История Рима от основания города

Книга XXIII, гл. 41

41. An­te om­nia cla­ram et me­mo­ra­bi­lem pug­nam fe­cit Hasdru­bal im­pe­ra­tor cap­tus et Han­no et Ma­go, no­bi­les Car­tha­gi­nien­ses, [2] Ma­go ex gen­te Bar­ci­na, pro­pin­qua cog­na­tio­ne Han­ni­ba­li iunctus, Han­no auc­tor re­bel­lio­nis Sar­dis bel­li­que eius haud du­bie con­ci­tor. [3] Nec Sar­do­rum du­ces mi­nus no­bi­lem eam pug­nam cla­di­bus suis fe­ce­runt: nam et fi­lius Hampsi­co­rae Hos­tus in acie ce­ci­dit, [4] et Hampsi­co­ra cum pau­cis equi­ti­bus fu­giens, ut su­per adflic­tas res ne­cem quo­que fi­lii audi­vit, noc­te, ne cui­us in­ter­ven­tus coep­ta in­pe­di­ret, mor­tem si­bi consci­vit. [5] Ce­te­ris urbs Cor­nus eadem quae an­te fu­gae re­cep­ta­cu­lum fuit; quam Man­lius vic­to­re exer­ci­tu adgres­sus intra dies pau­cos re­ce­pit. [6] Dein­de aliae quo­que ci­vi­ta­tes, quae ad Hampsi­co­ram Poe­nos­que de­fe­ce­rant, ob­si­di­bus da­tis de­di­de­runt se­se; qui­bus sti­pen­dio fru­men­to­que im­pe­ra­to pro cui­us­que aut vi­ri­bus aut de­lic­to Ca­ra­les exer­ci­tum re­du­xit. [7] Ibi na­vi­bus lon­gis de­duc­tis in­po­si­to­que quem se­cum ad­ve­xe­rat mi­li­te Ro­mam na­vi­gat Sar­di­niam­que per­do­mi­tam nun­tiat pat­ri­bus; et sti­pen­dium quaes­to­ri­bus, fru­men­tum aedi­li­bus, cap­ti­vos Q. Ful­vio prae­to­ri tra­dit.

[8] Per idem tem­pus T. Ota­ci­lius prae­tor ab Li­ly­baeo clas­si in Af­ri­cam transvec­tus de­po­pu­la­tus­que ag­rum Car­tha­gi­nien­sem, cum Sar­di­niam in­de pe­te­ret, [9] quo fa­ma erat Hasdru­ba­lem a Ba­lia­ri­bus nu­per traie­cis­se, clas­si Af­ri­cam re­pe­ten­ti oc­cur­rit, le­vi­que cer­ta­mi­ne in al­to com­mis­so sep­tem in­de na­ves cum so­ciis na­va­li­bus ce­pit. Ce­te­ras me­tus haud se­cus quam tem­pes­tas pas­sim di­sie­cit.

[10] Per eos­dem for­te dies et Bo­mil­car cum mi­li­ti­bus ad supple­men­tum Car­tha­gi­ne mis­sis ele­phan­tis­que et com­mea­tu Loc­ros ac­ces­sit. [11] Quem ut in­cau­tum oppri­me­ret, Ap. Clau­dius per si­mu­la­tio­nem pro­vin­ciae cir­cu­meun­dae Mes­sa­nam rap­tim exer­ci­tu duc­to ven­to aes­tu­que suo Loc­ros traie­cit. [12] Iam in­de Bo­mil­car ad Han­no­nem in Brut­tios pro­fec­tus erat, et Loc­ren­ses por­tas Ro­ma­nis clau­se­runt; Ap­pius mag­no co­na­tu nul­la re ges­ta Mes­sa­nam re­pe­tit.

[13] Eadem aes­ta­te Mar­cel­lus ab No­la, quam prae­si­dio ob­ti­ne­bat, creb­ras ex­cur­sio­nes in ag­rum Hir­pi­num et Sam­ni­tes Cau­di­nos fe­cit [14] adeo­que om­nia fer­ro at­que ig­ni vas­ta­vit ut an­ti­qua­rum cla­dium Sam­nio me­mo­riam re­no­va­ret.