Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXXIV, ãë. 32

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Ã. Ñ. Êíàáå.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1985.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

32. (1) Ðèì­ñêèé ïîë­êî­âî­äåö îòâå­÷àë íà ýòî òàê: «Íå ñ òîáîé âîâñå çàêëþ­÷è­ëè ðèì­ëÿíå äîãî­âîð î äðóæ­áå è ñîþ­çå, (2) à ñ Ïåëî­ïîì, èñòèí­íûì è çàêîí­íûì öàðåì ëàêåäå­ìî­íÿí78; ïðà­âà åãî, êàê è âëàñòü, òèðà­íû çàõâà­òè­ëè ñèëîé è óäåð­æè­âà­ëè çà ñîáîé, èáî ìû ñ.132 çàíÿ­òû áûëè âîé­íà­ìè òî ñ êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè, òî ñ ãàë­ëà­ìè, òî ñ äðó­ãè­ìè íàðî­äà­ìè. Òåì æå âîñ­ïîëü­çî­âàë­ñÿ è òû ñîâñåì íåäàâ­íî, âî âðå­ìÿ Ìàêåäîí­ñêîé âîé­íû. (3) Ðàç­âå ïîäî­áà­åò òîìó, êòî âåë âîé­íó ñ Ôèëèï­ïîì çà ñâî­áî­äó Ãðå­öèè, âåñòè äðóæ­áó ñ òèðà­íîì, äà åùå ñ ñàìûì æåñòî­êèì è ñàìûì ñâè­ðå­ïûì ê ñâî­èì ñîãðàæ­äà­íàì, êàêîé êîãäà-ëèáî ñóùå­ñò­âî­âàë? (4) Äàæå åñëè áû òû íå çàõâà­òèë êîâàð­íûì îáìà­íîì Àðãîñ, íå óäåð­æè­âàë áû åãî è äàëü­øå, íàì âñå ðàâ­íî íàä­ëå­æà­ëî, ðàç óæ îñâî­áîæ­äà­åì ìû âñþ Ãðå­öèþ, âîñ­ñòà­íî­âèòü ñòà­ðèí­íóþ ñâî­áî­äó è çàêî­íû Ëàêåäå­ìî­íà, íà êîòî­ðûå ññû­ëà­åøü­ñÿ òû, ñëîâ­íî âòî­ðîé Ëèêóðã. (5) Êàê! Ìû çàñòà­âè­ëè Ôèëèï­ïà âûâå­ñòè âîé­ñêà èç Èàñà è èç Áàð­ãè­ëèé, è åñëè ïîç­âî­ëèì òåáå ïîïè­ðàòü Àðãîñ è Ëàêåäå­ìîí, äâà äîñòî­ñëàâ­íûõ ãîðî­äà, íåêî­ãäà ñâå­òî­÷è Ãðå­öèè, òî íàâåê çàïÿò­íà­åì ñâîþ ñëà­âó îñâî­áî­äè­òå­ëåé Ãðå­öèè! (6) Íî àðãîñ­öû, ñêà­æåøü òû, áûëè â ñãî­âî­ðå ñ Ôèëèï­ïîì. Íå çàáîòü­ñÿ î íàøèõ îáèäàõ. Äà ê òîìó æå ìû çíà­åì, ÷òî ïîâèí­íû òóò äâà èëè òðè ÷åëî­âå­êà, à íå âåñü ãîðîä; (7) è, êëÿ­íóñü áîãà­ìè, íå ïî ðåøå­íèþ íàðî­äà ïðè­çâà­ëè â ãîðîä òåáÿ è òâî­èõ ñîë­äàò è îòêðû­ëè âàì âîðîòà êðå­ïî­ñòè! (8) Âîò ôåñ­ñà­ëèé­öû, ôîêåé­öû è æèòå­ëè Ëîêð — òå ñ îáùå­ãî ñîãëà­ñèÿ ïðè­ñî­åäè­íè­ëèñü ê Ôèëèï­ïó, ýòî íàì èçâåñò­íî; îäíà­êî è èõ ìû îñâî­áî­äè­ëè, êàê è âñþ îñòàëü­íóþ Ãðå­öèþ. Êàê æå, ïî-òâî­å­ìó, äîëæ­íû ìû ïîñòó­ïèòü ñ Àðãî­ñîì, ãäå ñîáðà­íèå ãðàæ­äàí íè â ÷åì íå ïîâèí­íî? (9) Òû ãîâî­ðèë çäåñü — âìå­íÿ­þò òåáå â ïðå­ñòóï­ëå­íèå, ÷òî ïðè­çû­âàë ðàáîâ ê ñâî­áî­äå è ðàçäà­âàë çåì­ëè íåèìó­ùèì. Ïðî­âèí­íîñòü íåìà­ëàÿ, ñïî­ðó íåò. Íî ÷åãî ñòî­èò îíà â ñðàâ­íå­íèè ñ íåñëû­õàí­íû­ìè