История Рима от основания города

Книга XXIV, гл. 45

45. In ea castra Da­sius Al­ti­nius Ar­pi­nus clam noc­te cum tri­bus ser­vis ve­nit pro­mit­tens, si si­bi prae­mio fo­ret, se Ar­pos pro­di­tu­rum es­se. [2] Eam rem ad con­si­lium cum ret­tu­lis­set Fa­bius, aliis pro transfu­ga ver­be­ran­dus ne­can­dus­que vi­de­ri an­ci­pi­tis ani­mi com­mu­nis hos­tis, qui post Can­nen­sem cla­dem, tam­quam cum for­tu­na fi­dem sta­re opor­te­ret, ad Han­ni­ba­lem des­cis­set tra­xis­set­que ad de­fec­tio­nem Ar­pos; [3] tum, quo­niam res Ro­ma­na contra spem vo­ta­que eius ve­lut re­sur­ge­re ab stir­pi­bus vi­dea­tur, no­vam re­fer­re pro­di­tio­nem pro­di­tis pol­li­cea­tur, aliun­de stet sem­per, aliun­de sen­tiat, in­fi­dus so­cius, va­nus hos­tis; id ad Fa­le­rio­rum Pyrrhi­que pro­di­to­rem ter­tium transfu­gis do­cu­men­tum es­set. [4] Contra ea con­su­lis pa­ter Fa­bius tem­po­rum ob­li­tos ho­mi­nes in me­dio ar­do­re bel­li, tam­quam in pa­ce, li­be­ra de quo­que ar­bit­ria age­re aie­bat, [5] ut, cum il­lud po­tius agen­dum at­que co­gi­tan­dum sit, si quo mo­do fie­ri pos­sit, ne qui so­cii a po­pu­lo Ro­ma­no des­cis­cant, id non co­gi­tent, do­cu­men­tum autem di­cant sta­tui opor­te­re, si quis re­si­pis­cat et an­ti­quam so­cie­ta­tem res­pi­ciat. [6] Quod si abi­re ab Ro­ma­nis li­ceat, re­di­re ad eos non li­ceat, cui du­bium es­se quin bre­vi des­pe­ra­ta ab so­ciis Ro­ma­na res foe­de­ri­bus Pu­ni­cis om­nia in Ita­lia iuncta vi­su­ra sit? [7] Se ta­men non eum es­se qui Al­ti­nio fi­dei quic­quam cen­seat ha­ben­dum, sed me­diam se­cu­tu­rum con­si­lii viam. [8] Ne­que enim pro hos­te ne­que pro so­cio in prae­sen­tia ha­bi­tum li­be­ra cus­to­dia haud pro­cul a castris pla­ce­re in ali­qua fi­da ci­vi­ta­te eum ser­va­ri per bel­li tem­pus; per­pet­ra­to bel­lo tum con­sul­tan­dum ut­rum prior de­fec­tio plus me­ri­ta sit poe­nae, an hic re­di­tus ve­niae. [9] Fa­bio ad­sen­sum est, Ca­le­nis­que le­ga­tis tra­di­tus et ip­se et co­mi­tes; et auri sa­tis mag­num pon­dus, quod se­cum tum at­tu­le­rat, ei ser­va­ri ius­sum. [10] Ca­li­bus eum in­ter­diu so­lu­tum cus­to­des se­que­ban­tur, noc­te clau­sum ad­ser­va­bant. [11] Ar­pis do­mi pri­mum de­si­de­ra­ri quae­ri­que est coep­tus; dein fa­ma per to­tam ur­bem vol­ga­ta tu­mul­tum, ut prin­ci­pe amis­so, fe­cit, me­tu­que re­rum no­va­rum ex­templo nun­tii mis­si. [12] Qui­bus ne­qua­quam of­fen­sus Poe­nus, quia et ip­sum ut am­bi­guae fi­dei vi­rum sus­pec­tum iam pri­dem ha­be­bat et cau­sam nac­tus erat tam di­tis ho­mi­nis bo­na pos­si­den­di ven­den­di­que; [13] ce­te­rum, ut irae ma­gis quam ava­ri­tiae da­tum cre­de­rent ho­mi­nes, cru­de­li­ta­tem quo­que avi­di­ta­ti ad­di­dit, [14] co­niu­gem­que eius ac li­be­ros in castra ac­ci­tos, quaes­tio­ne pri­us ha­bi­ta pri­mum de fu­ga Al­ti­ni, dein quan­tum auri ar­gen­ti­que do­mi re­lic­tum es­set, sa­tis cog­ni­tis om­ni­bus vi­vos com­bus­sit.