Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXI, ãë. 41

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ô. Ô. Çåëèíñêîãî. Ïóáëèêóåòñÿ [â êíèãå] ïî èçä.: Èñòîðèêè Ðèìà / Ïåð. ïîä ðåä. Ñ. Ìàðêèøà. Ì., 1970.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

41. (1) Íèêòî èç âàñ — ÿ â ýòîì óâå­ðåí — íå ïîäó­ìà­åò, ÷òî ÿ òîëü­êî õâà­ñòà­þñü, ÷òîáû âíó­øèòü âàì áîä­ðîñòü, à ñàì â äóøå íàñòðî­åí èíà­÷å. (2) ß èìåë âîç­ìîæ­íîñòü èäòè ñ âîé­ñêîì â ñâîþ ïðî­âèí­öèþ Èñïà­íèþ, êóäà ÿ áûëî è îòïðà­âèë­ñÿ; òàì ÿ èìåë áû áðà­òà ñîòðóä­íè­êîì â ñîâå­òå è òîâà­ðè­ùåì â îïàñ­íî­ñòÿõ, ñðà­æàë­ñÿ áû ñ Ãàç­ä­ðó­áà­ëîì, à íå ñ Ãàí­íè­áà­ëîì è, ðàçó­ìå­åò­ñÿ, ëåã­÷å ñïðà­âèë­ñÿ áû ñ âîé­íîé. (3) È âñå-òàêè ÿ, ïëû­âÿ íà êîðàá­ëÿõ âäîëü ãàëëü­ñêî­ãî ïîáå­ðå­æüÿ è óçíàâ ïî îäíî­ìó òîëü­êî ñëó­õó î ïðè­ñóò­ñò­âèè ýòî­ãî íåïðè­ÿ­òå­ëÿ, âûñà­äèë­ñÿ, âûñëàë âïå­ðåä êîí­íè­öó, ñòàë ëàãå­ðåì ó áåðå­ãà Ðîäà­íà. (4)  êîí­íîì ñðà­æå­íèè, — òàê êàê òîëü­êî êîí­íàÿ ÷àñòü ìîå­ãî âîé­ñêà èìå­ëà ñ÷à­ñòüå âñòó­ïèòü â áîé, — ÿ ðàç­áèë âðà­ãà; ïåøèå ñèëû, êîòî­ðûå óõî­äè­ëè ñëî­ìÿ ãîëî­âó, ñëîâ­íî ñïà­ñà­ÿñü áåã­ñò­âîì, ÿ íà ñóøå íàñòèã­íóòü íå ìîã; ïîýòî­ìó ÿ âåð­íóë­ñÿ ê êîðàá­ëÿì è êàê ìîæ­íî ñêî­ðåå, ñîâåð­øèâ òàêîé îãðîì­íûé îáõîä è ïî ìîðþ è ïî ñóøå, ïîøåë íàâñòðå­÷ó ýòî­ìó ñòðàø­íî­ìó íåïðè­ÿ­òå­ëþ è âñòðå­òèë åãî ïî÷òè ó ïîä­íî­æèÿ Àëüï. (5) Êàê æå âàì êàæåò­ñÿ òåïåðü, íàòêíóë­ñÿ ëè ÿ íà âðà­ãà ïî íåîñòî­ðîæ­íî­ñòè, ñòà­ðà­ÿñü èçáåã­íóòü áèò­âû, èëè æå, íàïðî­òèâ, íàðî÷­íî èùó ñòîëê­íî­âå­íèÿ, âñòðå­÷è ñ íèì, âûçû­âàþ è âëå­êó åãî íà áîé? (6) Áûëî áû ëþáî­ïûò­íî óáåäèòü­ñÿ íà îïû­òå, ïîä­ëèí­íî ëè òåïåðü, ïîñëå äâà­äöà­òè­ëåò­íå­ãî ïðî­ìå­æóò­êà, çåì­ëÿ ðîäè­ëà âäðóã íîâûõ êàð­ôà­ãå­íÿí èëè îíè âñå òå æå, ÷òî è ïðåæ­íèå, êîòî­ðûå ñðà­æà­ëèñü ó Ýãàò­ñêèõ îñò­ðî­âîâ, êîòî­ðûõ âû âûïó­ñòè­ëè ñ Ýðè­êà143, îöå­íèâ èõ â âîñåì­íà­äöàòü äåíà­ðè­åâ çà øòó­êó; (7) ïîä­ëèí­íî ëè ýòîò Ãàí­íè­áàë — ñîïåð­íèê Ãåð­êó­ëå­ñà â åãî ïîõî­äàõ144, êàê îí ýòî âîîá­ðà­æà­åò, èëè æå äàí­íèê è ðàá ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà145, óíà­ñëå­äî­âàâ­øèé ýòî çâà­íèå îò îòöà. (8) Åãî, î÷å­âèä­íî, ïðå­ñëå­äó­þò òåíè çëî­äåé­ñêè óìåðù­âëåí­íûõ ñàãóí­òèé­öåâ; à íå òî áû îí âñïîì­íèë åñëè íå î ïîðà­æå­íèè ñâî­åãî îòå­÷å­ñòâà, òî ïî êðàé­íåé ìåðå î ñâî­åé ñåìüå, îá îòöå, î äîãî­âî­ðàõ, ïèñàí­íûõ ñ.39 ðóêîþ Ãàìèëü­êà­ðà, òîãî Ãàìèëü­êà­ðà, êîòî­ðûé ïî ïðè­êà­çà­íèþ âàøå­ãî êîí­ñó­ëà óâåë ãàð­íè­çîí ñ Ýðè­êà, (9) ñ íåãî­äî­âà­íè­åì è ñêîð­áüþ ïðè­íÿë òÿæ­êèå óñëî­âèÿ, ïîñòàâ­ëåí­íûå ïîáåæ­äåí­íûì êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì, ïîêè­íóë Ñèöè­ëèþ è îáÿ­çàë­ñÿ óïëà­òèòü äàíü ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó. (10) Ïîýòî­ìó ÿ æåëàë áû, âîè­íû, ÷òîáû âû ñðà­æà­ëèñü íå òîëü­êî ñ òåì âîîäó­øåâ­ëå­íè­åì, ñ êîòî­ðûì ó âàñ âîîá­ùå ïðè­íÿ­òî ñðà­æàòü­ñÿ ïðî­òèâ âðà­ãà, íî è ñ îñî­áåí­íîé çëî­áîé è ãíå­âîì, êàê áóä­òî âû âèäè­òå ñâî­èõ æå ðàáîâ, ïîä­íÿâ­øèõ âíå­çàï­íî îðó­æèå ïðî­òèâ âàñ. (11) À âåäü ìû èìå­ëè âîç­ìîæ­íîñòü ïåðå­ìî­ðèòü çàïåð­òûõ íà Ýðè­êå õóä­øåþ ñðå­äè ëþäåé êàç­íüþ — ãîëî­äîì; èìå­ëè âîç­ìîæ­íîñòü ïåðå­ïëûòü ñ ïîáåäî­íîñ­íûì ôëî­òîì â Àôðè­êó è â òå÷å­íèå íåñêîëü­êèõ äíåé áåç âñÿ­êî­ãî ñîïðî­òèâ­ëå­íèÿ óíè­÷òî­æèòü Êàð­ôà­ãåí. (12) Ìåæ­äó òåì ìû âíÿ­ëè èõ ìîëü­áàì, âûïó­ñòè­ëè îñà­æäåí­íûõ, çàêëþ­÷è­ëè ìèð ñ ïîáåæ­äåí­íû­ìè, ïðè­íÿ­ëè èõ äàæå ïîä ñâîå ïîêðî­âè­òåëü­ñòâî, êîãäà îíè èçíå­ìî­ãà­ëè â Àôðè­êàí­ñêîé âîéíå146. (13) À îíè âçà­ìåí ýòèõ áëà­ãî­äå­ÿ­íèé ïîñëå­äî­âà­ëè çà îäåð­æè­ìûì ìàëü­÷èø­êîþ è èäóò îñà­æäàòü íàø ðîä­íîé ãîðîä!

Äà, êàê ýòî íè ãîðü­êî, íî âàì ïðåä­ñòî­èò íûíå áèò­âà íå çà ñëà­âó òîëü­êî, íî è çà ñóùå­ñò­âî­âà­íèå îòå­÷å­ñòâà; (14) âû áóäå­òå ñðà­æàòü­ñÿ íå ðàäè îáëà­äà­íèÿ Ñèöè­ëè­åé è Ñàð­äè­íè­åé, êàê íåêî­ãäà, íî çà Èòà­ëèþ. (15) Íåò çà íàìè äðó­ãî­ãî âîé­ñêà, êîòî­ðîå ìîã­ëî áû â ñëó­÷àå íàøå­ãî ïîðà­æå­íèÿ ïðå­ãðà­äèòü ïóòü íåïðè­ÿ­òå­ëþ; íåò äðó­ãèõ Àëüï, êîòî­ðûå ìîã­ëè áû çàäåð­æàòü åãî è äàòü íàì âðå­ìÿ íàáðàòü íîâûå âîé­ñêà. Çäåñü ìû äîëæ­íû çàùè­ùàòü­ñÿ ñ òàêîþ ñòîé­êî­ñòüþ, êàê áóä­òî ñðà­æà­åì­ñÿ ïîä ñòå­íà­ìè Ðèìà. (16) Ïóñòü êàæ­äûé èç âàñ ïðåä­ñòà­âèò ñåáå, ÷òî îí îáî­ðî­íÿ­åò íå òîëü­êî ñåáÿ, íî è æåíó, è ìàëî­ëåò­íèõ äåòåé; ïóñòü, íå îãðà­íè­÷è­âà­ÿñü ýòîé äîìàø­íåþ òðå­âî­ãîé, ïîñòî­ÿí­íî íàïî­ìè­íà­åò ñåáå, ÷òî âçî­ðû ðèì­ñêî­ãî ñåíà­òà è íàðî­äà îáðà­ùå­íû íà íàñ, (17) ÷òî îò íàøåé ñèëû è äîá­ëå­ñòè áóäåò çàâè­ñåòü ñóäü­áà ãîðî­äà Ðèìà è ðèì­ñêîé äåð­æà­âû».

41. «Non ve­reor ne quis me haec vestri ad­hor­tan­di cau­sa mag­ni­fi­ce lo­qui exis­ti­met, ip­sum ali­ter ani­mo ad­fec­tum es­se. [2] Li­cuit in His­pa­niam, pro­vin­ciam meam, quo iam pro­fec­tus eram, cum exer­ci­tu ire meo, ubi et frat­rem con­si­lii par­ti­ci­pem ac pe­ri­cu­li so­cium ha­be­rem et Hasdru­ba­lem po­tius quam Han­ni­ba­lem hos­tem et mi­no­rem haud du­bie mo­lem bel­li; [3] ta­men, cum prae­ter­ve­he­rer na­vi­bus Gal­liae oram, ad fa­mam hui­us hos­tis in ter­ram eg­res­sus prae­mis­so equi­ta­tu ad Rho­da­num mo­vi castra. [4] Equestri proe­lio, qua par­te co­pia­rum con­se­ren­di ma­num for­tu­na da­ta est, hos­tem fu­di: pe­di­tum ag­men, quod in mo­dum fu­gien­tium rap­tim age­ba­tur, quia ad­se­qui ter­ra non po­te­ram, reg­res­sus ad na­ves, quan­ta ma­xi­me po­tui ce­le­ri­ta­te tan­to ma­ris ter­ra­rum­que cir­cui­tu, in ra­di­ci­bus pro­pe Al­pium huic ti­men­do hos­ti ob­vius fui. [5] Ut­rum, cum dec­li­na­rem cer­ta­men, impro­vi­dus in­ci­dis­se vi­deor an oc­cur­re­re in ves­ti­giis eius, la­ces­se­re ac tra­he­re ad de­cer­nen­dum? [6] Ex­pe­ri­ri iuvat ut­rum alios re­pen­te Car­tha­gi­nien­ses per vi­gin­ti an­nos ter­ra edi­de­rit, an idem sint qui ad Aega­tes pug­na­ve­runt in­su­las et quos ab Ery­ce duo­de­vi­ce­nis de­na­riis aes­ti­ma­tos emi­sis­tis, [7] et ut­rum Han­ni­bal hic sit aemu­lus iti­ne­rum Her­cu­lis, ut ip­se fert, an vec­ti­ga­lis sti­pen­dia­rius­que et ser­vus po­pu­li Ro­ma­ni a pat­re re­lic­tus. [8] Quem ni­si Sa­gun­ti­num sce­lus agi­ta­ret, res­pi­ce­ret pro­fec­to si non pat­riam vic­tam do­mum cer­te pat­rem­que et foe­de­ra Ha­mil­ca­ris scrip­ta ma­nu, [9] qui ius­sus ab con­su­le nostro prae­si­dium de­du­xit ab Ery­ce, qui gra­ves im­po­si­tas vic­tis Car­tha­gi­nien­si­bus le­ges fre­mens mae­rensque ac­ce­pit, qui de­ce­dens Si­ci­lia sti­pen­dium po­pu­lo Ro­ma­no da­re pac­tus est. [10] Ita­que vos ego, mi­li­tes, non eo so­lum ani­mo quo ad­ver­sus alios hos­tes so­le­tis pug­na­re ve­lim, sed cum in­dig­na­tio­ne qua­dam at­que ira, ve­lut si ser­vos vi­dea­tis vestros ar­ma re­pen­te contra vos fe­ren­tes. [11] Li­cuit ad Ery­cem clau­sos ul­ti­mo suppli­cio hu­ma­no­rum, fa­me in­ter­fi­ce­re; li­cuit victri­cem clas­sem in Af­ri­cam trai­ce­re at­que intra pau­cos dies si­ne ul­lo cer­ta­mi­ne Car­tha­gi­nem de­le­re: — [12] ve­niam de­di­mus pre­can­ti­bus, emi­si­mus ex ob­si­dio­ne, pa­cem cum vic­tis fe­ci­mus, tu­te­lae dein­de nostrae du­xi­mus, cum Af­ri­co bel­lo ur­ge­ren­tur. [13] Pro his im­per­ti­tis fu­rio­sum iuve­nem se­quen­tes op­pug­na­tum pat­riam nostram ve­niunt! At­que uti­nam pro de­co­re tan­tum hoc vo­bis et non pro sa­lu­te es­set cer­ta­men: [14] non de pos­ses­sio­ne Si­ci­liae ac Sar­di­niae, de qui­bus quon­dam age­ba­tur, sed pro Ita­lia vo­bis est pug­nan­dum. [15] Nec est ali­us ab ter­go exer­ci­tus, qui ni­si nos vin­ci­mus hos­ti ob­sis­tat, nec Al­pes aliae sunt, quas dum su­pe­rant com­pa­ra­ri no­va pos­sint prae­si­dia. Hic est obstan­dum, mi­li­tes, ve­lut si an­te Ro­ma­na moe­nia pug­ne­mus. [16] Unus quis­que se non cor­pus suum, sed co­niu­gem ac li­be­ros par­vos ar­mis pro­te­ge­re pu­tet; nec do­mes­ti­cas so­lum agi­tet cu­ras, sed iden­ti­dem hoc ani­mo re­pu­tet, nostras nunc in­tue­ri ma­nus se­na­tum po­pu­lum­que Ro­ma­num; [17] qua­lis nostra vis vir­tus­que fue­rit, ta­lem dein­de for­tu­nam il­lius ur­bis ac Ro­ma­ni im­pe­rii fo­re». Haec apud Ro­ma­nos con­sul.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 143Ñì. âûøå: ïðè­ìå÷. 39.
  • 144Ãåð­êó­ëåñ, ñîãëàñ­íî ìèôî­ëî­ãè­÷å­ñêîé òðà­äè­öèè, ïåðå­øåë Àëü­ïû, âîç­âðà­ùà­ÿñü ñ îñò­ðî­âà Ýðè­ôèè ñî ñòà­äîì. Ñì.: I, 7; V, 34, 6.
  • 145Ïðå­óâå­ëè­÷å­íèå: Êàð­ôà­ãåí ïîñëå ïåð­âîé âîé­íû ñ Ðèìîì îáÿ­çàë­ñÿ ïëà­òèòü òîëü­êî êîí­òðè­áó­öèþ (êîòî­ðàÿ ê òîìó æå áûëà óæå óïëà­÷å­íà).
  • 146Ñì. âûøå: ïðè­ìå÷. 6.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002142 1364002143 1364002144