Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
46. (1) «Ìû íå çàáûëèñü, öåíçîðû, — çíàåì: âû òîëüêî ÷òî ïîñòàâëåíû âñåì ðèìñêèì íàðîäîì äëÿ íàäçîðà çà íàøèìè íðàâàìè è âû íàñ äîëæíû ïîó÷àòü è èñïðàâëÿòü, à íå ìû âàñ. (2) È âñå-òàêè ñ.391 ñòîèò ñêàçàòü âàì: åñòü â âàñ îäíî, ÷òî ïðåòèò âñåì äîáðûì ëþäÿì, âî âñÿêîì ñëó÷àå çàñòàâëÿåò æåëàòü ïåðåìåíû. (3) Âñìàòðèâàÿñü â êàæäîãî èç âàñ ïîðîçíü, ìû íå ìîãëè á íèêîãî èç ñîãðàæäàí ïðåäïî÷åñòü âàì, Ìàðê Ýìèëèé è Ìàðê Ôóëüâèé, åñëè áû íàñ âíîâü ïðèçâàëè ê ãîëîñîâàíèþ. (4) Íî ãëÿäÿ íà âàñ îáîèõ, ìû íå ìîæåì íå îïàñàòüñÿ, ÷òî âû — íåóäà÷íàÿ ïàðà è ÷òî ãîñóäàðñòâó áóäåò íå ñòîëüêî ïîëüçû îò òîãî, ÷òî âû íàì óãîäíû, ñêîëüêî âðåäà îò òîãî, ÷òî âû íå óãîäíû äðóã äðóãó. (5) Âîò óæå ìíîãèå ãîäû æåñòîêàÿ âàøà âðàæäà òÿãîòèò âàñ ñàìèõ, íî ñóùåñòâóåò îïàñíîñòü, ÷òî ñ ýòîãî äíÿ îíà ñòàíåò òÿãîñòíåé íàì è îòå÷åñòâó, íåæåëè âàì. (6) Î ïðè÷èíàõ íàøåãî ñòðàõà ìíîãî ìîæíî áûëî áû ñêàçàòü, åñëè áû íåïðèìèðèìàÿ ÿðîñòü íå ïîìðà÷àëà âàø ðàçóì. (7) Âñå ìû ïðîñèì, ÷òîáû ñåãîäíÿ æå, çäåñü, â ýòîì õðàìå, âû ïîëîæèëè êîíåö âàøèì ðàçäîðàì, ÷òîáû âû ïîçâîëèëè íàì ïðèìèðèòü âàñ è ñîåäèíèòü óçàìè äðóæáû — âàñ, è áåç òîãî óæå ñîåäèíåííûõ íàøèì ãîëîñîâàíèåì. (8) Ïðîñèì âàñ åäèíîäóøíî è åäèíîìûñëåííî ïåðåñìîòðåòü ñîñòàâ ñåíàòà è âñàäíè÷åñêîãî ñîñëîâèÿ, ïðîâåñòè ïåðåïèñü ãðàæäàí, óñòðîèòü èñêóïèòåëüíîå æåðòâîïðèíîøåíèå. È êàê ïî÷òè âî âñåõ ìîëèòâàõ âû ïðîèçíîñèòå ñëîâà: (9) “Äà îáåðíåòñÿ ýòî ñ÷àñòüåì è óäà÷åé äëÿ ìåíÿ è ìîåãî ñîòîâàðèùà!” — òàê íà ñàìîì äåëå, îò äóøè, æåëàéòå ýòîãî è äîáåéòåñü, ÷òîáû ëþäè ïîâåðèëè, ÷òî âû äåéñòâèòåëüíî æåëàåòå òîãî, î ÷åì ïðîñèòå áîãîâ. (10)  ãîðîäå, íà ñðåäèííîé ïëîùàäè êîòîðîãî ñîøëèñü â áîþ Òèò Òàöèé è Ðîìóë, îíè æå ïîòîì è ñîãëàñíî öàðñòâîâàëè117. (11) Íå òîëüêî ðàçäîðàì — è âîéíàì òîæå áûâàåò êîíåö, è çëåéøèå âðàãè ÷àñòî ñòàíîâÿòñÿ âåðíûìè ñîþçíèêàìè, à èíîãäà è ñîãðàæäàíàìè. Ïîñëå ðàçðóøåíèÿ Àëüáû åå æèòåëè áûëè ïåðåâåäåíû â Ðèì, ëàòèíàì è ñàáèíÿíàì áûëî äàíî ãðàæäàíñòâî118. (12) Íåäàðîì âåäü ãîâîðèòñÿ, è ñïðàâåäëèâûå ýòè ñëîâà âîøëè â ïîñëîâèöó: äðóæáà äîëæíà áûòü áåññìåðòíîé, ñìåðòíîé — âðàæäà». (13) Ðàçäàëèñü âîçãëàñû îäîáðåíèÿ, çàòåì âñå ãîëîñà ïðîñèâøèõ î òîì æå ñëèëèñü âîåäèíî è çàêëþ÷èëè ïðåðâàâøóþñÿ ðå÷ü. (14) Òîãäà Ýìèëèé ñòàë æàëîâàòüñÿ, ñðåäè ïðî÷åãî, íà òî, ÷òî Ìàðê Ôóëüâèé äâàæäû ëèøèë åãî âåðíîãî êîíñóëüñòâà. Ôóëüâèé æå ñåòîâàë, ÷òî Ýìèëèé âå÷íî åãî ïðåñëåäóåò è äàæå òÿãàëñÿ ñ íèì ïîä çàëîã119, ÷òîáû îïîçîðèòü. Îäíàêî êàæäûé èç íèõ çàÿâèë, ÷òî åñëè äðóãîé æåëàåò òîãî æå, òî îí ïîêîðèòñÿ âîëå ñòîëüêèõ ëó÷øèõ ãðàæäàí. (15) È ïî îáùåìó íàñòîÿíèþ îíè ïîäàëè äðóã äðóãó ðóêè â çíàê òîãî, ÷òî ïîëàãàþò âðàæäå êîíåö è ïðåäåë. Çàòåì ïîä îáùèå âîçãëàñû îäîáðåíèÿ îíè áûëè ïðèâåäåíû íà Êàïèòîëèé. Ñåíàò âûñîêî îöåíèë è îäîáðèë ó÷àñòèå ëó÷øèõ ãðàæäàí â ýòîì äåëå è óñòóï÷èâîñòü öåíçîðîâ. (16) Çàòåì öåíçîðû ïîòðåáîâàëè âûäåëèòü èì äåíüãè íà îáùåñòâåííûå ðàáîòû, è ñåíàò íàçíà÷èë èì âåñü äîõîä îò íàëîãîâ çà ýòîò ãîä120. |
