История Рима от основания города

Книга XXIX, гл. 18

18. «Unum est de quo no­mi­na­tim et nos que­ri re­li­gio in­fi­xa ani­mis co­gat et vos audi­re et ex­sol­ve­re rem pub­li­cam vestram re­li­gio­ne, si ita vo­bis vi­de­bi­tur, ve­li­mus, pat­res conscrip­ti. [2] Vi­di­mus enim cum quan­ta cae­ri­mo­nia non vestros so­lum co­la­tis deos, sed etiam ex­ter­nos ac­ci­pia­tis. [3] Fa­num est apud nos Pro­ser­pi­nae, de cui­us sancti­ta­te templi cre­do ali­quam fa­mam ad vos per­ve­nis­se Pyrrhi bel­lo, [4] qui cum ex Si­ci­lia re­diens Loc­ros clas­se prae­ter­ve­he­re­tur, in­ter alia foe­da quae prop­ter fi­dem er­ga vos in ci­vi­ta­tem nostram fa­ci­no­ra edi­dit, then­sau­ros quo­que Pro­ser­pi­nae in­tac­tos ad eam diem spo­lia­vit; at­que ita pe­cu­nia in na­ves in­po­si­ta, ip­se ter­ra est pro­fec­tus. [5] Quid er­go eve­nit, pat­res conscrip­ti? Clas­sis pos­te­ro die foe­dis­si­ma tem­pes­ta­te la­ce­ra­ta, om­nes­que na­ves quae sac­ram pe­cu­niam ha­bue­runt in li­to­ra nostra eiec­tae sunt. [6] Qua tan­ta cla­de edoc­tus tan­dem deos es­se, su­per­bis­si­mus rex pe­cu­niam om­nem con­qui­si­tam in then­sau­ros Pro­ser­pi­nae re­fer­ri ius­sit. Nec ta­men il­li um­quam pos­tea pros­pe­ri quic­quam eve­nit, pul­sus­que Ita­lia ig­no­bi­li at­que in­ho­nes­ta mor­te te­me­re noc­te ingres­sus Ar­gos oc­cu­buit. [7] Haec cum audis­set le­ga­tus ves­ter tri­bu­ni­que mi­li­tum et mil­le alia quae non augen­dae re­li­gio­nis cau­sa, sed prae­sen­ti deae nu­mi­ne sae­pe con­per­ta no­bis maio­ri­bus­que nostris re­fe­re­ban­tur, [8] ausi sunt ni­hi­lo mi­nus sac­ri­le­gas ad­mo­ve­re ma­nus in­tac­tis il­lis then­sau­ris et ne­fan­da prae­da se ip­sos ac do­mos con­ta­mi­na­re suas et mi­li­tes vestros. [9] Qui­bus, per vos fi­dem vestram, pat­res conscrip­ti, pri­us­quam eorum sce­lus ex­pie­tis ne­que in Ita­lia ne­que in Af­ri­ca quic­quam rei ges­se­ri­tis, ne quod pia­cu­li com­mi­se­runt non suo so­lum san­gui­ne sed etiam pub­li­ca cla­de luant.

[10] Quam­quam ne nunc qui­dem, pat­res conscrip­ti, aut in du­ci­bus aut in mi­li­ti­bus vestris ces­sat ira deae. Ali­quo­tiens iam in­ter se sig­nis con­la­tis con­cu­cur­re­runt; dux al­te­rius par­tis Ple­mi­nius, al­te­rius duo tri­bu­ni mi­li­tum erant. Non ac­rius cum Car­tha­gi­nien­si­bus quam in­ter se ip­si fer­ro di­mi­ca­ve­runt, [11] prae­buis­sentque oc­ca­sio­nem fu­ro­re suo Loc­ros re­ci­pien­di Han­ni­ba­li, ni­si ac­ci­tus ab no­bis Sci­pio in­ter­ve­nis­set. [12] At her­cu­le mi­li­tes con­tac­tos sac­ri­le­gio fu­ror agi­tat; in du­ci­bus ip­sis pu­nien­dis nul­lum deae nu­men ap­pa­ruit. Im­mo ibi prae­sens ma­xi­me fuit. [13] Vir­gis cae­si tri­bu­ni ab le­ga­to sunt; le­ga­tus dein­de in­si­diis tri­bu­no­rum in­ter­cep­tus, prae­ter­quam quod to­to cor­po­re la­ce­ra­tus, na­so quo­que auri­bus­que de­ci­sis ex­san­guis est re­lic­tus; [14] rec­rea­tus dein le­ga­tus ex vol­ne­ri­bus tri­bu­nos mi­li­tum in vincla co­niec­tos, dein ver­be­ra­tos ser­vi­li­bus­que om­ni­bus suppli­ciis cru­cia­tos oc­ci­dit, mor­tuos dein­de pro­hi­buit se­pe­li­ri.

[15] Has dea poe­nas a templi sui spo­lia­to­ri­bus ha­bet, nec an­te de­si­net om­ni­bus eos agi­ta­re fu­riis quam re­po­si­ta sac­ra pe­cu­nia in then­sau­ris fue­rit. [16] Maio­res quon­dam nostri gra­vi Cro­to­nien­sium bel­lo, quia extra ur­bem templum est, transfer­re in ur­bem eam pe­cu­niam vo­lue­runt. Noc­tu audi­ta ex de­lub­ro vox est: absti­ne­rent ma­nus; deam sua templa de­fen­su­ram. [17] Quia mo­ven­di in­de then­sau­ros re­li­gio in­cus­sa erat, mu­ro cir­cum­da­re templum vo­lue­runt. Ad ali­quan­tum iam al­ti­tu­di­nis ex­ci­ta­ta erant moe­nia cum su­bi­to con­lap­sa rui­na sunt. [18] Sed et nunc et tunc et sae­pe alias dea suam se­dem suum­que templum aut tu­ta­ta est aut a vio­la­to­ri­bus gra­via pia­cu­la exe­git; nostras iniu­rias nec po­test nec pos­sit ali­us ul­cis­ci quam vos, pat­res conscrip­ti. [19] Ad vos vestram­que fi­dem suppli­ces con­fu­gi­mus. Ni­hil nostra in­te­rest ut­rum sub il­lo le­ga­to, sub il­lo prae­si­dio Loc­ros es­se si­na­tis, an ira­to Han­ni­ba­li et Poe­nis ad suppli­cium de­da­tis. Non pos­tu­la­mus ut ex­templo no­bis, ut de ab­sen­te, ut in­dic­ta cau­sa cre­da­tis; ve­niat, co­ram ip­se audiat, ip­se di­luat. [20] Si quic­quam sce­le­ris quod ho­mo in ho­mi­nes ede­re po­test in nos prae­ter­mi­sit, non re­cu­sa­mus quin et nos om­nia eadem ite­rum, si pa­ti pos­su­mus, pa­tia­mur, et il­le om­ni di­vi­no hu­ma­no­que li­be­ra­tur sce­le­re».