Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XL, ãë. 46

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

46. (1) «Ìû íå çàáû­ëèñü, öåí­çî­ðû, — çíà­åì: âû òîëü­êî ÷òî ïîñòàâ­ëå­íû âñåì ðèì­ñêèì íàðî­äîì äëÿ íàä­çî­ðà çà íàøè­ìè íðà­âà­ìè è âû íàñ äîëæ­íû ïîó÷àòü è èñïðàâ­ëÿòü, à íå ìû âàñ. (2) È âñå-òàêè ñ.391 ñòî­èò ñêà­çàòü âàì: åñòü â âàñ îäíî, ÷òî ïðå­òèò âñåì äîá­ðûì ëþäÿì, âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå çàñòàâ­ëÿ­åò æåëàòü ïåðå­ìå­íû. (3) Âñìàò­ðè­âà­ÿñü â êàæ­äî­ãî èç âàñ ïîðîçíü, ìû íå ìîã­ëè á íèêî­ãî èç ñîãðàæ­äàí ïðåä­ïî­÷åñòü âàì, Ìàðê Ýìè­ëèé è Ìàðê Ôóëü­âèé, åñëè áû íàñ âíîâü ïðè­çâà­ëè ê ãîëî­ñî­âà­íèþ. (4) Íî ãëÿäÿ íà âàñ îáî­èõ, ìû íå ìîæåì íå îïà­ñàòü­ñÿ, ÷òî âû — íåóäà÷­íàÿ ïàðà è ÷òî ãîñóäàð­ñòâó áóäåò íå ñòîëü­êî ïîëü­çû îò òîãî, ÷òî âû íàì óãîä­íû, ñêîëü­êî âðåäà îò òîãî, ÷òî âû íå óãîä­íû äðóã äðó­ãó. (5) Âîò óæå ìíî­ãèå ãîäû æåñòî­êàÿ âàøà âðàæ­äà òÿãî­òèò âàñ ñàìèõ, íî ñóùå­ñò­âó­åò îïàñ­íîñòü, ÷òî ñ ýòî­ãî äíÿ îíà ñòàíåò òÿãîñò­íåé íàì è îòå­÷å­ñòâó, íåæå­ëè âàì. (6) Î ïðè­÷è­íàõ íàøå­ãî ñòðà­õà ìíî­ãî ìîæ­íî áûëî áû ñêà­çàòü, åñëè áû íåïðè­ìè­ðè­ìàÿ ÿðîñòü íå ïîìðà­÷à­ëà âàø ðàçóì. (7) Âñå ìû ïðî­ñèì, ÷òîáû ñåãî­äíÿ æå, çäåñü, â ýòîì õðà­ìå, âû ïîëî­æè­ëè êîíåö âàøèì ðàçäî­ðàì, ÷òîáû âû ïîç­âî­ëè­ëè íàì ïðè­ìè­ðèòü âàñ è ñîåäè­íèòü óçà­ìè äðóæ­áû — âàñ, è áåç òîãî óæå ñîåäè­íåí­íûõ íàøèì ãîëî­ñî­âà­íè­åì. (8) Ïðî­ñèì âàñ åäè­íî­äóø­íî è åäè­íî­ìûñ­ëåí­íî ïåðå­ñìîò­ðåòü ñîñòàâ ñåíà­òà è âñàä­íè­÷å­ñêî­ãî ñîñëî­âèÿ, ïðî­âå­ñòè ïåðå­ïèñü ãðàæ­äàí, óñòðî­èòü èñêó­ïè­òåëü­íîå æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèå. È êàê ïî÷òè âî âñåõ ìîëèò­âàõ âû ïðî­èç­íî­ñè­òå ñëî­âà: (9) “Äà îáåð­íåò­ñÿ ýòî ñ÷à­ñòüåì è óäà­÷åé äëÿ ìåíÿ è ìîå­ãî ñîòî­âà­ðè­ùà!” — òàê íà ñàìîì äåëå, îò äóøè, æåëàé­òå ýòî­ãî è äîáåé­òåñü, ÷òîáû ëþäè ïîâå­ðè­ëè, ÷òî âû äåé­ñò­âè­òåëü­íî æåëà­å­òå òîãî, î ÷åì ïðî­ñè­òå áîãîâ. (10)  ãîðî­äå, íà ñðå­äèí­íîé ïëî­ùà­äè êîòî­ðî­ãî ñîøëèñü â áîþ Òèò Òàöèé è Ðîìóë, îíè æå ïîòîì è ñîãëàñ­íî öàð­ñò­âî­âà­ëè117. (11) Íå òîëü­êî ðàçäî­ðàì — è âîé­íàì òîæå áûâà­åò êîíåö, è çëåé­øèå âðà­ãè ÷àñòî ñòà­íî­âÿò­ñÿ âåð­íû­ìè ñîþç­íè­êà­ìè, à èíî­ãäà è ñîãðàæ­äà­íà­ìè. Ïîñëå ðàç­ðó­øå­íèÿ Àëü­áû åå æèòå­ëè áûëè ïåðå­âåäå­íû â Ðèì, ëàòè­íàì è ñàáè­íÿ­íàì áûëî äàíî ãðàæ­äàí­ñòâî118. (12) Íåäà­ðîì âåäü ãîâî­ðèò­ñÿ, è ñïðà­âåä­ëè­âûå ýòè ñëî­âà âîøëè â ïîñëî­âè­öó: äðóæ­áà äîëæ­íà áûòü áåñ­ñìåðò­íîé, ñìåðò­íîé — âðàæ­äà». (13) Ðàçäà­ëèñü âîç­ãëà­ñû îäîá­ðå­íèÿ, çàòåì âñå ãîëî­ñà ïðî­ñèâ­øèõ î òîì æå ñëè­ëèñü âîåäè­íî è çàêëþ­÷è­ëè ïðå­ðâàâ­øó­þ­ñÿ ðå÷ü. (14) Òîãäà Ýìè­ëèé ñòàë æàëî­âàòü­ñÿ, ñðå­äè ïðî­÷å­ãî, íà òî, ÷òî Ìàðê Ôóëü­âèé äâà­æäû ëèøèë åãî âåð­íî­ãî êîí­ñóëü­ñòâà. Ôóëü­âèé æå ñåòî­âàë, ÷òî Ýìè­ëèé âå÷­íî åãî ïðå­ñëå­äó­åò è äàæå òÿãàë­ñÿ ñ íèì ïîä çàëîã119, ÷òîáû îïî­çî­ðèòü. Îäíà­êî êàæ­äûé èç íèõ çàÿâèë, ÷òî åñëè äðó­ãîé æåëà­åò òîãî æå, òî îí ïîêî­ðèò­ñÿ âîëå ñòîëü­êèõ ëó÷­øèõ ãðàæ­äàí. (15) È ïî îáùå­ìó íàñòî­ÿ­íèþ îíè ïîäà­ëè äðóã äðó­ãó ðóêè â çíàê òîãî, ÷òî ïîëà­ãà­þò âðàæ­äå êîíåö è ïðå­äåë. Çàòåì ïîä îáùèå âîç­ãëà­ñû îäîá­ðå­íèÿ îíè áûëè ïðè­âåäå­íû íà Êàïè­òî­ëèé. Ñåíàò âûñî­êî îöå­íèë è îäîá­ðèë ó÷à­ñòèå ëó÷­øèõ ãðàæ­äàí â ýòîì äåëå è óñòóï­÷è­âîñòü öåí­çî­ðîâ. (16) Çàòåì öåí­çî­ðû ïîòðå­áî­âà­ëè âûäå­ëèòü èì äåíü­ãè íà îáùå­ñò­âåí­íûå ðàáîòû, è ñåíàò íàçíà­÷èë èì âåñü äîõîä îò íàëî­ãîâ çà ýòîò ãîä120.

46. «Non ob­li­ti su­mus, cen­so­res, vos pau­lo an­te ab uni­ver­so po­pu­lo Ro­ma­no mo­ri­bus nostris prae­po­si­tos es­se, et nos a vo­bis et ad­mo­ne­ri et re­gi, non vos a no­bis de­be­re. [2] In­di­can­dum ta­men est quid om­nes bo­nos in vo­bis aut of­fen­dat aut cer­te mu­ta­tum ma­lint. [3] Sin­gu­los cum in­tue­mur, M. Aemi­li, M. Ful­vi, ne­mi­nem ho­die in ci­vi­ta­te ha­be­mus quem, si re­vo­ce­mur in suffra­gium, ve­li­mus vo­bis prae­la­tum es­se. [4] Am­bo cum si­mul as­pi­ci­mus, non pos­su­mus non ve­re­ri, ne ma­le com­pa­ra­ti si­tis, nec tan­tum rei pub­li­cae pro­sit, quod om­ni­bus no­bis eg­re­gie pla­ce­tis, quam quod al­ter al­te­ri displi­ce­tis, no­ceat. [5] Ini­mi­ci­tias per an­nos mul­tos vo­bis ip­sis gra­ves et at­ro­ces ge­ri­tis, quae pe­ri­cu­lum est ne ex hac die no­bis et rei pub­li­cae quam vo­bis gra­vio­res fiant. [6] De qui­bus cau­sis hoc ti­mea­mus, mul­ta suc­cur­runt, quae di­ce­ren­tur, ni­si for­te impla­ca­bi­les fu­ro­res impli­ca­ve­rint ani­mos vestros. [7] Has ut ho­die, ut in is­to templo fi­nia­tis si­mul­ta­tes, quae­su­mus vos uni­ver­si, et quos co­niun­xit suffra­giis suis po­pu­lus Ro­ma­nus, hos etiam re­con­ci­lia­tio­ne gra­tiae co­niun­gi a no­bis si­na­tis; [8] uno ani­mo uno con­si­lio le­ga­tis se­na­tum, equi­tes re­cen­sea­tis, aga­tis cen­sum, lustrum con­da­tis; quod in om­ni­bus fe­re pre­ca­tio­ni­bus nun­cu­pa­bi­tis ver­bis [9] “ut ea res mi­hi col­le­gae­que meo be­ne et fe­li­ci­ter eve­niat”, id ita ut ve­re, ut ex ani­mo ve­li­tis eve­ni­re, ef­fi­cia­tis­que ut quod deos pre­ca­ti eri­tis, id vos vel­le etiam ho­mi­nes cre­da­mus. [10] T. Ta­tius et Ro­mu­lus, in cui­us ur­bis me­dio fo­ro acie hos­tes con­cur­re­rant, ibi con­cor­des reg­na­runt. [11] Non mo­do si­mul­ta­tes sed bel­la quo­que fi­niun­tur: ex in­fes­tis hos­ti­bus ple­rum­que so­cii fi­de­les, in­ter­dum etiam ci­ves fiunt. Al­ba­ni di­ru­ta Al­ba Ro­mam tra­duc­ti sunt, La­ti­ni Sa­bi­ni in ci­vi­ta­tem ac­cep­ti. [12] Vol­ga­tum il­lud, quia ve­rum erat, in pro­ver­bium ve­nit, ami­ci­tias im­mor­ta­les, mor­ta­les ini­mi­ci­tias de­be­re es­se». [13] Fre­mi­tus or­tus cum as­sen­su, dein­de uni­ver­so­rum vo­ces idem pe­ten­tium con­fu­sae in unum ora­tio­nem in­ter­pel­la­runt. [14] In­de Aemi­lius ques­tus cum alia, tum bis a M. Ful­vio se cer­to con­su­la­tu deiec­tum: Ful­vius contra que­ri se ab eo sem­per la­ces­si­tum et in prob­rum suum spon­sio­nem fac­tam. Ta­men am­bo sig­ni­fi­ca­re, si al­ter vel­let, se in po­tes­ta­te tot prin­ci­pum ci­vi­ta­tis fu­tu­ros. [15] Om­ni­bus instan­ti­bus qui ade­rant dex­te­ras fi­dem­que de­de­re re­mit­te­re ve­re ac fi­ni­re odi­um. Dein­de col­lau­dan­ti­bus cunctis de­duc­ti sunt in Ca­pi­to­lium. Et cu­ra su­per ta­li re prin­ci­pum et fa­ci­li­tas cen­so­rum eg­re­gie compro­ba­ta ab se­na­tu et lau­da­ta est. [16] Cen­so­ri­bus dein­de pos­tu­lan­ti­bus ut pe­cu­niae sum­ma si­bi, qua in ope­ra pub­li­ca ute­ren­tur attri­bue­re­tur, vec­ti­gal an­nuum dec­re­tum est.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 117Ñì.: I, 13, 5—8.
  • 118Ñì.: I, 28, 7 — 30, 3; I, 33, 1—5.
  • 119Ñì. ïðè­ìå÷. 127 ê êí. XXXIX.
  • 120Î ðàñ­õî­äî­âà­íèè öåí­çî­ðà­ìè ïîëó­÷åí­íûõ ñðåäñòâ ñì. íèæå, ãë. 51, 2—7.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364004047 1364004048 1364004049