Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
39. (1) Íåäàâíî ìû òîðæåñòâîâàëè ïîáåäû íàä îòöîì Ïåðñåÿ, Ôèëèïïîì, è íàä Àíòèîõîì; êîãäà òðèóìôû ñïðàâëÿëèñü, îáà öàðñòâîâàëè. À íàä Ïåðñååì, âçÿòûì â ïëåí è ïðåïðîâîæäåííûì âìåñòå ñ äåòüìè åãî â Ðèì, òðèóìô ñïðàâëÿòü, çíà÷èò, íå ñòàíåì? (2) Âîîáðàçèòå: Ëóöèé Àíèöèé è Ãíåé Îêòàâèé, âñå â çîëîòå è ïóðïóðå, íà êîëåñíèöàõ âúåçæàþò íà Êàïèòîëèé, à Ëóöèé Ïàâåë ñíèçó èç òîëïû ãðàæäàí êàê ÷àñòíîå ëèöî îáðàùàåòñÿ ê íèì: “Ñêàæèòå-êà, Ëóöèé Àíèöèé è Ãíåé Îêòàâèé, êòî áîëåå äîñòîèí, ïî âàøåìó ìíåíèþ, òðèóìôà — âû èëè ÿ?” Òå, äóìàþ, ñîéäóò ñ êîëåñíèöû è, óñòûäèâøèñü, îòäàäóò åìó ñàìè âñå çíàêè ïî÷åòà. (3) Äà è âàì, êâèðèòû, ðàçâå ëþáåçíåå áóäåò âèäåòü, êàê âåäóò â òðèóìôå Ãåíòèÿ, à íå Ïåðñåÿ? Òîðæåñòâîâàòü íå ïîáåäó, à âñåãî ëèøü ñ.551 ïðèáàâêó ê íåé? (4) Óâåí÷àííûå ëàâðîì, â Ðèì âîéäóò è ëåãèîíû èëëèðèéñêèå, è ìîðÿêè, à ìàêåäîíñêèå ëåãèîíû, îòâåðãíóâ ñâîé òðèóìô, ñòàíóò ëþáîâàòüñÿ ÷óæèì? Êàê æå ïîñòóïèòü òîãäà ñ îáèëüíîé äîáû÷åé, ñ äàðàìè ñòîëü ùåäðîé ïîáåäû? (5) Êóäà, ñêàæèòå, äåâàòü òå äîñïåõè, ÷òî òûñÿ÷àìè ñíèìàëè ñ óáèòûõ âðàãîâ? Ìàêåäîíÿíàì, ÷òî ëè, âîðîòèòü? À ñòàòóè èç çîëîòà, èç ìðàìîðà, èç ñëîíîâîé êîñòè, à êàðòèíû, à òêàíè, à ñòîëüêî ñåðåáðà ÷åêàííîãî, è çîëîòà, è äåíåã öàðñêèõ? (6) Èëü âñå ýòî ïîä ïîêðîâîì íî÷è, òî÷íî êðàäåíîå, â êàçíó ñíåñòè, ÷òî ëè? À ãäå óñòðîèòü çðåëèùå èç çðåëèù — íàðîäó-ïîáåäèòåëþ ïîêàçàòü ïëåíåííîãî öàðÿ, ñòîëü çíàìåíèòîãî, ñòîëü áîãàòîãî? (7) Ìíîãèå èç íàñ ïîìíÿò, êàê ñáåãàëèñü ìû ïîñìîòðåòü íà Ñèôàêà ïëåíåííîãî — à âåäü ýòî áûëà ëèøü ïðèáàâêà ê Ïóíèéñêîé âîéíå. Íåóæòî çàõâà÷åííûé öàðü Ïåðñåé ñ åãî ñûíîâüÿìè Ôèëèïïîì è Àëåêñàíäðîì (òàêèå ãðîìêèå èìåíà!)128 áóäóò ñïðÿòàíû îò ãëàç ðèìñêèõ ãðàæäàí? (8) À ñàìîãî Ïàâëà, äâàæäû êîíñóëà, ïîêîðèòåëÿ Ãðåöèè, — ðàçâå íå âñå æàæäóò âèäåòü âúåçæàþùèì íà êîëåñíèöå â Ðèì? Äëÿ òîãî ìû åãî êîíñóëîì è âûáèðàëè, ÷òîáû îí çàêîí÷èë âîéíó, êîòîðàÿ, ê âåëèêîìó íàøåìó ñòûäó, òÿíóëàñü ÷åòûðå ãîäà. (9) Êîãäà æðåáèé îòäàë åìó ýòó ïðîâèíöèþ, êîãäà âûñòóïàë îí èç Ãîðîäà, ìû, ñëóøàÿñü âåùåãî ñåðäöà, ïðåäðåêàëè åìó ïîáåäó è òðèóìô, — à òåïåðü ïîáåäèòåëþ â ýòîì òðèóìôå îòêàæåì? Äà ðàçâå òîëüêî ó Ïàâëà — è ó áîãîâ ìû êðàäåì ïî÷åò, èì ïîäîáàþùèé. (10) Èáî, ñïðàâëÿÿ òðèóìô, ìû îòäàåì äîëã íå òîëüêî ëþäÿì, íî è áîãàì129. Äëÿ ïðåäêîâ âàøèõ áîãè è â íà÷àëå âñåõ âàæíûõ äåë ñòîÿëè, è â êîíöå. (11) È êîíñóë è ïðåòîð, îòïðàâëÿÿñü â ñâîþ ïðîâèíöèþ íà âîéíó â ñîïðîâîæäåíèè ëèêòîðîâ â âîåííûõ ïëàùàõ, äàåò íà Êàïèòîëèè îáåòû áîãàì, à âîðîòèâøèñü ñ ïîáåäîþ, ñíîâà øåñòâóåò â òðèóìôå íà Êàïèòîëèé è òåì æå áîãàì, êîòîðûì äàâàë îáåòû, ïðèíîñèò äîñòîéíûå èõ äàðû. (12) Íå íàïðàñíî ïóñêàþò æåðòâåííûõ æèâîòíûõ ïåðåä òðèóìôàëüíûì øåñòâèåì — ïóñòü çíàþò áîãè, ÷òî ïîëêîâîäåö âîçäàåò èì áëàãîäàðíîñòü çà óñïåõ äåëà âñåãî ãîñóäàðñòâà. (13) Íó, óâîäèòå òåïåðü ýòè æåðòâû, Ïàâëîì íàçíà÷åííûå äëÿ òðèóìôà, è çàêàëûâàéòå èõ ãäå êàêóþ! Òàê, ÷òî ëè? À êàê æå ïèð ñåíàòîðîâ, êîòîðûé äàåòñÿ íå â ÷àñòíîì äîìå, íå â íåîñâÿùåííîì ìåñòå, à íà Êàïèòîëèè? Ðàçâå äàåòñÿ îí ëþäÿì â óñëàäó, à íå áîãàì, â èõ ÷åñòü? È ïî íàóùåíèþ Ñåðâèÿ Ãàëüáû âû ýòî îòìåíèòå? (14) È ïåðåä òðèóìôîì Ëóöèÿ Ïàâëà âîðîòà çàêðîþòñÿ? À Ïåðñåé, öàðü ìàêåäîíÿí, ñ äåòüìè, è òîëïà ïðî÷èõ ïëåííèêîâ, è âñÿ ìàêåäîíñêàÿ äîáû÷à — âñå ýòî îñòàíåòñÿ âî Ôëàìèíèåâîì öèðêå? À Ëóöèé Ïàâåë ÷àñòíûì ÷åëîâåêîì ïîéäåò îò âîðîò äîìîé, áóäòî îí âîçâðàùàåòñÿ èç äåðåâíè? (15) Òû, öåíòóðèîí, òû, âîèí, íå ñëóøàé áîëòîâíþ Ñåðâèÿ Ãàëüáû, ïîñëóøàé ëó÷øå, ÷òî ïîñòàíîâèë î ïîëêîâîäöå Ïàâëå ñåíàò; ñëóøàé ëó÷øå ìåíÿ, ÷åì åãî. (16) Îí òîëüêî è óìååò, ÷òî ãîâîðèòü, äà è òî âñå æåë÷ü è ÿä, à ÿ äâàäöàòü òðè ðàçà âûçîâ áðîñàë âðàãó è ñ íèì áèëñÿ, è ñî âñåõ, ñ êåì ñõâàòèëñÿ, ñîâëåê äîñïåõ; âñå òåëî ìîå óêðàøåíî ðóáöàìè îò ÷åñòíûõ ðàí — èõ ïîëó÷èë ÿ, ãðóäüþ âñòðå÷àÿ âðàãà». ñ.552 (17) Òóò, êàê ðàññêàçûâàþò, îí ðàñïàõíóë îäåæäû è ïîêàçàë, êàêóþ ðàíó â êàêîé âîéíå ïîëó÷èë; íî ñëó÷àéíî îòêðûëîñü ïðèêðîâåííîå, è âèä îïóõîëè â ïàõó âûçâàë ñìåõ ó ñòîÿâøèõ ïîáëèæå. (18) À òîò â îòâåò: «Âîò è ýòî, íàä ÷åì âû ñìååòåñü, ÿ òîæå ïîëó÷èë, êîãäà âñå äíè è íî÷è íå ñëåçàë ñ êîíÿ, è ÿ íå ñòûæóñü ýòîãî, êàê òåõ ðóáöîâ, èáî âåðíî ñëóæèòü îòå÷åñòâó — è äîìà è íà âîéíå — ìíå ýòî íå ìåøàëî. (19). ß, ñòàðûé âîèí, ìîëîäûì ïîêàçàë ñâîå òåëî, â êîòîðîå íå ðàç âïèâàëîñü æåëåçî; ïóñòü-êà Ãàëüáà îáíàæèò ïåðåä âàìè ñâîå — õîëåíîå è áåç åäèíîé öàðàïèíû. (20) Òðèáóíû, çîâèòå òðèáû ê ãîëîñîâàíüþ, à ÿ ê âàì, âîèíû <…>130». |
39. «Triumphatum nuper de Philippo, patre huius, et de Antiocho est; ambo regnabant, cum de iis triumphatum est. De Perseo capto, in urbem cum liberis adducto non triumphabitur? [2] Quodsi in curru scandentis Capitolium, auratos purpuratosque, ex inferiore loco L. Paulus in turba togatorum unus privatus interroget “L. Anici, Cn. Octavi, utrum vos digniores triumpho esse an me censetis?” curru ei cessuri et prae pudore videntur insignia ipsi sua tradituri. [3] Et vos Gentium quam Persea duci in triumpho mavoltis, Quirites, et de accessione potius belli quam de bello triumphari? [4] Et legiones ex Illyrico laureatae urbem inibunt et navales socii; Macedonicae legiones suo abrogato triumphos alienos spectabunt? Quid deinde tam opima praeda, tam opulentae victoriae spoliis fiet? [5] quonam abdentur illa tot milia armorum detracta corporibus hostium? an in Macedoniam remittentur? quo signa aurea, marmorea, eburnea, tabulae pictae, textilia, tantum argenti caelati, tantum auri, tanta pecunia regia? [6] an noctu tamquam furtiva in aerarium deportabuntur? quid? illud spectaculum maximum, nobilissimus opulentissimusque rex captus, ubi victori populo ostendetur? [7] Quos Syphax rex captus, accessio Punici belli, concursus fecerit, plerique meminimus. Perseus rex captus, Philippus et Alexander, filii regis, tanta nomina, subtrahentur civitatis oculis? [8] Ipsum L. Paulum, bis consulem, domitorem Graeciae, omnium oculi conspicere urbem curru ingredientem avent; ad hoc fecimus consulem, ut bellum per quadriennium ingenti etiam pudore nostro tractum perficeret. [9] Cui sortito provinciam, cui proficiscenti praesagientibus animis victoriam triumphumque destinavimus, ei victori triumphum negaturi sumus? et quidem non tantum eum, sed deos etiam suo honore fraudaturi? [10] Dis quoque enim, non solum hominibus, debetur triumphus. Maiores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi a dis sunt et finem statuerunt. [11] Consul proficiscens praetorve paludatis lictoribus in provinciam et ad bellum vota in Capitolio nuncupat; victor perpetrato bello eodem in Capitolium triumphans ad eosdem deos, quibus vota nuncupavit, merita dona portans redit. [12] Pars non minima triumphi est victimae praecedentes, ut appareat dis grates agentem imperatorem ob rem publicam bene gestam redire. [13] Omnis illas victimas, quas traducendas in triumphum dicavit, alias alio abducentes mactate! Quid enim? illae epulae senatus, quae nec privato loco nec publico profano, sed in Capitolio eduntur, utrum hominum voluptatis causa an deorum honoris fiunt? Quae omnia auctore Servio Galba turbaturi estis? [14] L. Pauli triumpho portae claudentur? Rex Macedonum Perseus cum liberis et turba alia captivorum, spolia Macedonum, in circo Flaminio relinquentur? L. Paulus privatus tamquam rure rediens a porta domum ibit? [15] Et tu, centurio, miles, quid de imperatore Paulo senatus decrevit potius quam quid Servius Galba fabuletur, audi; et hoc dicere me potius quam illum audi. [16] Ille nihil praeterquam loqui, et id ipsum maledice ac maligne, didicit; ego ter et viciens cum hoste provocato pugnavi; ex omnibus, cum quibus manum conserui, spolia rettuli; insigne corpus honestis cicatricibus, omnibus adverso corpore exceptis, habeo». [17] Nudasse deinde se dicitur et, quo quaeque bello volnera accepta essent, rettulisse. Quae dum ostentat, adapertis forte, quae velanda erant, tumor inguinum proximis risum movit. [18] Tum «hoc quoque, quod ridetis», inquit, «in equo dies noctesque persedendo habeo, nec magis me eius quam cicatricum harum pudet paenitetque, quando numquam mihi impedimento ad rem publicam bene gerendam domi militiaeque fuit. [19] Ego hoc ferro saepe vexatum corpus vetus miles adulescentibus militibus ostendi: Galba nitens et integrum denudet. [20] Revocate, si videtur, tribuni, ad suffragium tribus; ego ad vos, milites, |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß