История Рима от основания города

Книга XXII, гл. 59

59. Le­ga­tis cap­ti­vo­rum se­na­tus ab dic­ta­to­re da­tus est. Quo­rum prin­ceps «M. Iuni vos­que, pat­res conscrip­ti», in­quit, «ne­mo nostrum ig­no­rat nul­li un­quam ci­vi­ta­ti vi­lio­res fuis­se cap­ti­vos quam nostrae; [2] ce­te­rum, ni­si no­bis plus ius­to nostra pla­cet cau­sa, non alii un­quam mi­nus neg­le­gen­di vo­bis quam nos in hos­tium po­tes­ta­tem ve­ne­runt. [3] Non enim in acie per ti­mo­rem ar­ma tra­di­di­mus, sed cum pro­pe ad noc­tem su­perstan­tes cu­mu­lis cae­so­rum cor­po­rum proe­lium extra­xis­se­mus, in castra re­ce­pi­mus nos; [4] diei re­li­quum ac noc­tem in­se­quen­tem fes­si la­bo­re ac vol­ne­ri­bus val­lum su­mus tu­ta­ti; [5] pos­te­ro die, cum cir­cum­ses­si ab exer­ci­tu vic­to­re aqua ar­ce­re­mur nec ul­la iam per con­fer­tos hos­tes erum­pen­di spes es­set, nec es­se ne­fas du­ce­re­mus quin­qua­gin­ta mi­li­bus ho­mi­num ex acie nostra tru­ci­da­tis ali­quem ex Can­nen­si pug­na Ro­ma­num mi­li­tem res­ta­re, [6] tunc de­mum pac­ti su­mus pre­tium quo re­dempti di­mit­te­re­mur; ar­ma, in qui­bus ni­hil iam auxi­lii erat, hos­ti tra­di­di­mus. [7] Maio­res quo­que ac­ce­pe­ra­mus se a Gal­lis auro re­de­mis­se, et pat­res vestros, as­per­ri­mos il­los ad con­di­cio­nes pa­cis, le­ga­tos ta­men cap­ti­vo­rum re­di­men­do­rum gra­tia Ta­ren­tum mi­sis­se. [8] At­qui et ad Al­liam cum Gal­lis et ad He­rac­leam cum Pyrrho ut­ra­que non tam cla­de in­fa­mis quam pa­vo­re et fu­ga pug­na fuit. Can­nen­ses cam­pos acer­vi Ro­ma­no­rum cor­po­rum te­gunt, nec su­per­su­mus pug­nae, ni­si in qui­bus tru­ci­dan­dis et fer­rum et vi­res hos­tem de­fe­ce­runt. [9] Sunt etiam de nostris qui­dam qui ne in acie qui­dem fue­runt, sed prae­si­dio castris re­lic­ti, cum castra tra­de­ren­tur, in po­tes­ta­tem hos­tium ve­ne­runt. [10] Haud equi­dem ul­lius ci­vis et com­mi­li­to­nis for­tu­nae aut con­di­cio­ni in­vi­deo nec pre­men­do ali­um me ex­tu­lis­se ve­lim; — ne il­li qui­dem, ni­si per­ni­ci­ta­tis pe­dum et cur­sus ali­quod prae­mium est, qui ple­ri­que iner­mes ex acie fu­gien­tes non pri­us quam Ve­nu­siae aut Ca­nu­si consti­te­runt, se no­bis me­ri­to prae­tu­le­rint glo­ria­ti­que sint in se plus quam in no­bis prae­si­dii rei pub­li­cae es­se. [11] Sed et il­lis bo­nis ac for­ti­bus mi­li­ti­bus ute­mi­ni et no­bis etiam promptio­ri­bus pro pat­ria, cum be­ne­fi­cio vestro re­dempti at­que in pat­riam res­ti­tu­ti fue­ri­mus. [12] Di­lec­tum ex om­ni aeta­te et for­tu­na ha­be­tis; oc­to mi­lia ser­vo­rum audio ar­ma­ri. Non mi­nor nu­me­rus nos­ter est, nec maio­re pre­tio re­di­mi pos­su­mus quam ii emun­tur; nam si con­fe­ram nos cum il­lis, iniu­riam no­mi­ni Ro­ma­no fa­ciam. [13] Il­lud etiam in ta­li con­si­lio ani­mad­ver­ten­dum vo­bis cen­seam, pat­res conscrip­ti, si iam du­rio­res es­se ve­li­tis — quod nul­lo nostro me­ri­to fa­cia­tis — cui nos hos­ti re­lic­tu­ri si­tis. [14] Pyrrho vi­de­li­cet, qui hos­pi­tum nu­me­ro cap­ti­vos ha­buit? An bar­ba­ro ac Poe­no, qui ut­rum ava­rior an cru­de­lior sit vix exis­ti­ma­ri po­test? [15] Si vi­dea­tis ca­te­nas squa­lo­rem de­for­mi­ta­tem ci­vium vestro­rum, non mi­nus pro­fec­to vos ea spe­cies mo­veat quam si ex al­te­ra par­te cer­na­tis stra­tas Can­nen­si­bus cam­pis le­gio­nes vestras. [16] In­tue­ri po­tes­tis sol­li­ci­tu­di­nem et lac­ri­mas in ves­ti­bu­lo cu­riae stan­tium cog­na­to­rum nostro­rum exspec­tan­tium­que res­pon­sum vestrum. Cum ii pro no­bis pro­que iis qui ab­sunt ita sus­pen­si ac sol­li­ci­ti sint, quem cen­se­tis ani­mum ip­so­rum es­se quo­rum in discri­mi­ne vi­ta li­ber­tas­que est? [17] Si, me dius fi­dius, ip­se in nos mi­tis Han­ni­bal contra na­tu­ram suam es­se ve­lit, ni­hil ta­men no­bis vi­ta opus es­se cen­sea­mus, cum in­dig­ni ut re­di­me­re­mur vo­bis vi­si si­mus. [18] Re­die­re Ro­mam quon­dam re­mis­si a Pyrrho si­ne pre­tio cap­ti­vi, sed re­die­re cum le­ga­tis, pri­mo­ri­bus ci­vi­ta­tis, ad re­di­men­dos se­se mis­sis; re­deam ego in pat­riam tre­cen­tis num­mis non aes­ti­ma­tus ci­vis? Suum quis­que ha­bet ani­mum, pat­res conscrip­ti. [19] Scio in discri­mi­ne es­se vi­tam cor­pus­que meum: ma­gis me fa­mae pe­ri­cu­lum mo­vet, ne a vo­bis dam­na­ti ac re­pul­si abea­mus; ne­que enim vos pre­tio pe­per­cis­se ho­mi­nes cre­dent».