Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XL, ãë. 40

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä È. È. Ìàõàíüêîâà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, A. C. Schlesinger, 1938/1991.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

40. (1) Ïîâñþäó øåë æåñòî­êèé áîé, íî ñ ðàç­íûì óñïå­õîì. Ñëàâ­íî áèëèñü ëåãè­î­íû, íå õóæå èõ îáà êðû­ëà83, íî ìåñò­íûå âñïî­ìî­ãà­òåëü­íûå îòðÿäû áûëè ïîäàâ­ëå­íû òî÷­íî òàê æå âîîðó­æåí­íû­ìè, íî â îñòàëü­íîì íàìíî­ãî ïðå­âîñ­õî­äèâ­øè­ìè èõ êåëüò­èáå­ðà­ìè, ÷åé íàòèñê îíè íå ìîã­ëè ñäåð­æàòü. (2) Êåëüò­èáå­ðû, ïî÷óâ­ñò­âî­âàâ, ÷òî â ïðà­âèëü­íîì ñòðîþ îíè íå ìîãóò ñðà­æàòü­ñÿ ñ ëåãè­î­íà­ìè íà ðàâ­íûõ, óäà­ðè­ëè íà íèõ êëè­íîì: (3) â òàêîì ðîäå áîÿ îíè ñòîëü ñèëü­íû, ÷òî ïîâñþäó, êóäà îáðà­ùà­ëè ñâîé íàòèñê, èõ íåâîç­ìîæ­íî áûëî ñäåð­æàòü. Òóò äàæå ëåãè­î­íû ïðè­øëè â áåñ­ïî­ðÿäîê, ñòðîé áûë ïî÷òè ïðî­ðâàí. (4) Êîãäà Ôëàêê çàìå­òèë çàìå­øà­òåëü­ñòâî, îí ïîä­ñêà­êàë ê ëåãè­îí­íûì êîí­íè­êàì è âîñ­êëèê­íóë: «Åñëè âû íè÷åì íå ïîìî­æå­òå, òî ñ ýòèì âîé­ñêîì âñå áóäåò êîí­÷å­íî!» Êîí­íè­êè ñî âñåõ ñ.387 ñòî­ðîí çàêðè­÷à­ëè, ÷òî æ îí íå ñêà­æåò, ÷åãî îò íèõ õî÷åò, îíè òóò æå âñå âûïîë­íÿò. Òîãäà îí ñêà­çàë: (5) «Ñäâîé­òå òóð­ìû, âñàä­íè­êè äâóõ ëåãè­î­íîâ, è ïóñòè­òå êîíåé íà âðà­æå­ñêèé êëèí, êîòî­ðûé òåñ­íèò íàøèõ. Íàòèñê áóäåò ìîù­íåå, åñëè êîíåé âû ïóñòè­òå, áðî­ñèâ ïîâî­äüÿ. (6) Èçâåñò­íî, ÷òî ðèì­ñêèå âñàä­íè­êè ÷àñòî äåëà­ëè ýòî ñ âåëè­êîé ñëà­âîé». (7) Îíè ïîâè­íî­âà­ëèñü ïðè­êà­çó è, áðî­ñèâ ïîâî­äüÿ, ïðî­ì÷à­ëèñü âïå­ðåä è íàçàä, êðó­øà âðà­ãîâ è ïåðå­ëî­ìàâ âñå ñâîè êîïüÿ. (8) Êîãäà êëèí, â êîòî­ðîì ñîñòî­ÿ­ëà âñÿ èõ íàäåæ­äà, ðàñ­ñû­ïàë­ñÿ, êåëüò­èáå­ðû äðîã­íó­ëè è ïî÷òè ïåðå­ñòà­ëè áèòü­ñÿ, âûñìàò­ðè­âàÿ, êóäà áåæàòü. (9) À êîí­íè­êè ëàòèí­ñêèõ ñîþç­íè­êîâ, óâèäåâ ñòîëü ñëàâ­íûå äåé­ñò­âèÿ ðèì­ñêîé êîí­íè­öû è âîñ­ïëà­ìå­íèâ­øèñü ÷óæîé äîá­ëå­ñòüþ, áåç âñÿ­êî­ãî ïðè­êà­çà­íèÿ ïóñòè­ëè êîíåé íà ñìå­øàâ­øå­ãî­ñÿ íåïðè­ÿ­òå­ëÿ. (10) Òóò óæ, ïîíÿò­íî, âñå êåëüò­èáå­ðû îáðà­òè­ëèñü â áåã­ñòâî, à ðèì­ñêèé ïîë­êî­âî­äåö, ãëÿäÿ íà îïðî­êè­íó­òî­ãî âðà­ãà, îáå­òî­âàë õðàì Âñàä­íè­÷å­ñêîé Ôîð­òóíå84 è èãðû Þïè­òå­ðó Âñå­áëà­ãî­ìó Âåëè­÷àé­øå­ìó. (11) Ðàñ­ñû­ïàâ­øèõ­ñÿ ïî âñå­ìó óðî­÷è­ùó êåëüò­èáå­ðîâ âåçäå íàñòè­ãà­ëà ñìåðòü. Ïåðå­äà­þò, ÷òî â ýòîò äåíü áûëî óáè­òî ñåì­íà­äöàòü òûñÿ÷ ÷åëî­âåê, çàõâà­÷å­íî áîëåå òðåõ òûñÿ÷ ñåìè­ñîò ïëåí­íûõ è ñåìü­äå­ñÿò çíà­ìåí, à êîíåé îêî­ëî øåñòè­ñîò. (12)  ýòîò äåíü ïîáåäî­íîñ­íîå âîé­ñêî îñòà­ëîñü â ñâî­åì ëàãå­ðå85. Ïîáåäà äàëàñü íå áåç ïîòåðü: (13) ïîãèá­ëè ÷åòû­ðå­ñòà ñåìü­äå­ñÿò äâà ðèì­ñêèõ âîè­íà, ñîþç­íè­êîâ è ëàòè­íîâ — òûñÿ­÷à äåâÿò­íà­äöàòü, à òàê­æå òðè òûñÿ­÷è âîè­íîâ âñïî­ìî­ãà­òåëü­íûõ âîéñê.

Òàê ïîáåäî­íîñ­íîå âîé­ñêî, âîç­ðî­äèâ áûëóþ ñâîþ ñëà­âó, ïðè­áû­ëî â Òàððà­êîí. (14) Íàâñòðå­÷ó ïðè­áëè­æàâ­øå­ìó­ñÿ Ôóëü­âèþ âûøåë ïðå­òîð Òèáå­ðèé Ñåì­ï­ðî­íèé, ïðè­áûâ­øèé äâó­ìÿ äíÿ­ìè ðàíü­øå, è ïîçäðà­âèë åãî ñ äîñòîé­íûì çàâåð­øå­íè­åì äåë, ââå­ðåí­íûõ åìó ãîñóäàð­ñò­âîì. Â ïîë­íîì ñîãëà­ñèè îíè äîãî­âî­ðè­ëèñü î òîì, êàêèõ âîè­íîâ îòïó­ñòèòü, à êàêèõ îñòà­âèòü. (15) Ïîñëå ýòî­ãî Ôóëü­âèé, ïîñà­äèâ óâî­ëåí­íûõ âîè­íîâ íà êîðàá­ëè, îòïðà­âèë­ñÿ â Ðèì, à Ñåì­ï­ðî­íèé ïîâåë ëåãè­î­íû â Êåëüò­èáå­ðèþ.

40. At­rox ubi­que proe­lium, sed va­ria for­tu­na erat. Eg­re­gie le­gio­nes, nec seg­nius duae alae pug­na­bant; ex­ter­na auxi­lia ab si­mi­li ar­ma­tu­ra, me­lio­re ali­quan­tum mi­li­tum ge­ne­re ur­ge­ban­tur, nec lo­cum tue­ri po­te­rant. [2] Cel­ti­be­ri ubi or­di­na­ta acie et sig­nis col­la­tis se non es­se pa­res le­gio­ni­bus sen­se­runt, cu­neo impres­sio­nem fe­ce­runt, [3] quo tan­tum va­lent ge­ne­re pug­nae, ut quam­cum­que par­tem per­cu­le­re im­pe­tu suo, sus­ti­ne­ri ne­queant. Tunc quo­que tur­ba­tae le­gio­nes sunt, pro­pe in­ter­rup­ta acies. [4] Quam tre­pi­da­tio­nem ubi Flac­cus conspe­xit, equo ad­ve­hi­tur ad le­gio­na­rios equi­tes, et «ni quid auxi­lii in vo­bis est, ac­tum iam de hoc exer­ci­tu erit». Cum un­di­que accla­mas­sent quin ede­ret quid fie­ri vel­let: non seg­ni­ter im­pe­rium ex­se­cu­tu­ros, [5] «dup­li­ca­te tur­mas» in­quit, «dua­rum le­gio­num equi­tes, et per­mit­ti­te equos in cu­neum hos­tium, quo nostros ur­gent. Id cum maio­re vi fa­cie­tis, si effre­na­tos in eos equos im­mit­ti­tis; [6] quod sae­pe Ro­ma­nos equi­tes cum mag­na lau­de fe­cis­se sua me­mo­riae pro­di­tum est». [7] Dic­to pa­rue­runt det­rac­tis­que fre­nis bis ultro cit­ro­que cum mag­na stra­ge hos­tium, infrac­tis om­ni­bus has­tis, transcur­re­runt. [8] Dis­si­pa­to cu­neo, in quo om­nis spes fue­rat, Cel­ti­be­ri tre­pi­da­re et pro­pe omis­sa pug­na lo­cum fu­gae cir­cumspi­ce­re. [9] Et ala­rii equi­tes postquam Ro­ma­no­rum equi­tum tam me­mo­ra­bi­le fa­ci­nus vi­de­re, et ip­si vir­tu­te eorum ac­cen­si si­ne ul­lius im­pe­rio in per­tur­ba­tos iam hos­tes equos im­mit­tunt. [10] Tunc ve­ro Cel­ti­be­ri om­nes in fu­gam ef­fun­dun­tur et im­pe­ra­tor Ro­ma­nus aver­sos hos­tes con­templa­tus aedem For­tu­nae Equestri Iovi­que op­ti­mo ma­xi­mo lu­dos vo­vit. [11] Cae­dun­tur Cel­ti­be­ri per to­tum sal­tum dis­si­pa­ti fu­ga. De­cem et sep­tem mi­lia hos­tium cae­sa eo die tra­dun­tur, vi­vi cap­ti plus tria mi­lia sep­tin­gen­ti, cum sig­nis mi­li­ta­ri­bus sep­tua­gin­ta sep­tem, equis pro­pe ses­cen­tis. [12] In suis castris eo die vic­tor exer­ci­tus man­sit. Vic­to­ria non si­ne iac­tu­ra mi­li­tum fuit: [13] quad­rin­gen­ti sep­tua­gin­ta duo mi­li­tes Ro­ma­ni, so­cium ac La­ti­ni no­mi­nis mil­le de­cem et no­vem, cum his tria mi­lia mi­li­tum auxi­lia­rio­rum pe­rie­runt. Ita vic­tor exer­ci­tus re­no­va­ta prio­re glo­ria Tar­ra­co­nem est per­duc­tus. [14] Ve­nien­ti Ful­vio Ti. Sempro­nius prae­tor, qui bi­duo an­te ve­ne­rat, ob­viam pro­ces­sit gra­tu­la­tus­que est quod rem pub­li­cam eg­re­gie ges­sis­set. Cum sum­ma con­cor­dia quos di­mit­te­rent quos­que re­ti­ne­rent mi­li­tes com­po­sue­runt. [15] In­de Ful­vius exauc­to­ra­tis mi­li­ti­bus in na­ves im­po­si­tis Ro­mam est pro­fec­tus, Sempro­nius in Cel­ti­be­riam le­gio­nes du­xit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 83Ò. å. ëàòèí­ñêèå ñîþç­íè­êè (ñð.: XXXI, 21, 7 è ïðè­ìå÷. 95 ê êí. XXXI).
  • 84Ñð. òàê­æå ãë. 44, 9. Ôîð­òó­íà ó ðèì­ëÿí ïî÷è­òà­ëàñü íå òîëü­êî êàê áîãè­íÿ ñ÷à­ñòüÿ, óäà­÷è âîîá­ùå, íî è êàê Ôîð­òó­íà îòäåëü­íûõ ëèö, îáùèí, ñîñëî­âèé è ò. ï., ïîëó­÷àÿ ïðè ýòîì ñîîò­âåò­ñò­âó­þ­ùèå íàèìå­íî­âà­íèÿ — òàê õðàì Âñàä­íè­÷å­ñêîé Ôîð­òóíå áûë îáå­ùàí çà ïîáåäó â êîí­íîì ñðà­æå­íèè. Õðàì áûë ïîñâÿ­ùåí â 173 ã. äî í. ý. (ñì.: XLII, 3, 1 ñë.; 10, 5).
  • 85Òåêñò îðè­ãè­íà­ëà èñïîð­÷åí. Ïåðå­âîä ïî êîíú­åê­òó­ðå Ãåðåÿ.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364004041 1364004042 1364004043