Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 38

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

38. (1) Äà è ÿ, êàê ïðåä­ñòàâ­ëþ ñåáå, ÷òî ãîâî­ðþ ïðåä âîè­íà­ìè, ñîâñåì èíû­ìè âîë­íó­þñü ÷óâ­ñòâà­ìè, ÷åì îáðà­ùà­ÿñü, êàê òîëü­êî ÷òî, ê ïðî­ñòî­ìó íàðî­äó Ãîðî­äà. (2) Äà ÷òî æ ýòî âû ãîâî­ðè­òå, âîè­íû? Åñòü ëè â Ðèìå êòî-íèáóäü, êðî­ìå Ïåð­ñåÿ, êòî íå õîòåë áû òîð­æå­ñò­âî­âàòü ïîáåäó íàä Ìàêåäî­íè­åé? È åñëè åñòü, ðàç­âå íå ðàçî­ðâà­ëè áû âû åãî íà ÷àñòè ñâî­è­ìè ðóêà­ìè — òåìè, êîòî­ðû­ìè îäî­ëå­ëè ìàêåäî­íÿí? Êòî íå äàåò âàì âîé­òè â Ðèì â òðè­óì­ôå, òîò è ïîáåäèòü âàì íå äàë áû, áóäü íà òî åãî âîëÿ. (3) Îøèá­êà, âîè­íû, äóìàòü, áóä­òî òðè­óìô — ÷åñòü ëèøü äëÿ ïîë­êî­âî­ä­öà; íåò, òðè­óìô — ÷åñòü è äëÿ âîè­íîâ, è äëÿ íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî. (4) Íå îá îäíîì òîëü­êî Ïàâ­ëå èäåò ñåé­÷àñ ðå÷ü.

Ìíî­ãèì äàæå ñåíàò îòêà­çû­âàë â òðè­óì­ôå, íî è òîãäà åãî ñïðàâ­ëÿ­ëè íà Àëü­áàí­ñêîé ãîðå125. Îòíÿòü ó Ïàâ­ëà ñëà­âó çàâåð­øå­íüÿ Ìàêåäîí­ñêîé âîé­íû òàê æå íåâîç­ìîæ­íî, êàê ó Ãàÿ Ëóòà­öèÿ — Ïåð­âîé Ïóíè­÷å­ñêîé, êàê ó Ïóá­ëèÿ Êîð­íå­ëèÿ — Âòî­ðîé Ïóíè­÷å­ñêîé, ñ.550 êàê ó äðó­ãèõ, êòî ñïðàâ­ëÿë òðè­óìô ïîñëå íèõ. (5) Äà è íå ñòà­íóò Ïàâ­ëî­âû çàñëó­ãè îò ýòî­ãî òðè­óì­ôà íè áîëü­øå, íè ìåíü­øå — à âîò ñëà­âà âîè­íîâ è ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà ïîêî­ëåá­ëåò­ñÿ: (6) êàê áû íå ïîäó­ìà­ëè, ÷òî ðèì­ëÿíå çàâèñò­íè­êè, íå çíàþ­ùèå áëà­ãî­äàð­íî­ñòè ê ëó÷­øèì ñâî­èì ãðàæ­äà­íàì, êàê áû íå ïîêà­çà­ëîñü, ÷òî â ýòîì îíè áåðóò ïðè­ìåð ñ íàðî­äà àôèí­ñêî­ãî, êîòî­ðûé èç çàâè­ñòè òåð­çà­åò ñâî­èõ âîæäåé. (7) Äîñòà­òî÷­íî ïðî­âè­íè­ëèñü ïðåä­êè âàøè ïåðåä Êàìèë­ëîì, îäíà­êî îñêîð­áè­ëè îíè åãî âñå-òàêè ðàíü­øå, ÷åì îòíÿ­ëè áëà­ãî­äà­ðÿ åìó Ðèì ó ãàë­ëîâ. Äîñòà­òî÷­íî ïðî­âè­íè­ëèñü è âû ïåðåä Ïóá­ëè­åì Àôðè­êàí­ñêèì. Îí, ïîêî­ðè­òåëü Àôðè­êè, ê ñòû­äó íàøå­ìó, â Ëèòåðíå îáðåë è êðîâ è ïðè­áå­æè­ùå, â Ëèòåðíå ïîêà­çû­âà­þò è åãî ìîãè­ëó!126 (8) Ïàâåë ðàâåí ýòèì ìóæàì ñëà­âîé ñâî­åþ — êàê áû íå ñðàâ­íÿòü åãî ñ íèìè è âàøåé íåñïðà­âåä­ëè­âî­ñòüþ.

Òàê èñêî­ðå­íèì æå ïðåæ­äå âñå­ãî ýòó íèçîñòü, ïîñòûä­íóþ â ãëà­çàõ ïðî­÷èõ íàðî­äîâ, ïîãè­áåëü­íóþ äëÿ íàñ ñàìèõ! (9) Èáî êòî æå çàõî­÷åò ïîõî­äèòü íà Ïóá­ëèÿ Àôðè­êàí­ñêî­ãî èëè íà Ïàâ­ëà â ãîñóäàð­ñòâå íåáëà­ãî­äàð­íîì è ñòîëü âðàæ­äåá­íîì äîá­ëåñò­íûì ãðàæ­äà­íàì? (10) Åñëè æå ìû ñòðÿõ­íåì ñ ñåáÿ ýòîò ñðàì è ðå÷ü ïîé­äåò òîëü­êî î ñëà­âå, òî ðàç­âå íå îáùåé áóäåò îíà äëÿ âñåõ, êòî çîâåò­ñÿ ðèì­ëÿ­íè­íîì? (11) Ñòîëü­êî áûëî òðè­óì­ôîâ íàä ãàë­ëà­ìè, íàä èñïàí­öà­ìè, íàä ïóíèé­öà­ìè — êòî ñêà­æåò, ÷òî òóò òîð­æå­ñò­âî­âà­ëè îäíè ëèøü ïîë­êî­âîä­öû, à íå âåñü ðèì­ñêèé íàðîä? Òðè­óìô ñïðàâ­ëÿë­ñÿ íå òîëü­êî íàä Ïèððîì è íàä Ãàí­íè­áà­ëîì, íî íàä ýïèð­öà­ìè è êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè, òîð­æå­ñò­âî­âà­ëè íå òîëü­êî Ìàíèé Êóðèé è Ïóá­ëèé Êîð­íå­ëèé127, íî âñå ðèì­ëÿíå. (12) À óæ âîè­íû-òî ñïðàâ­ëÿ­þò åãî â ïåðâóþ î÷å­ðåäü — âåäü îíè ñàìè, óâåí­÷àí­íûå ëàâ­ðîì, óêðà­øåí­íûå íàãðà­äà­ìè, êîòî­ðû­ìè èõ ïî÷òè­ëè, ïðî­õî­äÿò Ðèìîì, âûêëè­êàÿ “Èî, òðè­óìô!”, è ïîþò õâà­ëó ñåáå è ïîë­êî­âîä­öó. (13) Ñëó­÷à­åò­ñÿ, ÷òî âîè­íîâ íå äîñòàâ­ëÿ­þò èç ïðî­âèí­öèè íà òðè­óìô; òîãäà îíè ðîï­ùóò, íî âñå-òàêè íå ñîìíå­âà­þò­ñÿ, ÷òî â Ðèìå çàî÷­íî èõ òîæå ÷åñò­âó­þò, — âåäü èõ ðóêà­ìè äîáû­òà ïîáåäà. (14) À åñëè âàñ, âîè­íû, êòî-íèáóäü ñïðî­ñèò, äëÿ ÷åãî äîñòà­âè­ëè âàñ â Èòà­ëèþ, à íå ðàñ­ïó­ñòè­ëè òîò­÷àñ ïî îêîí­÷à­íèè äåëà? Çà÷åì âû â Ðèì ÿâè­ëèñü âñå âìå­ñòå ïîä ñâî­è­ìè çíà­ìå­íà­ìè? Çà÷åì ìåä­ëè­òå òóò, à íå ðàñ­õî­äè­òåñü ïî äîìàì? ×òî âû îòâå­òè­òå? Îäíî: “Õîòèì, ÷òîáû íàñ óâèäà­ëè â òðè­óì­ôå”. Òàê, ðàçó­ìå­åò­ñÿ, è äîëæ­íî áûòü — âåäü âû ïîáåäè­òå­ëè.

38. «Equi­dem ip­se ali­ter ad­fec­tus ani­mo sum, qui apud exer­ci­tum mi­hi lo­qui vi­dear, quam pau­lo an­te eram, cum ad ple­bem ur­ba­nam spec­ta­bat ora­tio. [2] Quid enim di­ci­tis, mi­li­tes? ali­quis est Ro­mae, prae­ter Per­sea, qui tri­um­pha­ri de Ma­ce­do­ni­bus no­lit, et eum non is­dem ma­ni­bus dis­cer­pi­tis, qui­bus Ma­ce­do­nas vi­cis­tis? Vin­ce­re vos pro­hi­buis­set, si po­tuis­set, qui tri­um­phan­tis ur­bem ini­re pro­hi­bet. [3] Er­ra­tis, mi­li­tes, si tri­um­phum im­pe­ra­to­ris tan­tum et non mi­li­tum quo­que et uni­ver­si po­pu­li Ro­ma­ni es­se de­cus cen­se­tis. [4] Non uni­us in hoc Pau­li ho­nos agi­tur.

Mul­ti etiam, qui ab se­na­tu non im­pet­ra­runt tri­um­phum, in mon­te Al­ba­no tri­um­pha­runt; ne­mo L. Pau­lo ma­gis eri­pe­re de­cus per­fec­ti bel­li Ma­ce­do­ni­ci po­test quam C. Lu­ta­tio pri­mi Pu­ni­ci bel­li, quam P. Cor­ne­lio se­cun­di, quam il­lis, qui post eos tri­um­pha­ve­rant; [5] nec L. Pau­lum mi­no­rem aut maio­rem im­pe­ra­to­rem tri­um­phus fa­ciet; mi­li­tum ma­gis in hoc uni­ver­si­que po­pu­li Ro­ma­ni fa­ma agi­tur, [6] pri­mum ne in­vi­diae et ingra­ti ani­mi ad­ver­sus cla­ris­si­mum quem­que ci­vem opi­nio­nem ha­beat et imi­ta­ri in hoc po­pu­lum Athe­nien­sem la­ce­ran­tem in­vi­dia prin­ci­pes suos vi­dea­tur. [7] Sa­tis pec­ca­tum in Ca­mil­lo a maio­ri­bus vestris est, quem ta­men an­te re­cep­tam per eum a Gal­lis ur­bem vio­la­runt; sa­tis nu­per a vo­bis in P. Af­ri­ca­no. Li­ter­ni do­mi­ci­lium et se­dem fuis­se do­mi­to­ris Af­ri­cae, Li­ter­ni se­pulcrum os­ten­di eru­bes­ca­mus. [8] Glo­ria sit par il­lis vi­ris L. Pau­lus, iniu­ria vestra ne exae­que­tur.

Haec igi­tur pri­mum in­fa­mia de­lea­tur, foe­da apud alias gen­tes, dam­no­sa apud nostros. [9] Quis enim aut Af­ri­ca­ni aut Pau­li si­mi­lis es­se in tam ingra­ta et ini­mi­ca bo­nis ci­vi­ta­te ve­lit? [10] si in­fa­mia nul­la es­set et de glo­ria tan­tum age­re­tur, qui tan­dem tri­um­phus non com­mu­nem no­mi­nis Ro­ma­ni glo­riam ha­bet? [11] Tot de Gal­lis tri­um­phi, tot de His­pa­nis, tot de Poe­nis ip­so­rum tan­tum im­pe­ra­to­rum an po­pu­li Ro­ma­ni di­cun­tur? Que­mad­mo­dum non de Pyrrho mo­do nec de Han­ni­ba­le, sed de Epi­ro­tis Car­tha­gi­nien­si­bus­que tri­um­phi ac­ti sunt, sic non M’. Cu­rius tan­tum nec P. Cor­ne­lius, sed Ro­ma­ni tri­um­pha­runt. [12] Mi­li­tum qui­dem prop­ria est cau­sa, qui et ip­si lau­rea­ti et quis­que do­nis, qui­bus do­na­ti sunt, in­sig­nes Tri­um­phum no­mi­ne cien­tes suas­que et im­pe­ra­to­ris lau­des ca­nen­tes per ur­bem in­ce­dunt. [13] Si quan­do non de­por­ta­ti ex pro­vin­cia mi­li­tes ad tri­um­phum sunt, fre­munt; et ta­men tum quo­que se ab­sen­tis, quod suis ma­ni­bus par­ta vic­to­ria sit, tri­um­pha­re cre­dunt. [14] Si quis vos in­ter­ro­get, mi­li­tes, ad quam rem in Ita­liam de­por­ta­ti et non sta­tim con­fec­ta pro­vin­cia di­mis­si si­tis, quid Ro­mam fre­quen­tes sub sig­nis ve­ne­ri­tis, quid mo­re­mi­ni hic et non di­ver­si do­mos quis­que abea­tis vestras, quid aliud res­pon­dea­tis, quam vos tri­um­phan­tis vi­de­ri vel­le? Vos cer­te vic­to­res conspi­ci vel­le de­be­ba­tis.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 125Î òðè­óì­ôàõ íà Àëü­áàí­ñêîé ãîðå ñì.: XXVI, 21, 6 è ïðè­ìå÷. 102 ê êí. XXVI, XXXIII, 23, 3, 7—9 è ïðè­ìå÷. 58 ê êí. XXXIII.
  • 126Ñð.: XXXVIII, 53, 8 è 56, 3; ïðè­ìå÷. 163 ê êí. XXXVIII.
  • 127Ñì.: Ïåðèî­õè, 14 (ïîáåäà Ìàíèÿ Êóðèÿ), à òàê­æå: XXX, 45, 2—5 (òðè­óìô Ïóá­ëèÿ Êîð­íå­ëèÿ Ñöè­ïè­î­íà).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004412 1364004413 1364004421 1364004539 1364004540 1364004541