Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 39

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

39. (1) Íåäàâ­íî ìû òîð­æå­ñò­âî­âà­ëè ïîáåäû íàä îòöîì Ïåð­ñåÿ, Ôèëèï­ïîì, è íàä Àíòèîõîì; êîãäà òðè­óì­ôû ñïðàâ­ëÿ­ëèñü, îáà öàð­ñò­âî­âà­ëè. À íàä Ïåð­ñå­åì, âçÿ­òûì â ïëåí è ïðå­ïðî­âîæ­äåí­íûì âìå­ñòå ñ äåòüìè åãî â Ðèì, òðè­óìô ñïðàâ­ëÿòü, çíà­÷èò, íå ñòà­íåì? (2) Âîîá­ðà­çè­òå: Ëóöèé Àíè­öèé è Ãíåé Îêòà­âèé, âñå â çîëî­òå è ïóð­ïó­ðå, íà êîëåñ­íè­öàõ âúåç­æà­þò íà Êàïè­òî­ëèé, à Ëóöèé Ïàâåë ñíè­çó èç òîë­ïû ãðàæ­äàí êàê ÷àñò­íîå ëèöî îáðà­ùà­åò­ñÿ ê íèì: “Ñêà­æè­òå-êà, Ëóöèé Àíè­öèé è Ãíåé Îêòà­âèé, êòî áîëåå äîñòî­èí, ïî âàøå­ìó ìíå­íèþ, òðè­óì­ôà — âû èëè ÿ?” Òå, äóìàþ, ñîé­äóò ñ êîëåñ­íè­öû è, óñòû­äèâ­øèñü, îòäà­äóò åìó ñàìè âñå çíà­êè ïî÷å­òà. (3) Äà è âàì, êâè­ðè­òû, ðàç­âå ëþáåç­íåå áóäåò âèäåòü, êàê âåäóò â òðè­óì­ôå Ãåí­òèÿ, à íå Ïåð­ñåÿ? Òîð­æå­ñò­âî­âàòü íå ïîáåäó, à âñå­ãî ëèøü ñ.551 ïðè­áàâ­êó ê íåé? (4) Óâåí­÷àí­íûå ëàâ­ðîì, â Ðèì âîé­äóò è ëåãè­î­íû èëëè­ðèé­ñêèå, è ìîðÿ­êè, à ìàêåäîí­ñêèå ëåãè­î­íû, îòâåðã­íóâ ñâîé òðè­óìô, ñòà­íóò ëþáî­âàòü­ñÿ ÷óæèì? Êàê æå ïîñòó­ïèòü òîãäà ñ îáèëü­íîé äîáû­÷åé, ñ äàðà­ìè ñòîëü ùåä­ðîé ïîáåäû? (5) Êóäà, ñêà­æè­òå, äåâàòü òå äîñïå­õè, ÷òî òûñÿ­÷à­ìè ñíè­ìà­ëè ñ óáè­òûõ âðà­ãîâ? Ìàêåäî­íÿ­íàì, ÷òî ëè, âîðî­òèòü? À ñòà­òóè èç çîëîòà, èç ìðà­ìî­ðà, èç ñëî­íî­âîé êîñòè, à êàð­òè­íû, à òêà­íè, à ñòîëü­êî ñåðåá­ðà ÷åêàí­íî­ãî, è çîëîòà, è äåíåã öàð­ñêèõ? (6) Èëü âñå ýòî ïîä ïîêðî­âîì íî÷è, òî÷­íî êðà­äå­íîå, â êàç­íó ñíå­ñòè, ÷òî ëè? À ãäå óñòðî­èòü çðå­ëè­ùå èç çðå­ëèù — íàðî­äó-ïîáåäè­òå­ëþ ïîêà­çàòü ïëå­íåí­íî­ãî öàðÿ, ñòîëü çíà­ìå­íè­òî­ãî, ñòîëü áîãà­òî­ãî? (7) Ìíî­ãèå èç íàñ ïîì­íÿò, êàê ñáå­ãà­ëèñü ìû ïîñìîò­ðåòü íà Ñèôà­êà ïëå­íåí­íî­ãî — à âåäü ýòî áûëà ëèøü ïðè­áàâ­êà ê Ïóíèé­ñêîé âîéíå. Íåóæòî çàõâà­÷åí­íûé öàðü Ïåð­ñåé ñ åãî ñûíî­âüÿ­ìè Ôèëèï­ïîì è Àëåê­ñàí­äðîì (òàêèå ãðîì­êèå èìå­íà!)128 áóäóò ñïðÿ­òà­íû îò ãëàç ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí? (8) À ñàìî­ãî Ïàâ­ëà, äâà­æäû êîí­ñó­ëà, ïîêî­ðè­òå­ëÿ Ãðå­öèè, — ðàç­âå íå âñå æàæ­äóò âèäåòü âúåç­æàþ­ùèì íà êîëåñ­íè­öå â Ðèì? Äëÿ òîãî ìû åãî êîí­ñó­ëîì è âûáè­ðà­ëè, ÷òîáû îí çàêîí­÷èë âîé­íó, êîòî­ðàÿ, ê âåëè­êî­ìó íàøå­ìó ñòû­äó, òÿíó­ëàñü ÷åòû­ðå ãîäà. (9) Êîãäà æðå­áèé îòäàë åìó ýòó ïðî­âèí­öèþ, êîãäà âûñòó­ïàë îí èç Ãîðî­äà, ìû, ñëó­øà­ÿñü âåùå­ãî ñåðä­öà, ïðåä­ðå­êà­ëè åìó ïîáåäó è òðè­óìô, — à òåïåðü ïîáåäè­òå­ëþ â ýòîì òðè­óì­ôå îòêà­æåì? Äà ðàç­âå òîëü­êî ó Ïàâ­ëà — è ó áîãîâ ìû êðà­äåì ïî÷åò, èì ïîäî­áàþ­ùèé. (10) Èáî, ñïðàâ­ëÿÿ òðè­óìô, ìû îòäà­åì äîëã íå òîëü­êî ëþäÿì, íî è áîãàì129. Äëÿ ïðåä­êîâ âàøèõ áîãè è â íà÷à­ëå âñåõ âàæ­íûõ äåë ñòî­ÿ­ëè, è â êîí­öå. (11) È êîí­ñóë è ïðå­òîð, îòïðàâ­ëÿ­ÿñü â ñâîþ ïðî­âèí­öèþ íà âîé­íó â ñîïðî­âîæ­äå­íèè ëèê­òî­ðîâ â âîåí­íûõ ïëà­ùàõ, äàåò íà Êàïè­òî­ëèè îáå­òû áîãàì, à âîðî­òèâ­øèñü ñ ïîáåäîþ, ñíî­âà øåñò­âó­åò â òðè­óì­ôå íà Êàïè­òî­ëèé è òåì æå áîãàì, êîòî­ðûì äàâàë îáå­òû, ïðè­íî­ñèò äîñòîé­íûå èõ äàðû. (12) Íå íàïðàñ­íî ïóñ­êà­þò æåðò­âåí­íûõ æèâîò­íûõ ïåðåä òðè­óì­ôàëü­íûì øåñò­âè­åì — ïóñòü çíà­þò áîãè, ÷òî ïîë­êî­âî­äåö âîçäà­åò èì áëà­ãî­äàð­íîñòü çà óñïåõ äåëà âñå­ãî ãîñóäàð­ñòâà. (13) Íó, óâî­äè­òå òåïåðü ýòè æåðò­âû, Ïàâ­ëîì íàçíà­÷åí­íûå äëÿ òðè­óì­ôà, è çàêà­ëû­âàé­òå èõ ãäå êàêóþ! Òàê, ÷òî ëè? À êàê æå ïèð ñåíà­òî­ðîâ, êîòî­ðûé