Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
43. (1) È ðå÷ü, çàðàíåå ïðèãîòîâëåííàÿ íà ýòîò ñëó÷àé, è âëèÿíèå Ôàáèÿ, è äàâíî óòâåðäèâøååñÿ óáåæäåíèå â åãî áëàãîðàçóìèè ïîäåéñòâîâàëè íà ìíîãèõ ñåíàòîðîâ, îñîáåííî íà ñòàðåéøèõ; áîëüøèíñòâî îäîáðÿëî ïðîíèöàòåëüíîñòü ñòàðöà, à íå äåðçêèå íàìåðåíèÿ ãîðÿ÷åãî þíîøè. Òóò Ñöèïèîí, ãîâîðÿò, íà÷àë òàê: (2) «Êâèíò Ôàáèé â íà÷àëå ñâîåé ðå÷è, îòöû-ñåíàòîðû, ñàì óïîìÿíóë, ÷òî åãî ìîæíî çàïîäîçðèòü â çàâèñòè è íåäîáðîæåëàòåëüñòâå. (3) ß-òî íå îñìåëèëñÿ áû âîçâåñòè ïîäîáíîå îáâèíåíèå íà òàêîãî ìóæà, íî îíî íàçâàíî è íå âïîëíå îïðîâåðãíóòî — íåñîâåðøåíñòâî ëè ðå÷è òîìó âèíîé èëè ñóòü äåëà. (4) Êâèíò Ôàáèé, æåëàÿ ñíÿòü ñ ñåáÿ îáâèíåíèå â çàâèñòè, òàê ïðåâîçíåñ ñâîè äîëæíîñòè, ñëàâó ñâîèõ ïîäâèãîâ, ñëîâíî ìíå óãðîæàåò ñîïåðíè÷åñòâî ÷åëîâåêà íè÷òîæíîãî, à íå âîçâûøàþùåãîñÿ íàä âñåìè (íå ñêðûâàþ, ÷òî è ÿ ñòðåìëþñü ê ýòîìó), êîòîðûé íå õî÷åò, ÷òîáû ìåíÿ ñ íèì ðàâíÿëè. (5) Ôàáèé èçîáðàçèë ñåáÿ ñòàðöåì, âñå óæå ñîâåðøèâøèì, à ìåíÿ þíöîì, íå äîñòèãøèì âîçðàñòà åãî ñûíà. Íî ðàçâå ñðîê ÷åëîâå÷åñêîé æèçíè ñòàâèò ïðåäåë æàæäå ñëàâû, ðàçâå ñàìàÿ âåëèêàÿ ñëàâà íå òà, ÷òî æèâåò â ïàìÿòè ïîòîìêîâ? (6) Ìíå èçâåñòíî, ÷òî âåëèêèì ëþäÿì ñëó÷àåòñÿ ñðàâíèâàòü ñåáÿ íå òîëüêî ñ ñîâðåìåííèêàìè, íî è ñî çíàìåíèòûìè ìóæàìè âñåõ âðåìåí. (7) ß îòíþäü íå ñêðûâàþ, Ôàáèé, ÷òî õî÷ó íå òîëüêî ïðîñëàâèòüñÿ, êàê òû; ÿ õî÷ó — íå ãíåâàéñÿ — áîëüøåé ñëàâû. (8) Íå íàäî æåëàòü, ÷òîáû ãðàæäàí íå õóæå íàñ (òåáÿ ëè, ìåíÿ ëè) áîëüøå íå ïîÿâëÿëîñü, — âåäü ýòî çíà÷èëî áû õîòåòü âðåäà íå òîëüêî òîìó, êîìó òû çàâèäóåøü, íî è ãîñóäàðñòâó, è, ìîæíî ñêàçàòü, ÷óòü ëè íå âñåìó ðîäó ëþäñêîìó. (9) Ôàáèé íàïîìíèë î òîì, êàêîé îïàñíîñòè ÿ áûëî ïîäâåðãñÿ, ïåðåïðàâèâøèñü â Àôðèêó: îí, âèäèìî, îáåñïîêîåí íå òîëüêî ñóäüáîé ãîñóäàðñòâà è âîéñêà, íî è ìîåé ñîáñòâåííîé. (10) Îòêóäà ýòà íåîæèäàííàÿ çàáîòà? Êîãäà ìîé îòåö è äÿäÿ áûëè óáèòû, ñ.362 êîãäà îáà èõ âîéñêà ïî÷òè ïîëíîñòüþ áûëè èñòðåáëåíû, êîãäà ìû ïîòåðÿëè Èñïàíèþ è ÷åòûðå âîéñêà ïóíèéöåâ ñ èõ ÷åòûðüìÿ âîæäÿìè ñèëîé îðóæèÿ äåðæàëè âñþ åå â ñòðàõå, (11) êîãäà èñêàëè êîìàíäóþùåãî è, êðîìå ìåíÿ, íèêîãî íå íàøëè (íèêòî íå îñìåëèëñÿ ïðèòÿçàòü íà ýòó äîëæíîñòü136), êîãäà ìåíÿ, äâàäöàòè÷åòûðåõëåòíåãî þíîøó, ðèìñêèé íàðîä îáëåê âîåííîé âëàñòüþ — (12) òîãäà ïî÷åìó íèêòî íå âñïîìèíàë î ìîåì âîçðàñòå, ìîùè âðàãîâ, òðóäíîñòÿõ âîéíû, íåäàâíåé ãèáåëè ìîèõ îòöà è äÿäè? (13) Ðàçâå ìû ñåé÷àñ â Àôðèêå ïîòåðïåëè ïîðàæåíèå, äà åùå è áîëüøåå, ÷åì òîãäà â Èñïàíèè? Ðàçâå ñåé÷àñ â Àôðèêå áîëüøå âîéñê, è ïðåäâîäèòåëåé ó íèõ áîëüøå, è îíè ëó÷øå, ÷åì òîãäà â Èñïàíèè? Ðàçâå ìîé âîçðàñò áûë òîãäà áîëåå çðåëûì, ÷òîáû âåñòè âîéíó? (14) Èëè âîåâàòü ñ êàðôàãåíÿíàìè óäîáíåé â Èñïàíèè, ÷åì â Àôðèêå? À òåïåðü, ïîñëå òîãî êàê ÷åòûðå ïóíèéñêèõ âîéñêà ðàçáèòû íàãîëîâó, ïîñëå òîãî êàê ñòîëüêî ãîðîäîâ çàõâà÷åíî ñèëîé èëè ïîä÷èíåíî ñòðàõîì, ïîñëå òîãî êàê âñå — âïëîòü äî Îêåàíà — óêðîùåíû: ñòîëüêî öàðüêîâ, ñòîëüêî äèêèõ ïëåìåí; (15) ïîñëå òîãî êàê âñÿ Èñïàíèÿ âîçâðàùåíà íàì è ïîëíîñòüþ çàìèðåíà — òåïåðü ëåãêî ïðèíèæàòü ñîâåðøåííîå ìíîþ. (16) È åé-åé, åñëè ÿ âåðíóñü èç Àôðèêè ïîáåäèòåëåì, áóäåò ñòîëü æå ëåãêî ïðåäñòàâèòü íè÷òîæíûìè òå æå ñàìûå òðóäíîñòè è îïàñíîñòè, êàêèå ñåé÷àñ, ÷òîáû óäåðæàòü ìåíÿ, èçîáðàæåíû ïðåóâåëè÷åííî ãðîçíûìè. (17) Ôàáèé ãîâîðèò, ÷òî ê Àôðèêå íå ïîäîéòè, ÷òî òàì íåò íè îäíîé äîñòóïíîé ãàâàíè. Îí âñïîìèíàåò î Ìàðêå Àòèëèè, êîòîðûé â Àôðèêå áûë âçÿò â ïëåí. Äà ðàçâå îí ñðàçó êàê âûñàäèëñÿ, òàê è ïîòåðïåë ïîðàæåíèå? Ôàáèé çàáûë, ÷òî äëÿ ýòîãî æå çëîñ÷àñòíîãî âîåíà÷àëüíèêà ãàâàíè â Àôðèêå áûëè îòêðûòû, ÷òî ïåðâûé ãîä îí âîåâàë ïðåâîñõîäíî è êàðôàãåíñêèå-òî ïîëêîâîäöû137, åñëè óæ ãîâîðèòü î íèõ, åãî òàê è íå ïîáåäèëè. (18) Òàê ÷òî ýòèì ïðèìåðîì ìåíÿ òû íå íàïóãàåøü. Åñëè áû â ýòó âîéíó, à íå â ïðåäûäóùóþ, åñëè áû íûíå, à íå ñîðîê ëåò íàçàä138 ìû ïîòåðïåëè ýòî ïîðàæåíèå, òî ìåíüøå ëè áûëî áû ñìûñëà ïåðåïðàâëÿòüñÿ ìíå â Àôðèêó ïîñëå ïëåíåíèÿ Ðåãóëà, ÷åì â Èñïàíèþ ïîñëå ãèáåëè Ñöèïèîíîâ? (19) Èëè Êñàíòèïï, ëàêåäåìîíÿíèí139, ðîäèëñÿ íà ñ÷àñòüå Êàðôàãåíó, à ÿ íå íà ñ÷àñòüå ñâîåé ðîäèíå? Òàêîãî ÿ íå ïîòåðïëþ, è ìîÿ óâåðåííîñòü âîçðàñòàåò, êîãäà ÿ âèæó, êàê ìíîãî çíà÷èò äîáëåñòü îäíîãî-åäèíñòâåííîãî ÷åëîâåêà. (20) Äà, íàäî åùå ïîñëóøàòü è ïðî àôèíÿí, ëåãêîìûñëåííî ïåðåïðàâèâøèõñÿ â Ñèöèëèþ, çàáûâ î âîéíå ó ñåáÿ íà ðîäèíå. (21) À ïî÷åìó, ðàç óæ åñòü âðåìÿ íà ãðå÷åñêèå ðîññêàçíè, íå âñïîìíèøü òû î ñèðàêóçñêîì öàðå Àãàôîêëå? Êîãäà Ñèöèëèÿ èññòðàäàëàñü îò äîëãîé âîéíû ñ Êàðôàãåíîì, îí ïåðåïðàâèëñÿ â òó ñàìóþ Àôðèêó è ïåðåíåñ âîéíó òóäà, îòêóäà îí ïðèøëà140. |
43. Cum oratione ad tempus parata Fabius, tum auctoritate et inveterata prudentiae fama magnam partem senatus et seniores maxime cum movisset, pluresque consilium senis quam animum adulescentis ferocem laudarent, Scipio ita locutus fertur: [2] «Et ipse Q. Fabius principio orationis, patres conscripti, commemoravit in sententia sua posse obtrectationem suspectam esse; [3] cuius ego rei non tam ipse ausim tantum virum insimulare quam ea suspicio, vitio orationis an rei, haud sane purgata est. [4] Sic enim honores suos et famam rerum gestarum extulit verbis ad exstinguendum invidiae crimen tamquam mihi ab infimo quoque periculum sit ne mecum aemuletur, et non ab eo qui, quia super ceteros excellat, quo me quoque niti non dissimulo, me sibi aequari nolit. [5] Sic senem se perfunctumque et me infra aetatem fili etiam sui posuit tamquam non longius quam quantum vitae humanae spatium est cupiditas gloriae extendatur maximaque pars eius in memoriam ac posteritatem promineat. [6] Maximo cuique id accidere animo certum habeo ut se non cum praesentibus modo, sed cum omnis aevi claris viris comparent. [7] Equidem haud dissimulo me tuas, Q. Fabi, laudes non adsequi solum velle, sed — bona venia tua dixerim — si possim, etiam