46. «Non obliti sumus, censores, vos paulo ante ab universo populo Romano moribus nostris praepositos esse, et nos a vobis et admoneri et regi, non vos a nobis debere. [2] Indicandum tamen est quid omnes bonos in vobis aut offendat aut certe mutatum malint. [3] Singulos cum intuemur, M. Aemili, M. Fulvi, neminem hodie in civitate habemus quem, si revocemur in suffragium, velimus vobis praelatum esse. [4] Ambo cum simul aspicimus, non possumus non vereri, ne male comparati sitis, nec tantum rei publicae prosit, quod omnibus nobis egregie placetis, quam quod alter alteri displicetis, noceat. [5] Inimicitias per annos multos vobis ipsis graves et atroces geritis, quae periculum est ne ex hac die nobis et rei publicae quam vobis graviores fiant. [6] De quibus causis hoc timeamus, multa succurrunt, quae dicerentur, nisi forte implacabiles furores implicaverint animos vestros. [7] Has ut hodie, ut in isto templo finiatis simultates, quaesumus vos universi, et quos coniunxit suffragiis suis populus Romanus, hos etiam reconciliatione gratiae coniungi a nobis sinatis; [8] uno animo uno consilio legatis senatum, equites recenseatis, agatis censum, lustrum condatis; quod in omnibus fere precationibus nuncupabitis verbis [9] “ut ea res mihi collegaeque meo bene et feliciter eveniat”, id ita ut vere, ut ex animo velitis evenire, efficiatisque ut quod deos precati eritis, id vos velle etiam homines credamus. [10] T. Tatius et Romulus, in cuius urbis medio foro acie hostes concurrerant, ibi concordes regnarunt. [11] Non modo simultates sed bella quoque finiuntur: ex infestis hostibus plerumque socii fideles, interdum etiam cives fiunt. Albani diruta Alba Romam traducti sunt, Latini Sabini in civitatem accepti. [12] Volgatum illud, quia verum erat, in proverbium venit, amicitias immortales, mortales inimicitias debere esse». [13] Fremitus ortus cum assensu, deinde universorum voces idem petentium confusae in unum orationem interpellarunt. [14] Inde Aemilius questus cum alia, tum bis a M. Fulvio se certo consulatu deiectum: Fulvius contra queri se ab eo semper lacessitum et in probrum suum sponsionem factam. Tamen ambo significare, si alter vellet, se in potestate tot principum civitatis futuros. [15] Omnibus instantibus qui aderant dexteras fidemque dedere remittere vere ac finire odium. Deinde collaudantibus cunctis deducti sunt in Capitolium. Et cura super tali re principum et facilitas censorum egregie comprobata ab senatu et laudata est. [16] Censoribus deinde postulantibus ut pecuniae summa sibi, qua in opera publica uterentur attribueretur, vectigal annuum decretum est. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß