История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 16

16. Proe­lium in adi­tu fo­ri maio­re im­pe­tu quam per­se­ve­ran­tia com­mis­sum est. Non ani­mo, non ar­mis, non ar­te bel­li, non vi­go­re ac vi­ri­bus cor­po­ris par Ro­ma­no Ta­ren­ti­nus erat. [2] Igi­tur pi­lis tan­tum co­niec­tis, pri­us pae­ne quam con­se­re­rent ma­nus ter­ga de­de­runt, di­lap­si­que per no­ta ur­bis iti­ne­ra in suas ami­co­rum­que do­mos. [3] Duo ex du­ci­bus Ni­co et De­moc­ra­tes for­ti­ter pug­nan­tes ce­ci­de­re, Phi­le­me­nus, qui pro­di­tio­nis ad Han­ni­ba­lem auc­tor fue­rat, cum ci­ta­to equo ex proe­lio avec­tus es­set, [4] va­cuus pau­lo post equ­us er­rans per ur­bem cog­ni­tus, cor­pus nus­quam in­ven­tum est; cre­di­tum vol­go est in pu­teum aper­tum ex equo prae­ci­pi­tas­se. [5] Car­tha­lo­nem autem, prae­fec­tum Pu­ni­ci prae­si­dii, cum com­me­mo­ra­tio­ne pa­ter­ni hos­pi­tii po­si­tis ar­mis ve­nien­tem ad con­su­lem mi­les ob­vius obtrun­cat. [6] Alii alios pas­sim si­ne discri­mi­ne ar­ma­tos iner­mis cae­dunt, Car­tha­gi­nien­ses Ta­ren­ti­nos­que pa­ri­ter. Brut­tii quo­que mul­ti pas­sim in­ter­fec­ti, seu per er­ro­rem seu ve­te­re in eos in­si­to odio seu ad pro­di­tio­nis fa­mam, ut vi po­tius at­que ar­mis cap­tum Ta­ren­tum vi­de­re­tur, exstin­guen­dam. [7] Tum a cae­de ad di­ri­pien­dam ur­bem dis­cur­sum. Tri­gin­ta mi­lia ser­vi­lium ca­pi­tum di­cun­tur cap­ta, ar­gen­ti vis in­gens fac­ti sig­na­ti­que, auri tria mi­lia oc­to­gin­ta pon­do, sig­na et ta­bu­lae, pro­pe ut Sy­ra­cu­sa­rum or­namen­ta aequa­ve­rint. [8] Sed maio­re ani­mo ge­ne­ris eius prae­da absti­nuit Fa­bius quam Mar­cel­lus; qui in­ter­ro­gan­te scri­ba quid fie­ri sig­nis vel­let in­gen­tis mag­ni­tu­di­nis — di sunt, suo quis­que ha­bi­tu in mo­dum pug­nan­tium for­ma­ti — deos ira­tos Ta­ren­ti­nis re­lin­qui ius­sit. [9] Mu­rus in­de qui ur­bem ab ar­ce di­ri­me­bat di­ru­tus est ac di­siec­tus.

Dum haec agun­tur, Han­ni­bal, iis qui Cau­lo­niam ob­si­de­bant in de­di­tio­nem ac­cep­tis, [10] audi­ta op­pug­na­tio­ne Ta­ren­ti dies noc­tes­que cur­sim ag­mi­ne ac­to, cum fes­ti­nans ad opem fe­ren­dam cap­tam ur­bem audis­set, «Et Ro­ma­ni suum Han­ni­ba­lem» in­quit «ha­bent; eadem qua ce­pe­ra­mus ar­te Ta­ren­tum ami­si­mus». [11] Ne ta­men fu­gien­tis mo­do con­ver­tis­se ag­men vi­de­re­tur, quo consti­te­rat lo­co quin­que mi­lia fer­me ab ur­be po­suit castra. Ibi pau­cos mo­ra­tus dies Me­ta­pon­tum se­se re­ce­pit. [12] In­de duos Me­ta­pon­ti­nos cum lit­te­ris prin­ci­pum eius ci­vi­ta­tis ad Fa­bium Ta­ren­tum mit­tit, fi­dem ab con­su­le ac­cep­tu­ros in­pu­ni­ta iis prio­ra fo­re, si Me­ta­pon­tum cum prae­si­dio Pu­ni­co pro­di­dis­sent. [13] Fa­bius ve­ra quae ad­fer­rent es­se ra­tus, diem qua ac­ces­su­rus es­set Me­ta­pon­tum consti­tuit lit­te­ras­que ad prin­ci­pes de­dit, quae ad Han­ni­ba­lem de­la­tae sunt. [14] Enim­ve­ro lae­tus suc­ces­su frau­dis, si ne Fa­bius qui­dem do­lo in­vic­tus fuis­set, haud pro­cul Me­ta­pon­to in­si­dias po­nit. [15] Fa­bio aus­pi­can­ti, pri­us­quam eg­re­de­re­tur ab Ta­ren­to, aves se­mel at­que ite­rum non ad­di­xe­runt. Hos­tia quo­que cae­sa con­su­len­ti deos ha­rus­pex ca­ven­dum a frau­de hos­ti­li et ab in­si­diis prae­di­xit. [16] Me­ta­pon­ti­ni, postquam ad consti­tu­tam non ve­ne­rat diem, re­mis­si, ut cunctan­tem hor­ta­ren­tur, ac re­pen­te conpre­hen­si, me­tu gra­vio­ris quaes­tio­nis de­te­gunt in­si­dias.