Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 37

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

37. (1) Òîãäà Ñåð­âè­ëèé çàãî­âî­ðèë: «Êîãäà áû, êâè­ðè­òû, íå èìå­ëè ìû äðó­ãèõ îñíî­âà­íèé ñóäèòü, êàêîâ ïîë­êî­âî­äåö áûë Ëóöèé Ýìè­ëèé, õâà­òè­ëî áû ñ íàñ è òîãî, ÷òî â ëàãå­ðå ñâî­åì îí èìåë òàêèõ âîò ñìó­òüÿ­íîâ-âîè­íîâ è òàêî­ãî íåäðó­ãà — çíàò­íî­ãî, ãîðÿ­÷å­ãî è ðå÷è­ñòî­ãî ïîä­ñòðå­êà­òå­ëÿ, — à âñå-òàêè áåñ­ïî­ðÿä­êîâ ó íåãî â âîé­ñêå íå áûëî. (2) Òà ñàìàÿ ñóðî­âîñòü, êîòî­ðóþ îíè íûíå êëÿ­íóò, òîãäà íå äàâà­ëà èì ñâîå­âîëü­íè­÷àòü: êîãäà èõ äåð­æà­ëè â ñòà­ðèí­íîé ñòðî­ãî­ñòè, íèêòî ñìó­òó íå ñåÿë è íå çàòå­âàë ìÿòå­æà.

(3) À ÷òî äî Ñåð­âèÿ Ãàëü­áû, òî åñëè óæ çàõî­òå­ëîñü åìó âñòó­ïèòü íà íîâîå ïîïðè­ùå è, îáâè­íÿÿ Ïàâ­ëà, ïîêà­çàòü îáðà­çåö ñâî­åãî êðàñ­íî­ðå­÷èÿ121, òî îí íå äîë­æåí áûë ïðå­ïÿò­ñò­âî­âàòü òðè­óì­ôó, êîòî­ðûé, ïîìè­ìî âñå­ãî ïðî­÷å­ãî, ñàìèì ñåíà­òîì áûë îöå­íåí êàê çàñëó­æåí­íûé. (4) Ïîäî­æäàë áû õîòü äåíü, ïîêà Ýìè­ëèé Ïàâåë íå ïðåä­ñòàë áû ïîñëå òðè­óì­ôà ÷àñò­íûì óæå ÷åëî­âå­êîì, — òîãäà è ïðè­âëå­êàë áû åãî ê ñóäó, êàê ïîëî­æå­íî ïî çàêî­íàì; ëèáî ÷óòü ïîç­æå, ñàì âñòó­ïèâ­øè â ïåðâóþ ñâîþ äîëæ­íîñòü122, âûçâàë áû íåäðó­ãà â ñóä è îáâè­íèë áû ïåðåä ëèöîì íàðî­äà. (5) Òàê Ïàâåë è òðè­óìô ïîëó­÷èë áû — çàñëó­æåí­íóþ íàãðà­äó çà áëå­ñòÿ­ùåå çàâåð­øå­íüå âîé­íû, — è íàêà­çà­íèÿ íå èçáå­æàë, åñëè áû îêà­çà­ëîñü, ÷òî îí ÷åì-ëèáî çàïÿò­íàë ñëà­âó ñâîþ, è ïðåæ­íþþ è íûíåø­íþþ.

ñ.549 (6) Íî Ãàëü­áà, âíå âñÿ­êèõ ñîìíå­íèé, õîòåë ïîìå­øàòü ïðî­ñëàâ­ëå­íüþ òîãî, êîìó îí âìå­íèòü â âèíó èëè äàæå â óïðåê ïîñòà­âèòü íå ìîã íè÷å­ãî. Îí, Ãàëü­áà, â÷å­ðà òðå­áî­âàë öåëûé äåíü äëÿ îáâè­íè­òåëü­íîé ðå÷è ïðî­òèâ Ëóöèÿ Ïàâ­ëà, è ïðî­ãî­âî­ðèë ÷åòû­ðå ÷àñà, îñòà­âàâ­øè­å­ñÿ äî íî÷è. (7) Äà áóäü ïîä­ñóäè­ìûé ñêîëü óãîä­íî âèíî­âåí — çà ýòè ÷àñû ìîæ­íî âûòà­ùèòü íà ñâåò âñå ãðå­õè åãî æèç­íè! À ìåæ­äó òåì ÷òî îí ñêà­çàë òàêî­ãî, ÷òî Ïàâåë ïîæå­ëàë áû îïðî­âåðã­íóòü, îòâå­÷àé îí ïåðåä ñóäîì? (8) Ñîñòàâü­òå-êà ìíå êòî-íèáóäü íåíà­äîë­ãî òóò äâà ñîáðà­íèÿ: â îäíîì ñîë­äàò èç Ìàêåäî­íèè, â äðó­ãîì, íåïðåä­âçÿ­òîì è áîëåå ñâî­áîä­íîì îò íåíà­âè­ñòè è ïðè­ñòðà­ñòèÿ, — âåñü ðèì­ñêèé íàðîä.

Ïóñòü íàø ïîä­ñóäè­ìûé ïðåä­ñòàíåò ñïåð­âà ïåðåä ñõîä­êîé ãîðîä­ñêîþ, ãðàæ­äàí­ñêîé. (9) ×òî, Ñåð­âèé Ãàëü­áà, òû ñêà­çàë áû êâè­ðè­òàì?123 Ïðà­âî æå, òâîÿ â÷å­ðàø­íÿÿ ðå÷ü èçðÿä­íî óêî­ðî­òè­ëàñü áû: “Òû, âîèí, ñëèø­êîì ñòðî­ãî è ñëèø­êîì áäè­òåëü­íî ñòî­ÿë â êàðàó­ëå; ñëèø­êîì ïðè­äèð­÷è­âû, ñëèø­êîì òùà­òåëü­íû áûëè îáõî­äû íî÷­íûõ äîçî­ðîâ; òðóäîâ áûëî áîëü­øå ïðåæ­íå­ãî — âåäü ñàì ïîë­êî­âî­äåö ïîâñþäó õîäèë è âñå ïðî­âå­ðÿë; èç ïîõî­äà òû øåë â òîò æå äåíü ïðÿ­ìî â áîé124; (10) òû ïîáåäèë, íî è òóò îí íå äàë ïåðå­äûø­êè, à òîò­÷àñ ïîâåë ïðå­ñëå­äî­âàòü íåïðè­ÿ­òå­ëÿ. Îí ìîã áû îáî­ãà­òèòü âàñ, ïîäå­ëèâ­øè äîáû­÷ó, íî âìå­ñòî òîãî çàõî­òåë ïðî­íå­ñòè öàð­ñêèå áîãàò­ñòâà â òðè­óì­ôå è ïîëî­æèòü èõ â êàç­íó”. (11) Êîíå÷­íî, âñå ýòî áåðåäèò äóøè âîè­íîâ, ïîëà­ãàþ­ùèõ, ÷òî ïîë­êî­âî­äåö ìàëî óãîæ­äàë èõ ðàç­íóçäàí­íî­ñòè, èõ àë÷­íî­ñòè, — (12) îäíà­êî ó íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî ýòà ðå÷ü íå èìå­ëà á óñïå­õà. Íå ãîâî­ðÿ óæ î ïðè­ìå­ðàõ èç âðå­ìå­íè îòöîâ, êîãäà óñòóï­÷è­âîñòü ïîë­êî­âîä­öåâ îáî­ðà­÷è­âà­ëàñü ïîðà­æå­íè­ÿ­ìè, à ñóðî­âîñòü ïîáåäà­ìè, ðèì­ëÿíå õîðî­øî ïîì­íÿò Âòî­ðóþ Ïóíè­÷å­ñêóþ âîé­íó è âñå ðàç­ëè­÷üå ìåæ Ìàð­êîì Ìèíó­öè­åì, íà÷àëü­íè­êîì êîí­íè­öû, è äèê­òà­òî­ðîì Êâèí­òîì Ôàáè­åì Ìàê­ñè­ìîì. (13) Ñëî­âîì, îáâè­íè­òåëü è ðòà á íå ðàñ­êðûë, è Ïàâ­ëó çàùè­ùàòü­ñÿ áûëî áû íåçà­÷åì.

(14) Ïåðåé­äåì ê äðó­ãî­ìó ñîáðà­íèþ. Òåïåðü, ïîæà­ëóé, óæ íå “êâè­ðè­òà­ìè”, à “âîè­íà­ìè” áóäó ÿ âàñ íàçû­âàòü — âäðóã õîòü òóò ïîêðàñ­íå­å­òå âû è ïîñòû­äè­òåñü îñêîðá­ëÿòü ïîë­êî­âî­ä­öà.

37. Tum Ser­vi­lius: «quan­tus im­pe­ra­tor L. Aemi­lius fue­rit, Qui­ri­tes, si ex alia re nul­la aes­ti­ma­ri pos­set, vel hoc sa­tis erat quod, cum tam se­di­tio­sos et le­ves mi­li­tes, tam no­bi­lem, tam te­me­ra­rium, tam elo­quen­tem ad insti­gan­dam mul­ti­tu­di­nem ini­mi­cum in castris ha­be­ret, nul­lam in exer­ci­tu se­di­tio­nem ha­buit. [2] Eadem se­ve­ri­tas im­pe­rii, quam nunc ode­runt, tum eos con­ti­nuit. Ita­que an­ti­qua dis­cip­li­na ha­bi­ti ne­que di­xe­runt se­di­tio­se quic­quam ne­que fe­ce­runt.

[3] Ser­vius qui­dem Gal­ba, si in L. Pau­lo ac­cu­san­do ti­ro­ci­nium po­ne­re et do­cu­men­tum elo­quen­tiae da­re vo­luit, non tri­um­phum im­pe­di­re de­buit, quem, si ni­hil aliud, se­na­tus ius­tum es­se iudi­ca­ve­rat, [4] sed pos­te­ro die quam tri­um­pha­tum es­set, pri­va­tum eum cum vi­su­rus es­set, no­men de­fer­ret et le­gi­bus in­ter­ro­ga­ret; aut se­rius pau­lo, cum pri­mum ma­gistra­tum ip­se ce­pis­set, diem di­ce­ret ini­mi­co et eum ad po­pu­lum ac­cu­sa­ret. [5] Ita et pre­tium rec­te fac­ti tri­um­phum ha­be­ret L. Pau­lus pro eg­re­gie bel­lo ges­to et poe­nam, si quid et ve­te­re glo­ria sua et no­va in­dig­num fe­cis­set.

[6] Sed vi­de­li­cet, cui nul­lum cri­men, nul­lum prob­rum di­ce­re po­te­rat, eius obtrec­ta­re lau­des vo­luit. Diem in­teg­rum hes­ter­no die ad ac­cu­san­dum L. Pau­lum pe­tit; quat­tuor ho­ras, quan­tum su­pe­re­rat diei, di­cen­do ab­sumpsit. [7] Quis um­quam tam no­cens reus fuit, cui­us vi­tia vi­tae tot ho­ris expro­mi non pos­sent? quid in­te­rim obie­cit, quod L. Pau­lus, si cau­sam di­cat, ne­ga­tum ve­lit? [8] Duas mi­hi ali­quis con­tio­nes pa­rum­per fa­ciat, unam mi­li­tum Ma­ce­do­ni­co­rum, pu­ram al­te­ram et in­teg­rio­ris iudi­cii a fa­vo­re et odio, uni­ver­si po­pu­li Ro­ma­ni.

Apud con­tio­nem to­ga­tam et ur­ba­nam pri­us reus aga­tur. [9] Quid apud Qui­ri­tes Ro­ma­nos, Ser. Gal­ba, di­ce­res? Il­la enim ti­bi to­ta absci­sa ora­tio es­set “in sta­tio­ne se­ve­rius et in­ten­tius ste­tis­ti; vi­gi­liae acer­bius et di­li­gen­tius cir­cu­mi­tae sunt; ope­ris plus quam an­tea fe­cis­ti, cum ip­se im­pe­ra­tor ut exac­tor cir­cu­mi­ret; eodem die et iter fe­cis­ti et in aciem ex iti­ne­re exis­ti; [10] ne vic­to­rem qui­dem te ad­quies­ce­re pas­sus est; sta­tim ad per­se­quen­dos hos­tes du­xit. Cum te prae­da par­tien­da lo­cup­le­tem fa­ce­re pos­set, pe­cu­niam re­giam transla­tu­rus in tri­um­pho est et in aera­rium la­tu­rus”. [11] Haec si­cut ad mi­li­tum ani­mos sti­mu­lan­dos ali­quem acu­leum ha­bent, qui pa­rum li­cen­tiae, pa­rum ava­ri­tiae suae in­ser­vi­tum cen­sent, ita apud po­pu­lum Ro­ma­num ni­hil va­luis­sent, [12] qui, ut ve­te­ra at­que audi­ta a pa­ren­ti­bus suis non re­pe­tat, quae am­bi­tio­ne im­pe­ra­to­rum cla­des ac­cep­tae sint, quae se­ve­ri­ta­te im­pe­rii vic­to­riae par­tae, pro­xi­mo cer­te Pu­ni­co bel­lo, quid in­ter M. Mi­nu­cium ma­gistrum equi­tum et Q. Fa­bium Ma­xi­mum dic­ta­to­rem in­ter­fue­rit, me­mi­nit. [13] Ita­que ap­pa­ruis­set ne­que ac­cu­sa­to­rem his­ce­re po­tuis­se et su­per­va­ca­neam de­fen­sio­nem Pau­li fuis­se.

[14] Tran­sea­tur ad al­te­ram con­tio­nem; nec Qui­ri­tes vos, sed mi­li­tes vi­deor ap­pel­la­tu­rus, si no­men hoc sal­tem ru­bo­rem in­cu­te­re et ve­re­cun­diam ali­quam im­pe­ra­to­ris vio­lan­di ad­fer­re pos­sit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 121Ãàëü­áà è ñòÿ­æàë ñëà­âó âûäàþ­ùå­ãî­ñÿ îðà­òî­ðà (Öèöå­ðîí, Áðóò, XXI, 82; XXII, 86; XXIV, 92 ñë.).
  • 122Òîëü­êî äîëæ­íîñò­íûå ëèöà èìå­ëè ïðà­âî ñîçû­âàòü íàðîä­íûå ñîáðà­íèÿ.
  • 123Ñì. ïðè­ìå÷. 36 ê êí. XXXI.
  • 124Â äåé­ñò­âè­òåëü­íî­ñòè ê íåìåä­ëåí­íî­ìó ñðà­æå­íèþ ïðè­çû­âà­ëè ñîë­äà­òû, à Ïàâåë îòêà­çàë èì (XLIV, 36, 3).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004208 1364004212 1364004233 1364004538 1364004539 1364004540