Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXXIV, ãë. 5

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Ã. Ñ. Êíàáå.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1985.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

5. (1) Ïîñëå ýòî­ãî òå íàðîä­íûå òðè­áó­íû, ÷òî áûëè ïðî­òèâ çàòåè ñâî­èõ ñîòî­âà­ðè­ùåé, ïîä­äåð­æà­ëè â êðàò­êèõ ðå÷àõ äîâî­äû Êàòî­íà; òîãäà Ëóöèé Âàëå­ðèé âûñòó­ïèë â çàùè­òó ñâî­åãî ïðåä­ëî­æå­íèÿ è ñêà­çàë òàê: «Åñëè áû îäíè ëèøü ïðî­ñòûå ãðàæ­äàíå âûñòó­ïà­ëè çäåñü â çàùè­òó ìîå­ãî ïðåä­ëî­æå­íèÿ èëè ïðî­òèâ íåãî, ÿ ñ÷åë áû, ÷òî ñêà­çàí­íî­ãî äîñòà­òî÷­íî è ñòàë áû ìîë­÷à æäàòü èñõî­äà âàøå­ãî ãîëî­ñî­âà­íèÿ; (2) íî êîëü ñêî­ðî ïðåä­ëî­æå­íèå ìîå îòâåðã äîñòîé­íåé­øèé ìóæ, êîí­ñóë Ìàðê Ïîð­öèé, äà ê òîìó æå ñ÷åë íóæ­íûì íå òîëü­êî ïîëî­æèòü­ñÿ íà âëè­ÿ­íèå ñâî­åãî èìå­íè — êàêî­âîå è ñàìî ïî ñåáå ìîã­ëî áû ðåøèòü äåëî, äàæå åñëè áû îí õðà­íèë ìîë­÷à­íèå, — íî è íàïàñòü íà ïðåä­ëî­æå­íèå ìîå â äëèí­íîé è óìå­ëîé ðå÷è, ÿ âûíóæ­äåí êðàò­êî îòâå­òèòü. (3) Ê òîìó æå êîí­ñóë ïîòðà­òèë áîëü­øå ñëîâ íà ñóðî­âîå îñóæ­äå­íèå ìàò­ðîí, ÷åì íà äîâî­äû ïðî­òèâ ìîå­ãî ïðåä­ëî­æå­íèÿ, è äàæå óñî­ìíèë­ñÿ â òîì, ÷òî ðàäè äåëà, ñòîëü åìó ïðî­òèâ­íî­ãî, ìàò­ðî­íû ñîáðà­ëèñü ïî ñîá­ñò­âåí­íî­ìó ïî÷è­íó, à íå ïî ìîå­ìó íàó­ùå­íèþ. (4) ß áóäó çàùè­ùàòü ñâîå ïðåä­ëî­æå­íèå, à íå ñåáÿ, èáî ïðî­òèâ ìåíÿ êîí­ñóë ãîâî­ðèë ïðå­äî­ñòà­òî÷­íî, à ïðî ñóòü äåëà ãîðàçäî ìåíü­øå. (5) Êîãäà â äíè ìèðà è ïðî­öâå­òà­íèÿ ãîñóäàð­ñòâà ìàò­ðî­íû óìî­ëÿ­þò âàñ îòìå­íèòü çàêîí, ïðè­íÿ­òûé ïðî­òèâ íèõ â ñóðî­âûå âðå­ìå­íà, êîí­ñóë íàçû­âà­åò ýòî ñãî­âî­ðîì, ìÿòå­æîì è äàæå ðàñ­êî­ëîì îáùå­ñòâà. (6) Êîí­ñóë ïðî­èç­íî­ñèò ñòðàø­íûå ñëî­âà, ïðå­óâå­ëè­÷è­âà­åò îïàñ­íîñòü; ÿ çíàþ (êàê, âïðî­÷åì, çíàþ è ìíî­ãîå äðó­ãîå) è âñå ìû çíà­åì, êàê íè ìÿã­êà äóøà Ìàð­êà Êàòî­íà, ñêîëü ãðî­çåí, à èíîé ðàç ñâè­ðåï áûâà­åò îí â ñâî­èõ ðå÷àõ. (7) Íåóæòî òàê íîâî, ÷òî æåí­ùè­íû âûøëè íà óëè­öû, åñëè ðå÷ü èäåò î äåëå, êîòî­ðîå ïðÿ­ìî èõ êàñà­åò­ñÿ? Ðàç­âå âïåð­âûå âèäèì ìû èõ íà ëþäÿõ? (8) ß ïðè­çî­âó â ñâèäå­òåëü­ñòâî ïðî­òèâ òåáÿ, Êàòîí, òâîè æå “Íà÷à­ëà”14. Ïîñìîò­ðè, ñêîëü­êî ðàç æåí­ùè­íû òàê ïîñòó­ïà­ëè è âñå­ãäà ðàäè îáùå­ãî áëà­ãà. Åùå â öàð­ñò­âî­âà­íèå Ðîìó­ëà, êîãäà ñàáè­íÿíå îâëà­äå­ëè óæå Êàïè­òî­ëè­åì, çàâÿ­çà­ëè ñðà­æå­íèå çà ôîðóì è áîé øåë óæå òàì, ðàç­âå íå æåí­ùè­íû îñòà­íî­âè­ëè êðî­âî­ïðî­ëè­òèå? Íå îíè ðàç­âå áðî­ñè­ëèñü ìåæ­äó ñðà­æàþ­ùè­ìè­ñÿ?15 Äà ÷òî ãîâî­ðèòü! (9) Ïîñëå èçãíà­íèÿ öàðåé, êîãäà ëåãè­î­íû âîëü­ñêîâ âî ãëà­âå ñ Ìàð­öè­åì Êîðèî­ëà­íîì ñòà­ëè ëàãå­ðåì ó ïÿòî­ãî êàì­íÿ îò Ðèìà, íå æåí­ùè­íû ðàç­âå îòâå­ëè ýòó ëàâè­íó, ãðî­çèâ­øóþ îáðó­øèòü­ñÿ íà Ãîðîä?16 À êîãäà Ðèì âçÿ­ëè ãàë­ëû, íå æåí­ùè­íû ëè ñ îáùå­ãî ñîãëà­ñèÿ ïðè­íåñ­ëè ñâîå çîëî­òî, êîòî­ðûì è îòêó­ïèë­ñÿ Ãîðîä îò âàð­âà­ðîâ?17 (10) Âî âðå­ìÿ ïîñëåä­íåé âîé­íû (÷òîáû íå âîç­âðà­ùàòü­ñÿ ê âðå­ìå­íàì, ñòîëü îò íàñ îòäà­ëåí­íûì), êîãäà ñëó­÷è­ëàñü íóæ­äà â äåíü­ãàõ, ðàç­âå íå ïðè­øëè âäî­âû è íå ïîïîë­íè­ëè ñâî­è­ìè ñáå­ðå­æå­íè­ÿ­ìè ãîñóäàð­ñò­âåí­íóþ êàç­íó?18 À êîãäà èñõîä âîé­íû áûë íåÿñåí, è íîâûå áîãè ïðè­çâà­íû áûëè íàì íà ïîìîùü, êòî êàê íå ñ.114 æåí­ùè­íû Ðèìà îòïðà­âè­ëèñü íà áåðåã ìîðÿ, äàáû âñòðå­òèòü Èäåé­ñêóþ Ìàòåðü? (11) Òû ñêà­æåøü — ýòî ñîâñåì ðàç­íûå âåùè; ÿ âîâñå è íå ðàâ­íÿþ èõ. ß õî÷ó ëèøü ñíÿòü ñ æåí­ùèí îáâè­íå­íèå â îïàñ­íûõ íîâ­øå­ñòâàõ. (12) Íèêî­ãî íå óäèâ­ëÿ­ëî, ÷òî â äåëå, ðàâ­íî âîë­íó­þ­ùåì âñåõ, è ìóæ­÷èí è æåí­ùèí, ïðè­íè­ìà­þò îíè æèâîå ó÷à­ñòèå; ÷åìó æå óäèâ­ëÿòü­ñÿ òåïåðü, êîãäà äåëî ïðÿ­ìî êàñà­åò­ñÿ æåí­ùèí? È ïîòîì: â ÷åì ïðî­âè­íè­ëèñü îíè? (13) Íå ñëèø­êîì ëè èçûñ­êàí­íûé ó íàñ ñëóõ — ãîñ­ïî­äàì íå ïðî­òèâ­íî âûñëó­øè­âàòü æàëî­áû ðàáîâ, à ìû, ñëû­øà ïðîñü­áû ÷åñò­íûõ æåí­ùèí, òîò­÷àñ âïà­äà­åì â íåãî­äî­âà­íèå?

5. Post haec tri­bu­ni quo­que ple­bi qui se in­ter­ces­su­ros pro­fes­si erant, cum pau­ca in ean­dem sen­ten­tiam adie­cis­sent, tum L. Va­le­rius pro ro­ga­tio­ne ab se pro­mul­ga­ta ita dis­se­ruit: «Si pri­va­ti tan­tum­mo­do ad sua­den­dum dis­sua­den­dum­que id quod ab no­bis ro­ga­tur pro­ces­sis­sent, ego quo­que, cum sa­tis dic­tum pro ut­ra­que par­te exis­ti­ma­rem, ta­ci­tus suffra­gia vestra ex­pec­tas­sem; [2] nunc cum vir gra­vis­si­mus, con­sul M. Por­cius, non auc­to­ri­ta­te so­lum, quae ta­ci­ta sa­tis mo­men­ti ha­buis­set, sed ora­tio­ne etiam lon­ga et ac­cu­ra­ta in­sec­ta­tus sit ro­ga­tio­nem nostram, ne­ces­se est pau­cis res­pon­de­re. [3] Qui ta­men plu­ra ver­ba in cas­ti­gan­dis mat­ro­nis quam in ro­ga­tio­ne nostra dis­sua­den­da con­sumpsit, et qui­dem ut in du­bio po­ne­ret, ut­rum id quod rep­ren­de­ret mat­ro­nae sua spon­te an no­bis auc­to­ri­bus fe­cis­sent. [4] Rem de­fen­dam, non nos, in quos iecit ma­gis hoc con­sul ver­bo te­nus quam ut re in­si­mu­la­ret. [5] Coe­tum et se­di­tio­nem et in­ter­dum se­ces­sio­nem mu­lieb­rem ap­pel­la­vit, quod mat­ro­nae in pub­li­co vos ro­gas­sent ut le­gem in se la­tam per bel­lum tem­po­ri­bus du­ris in pa­ce et flo­ren­ti ac bea­ta re pub­li­ca ab­ro­ga­re­tis. [6] Ver­ba mag­na quae rei augen­dae cau­sa con­qui­ran­tur, et haec et alia es­se scio, et M. Ca­to­nem ora­to­rem non so­lum gra­vem sed in­ter­dum etiam tru­cem es­se sci­mus om­nes, cum in­ge­nio sit mi­tis. [7] Nam quid tan­dem no­vi mat­ro­nae fe­ce­runt, quod fre­quen­tes in cau­sa ad se per­ti­nen­te in pub­li­cum pro­ces­se­runt? Num­quam an­te hoc tem­pus in pub­li­co ap­pa­rue­runt? Tuas ad­ver­sus te Ori­gi­nes re­vol­vam. [8] Ac­ci­pe quo­tiens id fe­ce­rint, et qui­dem sem­per bo­no pub­li­co. Iam a prin­ci­pio, reg­nan­te Ro­mu­lo, cum Ca­pi­to­lio ab Sa­bi­nis cap­to me­dio in fo­ro sig­nis col­la­tis di­mi­ca­re­tur, non­ne in­ter­cur­su mat­ro­na­rum in­ter acies duas proe­lium se­da­tum est? Quid? [9] Re­gi­bus exac­tis cum Co­rio­la­no Mar­cio du­ce le­gio­nes Volsco­rum castra ad quin­tum la­pi­dem po­suis­sent, non­ne id ag­men, quo ob­ru­ta haec urbs es­set, mat­ro­nae aver­te­runt? Iam ur­be cap­ta a Gal­lis, quo re­dempta urbs est? Nem­pe aurum mat­ro­nae con­sen­su om­nium in pub­li­cum con­tu­le­runt. [10] Pro­xi­mo bel­lo, ne an­ti­qua re­pe­tam, non­ne et, cum pe­cu­nia opus fuit, vi­dua­rum pe­cu­niae adiu­ve­runt aera­rium et, cum dii quo­que no­vi ad opem fe­ren­dam du­biis re­bus ac­cer­se­ren­tur, mat­ro­nae uni­ver­sae ad ma­re pro­fec­tae sunt ad mat­rem Idaeam ac­ci­pien­dam? [11] Dis­si­mi­les, in­quis, cau­sae sunt. Nec mi­hi cau­sas aequa­re pro­po­si­tum est; ni­hil no­vi fac­tum pur­ga­re sa­tis est. [12] Ce­te­rum quod in re­bus ad om­nes pa­ri­ter, vi­ros fe­mi­nas, per­ti­nen­ti­bus fe­cis­se eas ne­mo mi­ra­tus est, in cau­sa prop­rie ad ip­sas per­ti­nen­te mi­ra­mur fe­cis­se? Quid autem fe­ce­runt? [13] Su­per­bas, me dius fi­dius, aures ha­be­mus si, cum do­mi­ni ser­vo­rum non fas­ti­diant pre­ces, nos ro­ga­ri ab ho­nes­tis fe­mi­nis in­dig­na­mur.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 14Ýòîò çíà­ìå­íè­òûé, íî íå äîøåä­øèé äî íàøå­ãî âðå­ìå­íè, òðóä Êàòî­íà ê îïè­ñû­âàå­ìî­ìó ìîìåí­òó åùå íå ñóùå­ñò­âî­âàë (ñð.: Êîð­íå­ëèé Íåïîò. Êàòîí, 3, 3).
  • 15Ñì.: I, 12, 5 — 13, 6.
  • 16Ñì.: II, 39, 5 — 40, 12. «Ó ïÿòî­ãî êàì­íÿ» — â ïÿòè ìèëÿõ îò Ðèìà.
  • 17Ñì.: V, 50, 7.
  • 18Ñð.: XXIV, 18, 13 ñë.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364003406 1364003407 1364003408