Ïåðåâîä Ã. Ñ. Êíàáå.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1985. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
5. (1) Ïîñëå ýòîãî òå íàðîäíûå òðèáóíû, ÷òî áûëè ïðîòèâ çàòåè ñâîèõ ñîòîâàðèùåé, ïîääåðæàëè â êðàòêèõ ðå÷àõ äîâîäû Êàòîíà; òîãäà Ëóöèé Âàëåðèé âûñòóïèë â çàùèòó ñâîåãî ïðåäëîæåíèÿ è ñêàçàë òàê: «Åñëè áû îäíè ëèøü ïðîñòûå ãðàæäàíå âûñòóïàëè çäåñü â çàùèòó ìîåãî ïðåäëîæåíèÿ èëè ïðîòèâ íåãî, ÿ ñ÷åë áû, ÷òî ñêàçàííîãî äîñòàòî÷íî è ñòàë áû ìîë÷à æäàòü èñõîäà âàøåãî ãîëîñîâàíèÿ; (2) íî êîëü ñêîðî ïðåäëîæåíèå ìîå îòâåðã äîñòîéíåéøèé ìóæ, êîíñóë Ìàðê Ïîðöèé, äà ê òîìó æå ñ÷åë íóæíûì íå òîëüêî ïîëîæèòüñÿ íà âëèÿíèå ñâîåãî èìåíè — êàêîâîå è ñàìî ïî ñåáå ìîãëî áû ðåøèòü äåëî, äàæå åñëè áû îí õðàíèë ìîë÷àíèå, — íî è íàïàñòü íà ïðåäëîæåíèå ìîå â äëèííîé è óìåëîé ðå÷è, ÿ âûíóæäåí êðàòêî îòâåòèòü. (3) Ê òîìó æå êîíñóë ïîòðàòèë áîëüøå ñëîâ íà ñóðîâîå îñóæäåíèå ìàòðîí, ÷åì íà äîâîäû ïðîòèâ ìîåãî ïðåäëîæåíèÿ, è äàæå óñîìíèëñÿ â òîì, ÷òî ðàäè äåëà, ñòîëü åìó ïðîòèâíîãî, ìàòðîíû ñîáðàëèñü ïî ñîáñòâåííîìó ïî÷èíó, à íå ïî ìîåìó íàóùåíèþ. (4) ß áóäó çàùèùàòü ñâîå ïðåäëîæåíèå, à íå ñåáÿ, èáî ïðîòèâ ìåíÿ êîíñóë ãîâîðèë ïðåäîñòàòî÷íî, à ïðî ñóòü äåëà ãîðàçäî ìåíüøå. (5) Êîãäà â äíè ìèðà è ïðîöâåòàíèÿ ãîñóäàðñòâà ìàòðîíû óìîëÿþò âàñ îòìåíèòü çàêîí, ïðèíÿòûé ïðîòèâ íèõ â ñóðîâûå âðåìåíà, êîíñóë íàçûâàåò ýòî ñãîâîðîì, ìÿòåæîì è äàæå ðàñêîëîì îáùåñòâà. (6) Êîíñóë ïðîèçíîñèò ñòðàøíûå ñëîâà, ïðåóâåëè÷èâàåò îïàñíîñòü; ÿ çíàþ (êàê, âïðî÷åì, çíàþ è ìíîãîå äðóãîå) è âñå ìû çíàåì, êàê íè ìÿãêà äóøà Ìàðêà Êàòîíà, ñêîëü ãðîçåí, à èíîé ðàç ñâèðåï áûâàåò îí â ñâîèõ ðå÷àõ. (7) Íåóæòî òàê íîâî, ÷òî æåíùèíû âûøëè íà óëèöû, åñëè ðå÷ü èäåò î äåëå, êîòîðîå ïðÿìî èõ êàñàåòñÿ? Ðàçâå âïåðâûå âèäèì ìû èõ íà ëþäÿõ? (8) ß ïðèçîâó â ñâèäåòåëüñòâî ïðîòèâ òåáÿ, Êàòîí, òâîè æå “Íà÷àëà”14. Ïîñìîòðè, ñêîëüêî ðàç æåíùèíû òàê ïîñòóïàëè è âñåãäà ðàäè îáùåãî áëàãà. Åùå â öàðñòâîâàíèå Ðîìóëà, êîãäà ñàáèíÿíå îâëàäåëè óæå Êàïèòîëèåì, çàâÿçàëè ñðàæåíèå çà ôîðóì è áîé øåë óæå òàì, ðàçâå íå æåíùèíû îñòàíîâèëè êðîâîïðîëèòèå? Íå îíè ðàçâå áðîñèëèñü ìåæäó ñðàæàþùèìèñÿ?15 Äà ÷òî ãîâîðèòü! (9) Ïîñëå èçãíàíèÿ öàðåé, êîãäà ëåãèîíû âîëüñêîâ âî ãëàâå ñ Ìàðöèåì Êîðèîëàíîì ñòàëè ëàãåðåì ó ïÿòîãî êàìíÿ îò Ðèìà, íå æåíùèíû ðàçâå îòâåëè ýòó ëàâèíó, ãðîçèâøóþ îáðóøèòüñÿ íà Ãîðîä?16 À êîãäà Ðèì âçÿëè ãàëëû, íå æåíùèíû ëè ñ îáùåãî ñîãëàñèÿ ïðèíåñëè ñâîå çîëîòî, êîòîðûì è îòêóïèëñÿ Ãîðîä îò âàðâàðîâ?17 (10) Âî âðåìÿ ïîñëåäíåé âîéíû (÷òîáû íå âîçâðàùàòüñÿ ê âðåìåíàì, ñòîëü îò íàñ îòäàëåííûì), êîãäà ñëó÷èëàñü íóæäà â äåíüãàõ, ðàçâå íå ïðèøëè âäîâû è íå ïîïîëíèëè ñâîèìè ñáåðåæåíèÿìè ãîñóäàðñòâåííóþ êàçíó?18 À êîãäà èñõîä âîéíû áûë íåÿñåí, è íîâûå áîãè ïðèçâàíû áûëè íàì íà ïîìîùü, êòî êàê íå ñ.114 æåíùèíû Ðèìà îòïðàâèëèñü íà áåðåã ìîðÿ, äàáû âñòðåòèòü Èäåéñêóþ Ìàòåðü? (11) Òû ñêàæåøü — ýòî ñîâñåì ðàçíûå âåùè; ÿ âîâñå è íå ðàâíÿþ èõ. ß õî÷ó ëèøü ñíÿòü ñ æåíùèí îáâèíåíèå â îïàñíûõ íîâøåñòâàõ. (12) Íèêîãî íå óäèâëÿëî, ÷òî â äåëå, ðàâíî âîëíóþùåì âñåõ, è ìóæ÷èí è æåíùèí, ïðèíèìàþò îíè æèâîå ó÷àñòèå; ÷åìó æå óäèâëÿòüñÿ òåïåðü, êîãäà äåëî ïðÿìî êàñàåòñÿ æåíùèí? È ïîòîì: â ÷åì ïðîâèíèëèñü îíè? (13) Íå ñëèøêîì ëè èçûñêàííûé ó íàñ ñëóõ — ãîñïîäàì íå ïðîòèâíî âûñëóøèâàòü æàëîáû ðàáîâ, à ìû, ñëûøà ïðîñüáû ÷åñòíûõ æåíùèí, òîò÷àñ âïàäàåì â íåãîäîâàíèå? |
