Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXVIII, ãë. 41

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

41. (1) Ïðî­ñòè ìåíÿ, Ïóá­ëèé Êîð­íå­ëèé: ëþä­ñêàÿ ìîë­âà íèêî­ãäà íå áûëà ìíå äîðî­æå ãîñóäàð­ñòâà, íå äîðî­æå åãî áëà­ãî­ïî­ëó­÷èÿ è òâîÿ ñëà­âà. (2) Åñëè áû â Èòà­ëèè íå øëà âîé­íà èëè åñëè áû âðàã áûë òàê íè÷òî­æåí, ÷òî ïîáåäîé íàä íèì íå ïðî­ñëà­âèøü­ñÿ, òî åùå áûëî áû ìîæ­íî, ïîæà­ëóé, ïîäó­ìàòü, ÷òî ÷åëî­âåê, çàäåð­æè­âàþ­ùèé òåáÿ â Èòà­ëèè, õîòÿ áû è êî áëà­ãó ãîñóäàð­ñòâà, íàìå­ðåí îòíÿòü ó òåáÿ âîç­ìîæ­íîñòü ïðî­ñëà­âèòü­ñÿ. (3) Íî Ãàí­íè­áàë ñî ñâî­èì âîé­ñêîì, öåëûì è íåâðåäè­ìûì, ÷åòûð­íà­äöà­òûé ãîä äåð­æèò Èòà­ëèþ â îñà­äå — íå ïîêà­æåò­ñÿ ëè æàë­êîé òåáå òâîÿ ñëà­âà, åñëè ýòî­ãî âðà­ãà, ïðî­ëèâ­øå­ãî ñòîëü­êî êðî­âè, çàñòà­âèâ­øå­ãî íàñ ïðî­ëèòü ñòîëü­êî ñëåç, òû, êîí­ñóë, íå âûãî­íèøü èç Èòà­ëèè, íå çàâåð­øèøü âîé­íó è íå áóäåøü ÷òèì òàê æå, êàê Ãàé Ëóòà­öèé, çàâåð­øèâ­øèé ïåðâóþ âîé­íó127 ñ Êàð­ôà­ãå­íîì? (4) Ðàç­âå Ãàìèëü­êàð êàê âîæäü áûë ñòðàø­íåå Ãàí­íè­áà­ëà? Ðàç­âå òà âîé­íà áûëà ñòðàø­íåé ýòîé, ðàç­âå òà ïîáåäà áûëà ñëàâ­íåå è çíà­÷è­òåëü­íåå, ÷åì áóäåò ýòà, — òîëü­êî áû îäåð­æàòü åå â òâîå êîí­ñóëü­ñòâî! (5) Ðàç­âå ïðî­ãíàòü Ãàìèëü­êà­ðà èç Äðå­ïà­íà è ñ Ýðè­êà128 âàæ­íåå, ÷åì âûòåñ­íèòü ïóíèé­öåâ è Ãàí­íè­áà­ëà èç Èòà­ëèè? (6) È õîòÿ òû áîëü­øå äîðî­æèøü ñëà­âîé, êîòî­ðàÿ ó òåáÿ åñòü, ÷åì òîé, íà êîòî­ðóþ òîëü­êî íàäå­åøü­ñÿ, ÷òî òåáÿ áîëü­øå ïðî­ñëà­âèò: âûç­âî­ëå­íèå ëè Èñïà­íèè èëè Èòà­ëèè èç âîé­íû?

(7) Ãàí­íè­áàë åùå íå â òàêîì ïîëî­æå­íèè, ÷òîáû ìîæ­íî áûëî ïîâå­ðèòü, ÷òî ïðåä­ïî­÷è­òàþ­ùèé äðó­ãóþ âîé­íó ðóêî­âîä­ñò­âó­åò­ñÿ ïðå­çðå­íè­åì, à íå ñòðà­õîì. (8) À åñëè òû ñíà­ðÿ­æà­åøü­ñÿ íà âîé­íó ñ Ãàí­íè­áà­ëîì, çà÷åì òåáå òàêîé êðóæ­íîé ïóòü: ïåðå­ïðàâ­ëÿòü­ñÿ â Àôðè­êó, ðàñ­ñ÷è­òû­âàòü, ÷òî îí ïîñëå­äó­åò òóäà çà òîáîé? Ïî÷å­ìó òåáå íå èäòè íàïðÿ­ìèê: òóäà, ãäå Ãàí­íè­áàë ñåé­÷àñ, åñëè óæ òû ñòðå­ìèøü­ñÿ ê âåëè­êîé ñëà­âå çàâåð­øè­òå­ëÿ âîé­íû ñ Êàð­ôà­ãå­íîì? (9) Ýòî åñòå­ñòâåí­íî — ñïåð­âà çàùè­òèòü ñâîå, ïîòîì çàâî­å­âû­âàòü ÷óæîå. Äà áóäåò ìèð â Èòà­ëèè ðàíü­øå, ÷åì âîé­íà â Àôðè­êå, è ïóñòü ñòðàõ ñíà­÷à­ëà îòïó­ñòèò íàñ — ïîòîì ïîé­äåì óñòðà­øàòü äðó­ãèõ. (10) Åñëè îáå âîé­íû ìîæ­íî âåñòè ïîä òâî­èì âîäè­òåëü­ñò­âîì è ïðè òâî­èõ àóñïè­öè­ÿõ, ïîáåäè Ãàí­íè­áà­ëà çäåñü, à òàì áåðè Êàð­ôà­ãåí; åñëè âòî­ðàÿ èç ýòèõ ïîáåä è äîñòà­íåò­ñÿ íîâûì êîí­ñó­ëàì, òî ïåð­âàÿ áóäåò íå òîëü­êî ñëàâ­íåé è çíà­÷è­òåëü­íåå. Èìåí­íî îíà âûçî­âåò è ïîõîä íà Êàð­ôà­ãåí.

ñ.359 (11) Íå ãîâî­ðþ çäåñü î òîì, ÷òî êàçíå íå ïîä ñèëó ïðî­êîð­ìèòü äâà ðàç­íûõ âîé­ñêà: îäíî â Èòà­ëèè, äðó­ãîå â Àôðè­êå; (12) à òàê­æå î òîì, ÷òî íàì íè÷å­ãî íå îñòà­íåò­ñÿ íà ñîäåð­æà­íèå ôëîòà è ìû íå ñìî­æåì îáåñ­ïå­÷èòü ñåáÿ ïðî­äî­âîëü­ñò­âè­åì. Íî êòî æå îáìà­íû­âà­åò­ñÿ, êòî æå íå âèäèò íàäâè­ãàþ­ùåé­ñÿ îïàñ­íî­ñòè? Ïóá­ëèé Ëèöè­íèé áóäåò âîå­âàòü â Èòà­ëèè, Ïóá­ëèé Ñöè­ïè­îí — â Àôðè­êå. (13) Ëàä­íî, à åñëè — äà ñîõðà­íÿò íàñ âñå áîãè, ñòðàø­íî äàæå ñêà­çàòü, íî âåäü òî, ÷òî îäíà­æäû ñëó­÷è­ëîñü, ìîæåò îïÿòü ñëó­÷èòü­ñÿ — Ãàí­íè­áàë ïîáåäè­òå­ëåì äâè­íåò­ñÿ ê Ãîðî­äó, ÷òî æ íàì òîãäà âûçû­âàòü òåáÿ, êîí­ñó­ëà, èç Àôðè­êè, êàê Êâèí­òà Ôóëü­âèÿ èç Êàïóè?129 (14) À ìîæ­íî ëè ïîëî­æèòü­ñÿ íà âîåí­íîå ñ÷à­ñòüå â Àôðè­êå? Ñóäè íà ïðè­ìå­ðå òâî­èõ îòöà è äÿäè, ïîãèá­øèõ âìå­ñòå ñ âîé­ñêà­ìè çà êàêèå-íèáóäü òðèä­öàòü äíåé. (15) È ýòî — â ñòðàíå, ãäå çà íåñêîëü­êî ëåò îíè âåëè­êè­ìè ïîäâè­ãà­ìè íà ñóøå è íà ìîðå ïðî­ñëà­âè­ëè íà ÷óæ­áèíå è ðèì­ñêèé íàðîä, è âàøó ñåìüþ. (16) Ìíå íå õâà­òè­ëî áû äíÿ, ïîæå­ëàé ÿ èñ÷èñ­ëèòü öàðåé è ïîë­êî­âîä­öåâ, íåîñìîò­ðè­òåëü­íî âñòó­ïèâ­øèõ íà áåäó ñåáå è ñâî­èì âîé­ñêàì âî âðà­æå­ñêóþ çåì­ëþ. (17) Àôè­íÿíå, ëþäè áëà­ãî­ðà­çóì­íûå, áðî­ñè­ëè ñâîþ âîé­íó â Àòòè­êå è ïî ñîâå­òó þíî­øè130, òîæå äåÿ­òåëü­íî­ãî è çíàò­íî­ãî, îòïðà­âè­ëè â Ñèöè­ëèþ áîëü­øîé ôëîò è â îäíîé ìîð­ñêîé áèò­âå íàâåê íàä­ëî­ìè­ëè ñâîå öâå­òó­ùåå ãîñóäàð­ñòâî.