exsuperare. [8] Illud nec tibi in me nec mihi in minoribus natu animi sit ut nolimus quemquam nostri similem evadere civem; id enim non eorum modo quibus inviderimus, sed rei publicae et paene omnis generis humani detrimentum sit. [9] Commemoravit quantum essem periculi aditurus, si in Africam traicerem, ut meam quoque, non solum rei publicae et exercitus vicem videretur sollicitus. [10] Unde haec repente cura de me exorta? Cum pater patruusque meus interfecti, cum duo exercitus eorum prope occidione occisi essent, cum amissae Hispaniae, cum quattuor exercitus Poenorum quattuorque duces omnia metu armisque tenerent, [11] cum quaesitus ad id bellum imperator nemo se ostenderet praeter me, nemo profiteri nomen ausus esset, cum mihi quattuor et viginti annos nato detulisset imperium populus Romanus, [12] quid ita tum nemo aetatem meam, vim hostium, difficultatem belli, patris patruique recentem cladem commemorabat? Utrum maior aliqua nunc in Africa calamitas accepta est quam tunc in Hispania erat? [13] An maiores nunc sunt exercitus in Africa et duces plures melioresque quam tunc in Hispania fuerunt? An aetas mea tunc maturior bello gerendo fuit quam nunc est? [14] An cum Carthaginiensi hoste in Hispania quam in Africa bellum geri aptius est? Facile est post fusos fugatosque quattuor exercitus Punicos, post tot urbes vi captas aut metu subactas in dicionem, [15] post perdomita omnia usque ad Oceanum, tot regulos, tot saevas gentes, post receptam totam Hispaniam ita ut vestigium belli nullum reliquum sit, elevare meas res gestas, [16] tam hercule quam, si victor ex Africa redierim, ea ipsa elevare quae nunc retinendi mei causa, ut terribilia eadem videantur, verbis extolluntur. [17] Negat aditum esse in Africam, negat ullos patere portus. M. Atilium captum in Africa commemorat, tamquam M. Atilius primo accessu ad Africam offenderit, neque recordatur illi ipsi tam infelici imperatori patuisse tamen portus Africae, et res egregie primo anno gessisse et, quantum ad Carthaginienses duces adtinet, invictum ad ultimum permansisse. [18] Nihil igitur me isto exemplo terrueris. Si hoc bello, non priore, si nuper et non annis ante quadraginta ista clades accepta foret, qui ego minus in Africam Regulo capto quam Scipionibus occisis in Hispaniam traicerem? [19] Nec felicius Xanthippum Lacedaemonium Carthagini quam me patriae meae sinerem natum esse, cresceretque mihi ex eo ipso fiducia quod possit in hominis unius virtute tantum momenti esse. [20] At etiam Athenienses audiendi sunt, temere in Siciliam omisso domi bello transgressi. [21] Cur ergo, quoniam Graecas fabulas enarrare vacat, non Agathoclem potius Syracusanum regem, cum diu Sicilia Punico bello ureretur, transgressum in hanc eandem Africam avertisse eo bellum unde venerat refers? |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß