История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 13

13. Conspec­tum tam tris­te suppli­cium fre­git ani­mos Cam­pa­no­rum. Con­cur­sus ad cu­riam po­pu­li fac­tus coe­git Loe­sium se­na­tum vo­ca­re; et pri­mo­ri­bus, qui iam diu pub­li­cis con­si­liis abe­rant, pro­pa­lam mi­na­ban­tur, ni­si ve­ni­rent in se­na­tum, cir­ca do­mos eorum itu­ros se et in pub­li­cum om­nis vi extrac­tu­ros es­se. Is ti­mor fre­quen­tem se­na­tum ma­gistra­tui prae­buit. [2] Ibi cum ce­te­ri de le­ga­tis mit­ten­dis ad im­pe­ra­to­res Ro­ma­nos age­rent, Vi­bius Vir­rius, qui de­fec­tio­nis auc­tor ab Ro­ma­nis fue­rat, in­ter­ro­ga­tus sen­ten­tiam ne­gat eos [3] qui de le­ga­tis et de pa­ce ac de­di­tio­ne lo­quan­tur me­mi­nis­se nec quid fac­tu­ri fue­rint, si Ro­ma­nos in po­tes­ta­te ha­buis­sent, nec quid ip­sis pa­tien­dum sit. [4] «Quid? vos» in­quit «eam de­di­tio­nem fo­re cen­se­tis qua quon­dam, ut ad­ver­sus Sam­ni­tes auxi­lium im­pet­ra­re­mus, nos nostra­que om­nia Ro­ma­nis de­di­di­mus? [5] Iam e me­mo­ria ex­ces­sit quo tem­po­re et in qua for­tu­na a po­pu­lo Ro­ma­no de­fe­ce­ri­mus? iam, quem ad mo­dum in de­fec­tio­ne prae­si­dium, quod po­te­rat emit­ti, per cru­cia­tum et ad con­tu­me­liam ne­ca­ri­mus? [6] quo­tiens in ob­si­den­tis quam ini­mi­ce eru­pe­ri­mus, castra op­pug­na­ri­mus, Han­ni­ba­lem vo­ca­ve­ri­mus ad oppri­men­dos eos? hoc, quod re­cen­tis­si­mum est, ad op­pug­nan­dam Ro­mam hinc eum mi­se­ri­mus? [7] Age contra, quae il­li in­fes­te in nos fe­ce­rint, re­pe­ti­te, ut ex eo quid spe­re­tis ha­bea­tis. Cum hos­tis alie­ni­ge­na in Ita­lia es­set, et Han­ni­bal hos­tis, et cuncta bel­lo ar­de­rent, omis­sis om­ni­bus, omis­so ip­so Han­ni­ba­le, am­bo con­su­les et duo con­su­la­res exer­ci­tus ad Ca­puam op­pug­nan­dam mi­se­runt. [8] Al­te­rum an­num cir­cum­val­la­tos inclu­sos­que nos fa­me ma­ce­rant, et ip­si no­bis­cum ul­ti­ma pe­ri­cu­la et gra­vis­si­mos la­bo­res per­pes­si, cir­ca val­lum ac fos­sas sae­pe tru­ci­da­ti ac pro­pe ad extre­mum castris exu­ti. [9] Sed omit­to haec: ve­tus at­que usi­ta­ta res est in op­pug­nan­da hos­tium ur­be la­bo­res ac pe­ri­cu­la pa­ti. Il­lud irae at­que odii ex­sec­ra­bi­lis in­di­cium est: [10] Han­ni­bal in­gen­ti­bus co­piis pe­di­tum equi­tum­que castra op­pug­na­vit et ex par­te ce­pit: tan­to pe­ri­cu­lo ni­hil mo­ti sunt ab ob­si­dio­ne. Pro­fec­tus trans Vol­tur­num pe­rus­sit Ca­le­num ag­rum: ni­hil tan­ta so­cio­rum cla­de avo­ca­ti sunt. [11] Ad ip­sam ur­bem Ro­mam in­fes­ta sig­na fer­ri ius­sit: eam quo­que tem­pes­ta­tem im­mi­nen­tem spre­ve­runt. Transgres­sus Anie­nem tria mi­lia pas­suum ab ur­be castra po­suit, postre­mo ad moe­nia ip­sa et ad por­tas ac­ces­sit; Ro­mam se ademptu­rum eis, ni­si omit­te­rent Ca­puam, os­ten­dit: non omi­se­runt. [12] Fe­ras bes­tias cae­co im­pe­tu ac ra­bie con­ci­ta­tas, si ad cu­bi­lia et ca­tu­los earum ire per­gas, ad opem suis fe­ren­dam aver­tas: [13] Ro­ma­nos Ro­ma cir­cum­ses­sa, co­niu­ges, li­be­ri, quo­rum plo­ra­tus hinc pro­pe exau­die­ban­tur, arae, fo­ci, deum de­lub­ra, se­pulcra maio­rum te­me­ra­ta ac vio­la­ta a Ca­pua non aver­te­runt; tan­ta avi­di­tas suppli­cii ex­pe­ten­di, tan­ta san­gui­nis nostri hau­rien­di est si­tis. [14] Nec iniu­ria for­si­tan; nos quo­que idem fe­cis­se­mus, si da­ta for­tu­na es­set. Ita­que quo­niam ali­ter dis im­mor­ta­li­bus est vi­sum, cum mor­tem ne re­cu­sa­re qui­dem de­beam, cru­cia­tus con­tu­me­lias­que quas pa­rat hos­tis, dum li­ber, dum mei po­tens sum, ef­fu­ge­re mor­te prae­ter­quam ho­nes­ta, etiam le­ni pos­sum. [15] Non vi­de­bo Ap. Clau­dium et Q. Ful­vium vic­to­ria in­so­len­ti sub­ni­xos, ne­que vinctus per ur­bem Ro­ma­nam tri­um­phi spec­ta­cu­lum tra­har, ut dein­de in car­ce­rem con­di­tus exspi­rem aut ad pa­lum de­li­ga­tus, la­ce­ra­to vir­gis ter­go, cer­vi­cem se­cu­ri Ro­ma­nae su­bi­ciam; nec di­rui in­cen­di­que pat­riam vi­de­bo, nec ra­pi ad stup­rum mat­res Cam­pa­nas vir­gi­nes­que et in­ge­nuos pue­ros. [16] Al­bam, un­de ip­si oriun­di erant, a fun­da­men­tis pro­rue­runt, ne stir­pis, ne me­mo­ria ori­gi­num sua­rum exsta­ret: ne­dum eos Ca­puae par­su­ros cre­dam, cui in­fes­tio­res quam Car­tha­gi­ni sunt. [17] Ita­que qui­bus vestrum an­te fa­to ce­de­re quam haec tot tam acer­ba vi­deant in ani­mo est, iis apud me ho­die epu­lae instruc­tae pa­ra­tae­que sunt. [18] Sa­tia­tis vi­no ci­bo­que po­cu­lum idem quod mi­hi da­tum fue­rit cir­cum­fe­re­tur; ea po­tio cor­pus a cru­cia­tu, ani­mum a con­tu­me­liis, ocu­los, auris a vi­den­dis audien­dis­que om­ni­bus acer­bis in­dig­nis­que quae ma­nent vic­tos vin­di­ca­bit. Pa­ra­ti erunt qui mag­no ro­go in pro­pa­tu­lo aedi­um ac­cen­so cor­po­ra exa­ni­ma ini­ciant. [19] Haec una via et ho­nes­ta et li­be­ra ad mor­tem. Et ip­si vir­tu­tem mi­ra­bun­tur hos­tes, et Han­ni­bal for­tis so­cios sciet ab se de­ser­tos ac pro­di­tos es­se».