äàåò­ñÿ íå â ÷àñò­íîì äîìå, íå â íåîñâÿ­ùåí­íîì ìåñòå, à íà Êàïè­òî­ëèè? Ðàç­âå äàåò­ñÿ îí ëþäÿì â óñëà­äó, à íå áîãàì, â èõ ÷åñòü? È ïî íàó­ùå­íèþ Ñåð­âèÿ Ãàëü­áû âû ýòî îòìå­íè­òå? (14) È ïåðåä òðè­óì­ôîì Ëóöèÿ Ïàâ­ëà âîðîòà çàêðî­þò­ñÿ? À Ïåð­ñåé, öàðü ìàêåäî­íÿí, ñ äåòüìè, è òîë­ïà ïðî­÷èõ ïëåí­íè­êîâ, è âñÿ ìàêåäîí­ñêàÿ äîáû­÷à — âñå ýòî îñòà­íåò­ñÿ âî Ôëà­ìè­íè­å­âîì öèð­êå? À Ëóöèé Ïàâåë ÷àñò­íûì ÷åëî­âå­êîì ïîé­äåò îò âîðîò äîìîé, áóä­òî îí âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ èç äåðåâ­íè? (15) Òû, öåí­òó­ðè­îí, òû, âîèí, íå ñëó­øàé áîë­òîâ­íþ Ñåð­âèÿ Ãàëü­áû, ïîñëó­øàé ëó÷­øå, ÷òî ïîñòà­íî­âèë î ïîë­êî­âîä­öå Ïàâ­ëå ñåíàò; ñëó­øàé ëó÷­øå ìåíÿ, ÷åì åãî. (16) Îí òîëü­êî è óìå­åò, ÷òî ãîâî­ðèòü, äà è òî âñå æåë÷ü è ÿä, à ÿ äâà­äöàòü òðè ðàçà âûçîâ áðî­ñàë âðà­ãó è ñ íèì áèë­ñÿ, è ñî âñåõ, ñ êåì ñõâà­òèë­ñÿ, ñîâëåê äîñïåõ; âñå òåëî ìîå óêðà­øå­íî ðóá­öà­ìè îò ÷åñò­íûõ ðàí — èõ ïîëó­÷èë ÿ, ãðó­äüþ âñòðå­÷àÿ âðà­ãà».

ñ.552 (17) Òóò, êàê ðàñ­ñêà­çû­âà­þò, îí ðàñ­ïàõ­íóë îäåæ­äû è ïîêà­çàë, êàêóþ ðàíó â êàêîé âîéíå ïîëó­÷èë; íî ñëó­÷àé­íî îòêðû­ëîñü ïðè­êðî­âåí­íîå, è âèä îïó­õî­ëè â ïàõó âûçâàë ñìåõ ó ñòî­ÿâ­øèõ ïîáëè­æå. (18) À òîò â îòâåò: «Âîò è ýòî, íàä ÷åì âû ñìå­å­òåñü, ÿ òîæå ïîëó­÷èë, êîãäà âñå äíè è íî÷è íå ñëå­çàë ñ êîíÿ, è ÿ íå ñòû­æóñü ýòî­ãî, êàê òåõ ðóá­öîâ, èáî âåð­íî ñëó­æèòü îòå­÷å­ñòâó — è äîìà è íà âîéíå — ìíå ýòî íå ìåøà­ëî. (19). ß, ñòà­ðûé âîèí, ìîëî­äûì ïîêà­çàë ñâîå òåëî, â êîòî­ðîå íå ðàç âïè­âà­ëîñü æåëå­çî; ïóñòü-êà Ãàëü­áà îáíà­æèò ïåðåä âàìè ñâîå — õîëå­íîå è áåç åäè­íîé öàðà­ïè­íû. (20) Òðè­áó­íû, çîâè­òå òðè­áû ê ãîëî­ñî­âà­íüþ, à ÿ ê âàì, âîè­íû <>130».

39. «Tri­um­pha­tum nu­per de Phi­lip­po, pat­re hui­us, et de An­tio­cho est; am­bo reg­na­bant, cum de iis tri­um­pha­tum est. De Per­seo cap­to, in ur­bem cum li­be­ris ad­duc­to non tri­um­pha­bi­tur? [2] Quod­si in cur­ru scan­den­tis Ca­pi­to­lium, aura­tos pur­pu­ra­tos­que, ex in­fe­rio­re lo­co L. Pau­lus in tur­ba to­ga­to­rum unus pri­va­tus in­ter­ro­get “L. Ani­ci, Cn. Oc­ta­vi, ut­rum vos dig­nio­res tri­um­pho es­se an me cen­se­tis?” cur­ru ei ces­su­ri et prae pu­do­re vi­den­tur in­sig­nia ip­si sua tra­di­tu­ri. [3] Et vos Gen­tium quam Per­sea du­ci in tri­um­pho ma­vol­tis, Qui­ri­tes, et de ac­ces­sio­ne po­tius bel­li quam de bel­lo tri­um­pha­ri? [4] Et le­gio­nes ex Il­ly­ri­co lau­rea­tae ur­bem ini­bunt et na­va­les so­cii; Ma­ce­do­ni­cae le­gio­nes suo ab­ro­ga­to tri­um­phos alie­nos spec­ta­bunt? Quid dein­de tam opi­ma prae­da, tam opu­len­tae vic­to­riae spo­liis fiet? [5] quo­nam ab­den­tur il­la tot mi­lia ar­mo­rum det­rac­ta cor­po­ri­bus hos­tium? an in Ma­ce­do­niam re­mit­ten­tur? quo sig­na aurea, mar­mo­rea, ebur­nea, ta­bu­lae pic­tae, tex­ti­lia, tan­tum ar­gen­ti cae­la­ti, tan­tum auri, tan­ta pe­cu­nia re­gia? [6] an noc­tu tam­quam fur­ti­va in aera­rium de­por­ta­bun­tur? quid? il­lud spec­ta­cu­lum ma­xi­mum, no­bi­lis­si­mus opu­len­tis­si­mus­que rex cap­tus, ubi vic­to­ri po­pu­lo os­ten­de­tur? [7] Quos Syphax rex cap­tus, ac­ces­sio Pu­ni­ci bel­li, con­cur­sus fe­ce­rit, ple­ri­que me­mi­ni­mus. Per­seus rex cap­tus, Phi­lip­pus et Ale­xan­der, fi­lii re­gis, tan­ta no­mi­na, subtra­hen­tur ci­vi­ta­tis ocu­lis? [8] Ip­sum L. Pau­lum, bis con­su­lem, do­mi­to­rem Grae­ciae, om­nium ocu­li conspi­ce­re ur­bem cur­ru ingre­dien­tem avent; ad hoc fe­ci­mus con­su­lem, ut bel­lum per quad­rien­nium in­gen­ti etiam pu­do­re nostro trac­tum per­fi­ce­ret. [9] Cui sor­ti­to pro­vin­ciam, cui pro­fi­cis­cen­ti prae­sa­gien­ti­bus ani­mis vic­to­riam tri­um­phum­que des­ti­na­vi­mus, ei vic­to­ri tri­um­phum ne­ga­tu­ri su­mus? et qui­dem non tan­tum eum, sed deos etiam suo ho­no­re frau­da­tu­ri? [10] Dis quo­que enim, non so­lum ho­mi­ni­bus, de­be­tur tri­um­phus. Maio­res vestri om­nium mag­na­rum re­rum et prin­ci­pia exor­si a dis sunt et fi­nem sta­tue­runt. [11] Con­sul pro­fi­cis­cens prae­tor­ve pa­lu­da­tis lic­to­ri­bus in pro­vin­ciam et ad bel­lum vo­ta in Ca­pi­to­lio nun­cu­pat; vic­tor per­pet­ra­to bel­lo eodem in Ca­pi­to­lium tri­um­phans ad eos­dem deos, qui­bus vo­ta nun­cu­pa­vit, me­ri­ta do­na por­tans re­dit. [12] Pars non mi­ni­ma tri­um­phi est vic­ti­mae prae­ce­den­tes, ut ap­pa­reat dis gra­tes agen­tem im­pe­ra­to­rem ob rem pub­li­cam be­ne ges­tam re­di­re. [13] Om­nis il­las vic­ti­mas, quas tra­du­cen­das in tri­um­phum di­ca­vit, alias alio ab­du­cen­tes mac­ta­te! Quid enim? il­lae epu­lae se­na­tus, quae nec pri­va­to lo­co nec pub­li­co pro­fa­no, sed in Ca­pi­to­lio edun­tur, ut­rum ho­mi­num vo­lup­ta­tis cau­sa an deo­rum ho­no­ris fiunt?

Quae om­nia auc­to­re Ser­vio Gal­ba tur­ba­tu­ri es­tis? [14] L. Pau­li tri­um­pho por­tae clau­den­tur? Rex Ma­ce­do­num Per­seus cum li­be­ris et tur­ba alia cap­ti­vo­rum, spo­lia Ma­ce­do­num, in cir­co Fla­mi­nio re­lin­quen­tur? L. Pau­lus pri­va­tus tam­quam ru­re re­diens a por­ta do­mum ibit? [15] Et tu, cen­tu­rio, mi­les, quid de im­pe­ra­to­re Pau­lo se­na­tus dec­re­vit po­tius quam quid Ser­vius Gal­ba fa­bu­le­tur, audi; et hoc di­ce­re me po­tius quam il­lum audi. [16] Il­le ni­hil prae­ter­quam lo­qui, et id ip­sum ma­le­di­ce ac ma­lig­ne, di­di­cit; ego ter et vi­ciens cum hos­te pro­vo­ca­to pug­na­vi; ex om­ni­bus, cum qui­bus ma­num con­se­rui, spo­lia ret­tu­li; in­sig­ne cor­pus ho­nes­tis ci­cat­ri­ci­bus, om­ni­bus ad­ver­so cor­po­re ex­cep­tis, ha­beo».

[17] Nu­das­se dein­de se di­ci­tur et, quo quae­que bel­lo vol­ne­ra ac­cep­ta es­sent, ret­tu­lis­se. Quae dum os­ten­tat, ada­per­tis for­te, quae ve­lan­da erant, tu­mor in­gui­num pro­xi­mis ri­sum mo­vit.

[18] Tum «hoc quo­que, quod ri­de­tis», in­quit, «in equo dies noc­tes­que per­se­den­do ha­beo, nec ma­gis me eius quam ci­cat­ri­cum ha­rum pu­det pae­ni­tet­que, quan­do num­quam mi­hi im­pe­di­men­to ad rem pub­li­cam be­ne ge­ren­dam do­mi mi­li­tiaeque fuit. [19] Ego hoc fer­ro sae­pe ve­xa­tum cor­pus ve­tus mi­les adu­les­cen­ti­bus mi­li­ti­bus os­ten­di: Gal­ba ni­tens et in­teg­rum de­nu­det. [20] Re­vo­ca­te, si vi­de­tur, tri­bu­ni, ad suffra­gium tri­bus; ego ad vos, mi­li­tes, . . .

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 128Ýòî èìå­íà Ôèëèï­ïà II è Àëåê­ñàíäðà Ìàêåäîí­ñêî­ãî.
  • 129Î òàêîì æå àðãó­ìåí­òå â ñõîä­íûõ îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ ñì. òàê­æå: XXVI, 21, 3; XXXI, 48, 12.
  • 130Çäåñü óòðà­÷åí ëèñò ìàíó­ñêðèï­òà — òóò áûëî îêîí­÷à­íèå ðå÷è (ñì.: Ïëó­òàðõ, Ýìè­ëèé Ïàâåë, 31, 6) è îïè­ñà­íèå òðè­óì­ôàëü­íîé ïðî­öåñ­ñèè.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004412 1364004413 1364004421 1364004540 1364004541 1364004542