Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXX, ãë. 42

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

42. (1) Çàòåì çàíÿ­ëèñü ïîñëà­ìè Ôèëèï­ïà è êàð­ôà­ãå­íÿí. Ñíà­÷à­ëà ñåíàò ïðè­íÿë ìàêåäî­íÿí. (2) Ïåñò­ðà áûëà èõ ðå÷ü. Òî îíè îïðàâ­äû­âà­ëèñü — âåäü èç Ðèìà ê öàðþ îòïðàâ­ëå­íû áûëè ïîñëû æàëî­âàòü­ñÿ íà îãðàá­ëå­íèå çåìåëü ðèì­ñêèõ ñîþç­íè­êîâ, òî íàïà­äà­ëè ñàìè, îáâè­íÿÿ ñîþç­íè­êîâ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà (3) è ñ îñî­áåí­íûì îæå­ñòî­÷å­íè­åì Ìàð­êà Àâðå­ëèÿ, îäíî­ãî èç òðåõ íàïðàâ­ëåí­íûõ ê íèì ïîñëîâ121. Îí, ãîâî­ðè­ëîñü â ðå÷è, çàäåð­æàë­ñÿ áëèç ìàêåäîí­ñêèõ ãðà­íèö è, íàáðàâ âîè­íîâ, áåñ­ïî­êî­èë ìàêåäî­íÿí âîïðå­êè äîãî­âî­ðó íàáå­ãà­ìè è ÷àñòî âñòó­ïàë â íàñòî­ÿ­ùèå ñðà­æå­íèÿ ñ èõ íà÷àëü­íè­êà­ìè. (4) Ïðè­òîì â òîé æå ðå÷è òðå­áî­âà­ëè îíè âåð­íóòü èì òåõ ìàêåäî­íÿí (è ïðåä­âî­äè­òå­ëÿ èõ, Ñîïàò­ðà), êîòî­ðûå ñëó­æè­ëè ó Ãàí­íè­áà­ëà â íàåì­íè­êàõ, áûëè âçÿ­òû â ïëåí è ñèäå­ëè â òþðü­ìå122.

(5) Îòâå­÷àë, âîç­ðà­æàÿ ìàêåäî­íÿ­íàì, Ìàðê Ôóðèé, äëÿ òîãî è îòïðàâ­ëåí­íûé â Ðèì Àâðå­ëè­åì èç Ìàêåäî­íèè. Àâðå­ëèÿ, ñ.436 îáú­ÿñ­íèë îí, îñòà­âè­ëè, ÷òîáû ñîþç­íè­êè ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, óñòàâ­øèå îò îáèä è íàáå­ãîâ, íå îòïà­ëè ê öàðþ; Àâðå­ëèé íå âûõî­äèë çà ïðå­äå­ëû ñîþç­íè­÷å­ñêèõ çåìåëü, (6) íî âòîð­ãàâ­øèõ­ñÿ òóäà ãðà­áè­òå­ëåé íå îñòàâ­ëÿë áåç­íà­êà­çàí­íû­ìè; Ñîïàòð, ÷åëî­âåê âûñî­êî­ïî­ñòàâ­ëåí­íûé è ðîä­ñò­âåí­íèê öàðÿ, ñîâñåì íåäàâ­íî áûë ïîñëàí â Àôðè­êó â ïîìîùü Ãàí­íè­áà­ëó è êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì ñ ÷åòû­ðåõ­òû­ñÿ÷­íûì îòðÿäîì ìàêåäî­íÿí123 è ñ äåíü­ãà­ìè. (7) Ìàêåäî­íÿí ñòà­ëè ðàñ­ñïðà­øè­âàòü îá ýòèõ äåëàõ, îíè çàïó­òà­ëèñü â îáú­ÿñ­íå­íè­ÿõ è ïîëó­÷è­ëè îòâåò âïîëíå íåäâó­ñìûñ­ëåí­íûé. Öàðü, ñêà­çà­ëè èì, õî÷åò âîé­íû è ñêî­ðî åå ïîëó­÷èò, åñëè áóäåò âåñòè ñåáÿ ïî-ïðåæ­íå­ìó. (8) Äâî­ÿ­êî íàðó­øèë îí äîãî­âîð: îáè­æàë ñîþç­íè­êîâ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, áåñ­ïî­êîÿ èõ ñâî­è­ìè íàáå­ãà­ìè; ïîìî­ãàë âðà­ãàì Ðèìà äåíü­ãà­ìè è ñîë­äà­òà­ìè. (9) È Ïóá­ëèé Ñöè­ïè­îí ïîñòó­ïà­åò ïðà­âèëü­íî, ñî÷òÿ âðà­ãà­ìè ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà áèâ­øèõ­ñÿ ïðî­òèâ íåãî è çàêî­âàâ èõ è ïî âçÿ­òèè â ïëåí. (10) È Ìàð­êó Àâðå­ëèþ ñåíàò áëà­ãî­äà­ðåí çà åãî õîðî­øóþ ñëóæ­áó ãîñóäàð­ñòâó: îí çàùè­ùàë ñîþç­íè­êîâ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà îðó­æè­åì, êîëü ñêî­ðî ïðà­âî è äîãî­âîð îêà­çà­ëèñü áåñ­ñèëü­íû.

