Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Ïîøåë ñëóõ î òîì, ÷òî Àôðèêà áåç æåðåáüåâêè äàåòñÿ Ïóáëèþ Ñöèïèîíó êàê íîâàÿ ïðîâèíöèÿ. Îí è ñàì, íå äîâîëüñòâóÿñü óìåðåííîé ñëàâîé, ãîâîðèë, ÷òî ïðîâîçãëàøåí êîíñóëîì íå äëÿ òîãî, ÷òîáû ïðîñòî âåñòè âîéíó, íî äëÿ òîãî, ÷òîáû åå çàêîí÷èòü, (2) à ýòî âîçìîæíî, òîëüêî åñëè îí ïåðåïðàâèòñÿ ñ âîéñêîì â Àôðèêó, è áóäå ñåíàò âîñïðîòèâèòñÿ òîìó, îí îáðàòèòñÿ ê íàðîäó. Ýòîò çàìûñåë îòíþäü íå ïîíðàâèëñÿ âëèÿòåëüíåéøèì ñåíàòîðàì, íî ïî÷òè âñå îíè èç ñòðàõà ëè èëè ïî ðàñ÷åòó ëèøü òèõî âîð÷àëè. (3) Ïîïðîñèëè âûñêàçàòüñÿ Ôàáèÿ Ìàêñèìà. «ß çíàþ, — ñêàçàë îí, — ìíîãèì èç âàñ, îòöû-ñåíàòîðû, êàæåòñÿ, ÷òî ðå÷ü èäåò î äåëå, óæå ðåøåííîì, è íå÷åãî ïîäàâàòü ñâîå ìíåíèå î ïðîâèíöèè Àôðèêå, êàê áóäòî î íåé è ñëîâà åùå íå ñêàçàíî. (4) Íî, ïðåæäå âñåãî, ÿ íå çíàþ, êàê ýòî Àôðèêà çàêðåïëåíà çà íàøèì ìóæåñòâåííûì è ðåøèòåëüíûì êîíñóëîì, âåäü íè ñåíàò íå ïîñòàíîâèë áûòü åé íà íûíåøíèé ãîä ïðîâèíöèåé, íè íàðîä î òîì íå ðàñïîðÿäèëñÿ124. (5) À åñëè è çàêðåïëåíà, òî íå ïðàâ, ÿ äóìàþ, êîíñóë, êîòîðûé ñëîâíî â íàñìåøêó ïðåäëàãàåò ñåíàòó ðåøèòü óæå ðåøåííîå, à íå ñåíàòîð, êîòîðûé ïîäàåò â ñâîé ÷åðåä ìíåíèå î ðàññìàòðèâàåìîì äåëå. (6) ß íå ñîãëàñåí, ÷òî íàäî òîðîïèòüñÿ ñ ïåðåïðàâîé â Àôðèêó, õîòÿ è óâåðåí, ÷òî ïîäâåðãíóñü óïðåêàì äâîÿêîãî ðîäà. (7) Âî-ïåðâûõ, â ñâîéñòâåííîé ìíå ìåäëèòåëüíîñòè — ïóñòü ëþäè ìîëîäûå íàçûâàþò åå òðóñîñòüþ è ëåíîñòüþ, íî íå æàëåòü æå î òîì, ÷òî äîíûíå ñîâåòû äðóãèõ âñåãäà âûãëÿäåëè ïðèâëåêàòåëüíåé, à ìîè îêàçûâàëèñü ïîëåçíåé. (8) Âî-âòîðûõ, â òîì, ÷òî ÿ óìàëÿþ ñî äíÿ íà äåíü ðàñòóùóþ ñëàâó ìóæåñòâåííåéøåãî êîíñóëà è çàâèäóþ åìó. (9) Åñëè îò ýòîãî ïîäîçðåíèÿ ìåíÿ íå ñïàñàåò íè ïðîæèòàÿ ìíîþ æèçíü, íè ìîè íðàâû, íè äèêòàòóðà è ïÿòü êîíñóëüñòâ125, íè âåëèêàÿ ñëàâà, ïðèîáðåòåííàÿ íà âîéíå è â ãðàæäàíñêîé æèçíè, ñëàâà, êîòîðîé òåïåðü íå èùó, ñêîðåå ïðåñûùåí, òî, ìîæåò áûòü, îò íåãî èçáàâèò ìåíÿ ìîé âîçðàñò. Ìîãó ëè ÿ ñîïåðíè÷àòü ñ ÷åëîâåêîì, êîòîðûé ìîëîæå äàæå ìîåãî ñûíà? (10)  ïîðó ìîåé äèêòàòóðû, êîãäà ÿ, åùå ïîëíûé ñèë, íàõîäèëñÿ â öåíòðå âåëèêèõ ñîáûòèé, íèêòî íè â ñåíàòå, íè â íàðîäå íå óñëûøàë îò ìåíÿ âîçðàæåíèé ïðîòèâ òîãî, ÷òîáû ïîíîñèâøèé ìåíÿ íà÷àëüíèê êîííèöû áûë íåñëûõàííûì ñ.358 ïîñòàíîâëåíèåì óðàâíåí ñî ìíîþ âî âëàñòè126. (11) ß ïðåäïî÷èòàë äîáèòüñÿ ñâîåãî äåëîì, à íå ñëîâàìè, ÷òîáû îí, ÷óæèì ñóæäåíèåì ïîñòàâëåííûé ñî ìíîé íàðàâíå, ñàì ïðèçíàëñÿ â ìîåì ïðåâîñõîäñòâå. (12) Ìíå ëè, ïðîøåäøåìó âåñü ïóòü ãîñóäàðñòâåííûõ äîëæíîñòåé, ñîïåðíè÷àòü è ñîñòÿçàòüñÿ ñ öâåòóùèì þíîøåé! (13) Äëÿ ÷åãî? Äëÿ òîãî ÷òîáû ìíå, óñòàâøåìó æèòü, íå òî ÷òî âåñòè äåëà, ïîðó÷èëè Àôðèêó, åñëè åìó â ýòîì îòêàæóò? Ìîÿ ñëàâà ïðè ìíå: ñ íåþ ìíå è æèòü, ñ íåþ è óìåðåòü. (14) ß íå ïîçâîëèë Ãàííèáàëó ïîáåäèòü, ÷òîáû ñìîãëè ïîáåäèòü åãî âû, êòî òåïåðü ïîëîí ñèë. |
40. Cum Africam novam provinciam extra sortem P. Scipioni destinari homines fama ferrent, et ipse nulla iam modica gloria contentus non ad gerendum modo bellum, sed ad finiendum diceret se consulem declaratum esse, [2] neque aliter id fieri posse quam si ipse in Africam exercitum transportasset, et acturum se id per populum aperte ferret, si senatus adversaretur, — id consilium haudquaquam primoribus patrum cum placeret, ceteri per metum aut ambitionem mussarent, [3] Q. Fabius Maximus rogatus sententiam: «Scio multis vestrum videri, patres conscripti, rem actam hodierno die agi et frustra habiturum orationem qui tamquam de integra re de Africa provincia sententiam dixerit. [4] Ego autem primum illud ignoro, quem ad modum certa iam provincia Africa consulis, viri fortis ac strenui, sit, quam nec senatus censuit in hunc annum provinciam esse nec populus iussit. [5] Deinde, si est, consulem peccare arbitror qui de re transacta simulando se referre senatum ludibrio habet, non senatorem qui de quo consulitur suo loco dicit sententiam. [6] Atque ego certum habeo dissentienti mihi ab ista festinatione in Africam traiciendi duarum rerum subeundam opinionem esse: [7] unius, insitae ingenio meo cunctationis, quam metum pigritiamque homines adulescentes sane appellent, dum ne paeniteat adhuc aliorum speciosiora primo aspectu consilia semper visa, mea usu meliora; [8] alterius, obtrectationis atque invidiae adversus crescentem in dies gloriam fortissimi consulis. [9] A qua suspicione si me neque vita acta et mores mei neque dictatura cum quinque consulatibus tantumque gloriae belli domique partae vindicat ut propius fastidium eius sim quam desiderium, aetas saltem liberet. Quae enim mihi aemulatio cum eo esse potest qui ne filio quidem meo aequalis sit? [10] Me dictatorem, cum vigerem adhuc viribus et in cursu maximarum rerum essem, recusantem nemo aut in senatu aut apud populum audivit quo minus insectanti me magistro equitum, quod fando numquam ante auditum erat, imperium mecum aequaretur; [11] rebus quam verbis adsequi malui ut qui aliorum iudicio mihi comparatus erat sua mox confessione me sibi praeferret; [12] nedum ego perfunctus honoribus certamina mihi atque aemulationem cum adulescente florentissimo proponam: [13] videlicet ut mihi iam vivendo, non solum rebus gerendis fesso, si huic negata fuerit, Africa provincia decernatur. Cum ea gloria quae parta est vivendum atque moriendum est. [14] Vincere ego prohibui Hannibalem, ut a vobis quorum vigent nunc vires etiam vinci posset. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß