История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 5

5. M. Va­le­rius con­sul lit­te­ris ex­ci­tus, pro­vin­cia exer­ci­tu­que man­da­to L. Cin­cio prae­to­ri, M. Va­le­rio Mes­sal­la prae­fec­to clas­sis cum par­te na­vium in Af­ri­cam prae­da­tum si­mul spe­cu­la­tum­que quae po­pu­lus Car­tha­gi­nien­sis age­ret pa­ra­ret­que mis­so, [2] ip­se de­cem na­vi­bus Ro­mam pro­fec­tus cum pros­pe­re per­ve­nis­set, se­na­tum ex­templo ha­buit, ubi de suis re­bus ges­tis com­me­mo­ra­vit: [3] cum an­nos pro­pe se­xa­gin­ta in Si­ci­lia ter­ra ma­ri­que mag­nis sae­pe cla­di­bus bel­la­tum es­set, se eam pro­vin­ciam con­fe­cis­se. Ne­mi­nem Car­tha­gi­nien­sem in Si­ci­lia es­se; ne­mi­nem Si­cu­lum non es­se; [4] qui fu­ga­ti me­tu in­de afue­rint, om­nis in ur­bes, in ag­ros suos re­duc­tos ara­re, se­re­re; [5] de­ser­tam re­co­li ter­ram, tan­dem fru­gi­fe­ram ip­sis cul­to­ri­bus, po­pu­lo­que Ro­ma­no pa­ce ac bel­lo fi­dis­si­mum an­no­nae sub­si­dium. [6] Exim Mut­ti­ne et si quo­rum alio­rum me­ri­ta er­ga po­pu­lum Ro­ma­num erant in se­na­tum intro­duc­tis, ho­no­res om­ni­bus ad ex­sol­ven­dam fi­dem con­su­lis ha­bi­ti. [7] Mut­ti­nes etiam ci­vis Ro­ma­nus fac­tus, ro­ga­tio­ne ab tri­bu­nis ple­bis ex auc­to­ri­ta­te pat­rum ad ple­bem la­ta.

[8] Dum haec Ro­mae ge­run­tur, M. Va­le­rius quin­qua­gin­ta na­vi­bus cum an­te lu­cem ad Af­ri­cam ac­ces­sis­set, inpro­vi­so in ag­rum Uti­cen­sem es­cen­sio­nem fe­cit; [9] eum­que la­te de­po­pu­la­tus mul­tis mor­ta­li­bus cum alia om­nis ge­ne­ris prae­da cap­tis ad na­ves re­dit at­que in Si­ci­liam tra­mi­sit, ter­tio de­cu­mo die quam pro­fec­tus in­de erat, Li­ly­bae­um re­vec­tus. [10] Ex cap­ti­vis quaes­tio­ne ha­bi­ta haec com­per­ta con­su­li­que Lae­vi­no om­nia or­di­ne perscrip­ta, ut sci­ret quo in sta­tu res Af­ri­cae es­sent: [11] quin­que mi­lia Nu­mi­da­rum cum Ma­si­nis­sa, Ga­lae fi­lio, acer­ri­mo iuve­ne, Car­tha­gi­ne es­se, et alios per to­tam Af­ri­cam mi­li­tes mer­ce­de con­du­ci qui in His­pa­niam ad Hasdru­ba­lem trai­ce­ren­tur, [12] ut is quam ma­xi­mo exer­ci­tu pri­mo quo­que tem­po­re in Ita­liam transgres­sus iun­ge­ret se Han­ni­ba­li; in eo po­si­tam vic­to­riam cre­de­re Car­tha­gi­nien­ses; [13] clas­sem prae­te­rea in­gen­tem ap­pa­ra­ri ad Si­ci­liam re­pe­ten­dam, eam­que se cre­de­re bre­vi traiec­tu­ram. [14] Haec re­ci­ta­ta a con­su­le ita mo­ve­re se­na­tum ut non exspec­tan­da co­mi­tia con­su­li cen­se­rent, sed dic­ta­to­re co­mi­tio­rum ha­ben­do­rum cau­sa dic­to ex­templo in pro­vin­ciam re­deun­dum. [15] Il­la dis­cep­ta­tio te­ne­bat, quod con­sul in Si­ci­lia se M. Va­le­rium Mes­sal­lam, qui tum clas­si praees­set, dic­ta­to­rem dic­tu­rum es­se aie­bat, pat­res extra Ro­ma­num ag­rum — eum autem Ita­lia ter­mi­na­ri — ne­ga­bant dic­ta­to­rem di­ci pos­se. [16] M. Luc­re­tius tri­bu­nus ple­bis cum de ea re con­su­le­ret, ita dec­re­vit se­na­tus, ut con­sul, pri­us­quam ab ur­be dis­ce­de­ret, po­pu­lum ro­ga­ret quem dic­ta­to­rem di­ci pla­ce­ret, eum­que quem po­pu­lus ius­sis­set di­ce­ret dic­ta­to­rem; si con­sul no­luis­set, prae­tor po­pu­lum ro­ga­ret; si ne is qui­dem vel­let, tum tri­bu­ni ad ple­bem fer­rent. [17] Cum con­sul se po­pu­lum ro­ga­tu­rum ne­gas­set quod suae po­tes­ta­tis es­set, prae­to­rem­que ve­tuis­set ro­ga­re, tri­bu­ni ple­bem ro­ga­runt, ple­bes­que sci­vit ut Q. Ful­vius, qui tum ad Ca­puam erat, dic­ta­tor di­ce­re­tur. [18] Sed quo die id ple­bis con­ci­lium fu­tu­rum erat, con­sul clam noc­te in Si­ci­liam abiit; des­ti­tu­ti­que pat­res lit­te­ras ad M. Clau­dium mit­ten­das cen­sue­runt ut de­ser­tae ab con­le­ga rei pub­li­cae sub­ve­ni­ret di­ce­ret­que quem po­pu­lus ius­sis­set dic­ta­to­rem. [19] Ita a M. Clau­dio con­su­le Q. Ful­vius dic­ta­tor dic­tus, et ex eodem ple­bis sci­to ab Q. Ful­vio dic­ta­to­re P. Li­ci­nius Cras­sus pon­ti­fex ma­xi­mus ma­gis­ter equi­tum dic­tus.