(11) Ìàêåäî­íÿí îòïó­ñòè­ëè ñ ýòèì ñóðî­âûì îòâå­òîì, çàòåì ïðè­ãëà­ñè­ëè êàð­ôà­ãåí­ñêèõ ïîñëîâ. Ñåíà­òî­ðû îáðà­òè­ëè âíè­ìà­íèå íà èõ âîç­ðàñò è çâà­íèå — ýòî áûëè ïåð­âåé­øèå â ãîñóäàð­ñòâå ëþäè, — è êàæ­äûé ïîäó­ìàë, ÷òî òîëü­êî òåïåðü íà÷è­íà­þò­ñÿ íàñòî­ÿ­ùèå ïåðå­ãî­âî­ðû î ìèðå. (12) Ñðå­äè ïîñëîâ âûäå­ëÿë­ñÿ Ãàç­ä­ðó­áàë, êîòî­ðî­ãî ïðî­çâà­ëè â íàðî­äå Êîç­ëè­êîì124: îí âñå­ãäà ñòî­ÿë çà ìèð è áûë ïðî­òèâ­íè­êîì âñå­ãî ñòà­íà Áàð­êèäîâ. (13) Òåì óáåäè­òåëü­íåå çâó­÷à­ëî åãî óòâåð­æäå­íèå: íå ãîñóäàð­ñòâî, à ÷åñòî­ëþ­áèå íåìíî­ãèõ âèíîþ âîé­íû. (14) Ðå÷ü ñâîþ îí ðàç­íî­îá­ðà­çèë: òî îïðàâ­äû­âàë­ñÿ, îòâî­äÿ îáâè­íå­íèÿ, òî ïðè­çíà­âàë íåêî­òî­ðûå èç íèõ — âåäü, îòðè­öàÿ î÷å­âèä­íîå, íå÷å­ãî áûëî áû ðàñ­ñ÷è­òû­âàòü íà ñíèñ­õîæ­äå­íèå, — òî äàæå óãî­âà­ðè­âàë îòöîâ-ñåíà­òî­ðîâ íå ïðå­âîç­íî­ñèòü­ñÿ â ñ÷à­ñòèè — (15) âåäü åñëè áû êàð­ôà­ãå­íÿíå ïîñëó­øà­ëèñü åãî ñ Ãàí­íî­íîì125 è íå óïó­ñòè­ëè áû âðå­ìå­íè, òî ñàìè ïðåä­ëà­ãà­ëè áû óñëî­âèÿ ìèðà, î êàêèõ ñåé­÷àñ ïðî­ñÿò: ðåä­êî äàðó­þò­ñÿ ëþäÿì ñðà­çó è ñ÷à­ñòüå, è çäðà­âûé ñìûñë. (16) Ðèì­ñêèé íàðîä ïîòî­ìó è íåïî­áåäèì, ÷òî â ñ÷à­ñòèè îí îñòà­åò­ñÿ òðåç­âûì è ðàñ­ñóäè­òåëü­íûì: áûëî áû óäè­âè­òåëü­íî, áóäü ýòî èíà­÷å. (17) Ëþäè, íåïðè­âû÷­íûå ê óäà­÷àì, ëèêóÿ, òåðÿ­þò ãîëî­âó; ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó ïîáåäû ïðè­âû÷­íû, ïî÷òè ÷òî ïðè­ñêó­÷è­ëè, äà è âîîá­ùå ðèì­ëÿíå ðàñ­øè­ðè­ëè ñâîþ äåð­æà­âó íå ñòîëü­êî ïîáåäà­ìè, ñêîëü­êî ìèëî­ñòè­âûì îòíî­øå­íè­åì ê ïîáåæ­äåí­íûì. (18) Îñòàëü­íûå ïîñëû âçû­âà­ëè ñêî­ðåå ê æàëî­ñòè: îíè íàïî­ìè­íà­ëè î òîì, ñ êàêîé âûñîòû âåëè­÷èÿ íèç­âåðã­íó­òû êàð­ôà­ãå­íÿíå; èõ îðó­æèþ ïîä­âëà­ñòåí áûë ÷óòü íå âåñü ìèð, òåïåðü ó íèõ íåò íè÷å­ãî, êðî­ìå ãîðî­äà; (19) çàïåð­òûå â åãî ñòå­íàõ, îíè íè÷åì áîëü­øå íå ðàñ­ïî­ðÿ­æà­þò­ñÿ íè íà ñóøå, íè íà ìîðå: äàæå ñàì ãîðîä, äàæå ðîä­íîé äîì îñòà­íóò­ñÿ èì, òîëü­êî åñëè ðèì­ñêèé íàðîä íå áóäåò íàñòîëü­êî æåñòîê, ÷òîáû èõ ðàç­ðó­øèòü. (20) Ñåíà­òî­ðû áûëè, ñ.437 êàçà­ëîñü, òðî­íó­òû; ðàñ­ñêà­çû­âà­þò, ÷òî êàêîé-òî ñåíà­òîð, íåãî­äóÿ íà êàð­ôà­ãå­íÿí çà èõ âåðî­ëîì­ñòâî, ñïðî­ñèë, êàêè­ìè áîãà­ìè ïîêëÿ­íóò­ñÿ îíè, çàêëþ­÷àÿ ìèð, åñëè òåõ, êîòî­ðû­ìè ïðåæ­äå êëÿ­ëèñü, âñêî­ðå îáìà­íó­ëè. (21) «Âñå òåìè æå, — ñêà­çàë â îòâåò Ãàç­ä­ðó­áàë, — êîòî­ðûå òàê ñóðî­âî êàðà­þò íàðó­øè­òå­ëåé äîãî­âî­ðà».

