История Рима от основания города

Книга XLIV, гл. 9

9. Po­pi­lius pri­us­quam ar­ma­tos mu­ris ad­mo­ve­ret, mi­sit qui ma­gistra­ti­bus prin­ci­pi­bus­que sua­de­rent, fi­dem cle­men­tiam­que Ro­ma­no­rum quam vim ex­pe­ri­ri mal­lent. [2] Ni­hil ea con­si­lia mo­ve­runt, quia ig­nes ad El­peum ex re­giis castris ap­pa­re­bant. Tum ter­ra ma­ri­que — et clas­sis ad­pul­sa ab li­to­re sta­bat — si­mul ar­mis, si­mul ope­ri­bus machi­nis­que op­pug­na­ri coep­ti.

[3] Iuve­nes etiam qui­dam Ro­ma­ni lu­dic­ro cir­cen­si ad usum bel­li ver­so par­tem hu­mil­li­mam mu­ri ce­pe­runt. [4] Mos erat tum, non­dum hac ef­fu­sio­ne in­duc­ta bes­tiis om­nium gen­tium cir­cum complen­di, va­ria spec­ta­cu­lo­rum con­qui­re­re ge­ne­ra; nam se­mel quad­ri­gis, se­mel de­sul­to­re mis­so vix uni­us ho­rae tem­pus ut­rum­que cur­ri­cu­lum comple­bat. [5] In­ter ce­te­ra se­xa­ge­ni fer­me iuve­nes, in­ter­dum plu­res ap­pa­ra­tio­ri­bus lu­dis, ar­ma­ti in­du­ce­ban­tur. Ho­rum in­duc­tio ex par­te si­mu­lac­rum de­cur­ren­tis exer­ci­tus erat, ex par­te ele­gan­tio­ris quam mi­li­ta­ris ar­tis pro­pior­que gla­dia­to­rium ar­mo­rum usum. [6] Cum alios de­cur­su edi­dis­sent mo­tus, quad­ra­to ag­mi­ne fac­to, scu­tis su­per ca­pi­ta den­sa­tis, stan­ti­bus pri­mis, se­cun­dis sum­mis­sio­ri­bus, ter­tiis ma­gis et quar­tis, postre­mis etiam ge­nu ni­xis, fas­ti­ga­tam, si­cut tec­ta aedi­fi­cio­rum sunt, tes­tu­di­nem fa­cie­bant. [7] Hinc quin­qua­gin­ta fer­me pe­dum spa­tio dis­tan­tes duo ar­ma­ti pro­cur­re­bant com­mi­na­ti­que in­ter se, ad ima in sum­mam tes­tu­di­nem per den­sa­ta scu­ta cum eva­sis­sent, nunc ve­lut pro­pug­nan­tes per oras extre­mae tes­tu­di­nis, nunc in me­dia in­ter se con­cur­ren­tes, haud se­cus quam sta­bi­li so­lo per­sul­ta­bant.

[8] Huic tes­tu­do si­mi­lis hu­mil­li­mae par­ti mu­ri ad­mo­ta. Cum ar­ma­ti su­perstan­tes su­bis­sent, pro­pug­na­to­ri­bus mu­ri fas­ti­gio al­ti­tu­di­nis aequa­ban­tur; de­pul­sis­que iis in ur­bem duo­rum sig­no­rum mi­li­tes transcen­de­runt. [9] Id tan­tum dis­si­mi­le fuit, quod et in fron­te extre­mi et ex la­te­ri­bus so­li non ha­be­bant su­per ca­pi­ta ela­ta scu­ta, ne nu­da­rent cor­po­ra, sed prae­ten­ta pug­nan­tium mo­re. Ita nec ip­sos te­la ex mu­ro mis­sa su­beun­tis lae­se­runt et tes­tu­di­ni iniec­ta imbris in mo­dum lub­ri­co fas­ti­gio in­no­xia ad imum la­be­ban­tur.

[10] Et con­sul cap­to iam He­rac­leo castra eo pro­mo­vit, tam­quam Dium at­que in­de sum­mo­to re­ge in Pie­riam etiam prog­res­su­rus. [11] Sed hi­ber­na iam prae­pa­rans vias com­mea­ti­bus sub­ve­hen­dis ex Thes­sa­lia mu­ni­ri iubet et eli­gi hor­reis op­por­tu­na lo­ca tec­ta­que aedi­fi­ca­ri, ubi de­ver­sa­ri por­tan­tes com­mea­tus pos­sent.