Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1935/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
53. (1) Ïðåòîð âåðíóë öàðÿ â õðàì. Åìó ïðåäëîæèëè ãîâîðèòü, è îí íà÷àë òàê: «Îòöû-ñåíàòîðû, ÿ áû óïîðñòâîâàë â ñâîåì ìîë÷àíèè, åñëè áû íå çíàë, ÷òî âñêîðå âû ïðèãëàñèòå ïîñîëüñòâî ðîäîñöåâ, à óæ êîãäà îíî áóäåò âûñëóøàíî, ìíå íåîáõîäèìî ñòàíåò âûñêàçàòüñÿ. (2) Ýòà ðå÷ü áóäåò äëÿ ìåíÿ òåì òðóäíåå, ÷òî â èõ òðåáîâàíèÿõ âàì íå óâèäèòñÿ íè÷åãî òàêîãî, ÷òî áûëî áû íàïðàâëåíî ñ.260 ïðîòèâ ìåíÿ èëè äàæå èìåëî áû îòíîøåíèå ê íèì ñàìèì. (3) Îíè áóäóò õîäàòàéñòâîâàòü çà ãðå÷åñêèå ãîðîäà è ñêàæóò, ÷òî òå äîëæíû áûòü îñâîáîæäåíû. Íî íåò íèêàêèõ ñîìíåíèé, ÷òî, êîëü ñêîðî îíè ñâîåãî äîáüþòñÿ, îò íàñ îêàæóòñÿ îòòîðãíóòû íå òîëüêî òå ãîðîäà, êîòîðûå áóäóò îñâîáîæäåíû, íî òàêæå è íàøè èñêîííûå äàííèêè114, (4) à ó ðîäîñöåâ ïîÿâÿòñÿ ïî èìåíè ïðîñòî ñîþçíèêè, îáÿçàííûå èì âåëèêèì áëàãîäåÿíèåì, íà äåëå æå ïîääàííûå, çàâèñÿùèå îò èõ âëàñòè. (5) È åñëè ïîïóñòÿò ýòî áîãè, ðîäîñöû áóäóò äîìîãàòüñÿ òàêîãî ìîãóùåñòâà, äåëàÿ ïðè ýòîì âèä, áóäòî âñå ýòî ê íèì íå îòíîñèòñÿ. Îíè ñêàæóò ëèøü, ÷òî òàêîé îáðàç äåéñòâèÿ äîñòîèí âàñ è ñîîòâåòñòâóåò âàøèì ïðîøëûì äåÿíèÿì. (6) Âàì ñëåäóåò áûòü îñìîòðèòåëüíûìè, ÷òîáû òàêèìè ðå÷àìè âàñ íå ââåëè â çàáëóæäåíèå è ÷òîáû íåêîòîðûå èç âàøèõ ñîþçíèêîâ íå îêàçàëèñü íåñïðàâåäëèâî óòåñíåíû, à äðóãèå âîçíåñåíû ñâåðõ ìåðû; áîëüøå òîãî: ÷òîáû òå, êòî ïîäíÿë îðóæèå ïðîòèâ âàñ, íå î÷óòèëèñü â ëó÷øèõ óñëîâèÿõ, íåæåëè âàøè ñîþçíèêè è äðóçüÿ. (7) ×òî äî ìåíÿ, òî â èíûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ ÿ ïðåäïî÷åë áû âûãëÿäåòü ñêîðåé ÷åëîâåêîì, ïîñòóïàþùèìñÿ ñâîèìè ïðàâàìè â ïîëüçó äðóãîãî, ÷åì ñëèøêîì óïðÿìî íàñòàèâàþùèì íà íèõ. Íî âîò â ñîðåâíîâàíèè çà âàøó äðóæáó, çà áëàãîðàñïîëîæåíèå ê âàì, çà ïî÷åñòè, îò âàñ èñõîäÿùèå, ÿ íå â ñèëàõ õëàäíîêðîâíî ñíåñòè ïîðàæåíèå. Ýòî âåëè÷àéøåå íàñëåäèå, ïîëó÷åííîå ìíîþ îò îòöà, êîòîðûé ïåðâûì èç âñåõ115, êòî æèâåò â Àçèè è Ãðåöèè, âîøåë â äðóæáó ñ âàìè (8) è äî ïîñëåäíåãî ñâîåãî ÷àñà ñîõðàíÿë åå ñ íåèçìåííîé è íåçûáëåìîé âåðíîñòüþ. (9) Íî íå òîëüêî äóøîé îí áûë ïðåäàí è âåðåí, íî è ó÷àñòâîâàë âî âñåõ âîéíàõ, êîòîðûå âû âåëè â Ãðåöèè, è ñóõîïóòíûõ è ìîðñêèõ; ïîääåðæèâàë âàñ âñÿêîãî ðîäà ïðèïàñàìè òàê, ÷òî íèêòî èç âàøèõ ñîþçíèêîâ íå ìîã ñ íèì ñðàâíèòüñÿ õîòÿ áû îò÷àñòè; (10) íàêîíåö, îí ïðÿìî íà ñõîäêå, ãäå óáåæäàë áåîòèéöåâ âñòóïèòü â ñîþç ñ âàìè, ðóõíóë áåç ÷óâñòâ è âñêîðå ñêîí÷àëñÿ116. (11) Ñëåäóÿ ïî åãî ñòîïàì, ÿ òàê è íå ñìîã íè÷åãî ïðèáàâèòü ê òîé äîáðîé âîëå è óñåðäèþ, ñ êàêèìè ïî÷èòàë âàñ îí, — òàê ýòî è îñòàëîñü íåïðåâçîéäåííûì. (12) Íî è ñàìà ñóäüáà, è îáñòîÿòåëüñòâà, è Àíòèîõ, è âîéíà â Àçèè ïîçâîëèëè ìíå ïðåâçîéòè îòöà â äåëàõ, â çàñëóãàõ è â çàòðàòå óñèëèé. (13) Àíòèîõ, öàðèâøèé íàä Àçèåé è íàä ÷àñòüþ Åâðîïû, ïðåäëàãàë ìíå â æåíû ñâîþ äî÷ü, òîò÷àñ âåðíóë îòëîæèâøèåñÿ îò íàñ ãîðîäà, äàâàë òâåðäûå çàâåðåíèÿ ðàñøèðèòü â áóäóùåì íàøå öàðñòâî117, åñëè ÿ âìåñòå ñ íèì îáúÿâëþ âàì âîéíó. (14) ß íå ñòàíó ïîõâàëÿòüñÿ òåì, ÷òî íèêîèì îáðàçîì íå ïîãðåøèë ïðîòèâ âàñ; ñêàæó ëó÷øå î òîì, ÷òî äîñòîéíî äàâíèøíåé äðóæáû íàøåãî äîìà ñ âàìè. (15) Ñóõîïóòíûìè è ìîðñêèìè ñèëàìè ÿ ïîìîã âàøèì ïîëêîâîäöàì òàê, ÷òî ñî ìíîé íå ìîã ñðàâíèòüñÿ íèêòî èç âàøèõ ñîþçíèêîâ; ÿ îáåñïå÷èë ïîäâîç ïðèïàñîâ íà ñóøå è íà ìîðå; ãäå áû íè ïðîèñõîäèëè ìîðñêèå ñðàæåíèÿ, âî âñåõ ÿ ó÷àñòâîâàë; ÿ íå æàëåë òðóäîâ, íå áîÿëñÿ îïàñíîñòåé. (16) Ìíå äîâåëîñü ïðåòåðïåòü ñàìîå ñòðàøíîå, ÷òî áûâàåò íà âîéíå, — îñàäó; ÿ áûë çàïåðò â Ïåðãàìå, è æèçíü ìîÿ, è ñóäüáà öàðñòâà âèñåëè íà âîëîñêå. (17) À çàòåì, êîãäà ìåíÿ âûçâîëèëè èç îñàäû, ãëàâíûé ñ.261 ãîðîä — îïëîò ìîåãî ãîñóäàðñòâà — áûë îáëîæåí Àíòèîõîì ñ îäíîé ñòîðîíû è Ñåëåâêîì — ñ äðóãîé, è òåì íå ìåíåå ÿ, áðîñèâ ñâîè äåëà, ñî âñåì ôëîòîì óñòðåìèëñÿ ê Ãåëëåñïîíòó, íàâñòðå÷ó âàøåìó êîíñóëó Ëóöèþ Ñöèïèîíó, äàáû ïîìî÷ü åìó ïåðåïðàâèòü âîéñêî. (18) Ïîñëå òîãî êàê âàøå âîéñêî ñòóïèëî íà çåìëþ Àçèè, ÿ íè ðàçó íå îñòàâèë êîíñóëà. Íèêòî èç ðèìñêèõ âîèíîâ íå íàõîäèëñÿ â âàøåì ëàãåðå íåîòëó÷íåå ìåíÿ è ìîèõ áðàòüåâ; íè åäèíûé ïîõîä, íè åäèíàÿ êîííàÿ áèòâà íå îáîøëèñü áåç ìåíÿ. (19) ß ó÷àñòâîâàë â íèõ, ñðàæàÿñü â ñòðîþ, è òâåðäî ñòîÿë òàì, ãäå õîòåë ìåíÿ âèäåòü êîíñóë. ß, îòöû-ñåíàòîðû, íå ñïðîøó: êòî æå ìîæåò ñðàâíèòüñÿ ñî ìíîþ óñëóãàìè, îêàçàííûìè âàì â ýòîé âîéíå? (20) ß íå ïîñìåë áû ñðàâíèâàòü ñåáÿ íè ñ îäíèì èç íàðîäîâ è öàðåé, êàêèå ó âàñ â ïî÷åòå. (21) Ìàñèíèññà áûë âàì âðàãîì, ïðåæäå ÷åì ñòàòü ñîþçíèêîì. Îñòàâàëîñü ëè åãî öàðñòâî íåòðîíóòûì? Ìîã ëè îí ïîìî÷ü âàì ñâîèìè âîéñêàìè? Íåò! Ñîñëàííûé, èçãíàííûé, ïîòåðÿâøèé âñå ñâîå âîéñêî, áåæàë îí â âàø ëàãåðü ñ îäíîþ ëèøü òóðìîé êîííèöû. (22) È òåì íå ìåíåå âû íå òîëüêî âîçâðàòèëè åìó îò÷åå öàðñòâî, íî è äîáàâèëè ê íåìó áîãàòåéøóþ ÷àñòü öàðñòâà Ñèôàêîâà, âû ñäåëàëè åãî ìîãóùåñòâåííåéøèì ñðåäè àôðèêàíñêèõ öàðåé çà òî, ÷òî îí ïðåäàííî è ðåâíîñòíî âîåâàë âìåñòå ñ âàìè â Àôðèêå ïðîòèâ Ñèôàêà è êàðôàãåíÿí. (23) Òàê êàêîé æå íàãðàäû, êàêèõ ïî÷åñòåé îò âàñ äîëæíû áû óäîñòîèòüñÿ ìû, íèêîãäà íå áûâøèå âàì âðàãàìè, à âñåãäà òîëüêî ñîþçíèêàìè? (24) Îòåö, ÿ, áðàòüÿ ìîè âîåâàëè çà âàñ ñ îðóæèåì â ðóêàõ, íà çåìëå è íà ìîðå, íå òîëüêî â Àçèè, íî äàæå è âäàëåêå îò äîìà — â Ïåëîïîííåñå, â Áåîòèè, â Ýòîëèè, ïðîòèâ Ôèëèïïà, Àíòèîõà, ýòîëèéöåâ. (25) Êòî-íèáóäü ìîæåò ñïðîñèòü: òàê ÷åãî æå òû òðåáóåøü? Ñêàæó, ðàç óæ âû âåëèòå, à ìíå ñëåäóåò ïîä÷èíÿòüñÿ. Îòöû-ñåíàòîðû! Åñëè ðèìëÿíå èçãíàëè Àíòèîõà çà Òàâðñêèå ãîðû, èìåÿ â âèäó ñàìèì çàáðàòü ýòè çåìëè, ÿ íå ïîæåëàë áû íèêàêèõ äðóãèõ íàñåëüíèêîâ è ñîñåäåé, (26) íè ïðè êàêèõ èíûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ áóäóùíîñòü ìîåãî öàðñòâà íå âèäèòñÿ ìíå áîëåå íàäåæíîé è ïðî÷íîé. (27) Îäíàêî åñëè âû íàìåðåíû îòòóäà óéòè è âûâåñòè ñâîå âîéñêî, òî îñìåëþñü ñêàçàòü, ÷òî ñðåäè âàøèõ ñîþçíèêîâ íåò íèêîãî, êòî îêàçàëñÿ áû áîëåå äîñòîèí âëàäåòü äîáûòûì âàìè â âîéíå, íåæåëè ÿ. (28) Äà, êîíå÷íî, âåëèêîå äåëî — äàðîâàòü ñâîáîäó ïîðàáîùåííûì ãîðîäàì. Åñëè îíè íå ïðåäïðèíèìàëè ïðîòèâ âàñ âðàæäåáíûõ äåéñòâèé, ÿ ñîãëàñåí — ïóñòü áóäóò ñâîáîäíû. Íî åñëè îíè äåðæàëè ñòîðîíó Àíòèîõà, òî íå äîñòîéíåå ëè âàøåé ìóäðîñòè è ñïðàâåäëèâîñòè áûëî áû óâàæèòü çàñëóæåííûõ âàøèõ ñîþçíèêîâ, à íå âðàãîâ?» |
53. Reductus a praetore in templum rex et dicere iussus «perseverassem» inquit «tacere, patres conscripti, nisi Rhodiorum legationem mox vocaturos vos scirem, et illis auditis mihi necessitatem fore dicendi. [2] Quae quidem eo difficilior oratio erit, quod ea postulata eorum futura sunt, ut non solum nihil, quod contra me sit, sed ne quod ad ipsos quidem proprie pertineat, petere videantur. [3] Agent enim causam civitatium Graecarum, et liberari eas dicent debere. Quo impetrato, cui dubium est quin et a nobis aversuri sint non eas modo civitates quae liberabuntur, sed etiam veteres stipendiarias nostras, [4] ipsi autem tanto obligatos beneficio verbo socios, re vera subiectos imperio et obnoxios habituri sint? [5] Et, si dis placet, cum has tantas opes affectabunt, dissimulabunt ulla parte id ad se pertinere; vos modo id decere et conveniens esse ante factis dicent. [6] Haec vos ne decipiat oratio providendum vobis erit, neve non solum inaequaliter alios nimium deprimatis ex sociis vestris, alios praeter modum extollatis, sed etiam ne, qui adversus vos arma tulerint, in meliore statu sint quam socii et amici vestri. [7] Quod ad me attinet, in aliis rebus cessisse intra finem iuris mei cuilibet videri malim quam nimis pertinaciter in obtinendo eo tetendisse; in certamine autem amicitiae vestrae, benevolentiae erga vos, honoris, qui ab vobis habebitur, minime aequo animo vinci possum. Hanc ego maximam hereditatem a patre accepi, qui primus omnium Asiam Graeciamque [8] incolentium in amicitiam venit vestram eamque perpetua et constanti fide ad extremum vitae finem perduxit; [9] nec animum dumtaxat vobis fidelem ac bonum praestitit, sed omnibus interfuit bellis, quae in Graecia gessistis, terrestribus navalibus, omni genere commeatuum, ita ut nemo sociorum vestrorum ulla parte aequari posset, vos adiuvit; [10] postremo, cum Boeotos ad societatem vestram hortaretur, in ipsa contione intermortuus haud multo post exspiravit. [11] Huius ego vestigia ingressus voluntati quidem et studio in colendis vobis adicere — etenim inexsuperabilia haec erant — nihil potui; [12] rebus ipsis meritisque et impensis officiorum ut superare possem, fortuna tempora Antiochus et bellum in Asia gestum praebuerunt materiam. [13] Rex Asiae et partis Europae Antiochus filiam suam in matrimonium mihi dabat; restituebat extemplo civitates quae defecerant a nobis; spem magnam in posterum amplificandi regni faciebat, si secum bellum adversus vos gessissem. [14] Non gloriabor eo, quod nihil in vos deliquerim; illa potius, quae vetustissima domus nostrae vobiscum amicitia digna sunt, referam. [15] Pedestribus navalibusque copiis, ut nemo sociorum vestrorum me aequiperare posset, imperatores vestros adiuvi; commeatus terra marique suppeditavi; navalibus proeliis, quae multis locis facta sunt, omnibus adfui; nec labori meo nec periculo usquam peperci. [16] Quod miserrimum est in bello, obsidionem passus sum, Pergami inclusus cum discrimine ultimo simul vitae