41. «Il­lud te mi­hi ig­nos­ce­re, P. Cor­ne­li, aequ­um erit, si, cum in me ip­so num­quam plu­ris fa­mam ho­mi­num quam rem pub­li­cam fe­ce­rim, ne tuam qui­dem glo­riam bo­no pub­li­co prae­po­nam. [2] Quam­quam, si aut bel­lum nul­lum in Ita­lia aut is hos­tis es­set ex quo vic­to ni­hil glo­riae quae­re­re­tur, qui te in Ita­lia re­ti­ne­ret, et­si id bo­no pub­li­co fa­ce­ret, si­mul cum bel­lo ma­te­riam glo­riae tuae is­se erep­tum vi­de­ri pos­set. [3] Cum ve­ro Han­ni­bal hos­tis in­co­lu­mi exer­ci­tu quar­tum de­ci­mum an­num Ita­liam ob­si­deat, pae­ni­te­bit te, P. Cor­ne­li, glo­riae tuae, si hos­tem eum qui tot fu­ne­rum, tot cla­dium no­bis cau­sa fuit, tu con­sul Ita­lia ex­pu­le­ris et, si­cut pe­nes C. Lu­ta­tium prio­ris Pu­ni­ci per­pet­ra­ti bel­li ti­tu­lus fuit, ita pe­nes te hui­us fue­rit? [4] Ni­si aut Ha­mil­car Han­ni­ba­li dux est prae­fe­run­dus aut il­lud bel­lum huic, aut vic­to­ria il­la maior cla­rior­que quam haec — mo­do con­tin­gat ut te con­su­le vin­ca­mus — fu­tu­ra est. [5] Ab Dre­pa­nis aut Ery­ce det­ra­xis­se Ha­mil­ca­rem quam Ita­lia ex­pu­lis­se Poe­nos at­que Han­ni­ba­lem ma­lis? [6] Ne tu qui­dem, et­si ma­gis par­tam quam spe­ra­tam glo­riam amplec­te­ris, His­pa­nia po­tius quam Ita­lia bel­lo li­be­ra­ta glo­ria­tus fue­ris.

[7] Non­dum is est Han­ni­bal, quem non ma­gis ti­muis­se vi­dea­tur quam con­tempsis­se qui aliud bel­lum ma­lue­rit. [8] Quin igi­tur ad hoc ac­cin­ge­ris nec per is­tos cir­cui­tus, ut, cum in Af­ri­cam traie­ce­ris, se­cu­tu­rum te il­luc Han­ni­ba­lem spe­res po­tius quam rec­to hinc iti­ne­re, ubi Han­ni­bal est, eo bel­lum in­ten­dis, si eg­re­giam is­tam pal­mam bel­li Pu­ni­ci pat­ra­ti pe­tis? [9] Hoc et na­tu­ra pri­us est, tua cum de­fen­de­ris, alie­na ire op­pug­na­tum. Pax an­te in Ita­lia quam bel­lum in Af­ri­ca sit, et no­bis pri­us de­ce­dat ti­mor quam ultro aliis in­fe­ra­tur. [10] Si ut­rum­que tuo duc­tu aus­pi­cio­que fie­ri po­test, Han­ni­ba­le hic vic­to, il­lic Car­tha­gi­nem ex­pug­na; si al­te­ra ut­ra vic­to­ria no­vis con­su­li­bus re­lin­quen­da est, prior cum maior cla­rior­que, tum cau­sa etiam in­se­quen­tis fue­rit. [11] Nam nunc qui­dem, prae­ter­quam quod et in Ita­lia et in Af­ri­ca duos di­ver­sos exer­ci­tus ale­re aera­rium non po­test, [12] prae­ter­quam quod un­de clas­ses tuea­mur, un­de com­mea­ti­bus prae­ben­dis suf­fi­cia­mus ni­hil re­li­qui est, quid? pe­ri­cu­li tan­dem quan­tum adea­tur quem fal­lit? P. Li­ci­nius in Ita­lia, P. Sci­pio bel­lum in Af­ri­ca ge­ret. [13] Quid? si — quod om­nes dei omen aver­tant et di­ce­re etiam re­for­mi­dat ani­mus, sed quae ac­ci­de­runt ac­ci­de­re pos­sunt — vic­tor Han­ni­bal ire ad ur­bem per­get, tum de­mum te con­su­lem ex Af­ri­ca, si­cut Q. Ful­vium a Ca­pua, ar­ces­se­mus? [14] Quid quod in Af­ri­ca quo­que Mars com­mu­nis bel­li erit? Do­mus ti­bi tua, pa­ter pat­ruus­que intra tri­gin­ta dies cum exer­ci­ti­bus cae­si do­cu­men­to sint, [15] ubi per ali­quot an­nos ma­xu­mis re­bus ter­ra ma­ri­que ge­ren­dis amplis­si­mum no­men apud ex­te­ras gen­tes po­pu­li Ro­ma­ni vestrae­que fa­mi­liae fe­ce­rant. [16] Dies me de­fi­ciat, si re­ges im­pe­ra­to­res­que te­me­re in hos­tium ter­ram transgres­sos cum ma­xi­mis cla­di­bus suis exer­ci­tuum­que suo­rum enu­me­ra­re ve­lim. [17] Athe­nien­ses, pru­den­tis­si­ma ci­vi­tas, bel­lo do­mi re­lic­to, auc­to­re aeque in­pig­ro ac no­bi­li iuve­ne mag­na clas­se in Si­ci­liam tra­mis­sa, una pug­na na­va­li flo­ren­tem rem pub­li­cam suam in per­pe­tuum adfli­xe­runt.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 127Â 241 ã. äî í. ý. (áèò­âîé ïðè Ýãàò­ñêèõ îñò­ðî­âàõ).
  • 128Ñð.: XXI, 10, 7 è ïðè­ìå÷. 39 ê êí. XXI. Äðå­ïàí (Äðå­ïà­íà, ñîâð. Òðà­ïà­íè) — ãàâàíü íà çàïàä­íîé îêî­íå÷­íî­ñòè Ñèöè­ëèè ê ñåâå­ðó îò Ëèëè­áåÿ, ó ïîä­íî­æüÿ ãîðû Ýðèê. Âî âðå­ìÿ Ïåð­âîé Ïóíè­÷å­ñêîé âîé­íû âàæ­íåé­øèé îïîð­íûé ïóíêò êàð­ôà­ãå­íÿí.  242 ã. äî í. ý. áûë çàõâà­÷åí Ãàåì Ëóòà­öè­åì Êàòó­ëîì è èñïîëü­çî­âàí êàê áàçà äëÿ ðåøàþ­ùå­ãî ñðà­æå­íèÿ ïðè Ýãàò­ñêèõ îñò­ðî­âàõ. Ñì.: Ïîëè­áèé, I, 58—63.
  • 129Ñð.: XXVI, 8—9.
  • 130Ðå÷ü èäåò îá Àëêè­âèà­äå è ñèöè­ëèé­ñêîé ýêñ­ïå­äè­öèè 415—413 ãã. äî í. ý. Ñì.: Ôóêèäèä, VI, 15 è äàëåå.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010223 1260010226 1260010229 1364002842 1364002843 1364002844