Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
42. (1) ß ïðèâåë çäåñü ïðèìåð èç èñòîðèè äðóãîãî íàðîäà, è î÷åíü äàâíèé. Íî ïîñëóøàåìñÿ óðîêà, ïðåïîäàííîãî íàì ýòîé ñàìîé Àôðèêîé è ñòîëü ïðåâðàòíîé ñóäüáîé Ìàðêà Àòèëèÿ131. (2) Ñìîòðè, Ïóáëèé Êîðíåëèé, êàê áû òåáå, êîãäà òû ñ îòêðûòîãî ìîðÿ óâèäèøü Àôðèêó, íå ïîêàçàëàñü Èñïàíèÿ äåòñêîé èãðîé è çàáàâîé!132 (3) Ðàçâå íå òàê? Òû ïëûë ïî çàìèðåííîìó ìîðþ âäîëü áåðåãîâ Èòàëèè è Ãàëëèè; îñòàíîâèëñÿ ñ ôëîòîì â Ýìïîðèÿõ133, ñîþçíîì ãîðîäå; âûñàäèë òàì ñîëäàò è ïîâåë èõ ïî áåçîïàñíûì ìåñòàì ê Òàððàêîíó, ê ñîþçíèêàì è äðóçüÿì ðèìñêîãî íàðîäà; (4) èç Òàððàêîíà ïóòü øåë ÷åðåç ñòîðîæåâûå ñòîÿíêè ðèìëÿí; ó Èáåðà ñòîÿëè âîéñêà òâîåãî îòöà è äÿäè, ðàçúÿðåííûå áåäñòâèåì — ãèáåëüþ òîãî è äðóãîãî âîæäåé. (5) Ñ íèìè áûë èçâåñòíûé Ëóöèé Ìàðöèé, íà÷àëüíèê, âûáðàííûé ñîëäàòàìè â ñïåøêå è íà âðåìÿ134, íî, áóäü îí óêðàøåí çíàòíîñòüþ ðîäà è îáëå÷åí çàêîííîé âëàñòüþ, íè â ÷åì íå óñòóïèë áû îí ñëàâíûì âîåíà÷àëüíèêàì. Íîâûé Êàðôàãåí âçÿò áûë ñîâñåì áåç òðóäà — íè îäíî èç òðåõ ïóíèéñêèõ âîéñê íå çàùèùàëî ñîþçíèêîâ. (6) ×òî äî îñòàëüíîãî, òî ÿ íå óìàëÿþ ñäåëàííîãî òîáîé, íî âñå ýòî íåñðàâíèìî ñ âîéíîé â Àôðèêå, ãäå íåò íè ãàâàíè, îòêðûòîé äëÿ íàøèõ ñóäîâ, íè çàìèðåííîé îáëàñòè, íè ñîþçíîãî ãîðîäà, íè äðóæåñòâåííîãî öàðÿ; íèãäå íåòó òàêîãî ìåñòà, ÷òîáû îáîñíîâàòüñÿ è îòòóäà óæå íà÷èíàòü âîåííûå äåéñòâèÿ. (7) Êóäà íè ïîñìîòðèøü, âñå íåïðèÿçíåííî è âðàæäåáíî. Ìîæåøü ëè òû äîâåðèòüñÿ Ñèôàêó è íóìèäèéöàì? Îäíàæäû ïîâåðèë è õâàòèò! Íåîñìîòðèòåëüíîñòü íå âñåãäà óäà÷ëèâà; ñ.360 à ëþäè êîâàðíûå ñîáëþäàþò ñëîâî â äåëàõ ìàëîâàæíûõ, ÷òîáû íàðóøèòü ïðè óäîáíîì ñëó÷àå è çà õîðîøóþ ïëàòó. (8) Òâîåãî îòöà è äÿäþ óáèëè âðàãè — ïîñëå òîãî êàê èõ îáìàíóëè ñîþçíèêè-êåëüòèáåðû. È òåáå ñàìîìó Ìàãîí è Ãàçäðóáàë, íåïðèÿòåëüñêèå âîæäè, áûëè íå òàê îïàñíû, êàê äðóçüÿ Èíäèáèëèñ è Ìàíäîíèé. (9) Òû è íóìèäèéöàì äîâåðèøüñÿ, óçíàâ, ÷òî ñâîè ñîëäàòû ñïîñîáíû ïîäíÿòü ìÿòåæ? È Ñèôàê, è Ìàñèíèññà â Àôðèêå ïðåäïî÷èòàþò ñîáñòâåííóþ âëàñòü êàðôàãåíñêîé, íî âëàäû÷åñòâî êàðôàãåíÿí îíè ïðåäïî÷òóò âñÿêîìó äðóãîìó. (10) Ñåé÷àñ îíè ñîïåðíè÷àþò äðóã ñ äðóãîì è ãîòîâû ãðûçòüñÿ çà ëþáîé ïóñòÿê — âíåøíèé âðàã äàëåêî, è áîÿòüñÿ íå÷åãî, — íî ïîêàæè èì ðèìñêîå îðóæèå è ÷óæåçåìíîå âîéñêî, âñå êèíóòñÿ òóøèòü ïîæàð, âñåì óãðîæàþùèé. (11) È òå æå ñàìûå êàðôàãåíÿíå çàùèùàëè Èñïàíèþ èíà÷å, ÷åì áóäóò çàùèùàòü ñòåíû ðîäíîãî ãîðîäà, õðàìû áîãîâ, àëòàðè è äîìàøíèå î÷àãè; âåäü òîãäà èäóùåãî â áîé áóäåò ïðîâîæàòü ïîëíàÿ òðåâîãè æåíà, ïðèáåãóò ìàëåíüêèå äåòè. (12) À åñëè êàðôàãåíÿíå, âïîëíå äîâåðÿþùèå è åäèíîäóøèþ Àôðèêè, è ñîþçíûì öàðÿì, è ñâîèì ñòåíàì, óâèäÿò, ÷òî íè òåáÿ, íè òâîåãî âîéñêà â Èòàëèè íåò? Íå îòïðàâÿò ëè îíè ñàìè â Èòàëèþ íîâîå âîéñêî èç Àôðèêè, (13) íå ïðèêàæóò ëè Ìàãîíó, êîòîðûé ñî ñâîèì ôëîòîì ïîêèíóë Áàëåàðû è óæå ïëûâåò âäîëü ëèãóðèéñêèõ áåðåãîâ, èäòè íà ñîåäèíåíèå ñ Ãàííèáàëîì? (14) Íå ïåðåæèâåì ëè ìû òîò æå óæàñ, êàêîé ïåðåæèâàëè íåäàâíî, êîãäà Ãàçäðóáàë ïåðåïðàâèëñÿ â Èòàëèþ? Òû ñîáèðàåøüñÿ íå òîëüêî Êàðôàãåí, íî è âñþ Àôðèêó äåðæàòü â îñàäå ñâîèì âîéñêîì, à Ãàçäðóáàëà òû óïóñòèë, è îí ïåðåøåë â Èòàëèþ? (15) Òû ñêàæåøü, îí áûë òîáîþ ðàçáèò; òåì áîëåå — ðàäè òåáÿ, íå òîëüêî ðàäè ãîñóäàðñòâà, — ÿ ïðåäïî÷åë áû, ÷òîáû ðàçáèòîìó âðàãó íå áûëî äîðîãè â Èòàëèþ. Ïîçâîëü íàì âñå, ÷òî óäàëîñü òåáå ñäåëàòü íà áëàãî ðèìñêîãî ãîñóäàðñòâà, ïðèïèñàòü òâîèì çàìûñëàì, à âñå íåóäà÷è îáúÿñíèòü ïðåâðàòíîñòÿìè âîåííîãî ñ÷àñòüÿ. (16) ×åì òû ëó÷øå è ÷åì õðàáðåå, òåì ñèëüíåé çàõîòÿò Ãîðîä è âñÿ Èòàëèÿ óäåðæàòü ïðè ñåáå òàêîãî çàùèòíèêà. Òû íå ìîæåøü ñàì íå ïðèçíàòü, ÷òî ãäå Ãàííèáàë, òàì è ãëàâíûé î÷àã è îïëîò âîéíû; ïîòîìó òû è îáúÿâëÿåøü, ÷òî ïåðåïðàâà â Àôðèêó íóæíà òåáå, ÷òîáû ýòèì óâëå÷ü òóäà Ãàííèáàëà? (17) Çäåñü ëè, òàì ëè, íî äåëî òû áóäåøü èìåòü ñ Ãàííèáàëîì. Òàê ãäå æå òû áóäåøü ñèëüíåå: â îäèíî÷êó â Àôðèêå èëè çäåñü ñ ñîåäèíåííûìè âîéñêàìè òâîèìè è òâîåãî ñîòîâàðèùà? Ðàçâå íåäàâíèé ïðèìåð êîíñóëîâ Êëàâäèÿ è Ëèâèÿ íå óáåæäàåò òåáÿ â ïîëüçå òàêîãî ñîåäèíåíèÿ? (18) À ãäå ñèëüíåé Ãàííèáàë? Çäåñü ëè, â îòäàëåííåéøåì óãëó Áðóòòèÿ, îòêóäà äàâíî è òùåòíî øëåò îí íà ðîäèíó ïðîñüáû î ïîäìîãå, èëè òàì, ãäå ðÿäîì ðàñïîëîæåííûé Êàðôàãåí è âñÿ ñîþçíàÿ Àôðèêà ïîìîãóò åìó è ëþäüìè, è îðóæèåì? (19) È çà÷åì æåëàòü ðåøèòåëüíîãî ñðàæåíèÿ òàì, ãäå ñèë ó òåáÿ áóäåò âäâîå ìåíüøå, à ó âðàãà ìíîãî áîëüøå, ÷åì ñ.361 â Èòàëèè, ïî÷åìó íå âîåâàòü çäåñü, ãäå ïðîòèâ îäíîãî âîéñêà áóäóò äâà è âðàã èñòîìëåí äîëãîé è òÿæåëîé âîéíîé? (20) Ïîäóìàé, êàê íåñõîæå òâîå ðåøåíèå ñ ðåøåíèåì òâîåãî îòöà! Îí, êîíñóë, îòïðàâèëñÿ áûëî â Èñïàíèþ, íî âåðíóëñÿ â Èòàëèþ, ÷òîáû ïðåãðàäèòü äîðîãó Ãàííèáàëó, ñïóñêàâøåìóñÿ ñ Àëüï135; òû, êîãäà Ãàííèáàë â Èòàëèè, ãîòîâ Èòàëèþ ïîêèíóòü, (21) è íå ïîòîìó, ÷òî ýòî ïðèíåñåò ïîëüçó ãîñóäàðñòâó, à ïîòîìó, ÷òî ýòî, òû äóìàåøü, ïðîñëàâèò è âîçâåëè÷èò òåáÿ. Êàê â òîò ðàç, êîãäà òû, âîåíà÷àëüíèê íàðîäà ðèìñêîãî, áåç åãî ðåøåíèÿ, áåç ïîñòàíîâëåíèÿ ñåíàòà îñòàâèë ïðîâèíöèþ, ñâîå âîéñêî è ââåðèë äâóì êîðàáëÿì ñóäüáó è âåëè÷èå ãîñóäàðñòâà, ïîäâåðãàâøåãîñÿ âìåñòå ñ òîáîþ îïàñíîñòè. (22) ß ïîëàãàþ, ÷òî Ïóáëèé Êîðíåëèé âûáðàí â êîíñóëû ðàäè ãîñóäàðñòâà è ðàäè íàñ, à íå ðàäè åãî ñàìîãî è ÷òî âîéñêî íàáðàíî äëÿ òîãî, ÷òîáû ñîõðàíÿòü Èòàëèþ è Ãîðîä, à íå ïåðåïðàâëÿòüñÿ â òå ñòðàíû, êóäà çàõî÷åòñÿ öàðñêè âûñîêîìåðíûì êîíñóëàì ïî èõ ïðîèçâîëó». |
42. «Externa et nimis antiqua repeto. Africa eadem ista et M. Atilius, insigne utriusque fortunae exemplum, nobis documento sint. [2] Ne tibi, P. Corneli, cum ex alto Africam conspexeris, ludus et iocus fuisse Hispaniae tuae videbuntur. Quid enim simile? [3] Pacato mari praeter oram Italiae Galliaeque vectus Emporias in urbem sociorum classem adpulisti; expositos milites per tutissima omnia ad socios et amicos populi Romani Tarraconem duxisti; [4] ab Tarracone deinde iter per praesidia Romana; circa Hiberum exercitus patris patruique tui post amissos imperatores ferociores calamitate ipsa facti, [5] et dux tumultuarius quidem ille L. Marcius et militari suffragio ad tempus lectus, ceterum, si nobilitas ac iusti honores adornarent, claris imperatoribus qualibet arte belli par; oppugnata per summum otium Carthago nullo trium Punicorum exercituum socios defendente; [6] cetera — neque ea elevo — nullo tamen modo Africo bello comparanda, ubi non portus ullus classi nostrae apertus, non ager pacatus, non civitas socia, non rex amicus, non consistendi usquam locus, non procedendi; [7] quacumque circumspexeris, hostilia omnia atque infesta. An Syphaci Numidisque credis? Satis sit semel creditum; non semper temeritas est felix, et fraus fidem in parvis sibi praestruit, ut, cum operae pretium sit, cum mercede magna fallat. [8] Non hostes patrem patruumque tuum armis prius quam Celtiberi socii fraude circumvenerunt; nec tibi ipsi a Magone et Hasdrubale, hostium ducibus, quantum ab Indibili et Mandonio in fidem acceptis periculi fuit. [9] Numidis tu credere potes, defectionem militum tuorum expertus? Et Syphax et Masinissa se quam Carthaginienses malunt potentis in Africa esse, Carthaginienses quam quemquam alium. [10] Nunc illos aemulatio inter se et omnes causae certaminum acuunt, quia procul externus metus est; ostende Romana arma et exercitum alienigenam; iam velut ad commune restinguendum incendium concurrent. [11] Aliter eidem illi Carthaginienses Hispaniam defenderunt, aliter moenia patriae, templa deum, aras et focos defendent, cum euntes in proelium pavida prosequetur coniunx et parvi liberi occursabunt. [12] Quid porro, si satis confisi Carthaginienses consensu Africae, fide sociorum regum, moenibus suis, cum tuo exercitusque tui praesidio nudatam Italiam viderint, ultro ipsi novum exercitum in Italiam aut ex Africa miserint, [13] aut Magonem, quem a Baliaribus classe transmissa iam praeter oram Ligurum Alpinorum vectari constat, Hannibali se coniungere iusserint? [14] Nempe in eodem terrore erimus in quo nuper fuimus, cum Hasdrubal in Italiam transcendit, quem tu, qui non solum Carthaginem sed omnem Africam exercitu tuo es clausurus, e manibus tuis in Italiam emisisti. [15] Victum a te dices; eo quidem minus vellem — et id tua, non rei publicae solum causa — iter datum victo in Italiam esse. Patere nos omnia quae prospera tibi ac populi Romani imperio evenere tuo consilio adsignare, adversa casibus incertis belli et fortunae delegare: [16] quo melior fortiorque es, eo magis talem praesidem sibi patria atque universa Italia retinet. Non potes ne ipse quidem dissimulare, ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem huius belli esse, quippe qui prae te feras eam tibi causam traiciendi in Africam esse ut Hannibalem eo trahas. [17] Sive hic igitur sive illic, cum Hannibale est tibi futura res. Utrum tandem ergo firmior eris in Africa solus an hic tuo conlegaeque tui exercitu coniuncto? Ne Claudius quidem et Livius consules tam recenti exemplo quantum id intersit documento sunt? Quid? [18] Hannibalem utrum tandem extremus angulus agri Bruttii, frustra iam diu poscentem ab domo auxilia, an propinqua Carthago et tota socia Africa potentiorem armis virisque faciet? [19] Quod istud consilium est, ibi malle decernere ubi tuae dimidio minores copiae sint, hostium multo maiores, quam ubi duobus exercitibus adversus unum tot proeliis et tam diuturna ac gravi militia fessum pugnandum sit? [20] Quam compar consilium tuum parentis tui consilio sit reputa. Ille consul profectus in Hispaniam, ut Hannibali ab Alpibus descendenti occurreret, in Italiam ex provincia rediit: tu, cum Hannibal in Italia sit, relinquere Italiam paras, non quia rei publicae id utile, sed quia tibi amplum et gloriosum censes esse, [21] sicut cum provincia et exercitu relicto sine lege, sine senatus consulto duabus navibus populi Romani imperator fortunam publicam et maiestatem imperii, quae tum in tuo capite periclitabantur, commisisti. [22] Ego P. Cornelium rei publicae nobisque, non sibi ipsi privatim creatum consulem existimo, exercitusque ad custodiam urbis atque Italiae scriptos esse, non quos regio more per superbiam consules quo terrarum velint traiciant». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß