Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 44

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

44. (1) Êîí­ñó­ëû â ýòîì ãîäó òîëü­êî ïðî­èç­âå­ëè îïó­ñòî­øå­íèå â ëèãó­ðèé­ñêèõ çåì­ëÿõ, íî íà áèò­âó íåïðè­ÿ­òåëü íå âûøåë, è îíè, íå ñîâåð­øèâ íè÷å­ãî äîñòî­ïà­ìÿò­íî­ãî, âîðî­òè­ëèñü â Ðèì äëÿ ïðî­âåäå­íèÿ âûáî­ðîâ.  ïåð­âûé èõ äåíü èçáðà­ëè êîí­ñó­ëîâ — Ìàð­êà Êëàâ­äèÿ Ìàð­öåë­ëà è Ãàÿ Ñóëü­ïè­öèÿ Ãàë­ëà; (2) ïîòîì, íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü, âûáðà­ëè ïðå­òî­ðîâ — òî áûëè Ëóöèé Þëèé, Ëóöèé Àïó­ëåé Ñàòóð­íèí, Àâë Ëèöè­íèé Íåð­âà, Ïóá­ëèé Ðóòè­ëèé Êàëüâ, Ïóá­ëèé Êâèí­òè­ëèé Âàð è Ìàðê Ôîí­òåé. Èç ïðå­òî­ðîâ äâî­èì áûëè ïîðó­÷å­íû ðèì­ñêèå äåëà, åùå äâî­èì — îáå Èñïà­íèè138, à ïðî­÷èì Ñèöè­ëèÿ è Ñàð­äè­íèÿ.

(3)  ýòîò ãîä âñòàâ­ëåí áûë äîáà­âî÷­íûé ìåñÿö: êàëåí­äû åãî øëè çà Òåð­ìè­íà­ëè­ÿ­ìè139.  ýòîì ãîäó ñêîí­÷àë­ñÿ àâãóð Ãàé Êëàâ­äèé; íà åãî ìåñòî àâãó­ðû âûáðà­ëè Òèòà Êâèíê­öèÿ Ôëà­ìè­íè­íà. Ñêîí­÷àë­ñÿ òàê­æå ôëà­ìèí Êâè­ðè­íà Êâèíò Ôàáèé Ïèê­òîð140.

(4)  ýòîì ãîäó â Ðèì ÿâèë­ñÿ öàðü Ïðó­ñèé ñ ñûíîì Íèêî­ìåäîì. Âñòó­ïèâ â ïðå­äå­ëû ãîðî­äà ñ íåìà­ëîþ ñâè­òîé, îí ïðÿ­ìî îò âîðîò ïðî­ñëå­äî­âàë íà ôîðóì ê òðè­áó­íà­ëó ïðå­òî­ðà Êâèí­òà Êàñ­ñèÿ; (5) îòî­âñþäó ñáå­æàë­ñÿ íàðîä, è Ïðó­ñèé ñêà­çàë: «ß ïðè­áûë ïðè­âåò­ñò­âî­âàòü áîãîâ, ÷üÿ îáè­òåëü â Ðèìå, ñåíàò è íàðîä ðèì­ñêèé, à òàê­æå ïîçäðà­âèòü èõ ñ ïîáåäîé íàä öàðÿ­ìè Ïåð­ñå­åì è Ãåí­òè­åì, áëà­ãî­äà­ðÿ êîòî­ðîé äåð­æà­âà âàøà ðàç­äâè­íó­ëà ñâîè ïðå­äå­ëû, — âåäü ìàêåäî­íÿíå ñ èëëè­ðèé­öà­ìè òåïåðü ïîä­âëàñò­íû ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó». (6) Ïðå­òîð èçú­ÿâèë ãîòîâ­íîñòü ïðå­äî­ñòà­âèòü öàðþ ñåãî­äíÿ æå, åñëè òîò õî÷åò, ïðè­åì â ñåíà­òå, íî öàðü ïðî­ñèë äâà äíÿ íà òî, ÷òîáû îáîé­òè è õðà­ìû áîãîâ, è ãîðîä, è äðó­çåé ñâî­èõ, è ãîñòå­ïðè­èì­öåâ. (7) Ñîïðî­âîæ­äàòü åãî îòïðà­âè­ëè êâå­ñòî­ðà Ëóöèÿ Êîð­íå­ëèÿ Ñöè­ïè­î­íà, êîòî­ðûé è â Êàïóþ åçäèë âñòðå­÷àòü öàðÿ; íàíÿ­ëè äëÿ Ïðó­ñèÿ è äîì, ÷òîáû îêà­çàòü ðàñ­ïî­ëî­æå­íèå åìó è ñîïðî­âîæ­äàþ­ùèì.

(8) Íà òðå­òèé äåíü öàðü Ïðó­ñèé ÿâèë­ñÿ â ñåíàò, ïîçäðà­âèë ðèì­ëÿí ñ ïîáåäîé, ïðè­ïîì­íèë ñâîè çàñëó­ãè â ýòîé âîéíå è ïîïðî­ñèë, ÷òîáû åìó ðàç­ðå­øè­ëè èñïîë­íèòü îáåò — ïðè­íå­ñòè â æåðò­âó áîãàì äåñÿòü âçðîñ­ëûõ æèâîò­íûõ çäåñü, â Ðèìå, íà Êàïè­òî­ëèè, è îäíî â Ïðå­íå­ñòå, â õðà­ìå Ôîð­òó­íû141, — âñå ýòî îí îáå­ùàë áåñ­ñìåðò­íûì çà ïîáåäó íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî; (9) à åùå ïîïðî­ñèë îí âîç­îá­íî­âèòü ñ íèì ñîþç è äàòü åìó çåì­ëþ, êîòî­ðóþ îòíÿ­ëè ó öàðÿ Àíòèî­õà è íå ñ.556 îòäà­ëè íèêî­ìó, òàê ÷òî òåïåðü òàì õîçÿé­íè­÷à­þò ãàë­ëû. Íàêî­íåö, ñûíà ñâî­åãî, Íèêî­ìåäà, Ïðó­ñèé îòäàë ïîä ïîêðî­âè­òåëü­ñòâî ñåíà­òà.

Áëà­ãî­ðàñ­ïî­ëî­æå­íüå âñåõ ïîë­êî­âîä­öåâ, âîå­âàâ­øèõ â Ìàêåäî­íèè, ïîìîã­ëî öàðþ — (10) âñå, ÷òî ïðî­ñèë îí, áûëî èñïîë­íå­íî, è òîëü­êî êàñà­òåëü­íî çåì­ëè åìó ñêà­çà­ëè, ÷òî äëÿ ðàñ­ñìîò­ðå­íèÿ ýòî­ãî äåëà îòïðàâ­ëå­íû áóäóò ïîñëû, è åñëè òå çåì­ëè äåé­ñò­âè­òåëü­íî ïðè­íàä­ëå­æàò íàðî­äó ðèì­ñêî­ìó è íèêî­ìó íå îòäà­íû, òî Ïðó­ñèé áóäåò ñî÷òåí äîñòîé­íåé­øèì ýòî­ãî äàðà; (11) íî åñëè îêà­æåò­ñÿ, ÷òî çåì­ëè áûëè íå Àíòèîõî­âû, à ïîòî­ìó è ñîá­ñò­âåí­íî­ñòüþ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà íå ñòà­ëè ëèáî óæå îòäà­íû ãàë­ëàì, òî ïóñòü Ïðó­ñèé ïðî­ñòèò, ÷òî íå ñäå­ëà­åò ðèì­ñêèé íàðîä åìó ïîäàð­êà öåíîþ ïîïðà­íèÿ ÷üèõ-ëèáî ïðàâ. (12) Âåäü è ìàëî ðàäî­ñòè â òàêîì äàðå, î êîòî­ðîì äàðè­òåëü çíà­åò, ÷òî ìîæåò â ëþáîå âðå­ìÿ åãî îòî­áðàòü. (13) Ïîêðî­âè­òåëü­ñòâî æå íàä Íèêî­ìåäîì ñåíàò ïðè­íè­ìà­åò. À êàê ðèì­ñêèé íàðîä ðàäå­åò î äåòÿõ äðó­æå­ñò­âåí­íûõ öàðåé, òîìó ñâèäå­òåëü­ñòâî Ïòî­ëå­ìåé, öàðü åãè­ïåò­ñêèé.

(14) Ñ òåì Ïðó­ñèÿ è îòïó­ñòè­ëè. Âåëå­íî áûëî ñäå­ëàòü åìó ïîäàð­êè íà <>142 ñåñòåð­öè­åâ è â ïðè­äà­÷ó ïîäà­ðèòü ñåðåá­ðÿ­íûå âàçû â ïÿòü­äå­ñÿò ôóí­òîâ âåñîì. (15) Ðåøè­ëè ñäå­ëàòü ïîäàð­êè è ñûíó öàð­ñêî­ìó, Íèêî­ìåäó, â òó æå öåíó, êàê íåäàâ­íî Ìàñ­ãà­áå, ñûíó öàðÿ Ìàñè­íèñ­ñû143, à òàê­æå ïîñòà­íî­âè­ëè äîñòà­âèòü öàðþ æèâîò­íûõ è ïðî­÷åå, ÷òî íàäîá­íî äëÿ æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèé íà êàçåí­íûé ñ÷åò, êàê äëÿ ðèì­ñêèõ äîëæ­íîñò­íûõ ëèö, — çàõî­÷åò ëè îí ñîâåð­øèòü çàêëà­íüå çäåñü, â Ðèìå, èëè â Ïðå­íå­ñòå; (16) ðåøå­íî áûëî âûäå­ëèòü åìó â ïîëü­çî­âà­íèå äâà­äöàòü âîåí­íûõ êîðàá­ëåé èç òåõ, ÷òî ñòî­ÿò â Áðóí­äè­çèè. (17) À ïîêà öàðü íå äîáðàë­ñÿ äî ïîæà­ëî­âàí­íî­ãî åìó ôëîòà, Ëóöèþ Êîð­íå­ëèþ Ñöè­ïè­î­íó íåîò­ëó÷­íî íàõî­äèòü­ñÿ ïðè íåì è ñîäåð­æàòü åãî ñ ïðî­âî­æà­òû­ìè, ïîêóäà îíè íå îò÷à­ëÿò.

(18) Öàðü, êàê ðàñ­ñêà­çû­âà­þò, áûë ÷ðåç­âû­÷àé­íî ðàä, ÷òî ðèì­ñêèé íàðîä ñòîëü áëà­ãî­ñêëî­íåí ê íåìó; ïîêó­ïàòü ñåáå ïîäàð­êè îí íå ïîç­âî­ëèë, à ñûíó âåëåë ïðè­íÿòü äàð íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî. (19) Òàê ïîâåñò­âó­þò î Ïðó­ñèè íàøè ïèñà­òå­ëè, Ïîëè­áèé æå ñîîá­ùà­åò, ÷òî ýòîò öàðü áûë íåäî­ñòî­èí ñâî­åãî çâà­íèÿ144: ðèì­ñêèõ ïîñëîâ âñòðå­÷àë îí îáûê­íî­âåí­íî â âîé­ëî÷­íîì êîë­ïà­êå íà áðè­òîé ãîëî­âå è íàçû­âàë ñåáÿ âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êîì íàðî­äà ðèì­ñêî­ãî — ïîòî­ìó è íîñèë ýòè çíà­êè îòïó­ùåí­íè­÷å­ñêî­ãî ñîñëî­âèÿ; (20) òàê æå è â Ðèìå îí, âîé­äÿ â êóðèþ, ïàë íèö è ïðè­ëî­æèë­ñÿ ê ïîðî­ãó, îòöîâ-ñåíà­òî­ðîâ íàçâàë ñâî­è­ìè áîãà­ìè-ñïà­ñè­òå­ëÿ­ìè145 è ãîâî­ðèë åùå ìíî­ãîå, íå ñòîëü­êî ê ÷åñòè ñëó­øàâ­øèõ, ñêîëü­êî ê ñîá­ñò­âåí­íî­ìó ïîçî­ðó.

(21) Îí ïðî­áûë â Ðèìå íå äîëåå òðèä­öà­òè äíåé è îòïðà­âèë­ñÿ â ñâîå öàð­ñòâî è <>146 âîé­íó ìåæ­äó Ýâìå­íîì è ãàë­ëà­ìè â Àçèè…


(Çäåñü îáðû­âà­åò­ñÿ òåêñò ñîõðà­íèâ­øèõ­ñÿ êíèã «Èñòî­ðèè» Òèòà Ëèâèÿ)

44. Con­su­les eo an­no ag­ro tan­tum Li­gu­rum po­pu­la­to, cum hos­tes exer­ci­tus num­quam edu­xis­sent, nul­la re me­mo­ra­bi­li ges­ta Ro­mam ad ma­gistra­tus sub­ro­gan­dos re­die­runt et pri­mo co­mi­tia­li die con­su­les crea­runt M. Clau­dium Mar­cel­lum, C. Sul­pi­cium Gal­lum, [2] dein­de prae­to­res pos­te­ro die L. Iuli­um, L. Apu­lei­um Sa­tur­ni­num, A. Li­ci­nium Ner­vam, P. Ru­ti­lium Cal­vum, P. Quincti­lium Va­rum, M. Fon­tei­um. His prae­to­ri­bus duae ur­ba­nae pro­vin­ciae sunt dec­re­tae, duae His­pa­niae, Si­ci­lia ac Sar­di­nia.

[3] In­ter­ca­la­tum eo an­no; postri­die Ter­mi­na­lia kal. in­ter­ca­la­riae fue­runt. Augur eo an­no mor­tuus est C. Clau­dius; in eius lo­cum augu­res le­ge­runt T. Quincti­um Fla­mi­ni­num. Et fla­men Qui­ri­na­lis mor­tuus Q. Fa­bius Pic­tor.

[4] Eo an­no rex Pru­sia ve­nit Ro­mam cum fi­lio Ni­co­me­de. Is mag­no co­mi­ta­tu ur­bem ingres­sus ad fo­rum a por­ta tri­bu­nal­que Q. Cas­si prae­to­ris per­re­xit [5] con­cur­su­que un­di­que fac­to deos, qui ur­bem Ro­mam in­co­le­rent, se­na­tum­que et po­pu­lum Ro­ma­num sa­lu­ta­tum se di­xit ve­nis­se et gra­tu­la­tum, quod Per­sea Gen­tium­que re­ges vi­cis­sent, Ma­ce­do­ni­bus­que et Il­ly­riis in di­cio­nem re­dac­tis auxis­sent im­pe­rium. [6] Cum prae­tor se­na­tum ei, si vel­let, eo die da­tu­rum di­xis­set, bi­duum pe­tit, quo templa deum ur­bem­que et hos­pi­tes ami­cos­que vi­se­ret. [7] Da­tus qui cir­cum­du­ce­ret eum, L. Cor­ne­lius Sci­pio quaes­tor, qui et Ca­puam ei ob­viam mis­sus fue­rat; et aedes, quae ip­sum co­mi­tes­que eius be­nig­ne re­ci­pe­rent, con­duc­tae.

[8] Ter­tio post die se­na­tum adiit; gra­tu­la­tus vic­to­riam est; me­ri­ta sua in eo bel­lo com­me­mo­ra­vit; pe­tiit, ut vo­tum si­bi sol­ve­re, Ro­mae in Ca­pi­to­lio de­cem maio­res hos­tias et Prae­nes­te unam For­tu­nae, li­ce­ret — ea vo­ta pro vic­to­ria po­pu­li Ro­ma­ni es­se, — [9] et ut so­cie­tas se­cum re­no­va­re­tur ager­que si­bi de re­ge An­tio­cho cap­tus, quem nul­li da­tum a po­pu­lo Ro­ma­no Gal­li pos­si­de­rent, da­re­tur. Fi­lium postre­mo Ni­co­me­dem se­na­tui com­men­da­vit.

Om­nium, qui in Ma­ce­do­nia im­pe­ra­to­res fue­rant, fa­vo­re est adiu­tus. [10] Ita­que ce­te­ra, quae pe­te­bat, con­ces­sa; de ag­ro res­pon­sum est le­ga­tos ad rem inspi­cien­dam mis­su­ros; si is ager po­pu­li Ro­ma­ni fuis­set nec cui­quam da­tus es­set, dig­nis­si­mum eo do­no Pru­siam ha­bi­tu­ros es­se; [11] si autem An­tio­chi non fuis­se et eo ne po­pu­li qui­dem Ro­ma­ni fac­tum ap­pa­re­ret aut da­tum Gal­lis es­se, ig­nos­ce­re Pru­siam de­be­re, si ex nul­lius iniu­ria quid­quam ei da­tum vel­let po­pu­lus Ro­ma­nus. [12] Ne cui de­tur qui­dem, gra­tum es­se do­num pos­se, quod eum qui det, ubi ve­lit, ab­la­tu­rum es­se sciat. [13] Fi­lii Ni­co­me­dis com­men­da­tio­nem ac­ci­pe­re. Quan­ta cu­ra re­gum ami­co­rum li­be­ros tuea­tur po­pu­lus Ro­ma­nus, do­cu­men­to Pto­le­mae­um, Aegyp­ti re­gem, es­se.

[14] Cum hoc res­pon­so Pru­sias est di­mis­sus. Mu­ne­ra ei ex . . . ses­ter­tiis ius­sa da­ri et va­so­rum ar­gen­teo­rum pon­do quin­qua­gin­ta. [15] Et fi­lio re­gis Ni­co­me­di ex ea sum­ma mu­ne­ra da­ri cen­sue­runt, ex qua Mas­ga­bae, fi­lio re­gis Ma­si­nis­sae, da­ta es­sent; et ut vic­ti­mae alia­que, quae ad sac­ri­fi­cium per­ti­ne­rent, seu Ro­mae seu Prae­nes­te im­mo­la­re vel­let, re­gi ex pub­li­co si­cut ma­gistra­ti­bus Ro­ma­nis prae­be­ren­tur; [16] et ut ex clas­se, quae Brun­di­si es­set, na­ves lon­gae vi­gin­ti ad­sig­na­ren­tur, qui­bus ute­re­tur; [17] do­nec ad clas­sem do­no da­tam ei rex per­ve­nis­set, L. Cor­ne­lius Sci­pio ne ab eo absce­de­ret sumptum­que ip­si et co­mi­ti­bus prae­be­ret, do­nec na­vem conscen­dis­set.

[18] Mi­re lae­tum ea be­nig­ni­ta­te in se po­pu­li Ro­ma­ni re­gem fuis­se fe­runt; mu­ne­ra si­bi ip­si emi non sis­se, fi­lium ius­sis­se do­num po­pu­li Ro­ma­ni ac­ci­pe­re. [19] Haec de Pru­sia nostri scrip­to­res. Po­ly­bius eum re­gem in­dig­num maies­ta­te no­mi­nis tan­ti tra­dit; pil­lea­tum, ca­pi­te ra­so, ob­viam ire le­ga­tis so­li­tum li­ber­tum­que se po­pu­li Ro­ma­ni fer­re; ideo in­sig­nia or­di­nis eius ge­re­re; [20] Ro­mae quo­que, cum ve­ni­ret in cu­riam, sum­mi­sis­se se et os­cu­lo li­men cu­riae con­ti­gis­se et deos ser­va­to­res suos se­na­tum ap­pel­las­se aliam­que ora­tio­nem non tam ho­no­ri­fi­cam audien­ti­bus quam si­bi de­for­mem ha­buis­se.

[21] Mo­ra­tus cir­ca ur­bem tri­gin­ta haud ampli­us dies in reg­num est pro­fec­tus, ac­tum­que in Asia bel­lum in­ter Eume­nen et Gal­los in . . . it.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 138Âîç­âðà­ùå­íèå ê ïðàê­òè­êå ìèð­íî­ãî âðå­ìå­íè; âî âðå­ìå­íà çíà­÷è­òåëü­íûõ âîéí îäèí èç äâî­èõ ïðå­òî­ðîâ, âåäàâ­øèõ Èñïà­íè­ÿ­ìè, âûñâî­áîæ­äàë­ñÿ (êàê è îäèí èç äâî­èõ, îòïðàâ­ëÿâ­øèõ ñâîþ äîëæ­íîñòü â Ðèìå) äëÿ äðó­ãèõ íàñòî­ÿ­òåëü­íûõ äåë.
  • 139Ñì. ïðè­ìå÷. 16 ê êí. XXXVII.
  • 140Î íåì ñì.: XXXVII, 47, 8 è 51, 1—6 (ñð. òàê­æå ïðè­ìå÷. 103 è 109 ê êí. XXXVII).
  • 141Ñì. ïðè­ìå÷. 3 ê êí. XLII.
  • 142Îáî­çíà­÷å­íèå ñóì­ìû óòðà­÷å­íî.
  • 143Ñð. âûøå, ãë. 14, 6.
  • 144Ñì.: Ïîëè­áèé, XXX, 19 (16), 1.
  • 145Ïðî­çâà­íèå «Ñïà­ñè­òåëü» (Ñîòåð) áûëî â õîäó ó ýëëè­íè­ñòè­÷å­ñêèõ öàðåé.
  • 146Çäåñü óòðà­÷å­íî âñå­ãî íåñêîëü­êî ñòðîê, îñòàâ­øèõ­ñÿ äî êîí­öà êíè­ãè.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004323 1364004404 1364004409 1364009100 1364143000 1364143001