5. Post haec tribuni quoque plebi qui se intercessuros professi erant, cum pauca in eandem sententiam adiecissent, tum L. Valerius pro rogatione ab se promulgata ita disseruit: «Si privati tantummodo ad suadendum dissuadendumque id quod ab nobis rogatur processissent, ego quoque, cum satis dictum pro utraque parte existimarem, tacitus suffragia vestra expectassem; [2] nunc cum vir gravissimus, consul M. Porcius, non auctoritate solum, quae tacita satis momenti habuisset, sed oratione etiam longa et accurata insectatus sit rogationem nostram, necesse est paucis respondere. [3] Qui tamen plura verba in castigandis matronis quam in rogatione nostra dissuadenda consumpsit, et quidem ut in dubio poneret, utrum id quod reprenderet matronae sua sponte an nobis auctoribus fecissent. [4] Rem defendam, non nos, in quos iecit magis hoc consul verbo tenus quam ut re insimularet. [5] Coetum et seditionem et interdum secessionem muliebrem appellavit, quod matronae in publico vos rogassent ut legem in se latam per bellum temporibus duris in pace et florenti ac beata re publica abrogaretis. [6] Verba magna quae rei augendae causa conquirantur, et haec et alia esse scio, et M. Catonem oratorem non solum gravem sed interdum etiam trucem esse scimus omnes, cum ingenio sit mitis. [7] Nam quid tandem novi matronae fecerunt, quod frequentes in causa ad se pertinente in publicum processerunt? Numquam ante hoc tempus in publico apparuerunt? Tuas adversus te Origines revolvam. [8] Accipe quotiens id fecerint, et quidem semper bono publico. Iam a principio, regnante Romulo, cum Capitolio ab Sabinis capto medio in foro signis collatis dimicaretur, nonne intercursu matronarum inter acies duas proelium sedatum est? Quid? [9] Regibus exactis cum Coriolano Marcio duce legiones Volscorum castra ad quintum lapidem posuissent, nonne id agmen, quo obruta haec urbs esset, matronae averterunt? Iam urbe capta a Gallis, quo redempta urbs est? Nempe aurum matronae consensu omnium in publicum contulerunt. [10] Proximo bello, ne antiqua repetam, nonne et, cum pecunia opus fuit, viduarum pecuniae adiuverunt aerarium et, cum dii quoque novi ad opem ferendam dubiis rebus accerserentur, matronae universae ad mare profectae sunt ad matrem Idaeam accipiendam? [11] Dissimiles, inquis, causae sunt. Nec mihi causas aequare propositum est; nihil novi factum purgare satis est. [12] Ceterum quod in rebus ad omnes pariter, viros feminas, pertinentibus fecisse eas nemo miratus est, in causa proprie ad ipsas pertinente miramur fecisse? Quid autem fecerunt? [13] Superbas, me dius fidius, aures habemus si, cum domini servorum non fastidiant preces, nos rogari ab honestis feminis indignamur. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß