Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
38. (1) Äà è ÿ, êàê ïðåäñòàâëþ ñåáå, ÷òî ãîâîðþ ïðåä âîèíàìè, ñîâñåì èíûìè âîëíóþñü ÷óâñòâàìè, ÷åì îáðàùàÿñü, êàê òîëüêî ÷òî, ê ïðîñòîìó íàðîäó Ãîðîäà. (2) Äà ÷òî æ ýòî âû ãîâîðèòå, âîèíû? Åñòü ëè â Ðèìå êòî-íèáóäü, êðîìå Ïåðñåÿ, êòî íå õîòåë áû òîðæåñòâîâàòü ïîáåäó íàä Ìàêåäîíèåé? È åñëè åñòü, ðàçâå íå ðàçîðâàëè áû âû åãî íà ÷àñòè ñâîèìè ðóêàìè — òåìè, êîòîðûìè îäîëåëè ìàêåäîíÿí? Êòî íå äàåò âàì âîéòè â Ðèì â òðèóìôå, òîò è ïîáåäèòü âàì íå äàë áû, áóäü íà òî åãî âîëÿ. (3) Îøèáêà, âîèíû, äóìàòü, áóäòî òðèóìô — ÷åñòü ëèøü äëÿ ïîëêîâîäöà; íåò, òðèóìô — ÷åñòü è äëÿ âîèíîâ, è äëÿ íàðîäà ðèìñêîãî. (4) Íå îá îäíîì òîëüêî Ïàâëå èäåò ñåé÷àñ ðå÷ü. Ìíîãèì äàæå ñåíàò îòêàçûâàë â òðèóìôå, íî è òîãäà åãî ñïðàâëÿëè íà Àëüáàíñêîé ãîðå125. Îòíÿòü ó Ïàâëà ñëàâó çàâåðøåíüÿ Ìàêåäîíñêîé âîéíû òàê æå íåâîçìîæíî, êàê ó Ãàÿ Ëóòàöèÿ — Ïåðâîé Ïóíè÷åñêîé, êàê ó Ïóáëèÿ Êîðíåëèÿ — Âòîðîé Ïóíè÷åñêîé, ñ.550 êàê ó äðóãèõ, êòî ñïðàâëÿë òðèóìô ïîñëå íèõ. (5) Äà è íå ñòàíóò Ïàâëîâû çàñëóãè îò ýòîãî òðèóìôà íè áîëüøå, íè ìåíüøå — à âîò ñëàâà âîèíîâ è ðèìñêîãî íàðîäà ïîêîëåáëåòñÿ: (6) êàê áû íå ïîäóìàëè, ÷òî ðèìëÿíå çàâèñòíèêè, íå çíàþùèå áëàãîäàðíîñòè ê ëó÷øèì ñâîèì ãðàæäàíàì, êàê áû íå ïîêàçàëîñü, ÷òî â ýòîì îíè áåðóò ïðèìåð ñ íàðîäà àôèíñêîãî, êîòîðûé èç çàâèñòè òåðçàåò ñâîèõ âîæäåé. (7) Äîñòàòî÷íî ïðîâèíèëèñü ïðåäêè âàøè ïåðåä Êàìèëëîì, îäíàêî îñêîðáèëè îíè åãî âñå-òàêè ðàíüøå, ÷åì îòíÿëè áëàãîäàðÿ åìó Ðèì ó ãàëëîâ. Äîñòàòî÷íî ïðîâèíèëèñü è âû ïåðåä Ïóáëèåì Àôðèêàíñêèì. Îí, ïîêîðèòåëü Àôðèêè, ê ñòûäó íàøåìó, â Ëèòåðíå îáðåë è êðîâ è ïðèáåæèùå, â Ëèòåðíå ïîêàçûâàþò è åãî ìîãèëó!126 (8) Ïàâåë ðàâåí ýòèì ìóæàì ñëàâîé ñâîåþ — êàê áû íå ñðàâíÿòü åãî ñ íèìè è âàøåé íåñïðàâåäëèâîñòüþ. Òàê èñêîðåíèì æå ïðåæäå âñåãî ýòó íèçîñòü, ïîñòûäíóþ â ãëàçàõ ïðî÷èõ íàðîäîâ, ïîãèáåëüíóþ äëÿ íàñ ñàìèõ! (9) Èáî êòî æå çàõî÷åò ïîõîäèòü íà Ïóáëèÿ Àôðèêàíñêîãî èëè íà Ïàâëà â ãîñóäàðñòâå íåáëàãîäàðíîì è ñòîëü âðàæäåáíîì äîáëåñòíûì ãðàæäàíàì? (10) Åñëè æå ìû ñòðÿõíåì ñ ñåáÿ ýòîò ñðàì è ðå÷ü ïîéäåò òîëüêî î ñëàâå, òî ðàçâå íå îáùåé áóäåò îíà äëÿ âñåõ, êòî çîâåòñÿ ðèìëÿíèíîì? (11) Ñòîëüêî áûëî òðèóìôîâ íàä ãàëëàìè, íàä èñïàíöàìè, íàä ïóíèéöàìè — êòî ñêàæåò, ÷òî òóò òîðæåñòâîâàëè îäíè ëèøü ïîëêîâîäöû, à íå âåñü ðèìñêèé íàðîä? Òðèóìô ñïðàâëÿëñÿ íå òîëüêî íàä Ïèððîì è íàä Ãàííèáàëîì, íî íàä ýïèðöàìè è êàðôàãåíÿíàìè, òîðæåñòâîâàëè íå òîëüêî Ìàíèé Êóðèé è Ïóáëèé Êîðíåëèé127, íî âñå ðèìëÿíå. (12) À óæ âîèíû-òî ñïðàâëÿþò åãî â ïåðâóþ î÷åðåäü — âåäü îíè ñàìè, óâåí÷àííûå ëàâðîì, óêðàøåííûå íàãðàäàìè, êîòîðûìè èõ ïî÷òèëè, ïðîõîäÿò Ðèìîì, âûêëèêàÿ “Èî, òðèóìô!”, è ïîþò õâàëó ñåáå è ïîëêîâîäöó. (13) Ñëó÷àåòñÿ, ÷òî âîèíîâ íå äîñòàâëÿþò èç ïðîâèíöèè íà òðèóìô; òîãäà îíè ðîïùóò, íî âñå-òàêè íå ñîìíåâàþòñÿ, ÷òî â Ðèìå çàî÷íî èõ òîæå ÷åñòâóþò, — âåäü èõ ðóêàìè äîáûòà ïîáåäà. (14) À åñëè âàñ, âîèíû, êòî-íèáóäü ñïðîñèò, äëÿ ÷åãî äîñòàâèëè âàñ â Èòàëèþ, à íå ðàñïóñòèëè òîò÷àñ ïî îêîí÷àíèè äåëà? Çà÷åì âû â Ðèì ÿâèëèñü âñå âìåñòå ïîä ñâîèìè çíàìåíàìè? Çà÷åì ìåäëèòå òóò, à íå ðàñõîäèòåñü ïî äîìàì? ×òî âû îòâåòèòå? Îäíî: “Õîòèì, ÷òîáû íàñ óâèäàëè â òðèóìôå”. Òàê, ðàçóìååòñÿ, è äîëæíî áûòü — âåäü âû ïîáåäèòåëè. |
38. «Equidem ipse aliter adfectus animo sum, qui apud exercitum mihi loqui videar, quam paulo ante eram, cum ad plebem urbanam spectabat oratio. [2] Quid enim dicitis, milites? aliquis est Romae, praeter Persea, qui triumphari de Macedonibus nolit, et eum non isdem manibus discerpitis, quibus Macedonas vicistis? Vincere vos prohibuisset, si potuisset, qui triumphantis urbem inire prohibet. [3] Erratis, milites, si triumphum imperatoris tantum et non militum quoque et universi populi Romani esse decus censetis. [4] Non unius in hoc Pauli honos agitur. Multi etiam, qui ab senatu non impetrarunt triumphum, in monte Albano triumpharunt; nemo L. Paulo magis eripere decus perfecti belli Macedonici potest quam C. Lutatio primi Punici belli, quam P. Cornelio secundi, quam illis, qui post eos triumphaverant; [5] nec L. Paulum minorem aut maiorem imperatorem triumphus faciet; militum magis in hoc universique populi Romani fama agitur, [6] primum ne invidiae et ingrati animi adversus clarissimum quemque civem opinionem habeat et imitari in hoc populum Atheniensem lacerantem invidia principes suos videatur. [7] Satis peccatum in Camillo a maioribus vestris est, quem tamen ante receptam per eum a Gallis urbem violarunt; satis nuper a vobis in P. Africano. Literni domicilium et sedem fuisse domitoris Africae, Literni sepulcrum ostendi erubescamus. [8] Gloria sit par illis viris L. Paulus, iniuria vestra ne exaequetur. Haec igitur primum infamia deleatur, foeda apud alias gentes, damnosa apud nostros. [9] Quis enim aut Africani aut Pauli similis esse in tam ingrata et inimica bonis civitate velit? [10] si infamia nulla esset et de gloria tantum ageretur, qui tandem triumphus non communem nominis Romani gloriam habet? [11] Tot de Gallis triumphi, tot de Hispanis, tot de Poenis ipsorum tantum imperatorum an populi Romani dicuntur? Quemadmodum non de Pyrrho modo nec de Hannibale, sed de Epirotis Carthaginiensibusque triumphi acti sunt, sic non M’. Curius tantum nec P. Cornelius, sed Romani triumpharunt. [12] Militum quidem propria est causa, qui et ipsi laureati et quisque donis, quibus donati sunt, insignes Triumphum nomine cientes suasque et imperatoris laudes canentes per urbem incedunt. [13] Si quando non deportati ex provincia milites ad triumphum sunt, fremunt; et tamen tum quoque se absentis, quod suis manibus parta victoria sit, triumphare credunt. [14] Si quis vos interroget, milites, ad quam rem in Italiam deportati et non statim confecta provincia dimissi sitis, quid Romam frequentes sub signis veneritis, quid moremini hic et non diversi domos quisque abeatis vestras, quid aliud respondeatis, quam vos triumphantis videri velle? Vos certe victores conspici velle debebatis. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß