que quae sig­na ami­sis­sent se in pri­mam aciem in­duc­tu­rum; [12] edi­ce­re iam se­se om­ni­bus pug­nan­dum ac vin­cen­dum es­se et ad­ni­ten­dum sin­gu­lis uni­ver­sis­que ne pri­us hes­ter­nae fu­gae quam ho­dier­nae vic­to­riae fa­ma Ro­mam per­ve­niat. [13] In­de ci­bo cor­po­ra fir­ma­re ius­si, ut, si lon­gior pug­na es­set, vi­ri­bus suf­fi­ce­rent. Ubi om­nia dic­ta fac­ta­que sunt qui­bus ex­ci­ta­ren­tur ani­mi mi­li­tum in aciem pro­ce­dunt.