История Рима от основания города

Книга XXX, гл. 30

30. Sum­mo­tis pa­ri spa­tio ar­ma­tis, cum sin­gu­lis in­terpre­ti­bus congres­si sunt, non suae mo­do aeta­tis ma­xi­mi du­ces, sed om­nis an­te se me­mo­riae, om­nium gen­tium cui­li­bet re­gum im­pe­ra­to­rum­ve pa­res. [2] Pau­lis­per al­ter al­te­rius conspec­tu, ad­mi­ra­tio­ne mu­tua pro­pe at­to­ni­ti, con­ti­cue­re. Tum Han­ni­bal prior: [3] «Si hoc ita fa­to da­tum erat, ut qui pri­mus bel­lum in­tu­li po­pu­lo Ro­ma­no qui­que to­tiens pro­pe in ma­ni­bus vic­to­riam ha­bui, is ultro ad pa­cem pe­ten­dam ve­ni­rem, lae­tor te mi­hi sor­te po­tis­si­mum da­tum a quo pe­te­rem. [4] Ti­bi quo­que in­ter mul­ta eg­re­gia non in ul­ti­mis lau­dum hoc fue­rit, Han­ni­ba­lem, cui tot de Ro­ma­nis du­ci­bus vic­to­riam di de­dis­sent, ti­bi ces­sis­se, te­que huic bel­lo, vestris pri­us quam nostris cla­di­bus in­sig­ni, fi­nem im­po­suis­se. [5] Hoc quo­que lu­dib­rium ca­sus edi­de­rit for­tu­na, ut, cum pat­re tuo con­su­le ce­pe­rim ar­ma, cum eodem pri­mum Ro­ma­no im­pe­ra­to­re sig­na con­tu­le­rim, ad fi­lium eius iner­mis ad pa­cem pe­ten­dam ve­niam. [6] Op­ti­mum qui­dem fue­rat eam pat­ri­bus nostris men­tem da­tam ab dis es­se ut et vos Ita­liae et nos Af­ri­cae im­pe­rio con­ten­ti es­se­mus; [7] ne­que enim ne vo­bis qui­dem Si­ci­lia ac Sar­di­nia sa­tis dig­na pre­tia sunt pro tot clas­si­bus, tot exer­ci­ti­bus, tot tam eg­re­giis amis­sis du­ci­bus. Sed prae­te­ri­ta ma­gis rep­re­hen­di pos­sunt quam cor­ri­gi. [8] Ita alie­na ad­pe­ti­vi­mus ut de nostris di­mi­ca­re­mus, nec in Ita­lia so­lum no­bis bel­lum, vo­bis in Af­ri­ca es­set, sed et vos in por­tis vestris pro­pe ac moe­ni­bus sig­na ar­ma­que hos­tium vi­dis­tis et nos ab Car­tha­gi­ne fre­mi­tum castro­rum Ro­ma­no­rum exau­di­mus. [9] Quod igi­tur nos ma­xi­me abo­mi­na­re­mur, vos an­te om­nia op­ta­re­tis, in me­lio­re vestra for­tu­na de pa­ce agi­tur. Agi­mus ei quo­rum et ma­xi­me in­te­rest pa­cem es­se, et qui quod­cum­que ege­ri­mus, ra­tum ci­vi­ta­tes nostrae ha­bi­tu­rae sunt. Ani­mo tan­tum no­bis opus est non ab­hor­ren­te a quie­tis con­si­liis.

[10] Quod ad me at­ti­net, iam aetas se­nem in pat­riam re­ver­ten­tem, un­de puer pro­fec­tus sum, iam se­cun­dae, iam ad­ver­sae res ita eru­die­runt ut ra­tio­nem se­qui quam for­tu­nam ma­lim; [11] tuam et adu­les­cen­tiam et per­pe­tuam fe­li­ci­ta­tem, fe­ro­cio­ra ut­ra­que quam quie­tis opus est con­si­liis, me­tuo. Non te­me­re in­cer­ta ca­suum re­pu­tat quem for­tu­na num­quam de­ce­pit. [12] Quod ego fui ad Tra­su­men­num, ad Can­nas, id tu ho­die es. Vix­dum mi­li­ta­ri aeta­te im­pe­rio ac­cep­to om­nia auda­cis­si­me in­ci­pien­tem nus­quam fe­fel­lit for­tu­na. [13] Pat­ris et pat­rui per­se­cu­tus mor­tem ex ca­la­mi­ta­te vestrae do­mus de­cus in­sig­ne vir­tu­tis pie­ta­tis­que exi­miae ce­pis­ti; amis­sas His­pa­nias re­ci­pe­ras­ti quat­tuor in­de Pu­ni­cis exer­ci­ti­bus pul­sis; [14] con­sul crea­tus, cum ce­te­ris ad tu­tan­dam Ita­liam pa­rum ani­mi es­set, transgres­sus in Af­ri­cam, duo­bus hic exer­ci­ti­bus cae­sis, bi­nis eadem ho­ra cap­tis si­mul in­cen­sis­que castris, Sypha­ce po­ten­tis­si­mo re­ge cap­to, tot ur­bi­bus reg­ni eius, tot nostri im­pe­rii erep­tis, me sex­tum de­ci­mum iam an­num hae­ren­tem in pos­ses­sio­ne Ita­liae det­ra­xis­ti. [15] Po­test vic­to­riam mal­le quam pa­cem ani­mus. No­vi spi­ri­tus mag­nos ma­gis quam uti­les; et mi­hi ta­lis ali­quan­do for­tu­na ad­ful­sit. [16] Quod­si in se­cun­dis re­bus bo­nam quo­que men­tem da­rent dei, non ea so­lum quae eve­nis­sent, sed etiam ea quae eve­ni­re pos­sent re­pu­ta­re­mus. Ut om­nium ob­li­vis­ca­ris alio­rum, sa­tis ego do­cu­men­ti in om­nes ca­sus sum, [17] quem, mo­do castris in­ter Anie­nem at­que ur­bem vestram po­si­tis sig­na in­fe­ren­tem ac iam pro­pe scan­den­tem moe­nia Ro­ma­na, hic cer­nas duo­bus frat­ri­bus, for­tis­si­mis vi­ris, cla­ris­si­mis im­pe­ra­to­ri­bus or­ba­tum an­te moe­nia pro­pe ob­ses­sae pat­riae qui­bus ter­rui vestram ur­bem, ea pro mea dep­re­can­tem.

[18] Ma­xi­mae cui­que for­tu­nae mi­ni­me cre­den­dum est. In bo­nis tuis re­bus, nostris du­biis, ti­bi ampla ac spe­cio­sa dan­ti est pax, no­bis pe­ten­ti­bus ma­gis ne­ces­sa­ria quam ho­nes­ta. [19] Me­lior tu­tior­que est cer­ta pax quam spe­ra­ta vic­to­ria; haec in tua, il­la in deo­rum ma­nu est. Ne tot an­no­rum fe­li­ci­ta­tem in uni­us ho­rae de­de­ris discri­men. [20] Cum tuas vi­res, tum vim For­tu­nae Mar­tem­que bel­li com­mu­nem pro­po­ne ani­mo. Ut­rim­que fer­rum, ut­rim­que cor­po­ra hu­ma­na erunt; nus­quam mi­nus quam in bel­lo even­tus res­pon­dent. [21] Non tan­tum ad id quod da­ta pa­ce iam ha­be­re po­tes, si proe­lio vin­cas, glo­riae adie­ce­ris, quan­tum dempse­ris, si quid ad­ver­si eve­niat. Si­mul par­ta ac spe­ra­ta de­co­ra uni­us ho­rae for­tu­na ever­te­re po­test. [22] Om­nia in pa­ce iun­gen­da tuae po­tes­ta­tis sunt, P. Cor­ne­li; tunc ea ha­ben­da for­tu­na erit quam di de­de­rint. [23] In­ter pau­ca fe­li­ci­ta­tis vir­tu­tis­que exempla M. Ati­lius quon­dam in hac eadem ter­ra fuis­set, si vic­tor pa­cem pe­ten­ti­bus de­dis­set pat­ri­bus nostris; sed non sta­tuen­do fe­li­ci­ta­ti mo­dum nec co­hi­ben­do ef­fe­ren­tem se for­tu­nam, quan­to al­tius ela­tus erat, eo foe­dius con­ruit.

[24] Est qui­dem eius qui dat, non qui pe­tit, con­di­cio­nes di­ce­re pa­cis; sed for­si­tan non in­dig­ni si­mus qui no­bis­met ip­si mul­tam in­ro­ge­mus. [25] Non re­cu­sa­mus quin om­nia prop­ter quae ad bel­lum itum est vestra sint, Si­ci­lia, Sar­di­nia, His­pa­nia, quid­quid in­su­la­rum to­to in­ter Af­ri­cam Ita­liam­que con­ti­ne­tur ma­ri. [26] Car­tha­gi­nien­ses inclu­si Af­ri­cae li­to­ri­bus vos, quan­do ita dis pla­cuit, ex­ter­na etiam ter­ra ma­ri­que vi­dea­mus re­gen­tes im­pe­rio. [27] Haud ne­ga­ve­rim prop­ter non ni­mis sin­ce­re pe­ti­tam aut exspec­ta­tam nu­per pa­cem sus­pec­tam es­se vo­bis Pu­ni­cam fi­dem. Mul­tum per quos pe­ti­ta sit ad fi­dem tuen­dae pa­cis per­ti­net, Sci­pio. [28] Vestri quo­que, ut audio, pat­res non ni­hil etiam ob hoc, quia pa­rum dig­ni­ta­tis in le­ga­tio­ne erat, ne­ga­ve­runt pa­cem: [29] Han­ni­bal pe­to pa­cem, qui ne­que pe­te­rem, ni­si uti­lem cre­de­rem, et prop­ter ean­dem uti­li­ta­tem tue­bor eam prop­ter quam pe­tii. [30] Et quem ad mo­dum, quia a me bel­lum coep­tum est, ne quem eius pae­ni­te­ret, quoad ip­si in­vi­de­re dei, praes­ti­ti, ita ad­ni­tar ne quem pa­cis per me par­tae pae­ni­teat».