Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
40. (1) Ïîâñþäó øåë æåñòîêèé áîé, íî ñ ðàçíûì óñïåõîì. Ñëàâíî áèëèñü ëåãèîíû, íå õóæå èõ îáà êðûëà83, íî ìåñòíûå âñïîìîãàòåëüíûå îòðÿäû áûëè ïîäàâëåíû òî÷íî òàê æå âîîðóæåííûìè, íî â îñòàëüíîì íàìíîãî ïðåâîñõîäèâøèìè èõ êåëüòèáåðàìè, ÷åé íàòèñê îíè íå ìîãëè ñäåðæàòü. (2) Êåëüòèáåðû, ïî÷óâñòâîâàâ, ÷òî â ïðàâèëüíîì ñòðîþ îíè íå ìîãóò ñðàæàòüñÿ ñ ëåãèîíàìè íà ðàâíûõ, óäàðèëè íà íèõ êëèíîì: (3) â òàêîì ðîäå áîÿ îíè ñòîëü ñèëüíû, ÷òî ïîâñþäó, êóäà îáðàùàëè ñâîé íàòèñê, èõ íåâîçìîæíî áûëî ñäåðæàòü. Òóò äàæå ëåãèîíû ïðèøëè â áåñïîðÿäîê, ñòðîé áûë ïî÷òè ïðîðâàí. (4) Êîãäà Ôëàêê çàìåòèë çàìåøàòåëüñòâî, îí ïîäñêàêàë ê ëåãèîííûì êîííèêàì è âîñêëèêíóë: «Åñëè âû íè÷åì íå ïîìîæåòå, òî ñ ýòèì âîéñêîì âñå áóäåò êîí÷åíî!» Êîííèêè ñî âñåõ ñ.387 ñòîðîí çàêðè÷àëè, ÷òî æ îí íå ñêàæåò, ÷åãî îò íèõ õî÷åò, îíè òóò æå âñå âûïîëíÿò. Òîãäà îí ñêàçàë: (5) «Ñäâîéòå òóðìû, âñàäíèêè äâóõ ëåãèîíîâ, è ïóñòèòå êîíåé íà âðàæåñêèé êëèí, êîòîðûé òåñíèò íàøèõ. Íàòèñê áóäåò ìîùíåå, åñëè êîíåé âû ïóñòèòå, áðîñèâ ïîâîäüÿ. (6) Èçâåñòíî, ÷òî ðèìñêèå âñàäíèêè ÷àñòî äåëàëè ýòî ñ âåëèêîé ñëàâîé». (7) Îíè ïîâèíîâàëèñü ïðèêàçó è, áðîñèâ ïîâîäüÿ, ïðîì÷àëèñü âïåðåä è íàçàä, êðóøà âðàãîâ è ïåðåëîìàâ âñå ñâîè êîïüÿ. (8) Êîãäà êëèí, â êîòîðîì ñîñòîÿëà âñÿ èõ íàäåæäà, ðàññûïàëñÿ, êåëüòèáåðû äðîãíóëè è ïî÷òè ïåðåñòàëè áèòüñÿ, âûñìàòðèâàÿ, êóäà áåæàòü. (9) À êîííèêè ëàòèíñêèõ ñîþçíèêîâ, óâèäåâ ñòîëü ñëàâíûå äåéñòâèÿ ðèìñêîé êîííèöû è âîñïëàìåíèâøèñü ÷óæîé äîáëåñòüþ, áåç âñÿêîãî ïðèêàçàíèÿ ïóñòèëè êîíåé íà ñìåøàâøåãîñÿ íåïðèÿòåëÿ. (10) Òóò óæ, ïîíÿòíî, âñå êåëüòèáåðû îáðàòèëèñü â áåãñòâî, à ðèìñêèé ïîëêîâîäåö, ãëÿäÿ íà îïðîêèíóòîãî âðàãà, îáåòîâàë õðàì Âñàäíè÷åñêîé Ôîðòóíå84 è èãðû Þïèòåðó Âñåáëàãîìó Âåëè÷àéøåìó. (11) Ðàññûïàâøèõñÿ ïî âñåìó óðî÷èùó êåëüòèáåðîâ âåçäå íàñòèãàëà ñìåðòü. Ïåðåäàþò, ÷òî â ýòîò äåíü áûëî óáèòî ñåìíàäöàòü òûñÿ÷ ÷åëîâåê, çàõâà÷åíî áîëåå òðåõ òûñÿ÷ ñåìèñîò ïëåííûõ è ñåìüäåñÿò çíàìåí, à êîíåé îêîëî øåñòèñîò. (12)  ýòîò äåíü ïîáåäîíîñíîå âîéñêî îñòàëîñü â ñâîåì ëàãåðå85. Ïîáåäà äàëàñü íå áåç ïîòåðü: (13) ïîãèáëè ÷åòûðåñòà ñåìüäåñÿò äâà ðèìñêèõ âîèíà, ñîþçíèêîâ è ëàòèíîâ — òûñÿ÷à äåâÿòíàäöàòü, à òàêæå òðè òûñÿ÷è âîèíîâ âñïîìîãàòåëüíûõ âîéñê. Òàê ïîáåäîíîñíîå âîéñêî, âîçðîäèâ áûëóþ ñâîþ ñëàâó, ïðèáûëî â Òàððàêîí. (14) Íàâñòðå÷ó ïðèáëèæàâøåìóñÿ Ôóëüâèþ âûøåë ïðåòîð Òèáåðèé Ñåìïðîíèé, ïðèáûâøèé äâóìÿ äíÿìè ðàíüøå, è ïîçäðàâèë åãî ñ äîñòîéíûì çàâåðøåíèåì äåë, ââåðåííûõ åìó ãîñóäàðñòâîì.  ïîëíîì ñîãëàñèè îíè äîãîâîðèëèñü î òîì, êàêèõ âîèíîâ îòïóñòèòü, à êàêèõ îñòàâèòü. (15) Ïîñëå ýòîãî Ôóëüâèé, ïîñàäèâ óâîëåííûõ âîèíîâ íà êîðàáëè, îòïðàâèëñÿ â Ðèì, à Ñåìïðîíèé ïîâåë ëåãèîíû â Êåëüòèáåðèþ. |
40. Atrox ubique proelium, sed varia fortuna erat. Egregie legiones, nec segnius duae alae pugnabant; externa auxilia ab simili armatura, meliore aliquantum militum genere urgebantur, nec locum tueri poterant. [2] Celtiberi ubi ordinata acie et signis collatis se non esse pares legionibus senserunt, cuneo impressionem fecerunt, [3] quo tantum valent genere pugnae, ut quamcumque partem perculere impetu suo, sustineri nequeant. Tunc quoque turbatae legiones sunt, prope interrupta acies. [4] Quam trepidationem ubi Flaccus conspexit, equo advehitur ad legionarios equites, et «ni quid auxilii in vobis est, actum iam de hoc exercitu erit». Cum undique acclamassent quin ederet quid fieri vellet: non segniter imperium exsecuturos, [5] «duplicate turmas» inquit, «duarum legionum equites, et permittite equos in cuneum hostium, quo nostros urgent. Id cum maiore vi facietis, si effrenatos in eos equos immittitis; [6] quod saepe Romanos equites cum magna laude fecisse sua memoriae proditum est». [7] Dicto paruerunt detractisque frenis bis ultro citroque cum magna strage hostium, infractis omnibus hastis, transcurrerunt. [8] Dissipato cuneo, in quo omnis spes fuerat, Celtiberi trepidare et prope omissa pugna locum fugae circumspicere. [9] Et alarii equites postquam Romanorum equitum tam memorabile facinus videre, et ipsi virtute eorum accensi sine ullius imperio in perturbatos iam hostes equos immittunt. [10] Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur et imperator Romanus aversos hostes contemplatus aedem Fortunae Equestri Iovique optimo maximo ludos vovit. [11] Caeduntur Celtiberi per totum saltum dissipati fuga. Decem et septem milia hostium caesa eo die traduntur, vivi capti plus tria milia septingenti, cum signis militaribus septuaginta septem, equis prope sescentis. [12] In suis castris eo die victor exercitus mansit. Victoria non sine iactura militum fuit: [13] quadringenti septuaginta duo milites Romani, socium ac Latini nominis mille decem et novem, cum his tria milia militum auxiliariorum perierunt. Ita victor exercitus renovata priore gloria Tarraconem est perductus. [14] Venienti Fulvio Ti. Sempronius praetor, qui biduo ante venerat, obviam processit gratulatusque est quod rem publicam egregie gessisset. Cum summa concordia quos dimitterent quosque retinerent milites composuerunt. [15] Inde Fulvius exauctoratis militibus in naves impositis Romam est profectus, Sempronius in Celtiberiam legiones duxit. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß