История Рима от основания города

Книга XXVIII, гл. 39

39. Tum Sa­gun­ti­no­rum le­ga­tos in se­na­tum intro­du­xit. Ex eis ma­xi­mus na­tu: «Et­si ni­hil ultra ma­lo­rum est, pat­res conscrip­ti, quam quod pas­si su­mus, ut ad ul­ti­mum fi­dem vo­bis praes­ta­re­mus, ta­men ea vestra me­ri­ta im­pe­ra­to­rum­que vestro­rum er­ga nos fue­runt ut nos cla­dium nostra­rum non pae­ni­teat. [2] Bel­lum prop­ter nos sus­ce­pis­tis, sus­cep­tum quar­tum de­ci­mum an­num tam per­ti­na­ci­ter ge­ri­tis ut sae­pe ad ul­ti­mum discri­men et ip­si ve­ne­ri­tis et po­pu­lum Car­tha­gi­nien­sem ad­du­xe­ri­tis. [3] Cum in Ita­lia tam at­rox bel­lum et Han­ni­ba­lem hos­tem ha­be­re­tis, con­su­lem cum exer­ci­tu in His­pa­niam ve­lut ad con­li­gen­das re­li­quias nauf­ra­gii nostri mi­sis­tis. [4] P. et Cn. Cor­ne­lii, ex quo in pro­vin­ciam ve­ne­runt, nul­lo tem­po­re des­ti­te­runt quae no­bis se­cun­da quae­que ad­ver­sa hos­ti­bus nostris es­sent fa­ce­re. [5] Iam om­nium pri­mum op­pi­dum no­bis res­ti­tue­runt; per om­nem His­pa­niam ci­ves nostros ve­num da­tos di­mis­sis qui con­qui­re­rent, ex ser­vi­tu­te in li­ber­ta­tem res­ti­tue­runt. [6] Cum iam pro­pe es­set ut op­ta­bi­lem ex mi­ser­ri­ma for­tu­nam ha­be­re­mus, P. et Cn. Cor­ne­lii im­pe­ra­to­res vestri luc­tuo­sius no­bis pro­pe quam vo­bis pe­rie­runt.

[7] Tum ve­ro ad hoc ret­rac­ti ex dis­tan­ti­bus lo­cis in se­dem an­ti­quam vi­de­ba­mur ut ite­rum pe­ri­re­mus et al­te­rum ex­ci­dium pat­riae vi­de­re­mus — [8] nec ad per­ni­ciem nostram Car­tha­gi­nien­si uti­que aut du­ce aut exer­ci­tu opus es­se; ab Tur­du­lis nos, ve­ter­ri­mis hos­ti­bus, qui prio­ris quo­que ex­ci­dii cau­sa no­bis fue­rant, exstin­gui pos­se — [9] cum ex inspe­ra­to re­pen­te mi­sis­tis no­bis hunc P. Sci­pio­nem, quem for­tu­na­tis­si­mi om­nium Sa­gun­ti­no­rum vi­de­mur, quia con­su­lem dec­la­ra­tum vi­de­mus ac vi­dis­se nos ci­vi­bus nostris re­nun­tia­tu­ri su­mus, spem, opem, sa­lu­tem nostram; [10] qui cum plu­ri­mas hos­tium vestro­rum ce­pis­set in His­pa­nia ur­bes, ubi­que ex cap­to­rum nu­me­ro excre­tos Sa­gun­ti­nos in pat­riam re­mi­sit; [11] postre­mo Tur­de­ta­niam, adeo in­fes­tam no­bis ut il­la gen­te in­co­lu­mi sta­re Sa­gun­tum non pos­set, ita bel­lo adfli­xit ut non mo­do no­bis, sed — ab­sit ver­bo in­vi­dia — ne pos­te­ris qui­dem ti­men­da nostris es­set. [12] De­le­tam ur­bem cer­ni­mus eorum quo­rum in gra­tiam Sa­gun­tum de­le­ve­rat Han­ni­bal; vec­ti­gal ex ag­ro eorum ca­pi­mus, quod no­bis non fruc­tu iucun­dius est quam ul­tio­ne. [13] Ob haec, qui­bus maio­ra nec spe­ra­re nec op­ta­re ab dis im­mor­ta­li­bus po­te­ra­mus, gra­tias ac­tum nos de­cem le­ga­tos Sa­gun­ti­nus se­na­tus po­pu­lus­que ad vos mi­sit, [14] si­mul gra­tu­la­tum, quod ita res per hos an­nos in His­pa­nia at­que Ita­lia ges­sis­tis ut His­pa­niam non Hi­be­ro am­ne te­nus, sed qua ter­ra­rum ul­ti­mas fi­nit Ocea­nus, do­mi­tam ar­mis ha­bea­tis, Ita­liae, ni­si qua­te­nus val­lum castro­rum cin­git, ni­hil re­li­que­ri­tis Poe­no. [15] Iovi op­ti­mo ma­xi­mo, prae­si­di Ca­pi­to­li­nae ar­cis, non gra­tes tan­tum ob haec age­re ius­si su­mus, sed do­num hoc etiam, si vos per­mit­te­re­tis, co­ro­nam auream in Ca­pi­to­lium vic­to­riae er­go fer­re. [16] Id uti per­mit­ta­tis quae­su­mus, uti­que, si vo­bis ita vi­de­tur, quae no­bis im­pe­ra­to­res vestri com­mo­da tri­bue­runt, ea ra­ta at­que per­pe­tua auc­to­ri­ta­te vestra fa­cia­tis».

[17] Se­na­tus le­ga­tis Sa­gun­ti­nis res­pon­dit et di­ru­tum et res­ti­tu­tum Sa­gun­tum fi­dei so­cia­lis ut­rim­que ser­va­tae do­cu­men­tum om­ni­bus gen­ti­bus fo­re; [18] suos im­pe­ra­to­res rec­te et or­di­ne et ex vo­lun­ta­te se­na­tus fe­cis­se, quod Sa­gun­tum res­ti­tue­rint ci­ves­que Sa­gun­ti­nos ser­vi­tio exe­me­rint; quae­que alia eis be­nig­ne fe­ce­rint, ea se­na­tum ita vo­luis­se fie­ri; do­num per­mit­te­re ut in Ca­pi­to­lio po­ne­rent. [19] Lo­cus in­de lau­tia­que le­ga­tis prae­be­ri ius­sa, et mu­ne­ris er­go in sin­gu­los da­ri ne mi­nus de­na mi­lia aeris. [20] Le­ga­tio­nes dein­de ce­te­rae in se­na­tum intro­duc­tae audi­tae­que. [21] Et pe­ten­ti­bus Sa­gun­ti­nis ut, qua­te­nus tu­to pos­sent, Ita­liam spec­ta­tum irent, du­ces da­ti lit­te­rae­que per op­pi­da mis­sae ut His­pa­nos co­mi­ter ac­ci­pe­rent. [22] Tum de re pub­li­ca, de exer­ci­ti­bus scri­ben­dis, de pro­vin­ciis re­la­tum.