Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
42. (1) Çàòåì çàíÿëèñü ïîñëàìè Ôèëèïïà è êàðôàãåíÿí. Ñíà÷àëà ñåíàò ïðèíÿë ìàêåäîíÿí. (2) Ïåñòðà áûëà èõ ðå÷ü. Òî îíè îïðàâäûâàëèñü — âåäü èç Ðèìà ê öàðþ îòïðàâëåíû áûëè ïîñëû æàëîâàòüñÿ íà îãðàáëåíèå çåìåëü ðèìñêèõ ñîþçíèêîâ, òî íàïàäàëè ñàìè, îáâèíÿÿ ñîþçíèêîâ ðèìñêîãî íàðîäà (3) è ñ îñîáåííûì îæåñòî÷åíèåì Ìàðêà Àâðåëèÿ, îäíîãî èç òðåõ íàïðàâëåííûõ ê íèì ïîñëîâ121. Îí, ãîâîðèëîñü â ðå÷è, çàäåðæàëñÿ áëèç ìàêåäîíñêèõ ãðàíèö è, íàáðàâ âîèíîâ, áåñïîêîèë ìàêåäîíÿí âîïðåêè äîãîâîðó íàáåãàìè è ÷àñòî âñòóïàë â íàñòîÿùèå ñðàæåíèÿ ñ èõ íà÷àëüíèêàìè. (4) Ïðèòîì â òîé æå ðå÷è òðåáîâàëè îíè âåðíóòü èì òåõ ìàêåäîíÿí (è ïðåäâîäèòåëÿ èõ, Ñîïàòðà), êîòîðûå ñëóæèëè ó Ãàííèáàëà â íàåìíèêàõ, áûëè âçÿòû â ïëåí è ñèäåëè â òþðüìå122. (5) Îòâå÷àë, âîçðàæàÿ ìàêåäîíÿíàì, Ìàðê Ôóðèé, äëÿ òîãî è îòïðàâëåííûé â Ðèì Àâðåëèåì èç Ìàêåäîíèè. Àâðåëèÿ, ñ.436 îáúÿñíèë îí, îñòàâèëè, ÷òîáû ñîþçíèêè ðèìñêîãî íàðîäà, óñòàâøèå îò îáèä è íàáåãîâ, íå îòïàëè ê öàðþ; Àâðåëèé íå âûõîäèë çà ïðåäåëû ñîþçíè÷åñêèõ çåìåëü, (6) íî âòîðãàâøèõñÿ òóäà ãðàáèòåëåé íå îñòàâëÿë áåçíàêàçàííûìè; Ñîïàòð, ÷åëîâåê âûñîêîïîñòàâëåííûé è ðîäñòâåííèê öàðÿ, ñîâñåì íåäàâíî áûë ïîñëàí â Àôðèêó â ïîìîùü Ãàííèáàëó è êàðôàãåíÿíàì ñ ÷åòûðåõòûñÿ÷íûì îòðÿäîì ìàêåäîíÿí123 è ñ äåíüãàìè. (7) Ìàêåäîíÿí ñòàëè ðàññïðàøèâàòü îá ýòèõ äåëàõ, îíè çàïóòàëèñü â îáúÿñíåíèÿõ è ïîëó÷èëè îòâåò âïîëíå íåäâóñìûñëåííûé. Öàðü, ñêàçàëè èì, õî÷åò âîéíû è ñêîðî åå ïîëó÷èò, åñëè áóäåò âåñòè ñåáÿ ïî-ïðåæíåìó. (8) Äâîÿêî íàðóøèë îí äîãîâîð: îáèæàë ñîþçíèêîâ ðèìñêîãî íàðîäà, áåñïîêîÿ èõ ñâîèìè íàáåãàìè; ïîìîãàë âðàãàì Ðèìà äåíüãàìè è ñîëäàòàìè. (9) È Ïóáëèé Ñöèïèîí ïîñòóïàåò ïðàâèëüíî, ñî÷òÿ âðàãàìè ðèìñêîãî íàðîäà áèâøèõñÿ ïðîòèâ íåãî è çàêîâàâ èõ è ïî âçÿòèè â ïëåí. (10) È Ìàðêó Àâðåëèþ ñåíàò áëàãîäàðåí çà åãî õîðîøóþ ñëóæáó ãîñóäàðñòâó: îí çàùèùàë ñîþçíèêîâ ðèìñêîãî íàðîäà îðóæèåì, êîëü ñêîðî ïðàâî è äîãîâîð îêàçàëèñü áåññèëüíû. (11) Ìàêåäîíÿí îòïóñòèëè ñ ýòèì ñóðîâûì îòâåòîì, çàòåì ïðèãëàñèëè êàðôàãåíñêèõ ïîñëîâ. Ñåíàòîðû îáðàòèëè âíèìàíèå íà èõ âîçðàñò è çâàíèå — ýòî áûëè ïåðâåéøèå â ãîñóäàðñòâå ëþäè, — è êàæäûé ïîäóìàë, ÷òî òîëüêî òåïåðü íà÷èíàþòñÿ íàñòîÿùèå ïåðåãîâîðû î ìèðå. (12) Ñðåäè ïîñëîâ âûäåëÿëñÿ Ãàçäðóáàë, êîòîðîãî ïðîçâàëè â íàðîäå Êîçëèêîì124: îí âñåãäà ñòîÿë çà ìèð è áûë ïðîòèâíèêîì âñåãî ñòàíà Áàðêèäîâ. (13) Òåì óáåäèòåëüíåå çâó÷àëî åãî óòâåðæäåíèå: íå ãîñóäàðñòâî, à ÷åñòîëþáèå íåìíîãèõ âèíîþ âîéíû. (14) Ðå÷ü ñâîþ îí ðàçíîîáðàçèë: òî îïðàâäûâàëñÿ, îòâîäÿ îáâèíåíèÿ, òî ïðèçíàâàë íåêîòîðûå èç íèõ — âåäü, îòðèöàÿ î÷åâèäíîå, íå÷åãî áûëî áû ðàññ÷èòûâàòü íà ñíèñõîæäåíèå, — òî äàæå óãîâàðèâàë îòöîâ-ñåíàòîðîâ íå ïðåâîçíîñèòüñÿ â ñ÷àñòèè — (15) âåäü åñëè áû êàðôàãåíÿíå ïîñëóøàëèñü åãî ñ Ãàííîíîì125 è íå óïóñòèëè áû âðåìåíè, òî ñàìè ïðåäëàãàëè áû óñëîâèÿ ìèðà, î êàêèõ ñåé÷àñ ïðîñÿò: ðåäêî äàðóþòñÿ ëþäÿì ñðàçó è ñ÷àñòüå, è çäðàâûé ñìûñë. (16) Ðèìñêèé íàðîä ïîòîìó è íåïîáåäèì, ÷òî â ñ÷àñòèè îí îñòàåòñÿ òðåçâûì è ðàññóäèòåëüíûì: áûëî áû óäèâèòåëüíî, áóäü ýòî èíà÷å. (17) Ëþäè, íåïðèâû÷íûå ê óäà÷àì, ëèêóÿ, òåðÿþò ãîëîâó; ðèìñêîìó íàðîäó ïîáåäû ïðèâû÷íû, ïî÷òè ÷òî ïðèñêó÷èëè, äà è âîîáùå ðèìëÿíå ðàñøèðèëè ñâîþ äåðæàâó íå ñòîëüêî ïîáåäàìè, ñêîëüêî ìèëîñòèâûì îòíîøåíèåì ê ïîáåæäåííûì. (18) Îñòàëüíûå ïîñëû âçûâàëè ñêîðåå ê æàëîñòè: îíè íàïîìèíàëè î òîì, ñ êàêîé âûñîòû âåëè÷èÿ íèçâåðãíóòû êàðôàãåíÿíå; èõ îðóæèþ ïîäâëàñòåí áûë ÷óòü íå âåñü ìèð, òåïåðü ó íèõ íåò íè÷åãî, êðîìå ãîðîäà; (19) çàïåðòûå â åãî ñòåíàõ, îíè íè÷åì áîëüøå íå ðàñïîðÿæàþòñÿ íè íà ñóøå, íè íà ìîðå: äàæå ñàì ãîðîä, äàæå ðîäíîé äîì îñòàíóòñÿ èì, òîëüêî åñëè ðèìñêèé íàðîä íå áóäåò íàñòîëüêî æåñòîê, ÷òîáû èõ ðàçðóøèòü. (20) Ñåíàòîðû áûëè, ñ.437 êàçàëîñü, òðîíóòû; ðàññêàçûâàþò, ÷òî êàêîé-òî ñåíàòîð, íåãîäóÿ íà êàðôàãåíÿí çà èõ âåðîëîìñòâî, ñïðîñèë, êàêèìè áîãàìè ïîêëÿíóòñÿ îíè, çàêëþ÷àÿ ìèð, åñëè òåõ, êîòîðûìè ïðåæäå êëÿëèñü, âñêîðå îáìàíóëè. (21) «Âñå òåìè æå, — ñêàçàë â îòâåò Ãàçäðóáàë, — êîòîðûå òàê ñóðîâî êàðàþò íàðóøèòåëåé äîãîâîðà». |
42. Tum de legatis Philippi et Carthaginiensium actum. [2] Priores Macedonas introduci placuit; quorum varia oratio fuit, partim purgantium quae questi erant missi ad regem ab Roma legati de populatione sociorum, partim ultro accusantium quidem et socios populi Romani, [3] sed multo infestius M. Aurelium, quem ex tribus ad se missis legatis dilectu habito substitisse et se bello lacessisse contra foedus et saepe cum praefectis suis signis conlatis pugnasse, [4] partim postulantium ut Macedones duxque eorum Sopater, qui apud Hannibalem mercede militassent, tum capti in vinclis essent, sibi restituerentur. [5] Adversus ea M. Furius, missus ad id ipsum ab Aurelio ex Macedonia, disseruit Aurelium relictum, ne socii populi Romani fessi populationibus vi atque iniuria ad regem deficerent; finibus sociorum non excessisse; [6] dedisse operam ne impune in agros eorum populatores transcenderent. Sopatrum ex purpuratis et propinquis regis esse; eum cum quattuor milibus Macedonum et pecunia missum nuper in Africam esse Hannibali et Carthaginiensibus auxilio. [7] De his rebus interrogati Macedones cum perplexe responderent, nequaquam ipsi simile responsum tulerunt: bellum quaerere regem et, si pergat, propediem inventurum. [8] Dupliciter ab eo foedus violatum, et quod sociis populi Romani iniurias fecerit ac bello armisque lacessiverit, et quod hostes auxiliis et pecunia iuverit. [9] Et P. Scipionem recte atque ordine fecisse videri et facere, quod eos qui arma contra populum Romanum ferentes capti sint hostium numero in vinclis habeat, [10] et M. Aurelium e re publica facere, gratumque id senatui esse quod socios populi Romani, quando iure foederis non possit, armis tueatur. [11] Cum hoc tam tristi responso dimissis Macedonibus, legati Carthaginienses vocati. Quorum aetatibus dignitatibusque conspectis — nam longe primi civitatis erant — tum pro se quisque dicere vere de pace agi. [12] Insignis tamen inter ceteros Hasdrubal erat — Haedum populares cognomine appellabant, — pacis semper auctor adversusque factioni Barcinae. [13] Eo tum plus illi auctoritatis fuit belli culpam in paucorum cupiditatem ab re publica transferenti. [14] Qui cum varia oratione usus esset, nunc purgando crimina, nunc quaedam fatendo, ne impudenter certa negantibus difficilior venia esset, nunc monendo etiam patres conscriptos ut rebus secundis modeste ac moderate uterentur — [15] si se atque Hannonem audissent Carthaginienses et tempore uti voluissent, daturos fuisse pacis condiciones quas tunc peterent. Raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari; [16] populum Romanum eo invictum esse quod in secundis rebus sapere et consulere meminerit. Et hercule mirandum fuisse, si aliter faceret. [17] Ex insolentia quibus nova bona fortuna sit inpotentes laetitiae insanire; populo Romano usitata ac prope iam obsoleta ex victoria gaudia esse, ac plus paene parcendo victis quam vincendo imperium auxisse. [18] Ceterorum miserabilior oratio fuit, commemorantium ex quantis opibus quo reccidissent Carthaginiensium res: nihil iis qui modo orbem prope terrarum obtinuerint armis superesse praeter Carthaginis moenia; [19] his inclusos non terra, non mari quicquam sui iuris cernere; urbem quoque ipsam ac penates ita habituros, si non in ea quoque, quo nihil ulterius sit, saevire populus Romanus velit. [20] Cum flecti misericordia patres appareret, senatorum unum infestum perfidiae Carthaginiensium succlamasse ferunt per quos deos foedus icturi essent, [21] cum eos per quos ante ictum esset fefellissent. «Per eosdem» inquit Hasdrubal, «quoniam tam infesti sunt foedera violantibus». |