42. Tum de le­ga­tis Phi­lip­pi et Car­tha­gi­nien­sium ac­tum. [2] Prio­res Ma­ce­do­nas intro­du­ci pla­cuit; quo­rum va­ria ora­tio fuit, par­tim pur­gan­tium quae ques­ti erant mis­si ad re­gem ab Ro­ma le­ga­ti de po­pu­la­tio­ne so­cio­rum, par­tim ultro ac­cu­san­tium qui­dem et so­cios po­pu­li Ro­ma­ni, [3] sed mul­to in­fes­tius M. Aure­lium, quem ex tri­bus ad se mis­sis le­ga­tis di­lec­tu ha­bi­to sub­sti­tis­se et se bel­lo la­ces­sis­se contra foe­dus et sae­pe cum prae­fec­tis suis sig­nis con­la­tis pug­nas­se, [4] par­tim pos­tu­lan­tium ut Ma­ce­do­nes dux­que eorum So­pa­ter, qui apud Han­ni­ba­lem mer­ce­de mi­li­tas­sent, tum cap­ti in vinclis es­sent, si­bi res­ti­tue­ren­tur. [5] Ad­ver­sus ea M. Fu­rius, mis­sus ad id ip­sum ab Aure­lio ex Ma­ce­do­nia, dis­se­ruit Aure­lium re­lic­tum, ne so­cii po­pu­li Ro­ma­ni fes­si po­pu­la­tio­ni­bus vi at­que iniu­ria ad re­gem de­fi­ce­rent; fi­ni­bus so­cio­rum non ex­ces­sis­se; [6] de­dis­se ope­ram ne im­pu­ne in ag­ros eorum po­pu­la­to­res transcen­de­rent. So­pat­rum ex pur­pu­ra­tis et pro­pin­quis re­gis es­se; eum cum quat­tuor mi­li­bus Ma­ce­do­num et pe­cu­nia mis­sum nu­per in Af­ri­cam es­se Han­ni­ba­li et Car­tha­gi­nien­si­bus auxi­lio. [7] De his re­bus in­ter­ro­ga­ti Ma­ce­do­nes cum perple­xe res­pon­de­rent, ne­qua­quam ip­si si­mi­le res­pon­sum tu­le­runt: bel­lum quae­re­re re­gem et, si per­gat, pro­pe­diem in­ven­tu­rum. [8] Dup­li­ci­ter ab eo foe­dus vio­la­tum, et quod so­ciis po­pu­li Ro­ma­ni iniu­rias fe­ce­rit ac bel­lo ar­mis­que la­ces­si­ve­rit, et quod hos­tes auxi­liis et pe­cu­nia iuve­rit. [9] Et P. Sci­pio­nem rec­te at­que or­di­ne fe­cis­se vi­de­ri et fa­ce­re, quod eos qui ar­ma contra po­pu­lum Ro­ma­num fe­ren­tes cap­ti sint hos­tium nu­me­ro in vinclis ha­beat, [10] et M. Aure­lium e re pub­li­ca fa­ce­re, gra­tum­que id se­na­tui es­se quod so­cios po­pu­li Ro­ma­ni, quan­do iure foe­de­ris non pos­sit, ar­mis tuea­tur.

[11] Cum hoc tam tris­ti res­pon­so di­mis­sis Ma­ce­do­ni­bus, le­ga­ti Car­tha­gi­nien­ses vo­ca­ti. Quo­rum aeta­ti­bus dig­ni­ta­ti­bus­que conspec­tis — nam lon­ge pri­mi ci­vi­ta­tis erant — tum pro se quis­que di­ce­re ve­re de pa­ce agi. [12] In­sig­nis ta­men in­ter ce­te­ros Hasdru­bal erat — Hae­dum po­pu­la­res cog­no­mi­ne ap­pel­la­bant, — pa­cis sem­per auc­tor ad­ver­sus­que fac­tio­ni Bar­ci­nae. [13] Eo tum plus il­li auc­to­ri­ta­tis fuit bel­li cul­pam in pau­co­rum cu­pi­di­ta­tem ab re pub­li­ca transfe­ren­ti. [14] Qui cum va­ria ora­tio­ne usus es­set, nunc pur­gan­do cri­mi­na, nunc quae­dam fa­ten­do, ne im­pu­den­ter cer­ta ne­gan­ti­bus dif­fi­ci­lior ve­nia es­set, nunc mo­nen­do etiam pat­res conscrip­tos ut re­bus se­cun­dis mo­des­te ac mo­de­ra­te ute­ren­tur — [15] si se at­que Han­no­nem audis­sent Car­tha­gi­nien­ses et tem­po­re uti vo­luis­sent, da­tu­ros fuis­se pa­cis con­di­cio­nes quas tunc pe­te­rent. Ra­ro si­mul ho­mi­ni­bus bo­nam for­tu­nam bo­nam­que men­tem da­ri; [16] po­pu­lum Ro­ma­num eo in­vic­tum es­se quod in se­cun­dis re­bus sa­pe­re et con­su­le­re me­mi­ne­rit. Et her­cu­le mi­ran­dum fuis­se, si ali­ter fa­ce­ret. [17] Ex in­so­len­tia qui­bus no­va bo­na for­tu­na sit in­po­ten­tes lae­ti­tiae in­sa­ni­re; po­pu­lo Ro­ma­no usi­ta­ta ac pro­pe iam ob­so­le­ta ex vic­to­ria gau­dia es­se, ac plus pae­ne par­cen­do vic­tis quam vin­cen­do im­pe­rium auxis­se. [18] Ce­te­ro­rum mi­se­ra­bi­lior ora­tio fuit, com­me­mo­ran­tium ex quan­tis opi­bus quo rec­ci­dis­sent Car­tha­gi­nien­sium res: ni­hil iis qui mo­do or­bem pro­pe ter­ra­rum ob­ti­nue­rint ar­mis su­pe­res­se prae­ter Car­tha­gi­nis moe­nia; [19] his inclu­sos non ter­ra, non ma­ri quic­quam sui iuris cer­ne­re; ur­bem quo­que ip­sam ac pe­na­tes ita ha­bi­tu­ros, si non in ea quo­que, quo ni­hil ul­te­rius sit, sae­vi­re po­pu­lus Ro­ma­nus ve­lit. [20] Cum flec­ti mi­se­ri­cor­dia pat­res ap­pa­re­ret, se­na­to­rum unum in­fes­tum per­fi­diae Car­tha­gi­nien­sium succla­mas­se fe­runt per quos deos foe­dus ic­tu­ri es­sent, [21] cum eos per quos an­te ic­tum es­set fe­fel­lis­sent. «Per eos­dem» in­quit Hasdru­bal, «quo­niam tam in­fes­ti sunt foe­de­ra vio­lan­ti­bus».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 121Ñð. âûøå, ãë. 26, 4.
  • 122Áóäó÷è íàåì­íè­êà­ìè, à íå íàñòî­ÿ­ùè­ìè ïðî­òèâ­íè­êà­ìè.
  • 123Ñð. âûøå, ãë. 33, 5.
  • 124Âèäè­ìî, êàê ìèðîòâîð­öà.
  • 125Ñð. âûøå, ïðè­ìå÷. 54.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007032 1327008059 1327009004 1364003043 1364003044 1364003045