çëî­äå­ÿ­íè­ÿ­ìè, ÷òî âåð­øè­òå òû è òâîè ïðè­ñïåø­íè­êè êàæ­äûé äåíü? (10) Âîò ñîçî­âåì ìû ñâî­áîä­íûå ñîáðà­íèÿ ãðàæ­äàí, áóäü òî â Àðãî­ñå, áóäü òî â Ëàêåäå­ìîíå, óñëû­øèøü òîãäà, êàêèå ïðå­ñòóï­ëå­íèÿ âåð­øèò ñàìàÿ íàã­ëàÿ èç òèðà­íèé. (11) ß óæ íå ãîâî­ðþ îáî âñåõ ïðåæ­íèõ æåñòî­êî­ñòÿõ; à êàêóþ ðåç­íþ óñòðî­èë çÿòü òâîé Ïèôà­ãîð â Àðãî­ñå ïî÷òè íà ìîèõ ãëà­çàõ! Ñêîëü­êî êðî­âè ïðî­ëèë òû ñàì, êîãäà ÿ óæ ïî÷òè âñòó­ïèë íà çåì­ëþ ëàêåäå­ìî­íÿí! (12) Òû ïðè­êà­çàë áû õîòü ïðè­âå­ñòè ñþäà, ïóñòü â öåïÿõ, òåõ, êîãî ñõâà­òè­ëè íà ñõîä­êå, êîìó â ïðè­ñóò­ñò­âèè ñîãðàæ­äàí îáå­ùàë òû, ÷òî ïðå­áó­äóò õîòü è â òþðü­ìå, äà â áåç­îïàñ­íî­ñòè; íåñ÷àñò­íûå ðîäè­òå­ëè, ÷òî îïëà­êè­âà­þò èõ êàê óìåð­øèõ, ïóñòü óòå­øàò­ñÿ, óâèäåâ­øè, ÷òî îíè æèâû. (13) À åñëè è òàê, ñêà­æåøü òû, âàì-òî, ðèì­ëÿíå, ÷òî çà äåëî? È òàêîå ïîñìå­åøü òû ìîë­âèòü îñâî­áî­äè­òå­ëÿì Ãðå­öèè? Âîè­íàì, êîòî­ðûå ïåðå­ñåê­ëè ìîðå, áèëèñü íà ìîðå è íà ñóøå, ÷òîáû âîç­âðà­òèòü âàì ñâî­áî­äó? (14) Âñå ðàâ­íî, ñêà­æåøü òû, ÿ-òî ñàì äðóæ­áó ñ âàìè âåäü íå íàðó­øèë, íà íàø ñîþç íå ïîñÿã­íóë. Ñêîëü­êî ðàç äîêà­çû­âàòü òåáå, ÷òî èìåí­íî ýòî-òî òû è ñäå­ëàë? Íå ñòà­íó ãîâî­ðèòü î ìíî­ãîì, ñêà­æó ëèøü îá îäíîì, î ãëàâ­íîì. (15) Êàêè­ìè äåÿ­íè­ÿ­ìè êëà­äóò êîíåö äðóæ­áå? Íå òåì ëè, ÷òî íàïà­äà­þò íà ñîþç­íè­êîâ íàøèõ êàê íà âðà­ãîâ? Íå òåì ëè, ÷òî âñòó­ïà­þò â ñîþç ñ íàøè­ìè âðà­ãà­ìè? (16) Òû ñäå­ëàë è òî, è äðó­ãîå. Ñîþç­íèê Ðèìà, òû ïîñìåë ñèëîé îðó­æèÿ ïîêî­ðèòü ñåáå äðó­ãî­ãî ñîþç­íè­êà Ðèìà — ãîðîä Ìåñ­ñå­íó79, ïðè­íÿ­òûé â ÷èñ­ëî äðó­çåé íàøèõ íà òàêèõ æå ïðà­âàõ, ÷òî è Ëàêåäå­ìîí80. (17) Ñ Ôèëèï­ïîì æå, âðà­ãîì íàøèì, íå ñ.133 òîëü­êî çàêëþ­÷èë òû ñîþç, íî — î áîãè! — âñòó­ïèë â ðîä­ñòâî ÷åðåç ïðå­ôåê­òà åãî Ôèëîê­ëà. (18) Ñëîâ­íî íåïðè­ÿ­òåëü, âåäó­ùèé ñ íàìè âîé­íó, çàïî­ëî­íèë òû ìîðå âîêðóã Ìàëåè ïèðàò­ñêè­ìè êîðàá­ëÿ­ìè. Ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí óáèë òû è çàõâà­òèë â ïëåí íå áîëü­øå ëè, ÷åì ñàì öàðü Ôèëèïï? (19) Êîðàá­ëÿì, ÷òî âåçóò íàøèì âîè­íàì ïðî­äî­âîëü­ñò­âèå, ñïî­ñîá­íåå òåïåðü ïðî­õî­äèòü äàæå ó áåðå­ãîâ Ìàêåäî­íèè, íåæå­ëè ìèìî Ìàëåè. (20) È íå÷å­ãî òåáå âçû­âàòü ê âåð­íî­ñòè äðóæ­áå è ñîþ­çó! Íå ïûòàé­ñÿ ãîâî­ðèòü êàê ïðî­ñòîé ÷åëî­âåê, ãîâî­ðè èñòèí­íûì ñâî­èì ÿçû­êîì — ÿçû­êîì òèðà­íà è âðà­ãà ðèì­ëÿí».

32. Ad haec im­pe­ra­tor Ro­ma­nus: «Ami­ci­tia et so­cie­tas no­bis nul­la te­cum, [2] sed cum Pe­lo­pe, re­ge La­ce­dae­mo­nio­rum ius­to ac le­gi­ti­mo, fac­ta est, cui­us ius ty­ran­ni quo­que, qui pos­tea per vim te­nue­runt La­ce­dae­mo­ne im­pe­rium, quia nos bel­la nunc Pu­ni­ca, nunc Gal­li­ca, nunc alia ex aliis oc­cu­pa­ve­rant, usur­pa­runt, si­cut tu quo­que hoc Ma­ce­do­ni­co bel­lo fe­cis­ti. [3] Nam quid mi­nus con­ve­ni­ret quam eos qui pro li­ber­ta­te Grae­ciae ad­ver­sus Phi­lip­pum ge­re­re­mus bel­lum cum ty­ran­no insti­tue­re ami­ci­tiam? Et ty­ran­no qui um­quam fuit sae­vis­si­mo et vio­len­tis­si­mo in suos? [4] No­bis ve­ro, etiam si Ar­gos nec ce­pis­ses per frau­dem nec te­ne­res, li­be­ran­ti­bus om­nem Grae­ciam La­ce­dae­mon quo­que vin­di­can­da in an­ti­quam li­ber­ta­tem erat at­que in le­ges suas, qua­rum mo­do tam­quam aemu­lus Ly­cur­gi men­tio­nem fe­cis­ti. [5] An, ut ab Iaso et Bar­gy­liis prae­si­dia Phi­lip­pi de­du­can­tur, cu­rae erit no­bis; Ar­gos et La­ce­dae­mo­nem, duas cla­ris­si­mas ur­bes, lu­mi­na quon­dam Grae­ciae, sub pe­di­bus tuis re­lin­que­mus, quae ti­tu­lum no­bis li­be­ra­tae Grae­ciae ser­vien­tes de­for­ment? [6] At enim cum Phi­lip­po Ar­gi­vi sen­se­runt. Re­mit­ti­mus hoc ti­bi, ne nostram vi­cem iras­ca­ris. Sa­tis com­per­tum ha­be­mus duo­rum aut sum­mum tri­um in ea re, non ci­vi­ta­tis cul­pam es­se, [7] tam her­cu­le quam in te tuo­que prae­si­dio ac­cer­sen­do ac­ci­pien­do­que in ar­cem ni­hil est pub­li­co con­si­lio ac­tum. [8] Thes­sa­los et Pho­cen­ses et Loc­ren­ses con­sen­su om­nium sci­mus par­tium Phi­lip­pi fuis­se; ta­men cum ce­te­ra li­be­ra­vi­mus Grae­cia; quid tan­dem cen­ses in Ar­gi­vis, qui in­son­tes pub­li­ci con­si­lii sint, fac­tu­ros? [9] Ser­vo­rum ad li­ber­ta­tem vo­ca­to­rum et egen­ti­bus ho­mi­ni­bus ag­ri di­vi­si cri­mi­na ti­bi obi­ci di­ce­bas, non qui­dem nec ip­sa me­dioc­ria; sed quid is­ta sunt prae iis quae a te tuis­que co­ti­die alia su­per alia fa­ci­no­ra edun­tur? [10] Ex­hi­be li­be­ram con­tio­nem vel Ar­gis vel La­ce­dae­mo­ne, si audi­re iuvat ve­ra do­mi­na­tio­nis im­po­ten­tis­si­mae cri­mi­na. [11] Ut alia om­nia ve­tus­tio­ra omit­tam, quam cae­dem Ar­gis Pytha­go­ras is­te, ge­ner tuus, pae­ne in ocu­lis meis edi­dit? Quam tu ip­se, cum iam pro­pe in fi­ni­bus La­ce­dae­mo­nio­rum es­sem? [12] Age dum, quos in con­tio­ne compre­hen­sos om­ni­bus audien­ti­bus ci­vi­bus tuis te in cus­to­dia ha­bi­tu­rum es­se pro­nun­tias­ti, iube vinctos pro­du­ci: mi­se­ri pa­ren­tes, quos fal­so lu­gent, vi­ve­re sciant. [13] At enim, ut iam ita sint haec, quid ad vos, Ro­ma­ni? Hoc tu di­cas li­be­ran­ti­bus Grae­ciam? Hoc iis qui, ut li­be­ra­re pos­sent, ma­re traie­ce­runt, ter­ra ma­ri­que ges­se­runt bel­lum? [14] Vos ta­men, in­quis, vestram­que ami­ci­tiam ac so­cie­ta­tem prop­rie non vio­la­vi. Quo­tiens vis te id ar­guam fe­cis­se? Sed no­lo plu­ri­bus; sum­mam rem complec­tar. [15] Qui­bus igi­tur re­bus ami­ci­tia vio­la­tur? Nem­pe his ma­xi­me dua­bus, si so­cios meos pro hos­ti­bus ha­beas, si cum hos­ti­bus te co­niun­gas. [16] Ut­rum­que a te fac­tum est; nam et Mes­se­nen, uno at­que eodem iure foe­de­ris quo et La­ce­dae­mo­nem in ami­ci­tiam nostram ac­cep­tam, so­cius ip­se so­ciam no­bis ur­bem vi at­que ar­mis ce­pis­ti [17] et cum Phi­lip­po, hos­te nostro, non so­cie­ta­tem so­lum sed, si diis pla­cet, ad­fi­ni­ta­tem etiam per Phi­loc­len, prae­fec­tum eius, pe­pi­gis­ti [18] et ut bel­lum ad­ver­sus nos ge­rens ma­re cir­ca Ma­leum in­fes­tum na­vi­bus pi­ra­ti­cis fe­cis­ti et plu­res pro­pe ci­ves Ro­ma­nos quam Phi­lip­pus ce­pis­ti at­que oc­ci­dis­ti, [19] tu­tior­que Ma­ce­do­niae ora quam pro­mun­tu­rium Ma­leae com­mea­tus ad exer­ci­tus nostros por­tan­ti­bus na­vi­bus fuit. [20] Proin­de par­ce, sis, fi­dem ac iura so­cie­ta­tis iac­ta­re et omis­sa po­pu­la­ri ora­tio­ne tam­quam ty­ran­nus et hos­tis lo­que­re».

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 78Ïåëîï — ìàëî­ëåò­íèé ñûí Ëèêóð­ãà, ñëó­÷àé­íî­ãî ÷åëî­âå­êà íà ñïàð­òàí­ñêîì ïðå­ñòî­ëå (220 — îê. 212), «ïðî­öàð­ñò­âî­âàâ­øèé» íå áîëü­øå ÷åòû­ðåõ ëåò ïîä îïå­êîé òèðà­íà Ìàõà­íèäà (211—207 ãã. äî í. ý. — î íåì: XXVII, 29, 9; XXVIII, 5, 5; 7, 14 è 17) è óñòðà­íåí­íûé Íàáè­ñîì.
  • 79Â 201 ã. äî í. ý. (Ïîëè­áèé, XVI, 13, 3; 16 — 17, 7). Ìåñ­ñå­íà, îñíî­âàí­íàÿ â 369 ã. äî í. ý. íà ãîðå Èôî­ìå, âîç­âû­øàâ­øåé­ñÿ íàä âñåé îáëà­ñòüþ, — ãëàâ­íûé ãîðîä òîãäà æå âîç­íèê­øå­ãî (ïîñëå íåñêîëü­êèõ âåêîâ ñïàð­òàí­ñêî­ãî ãîñ­ïîä­ñòâà) Ìåñ­ñåí­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà.
  • 80Ïîä­ïèñü ìåñ­ñåí­öåâ (êàê ðèì­ñêèõ ñîþç­íè­êîâ) ñòî­ÿ­ëà ðÿäîì ñ ïîä­ïè­ñüþ Íàáè­ñà ïîä äîãî­âî­ðîì 205 ã. äî í. ý. (ñì. ïðè­ìå÷. 73).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364003433 1364003434 1364003435