regnique. [17] Liberatus deinde obsidione, cum alia parte Antiochus alia Seleucus circa arcem regni mei castra haberent, relictis meis rebus tota classe ad Hellespontum L. Scipioni consuli vestro occurri, ut eum in traiciendo exercitu adiuvarem. [18] Posteaquam in Asiam exercitus vester est transgressus, numquam a consule abscessi; nemo miles Romanus magis adsiduus in castris fuit vestris quam ego fratresque mei; nulla expeditio, nullum equestre proelium sine me factum est; [19] in acie ibi steti, eam partem sum tutatus in qua me consul esse voluit. Non sum hoc dicturus, patres conscripti: quis hoc bello meritis erga vos mecum comparari potest? [20] Ego nulli omnium neque populorum neque regum, quos in magno honore habetis, non ausim me comparare. [21] Masinissa hostis vobis ante quam socius fuit, nec incolumi regno cum auxiliis suis, sed extorris, expulsus, amissis omnibus copiis, cum turma equitum in castra confugit vestra; [22] tamen eum, quia in Africa adversus Syphacem et Carthaginienses fideliter atque impigre vobiscum stetit, non in patrium solum regnum restituistis, sed adiecta opulentissima parte Syphacis regni praepotentem inter Africae reges fecistis. [23] Quo tandem igitur nos praemio atque honore digni apud vos sumus, qui numquam hostes, semper socii fuimus? [24] Pater, ego, fratres mei non in Asia tantum, sed etiam procul ab domo in Peloponneso in Boeotia in Aetolia, Philippi Antiochi Aetolico bello, terra marique pro vobis arma tulimus. [25] “Quid ergo postulas?” dicat aliquis. Ego, patres conscripti, quoniam dicere utique volentibus vobis parendum est, si vos ea mente ultra Tauri iuga emostis Antiochum, ut ipsi teneretis eas terras, nullos accolas nec finitimos habere quam vos malo, [26] nec ulla re alia tutius stabiliusque regnum meum futurum spero; [27] sed si vobis decedere inde atque deducere exercitus in animo est, neminem digniorem esse ex sociis vestris, qui bello a vobis parta possideat quam me dicere ausim. [28] At enim magnificum est liberare civitates servas. Ita opinor, si nihil hostile adversus vos fecerunt; sin autem Antiochi partis fuerunt, quanto est vestra prudentia et aequitate dignius sociis bene meritis quam hostibus vos consulere?» |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß