История Рима от основания города

Книга XXII, гл. 14

14. Ut ve­ro, postquam ad Vol­tur­num flu­men castra sunt po­si­ta, exu­re­ba­tur amoe­nis­si­mus Ita­liae ager vil­lae­que pas­sim in­cen­diis fu­ma­bant, per iuga Mas­si­ci mon­tis Fa­bio du­cen­te, tum pro­pe de in­teg­ro se­di­tio ac­cen­sa; [2] quie­ve­rant enim per pau­cos dies, quia cum ce­le­rius so­li­to duc­tum ag­men es­set, fes­ti­na­ri ad pro­hi­ben­dam po­pu­la­tio­ni­bus Cam­pa­niam cre­di­de­rant. [3] Ut ve­ro in extre­ma iuga Mas­si­ci mon­tis ven­tum est et hos­tes sub ocu­lis erant Fa­ler­ni ag­ri co­lo­no­rum­que Si­nues­sae tec­ta uren­tes nec ul­la erat men­tio pug­nae, [4] «Spec­ta­tum huc» in­quit Mi­nu­cius, «ut ad rem fruen­dam ocu­lis, so­cio­rum cae­des et in­cen­dia, ve­ni­mus? Nec, si nul­lius al­te­rius nos, ne ci­vium qui­dem ho­rum pu­det quos Si­nues­sam co­lo­nos pat­res nostri mi­se­runt ut ab Sam­ni­te hos­te tu­ta haec ora es­set, quam nunc non vi­ci­nus Sam­nis urit sed Poe­nus ad­ve­na, [5] ab extre­mis or­bis ter­ra­rum ter­mi­nis nostra cuncta­tio­ne et so­cor­dia iam huc prog­res­sus? [6] Tan­tum pro de­ge­ne­ra­mus a pat­ri­bus nostris ut prae­ter quam oram il­li Pu­ni­cas va­ga­ri clas­ses de­de­cus es­se im­pe­rii sui du­xe­rint, eam nunc ple­nam hos­tium Nu­mi­da­rum­que ac Mau­ro­rum iam fac­tam vi­dea­mus? [7] Qui mo­do Sa­gun­tum op­pug­na­ri in­dig­nan­do non ho­mi­nes tan­tum sed foe­de­ra et deos cie­ba­mus, scan­den­tem moe­nia Ro­ma­nae co­lo­niae Han­ni­ba­lem len­ti spec­ta­mus. [8] Fu­mus ex in­cen­diis vil­la­rum ag­ro­rum­que in ocu­los at­que ora ve­nit; stre­punt aures cla­mo­ri­bus plo­ran­tium so­cio­rum, sae­pius nostram quam deo­rum in­vo­can­tium opem; nos hic pe­co­rum mo­do per aes­ti­vos sal­tus de­vias­que cal­les exer­ci­tum du­ci­mus con­di­ti nu­bi­bus sil­vis­que. [9] Si hoc mo­do pe­rag­ran­do ca­cu­mi­na sal­tus­que M. Fu­rius re­ci­pe­re a Gal­lis ur­bem vo­luis­set quo hic no­vus Ca­mil­lus, no­bis dic­ta­tor uni­cus in re­bus ad­fec­tis quae­si­tus, Ita­liam ab Han­ni­ba­le re­ci­pe­ra­re pa­rat, Gal­lo­rum Ro­ma es­set, [10] quam ve­reor ne sic cunctan­ti­bus no­bis Han­ni­ba­li ac Poe­nis to­tiens ser­va­ve­rint maio­res nostri. [11] Sed vir ac ve­re Ro­ma­nus, quo die dic­ta­to­rem eum ex auc­to­ri­ta­te pat­rum ius­su­que po­pu­li dic­tum Veios al­la­tum est, cum es­set sa­tis al­tum Iani­cu­lum ubi se­dens pros­pec­ta­ret hos­tem, des­cen­dit in aequ­um at­que il­lo ip­so die me­dia in ur­be, qua nunc bus­ta Gal­li­ca sunt, et pos­te­ro die cit­ra Ga­bios ce­ci­dit Gal­lo­rum le­gio­nes. [12] Quid? Post mul­tos an­nos cum ad fur­cu­las Cau­di­nas ab Sam­ni­te hos­te sub iugum mis­si su­mus, ut­rum tan­dem L. Pa­pi­rius Cur­sor iuga Sam­nii per­lustran­do an Lu­ce­riam pre­men­do ob­si­den­do­que et la­ces­sen­do vic­to­rem hos­tem de­pul­sum ab Ro­ma­nis cer­vi­ci­bus iugum su­per­bo Sam­ni­ti im­po­suit? [13] Mo­do C. Lu­ta­tio quae alia res quam ce­le­ri­tas vic­to­riam de­dit, quod pos­te­ro die quam hos­tem vi­dit clas­sem gra­vem com­mea­ti­bus, im­pe­di­tam suo­met ip­sam instru­men­to at­que ad­pa­ra­tu, oppres­sit? [14] Stul­ti­tia est se­den­do aut vo­tis de­bel­la­ri cre­de­re pos­se; ar­ma ca­pias opor­tet et des­cen­das in aequ­um et vir cum vi­ro congre­dia­ris. Auden­do at­que agen­do res Ro­ma­na cre­vit, non his seg­ni­bus con­si­liis quae ti­mi­di cau­ta vo­cant». [15] Haec ve­lut con­tio­nan­ti Mi­nu­cio cir­cum­fun­de­ba­tur tri­bu­no­rum equi­tum­que Ro­ma­no­rum mul­ti­tu­do, et ad aures quo­que mi­li­tum dic­ta fe­ro­cia evol­ve­ban­tur; ac, si mi­li­ta­ris suffra­gii res es­set, haud du­bie fe­re­bant Mi­nu­cium Fa­bio du­cem prae­la­tu­ros.