Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLV, ãë. 23

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

23. (1) Ñ ïîáåäà­ìè íàä Ôèëèï­ïîì è Àíòèîõîì ìû ïîëó­÷è­ëè îò âàñ ùåä­ðûå íàãðà­äû64. Íó à åñëè áû íûíåø­íÿÿ óäà­÷à, äîñòàâ­ëåí­íàÿ âàì áëà­ãî­ñêëîí­íî­ñòüþ áîãîâ è ñîá­ñò­âåí­íîé âàøåé äîá­ëå­ñòüþ, äîñòà­ëàñü áû Ïåð­ñåþ, è ìû çà íàãðà­äîé ÿâè­ëèñü áû â Ìàêåäî­íèþ, ê öàðþ-ïîáåäè­òå­ëþ? ×òî ìû ìîã­ëè áû åìó ñêà­çàòü? Äåíü­ãà­ìè, ÷òî ëè, èëè õëå­áîì ìû ïîìîã­ëè åìó? (2) Íà ñóøå èëè íà ìîðå ïðè­øëè íà ïîä­ìî­ãó? Êàêóþ êðå­ïîñòü ìû óäåð­æè­âà­ëè? Ãäå ìû ñðà­æà­ëèñü — ñàìè ëè èëü ïîä íà÷à­ëîì âîæäåé Ïåð­ñå­å­âûõ? (3) Ñïðî­ñè îí íàñ, ãäå áèë­ñÿ çà íåãî õîòü îäèí âîèí ðîäîñ­ñêèé, ãäå — õîòü îäèí êîðàáëü, ÷òî áû ìû îòâå­òè­ëè åìó? Ïîæà­ëóé, íàì ïðè­øëîñü áû çàùè­ùàòü­ñÿ ïðåä ïîáåäè­òå­ëåì, êàê òåïåðü — ïåðåä âàìè. (4) Âîò âñå, ÷åãî ìû äîáè­ëèñü, ñíà­ðÿ­æàÿ ìèð­íûå ïîñîëü­ñòâà ê òîé è äðó­ãîé ñòî­ðîíå, — è òóò è òàì íåìè­ëîñòü, à çäåñü äàæå è îáâè­íå­íèÿ è óãðî­çû! (5) Âïðî­÷åì, Ïåð­ñå­å­âû óïðå­êè áûëè áû ñïðà­âåä­ëè­âû, ÷åãî íå ñêà­çàòü î âàøèõ, — âåäü ìû, êàê òîëü­êî íà÷à­ëàñü âîé­íà, ñíà­ðÿäè­ëè ïîñëîâ ê âàì, îáå­ùàÿ âñå, ÷òî òðå­áó­åò­ñÿ äëÿ âîé­íû. Êàê è â áûëûå âîé­íû, âñå áûëî á ãîòî­âî äëÿ âàñ: êîðàá­ëè, è îðó­æèå, è ìîëî­äåæü íàøà. (6) Íå èñïîë­íè­ëè îáå­ùà­íèÿ ìû èç-çà âàñ — âåäü âû ñàìè ïî÷å­ìó-òî ïðå­íå­áðåã­ëè íàøåé ïîìî­ùüþ65. À ñòà­ëî áûòü, íè â ÷åì ìû íå ïîâå­ëè ñåáÿ êàê âðà­ãè, íè â ÷åì íå ñ.537 îòñòó­ïè­ëè îò äîë­ãà äîá­ðûõ ñîþç­íè­êîâ — ýòî âû íàì ïîìå­øà­ëè åãî èñïîë­íèòü. (7) “×òî æå, — ñïðî­ñè­òå, — òàê-òàêè íè î êàêîì ñëî­âå èëè äåëå íå ñîæà­ëå­å­òå, âû, ðîäî­ñ­öû, çà êîòî­ðîå ðèì­ëÿíå ìîã­ëè á îñêîð­áèòü­ñÿ ïî ïðà­âó?” Çäåñü ÿ óæå íå ñòà­íó îïðàâ­äû­âàòü òîãî, ÷òî ñäå­ëà­íî áûëî, — ÿ íå íàñòîëü­êî áåçó­ìåí, îäíà­êî ðàç­ãðà­íè­÷ó äåëî ãîñóäàð­ñòâà è âèíó ÷àñò­íûõ ëèö. (8) Íåò ãîñóäàð­ñòâà, â êîòî­ðîì íå áûâà­ëî áû íè äóð­íûõ ãðàæ­äàí, íè íåðà­çóì­íîé òîë­ïû. (9) Äàæå ó âàñ, ñëû­õàë ÿ, áûâà­ëè ëþäè, ëüñòèâ­øèå òîë­ïå, äàæå ó âàñ ïîðîþ ïðî­ñòîé íàðîä óäà­ëÿë­ñÿ èç Ãîðî­äà, îñòàâ­ëÿÿ âàñ òåì ñàìûì áåç­âëàñò­íû­ìè66. (10) Åñëè òàêîå ìîã­ëî ñëó­÷èòü­ñÿ â ãîñóäàð­ñòâå ñòîëü äîá­ðûõ íðà­âîâ, òî óäè­âè­òåëü­íî ëè, ÷òî è ó íàñ èíûå, äîìî­ãàâ­øè­å­ñÿ öàð­ñêîé äðóæ­áû, ñâî­è­ìè ñîâå­òà­ìè ñáè­âà­ëè ñ ïóòè íàø ïðî­ñòîé íàðîä?67 Äà è òî íå ñëèø­êîì îíè ïðå­óñïå­ëè, ðàç­âå îñëà­áè­ëè íàøó ãîòîâ­íîñòü. (11) Íå óìîë­÷ó ÿ è î ñàìîì òÿæå­ëîì îáâè­íå­íèè ïðî­òèâ íàøå­ãî ãîñóäàð­ñòâà: ïîñëîâ äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ î ìèðå ìû ñíà­ðÿäè­ëè è ê âàì, è ê Ïåð­ñåþ îäíî­âðå­ìåí­íî, (12) à áåçóì­íûé, êàê ìû ïîòîì óçíà­ëè, áîë­òóí îáðà­òèë íåñ÷àñò­íûé ýòîò çàìû­ñåë â ñîâåð­øåí­íóþ ãëó­ïîñòü, èáî äåð­æàë­ñÿ, ñëîâ­íî âàø Ãàé Ïîïè­ëèé, ïîñëàí­íûé, êàê ðàñ­ñêà­çû­âà­þò, ÷òîáû ïðåä­îò­âðà­òèòü âîé­íó Àíòèî­õà ñ Ïòî­ëå­ìå­åì68. (13) Íî òàêàÿ ñïåñü èëè ãëó­ïîñòü, êàê åå íè íàçâàòü, ðàâ­íî áûëà ÿâëå­íà íàìè è ïåðåä âàìè, è ïåðåä Ïåð­ñå­åì. (14) À ãîñóäàð­ñòâà, ÷òî ëþäè, — ó êàæ­äî­ãî ñâîé íîðîâ, äà è íàðî­äû — îäíè ãíåâ­ëè­âû, äðó­ãèå äåðç­êè, íåêî­òî­ðûå áîÿç­ëè­âû, èíûå áîëåå ñêëîí­íû ê âèíó è ê ëþáîâ­íûì óòå­õàì. (15) Âîò, ãîâî­ðÿò, àôèí­ñêèé íàðîä ñêîð, îòâàæ­íî ïóñ­êà­åò­ñÿ â ëþáîå äåëî, äàæå è íåïî­ñèëü­íîå, à ëàêåäå­ìîí­ñêèé íàðîä ìåä­ëè­òå­ëåí è íàñè­ëó áåðåò­ñÿ äàæå çà äåëî âåð­íîå69. (16) Íå ñòà­íó îòðè­öàòü, ÷òî âñÿ Àçèÿ ðîäèò óìû, òùå­ñëàâ­íûå íå â ìåðó, è ðîäî­ñ­öû íàøè â ðå÷àõ íåïî­ìåð­íî ÷âàí­ëè­âû70, èáî ìíÿò ñåáÿ âûøå âñåõ ñîñåäåé, à âåäü ïðè­÷è­íîé òîìó íå ñòîëü­êî íàøè ñèëû, ñêîëü­êî âàøè î íàñ ñóæ­äå­íèÿ è âàøè ïî÷å­ñòè. (17) Âïðî­÷åì, òî ïåð­âîå ïîñîëü­ñòâî âû íàêà­çà­ëè äîñòîé­íî, îòî­ñëàâ­øè åãî ñ îòâå­òîì, íå ñóëèâ­øèì äîáðà. Íî åñëè íåäî­ñòà­òî÷­íî ïîçî­ðà ìû ïîíåñ­ëè òîãäà, òî íûíåø­íåå íàøå ïîñîëü­ñòâî æàëîñò­íû­ìè ñâî­è­ìè ìîëü­áà­ìè èñêó­ïèò, ïîæà­ëóé, ñ ëèõ­âîþ è íå òàêóþ íàã­ëîñòü, êàêóþ ïîç­âî­ëè­ëî ñåáå ïðåæ­íåå. (18) Ñïåñü — îñî­áåí­íî íà ñëî­âàõ è îñî­áåí­íî íèç­øèõ ïåðåä âûñ­øè­ìè — ïðî­òèâ­íà ãíåâ­íûì, ñìåø­íà ðàçóì­íûì, íî íèêòî åùå íå êàç­íèë çà íåå ñìåðò­íî. (19) Êóäà êàê îïàñ­íî, ÷òî ðîäî­ñ­öû ñ ïðå­çðå­íüåì îòçî­âóò­ñÿ î ðèì­ëÿ­íàõ! Äà è ñàìèõ áîãîâ õóëÿò èíûå íàã­ëå­öû, íî ÷òî-òî íå ñëû­øèì, ÷òîáû èõ çà ýòî ðàçè­ëè ìîë­íèè!

23. «Prae­mia et Phi­lip­po et An­tio­cho de­vic­tis amplis­si­ma ac­ce­pi­mus a vo­bis. Si, quae vestra nunc est for­tu­na deum be­nig­ni­ta­te et vir­tu­te vestra, ea Per­sei fuis­set, et prae­mia pe­ti­tum ad vic­to­rem re­gem ve­nis­se­mus in Ma­ce­do­niam, quid tan­dem di­ce­re­mus? [2] pe­cu­nia­ne a no­bis adiu­tum an fru­men­to? auxi­liis ter­restri­bus an na­va­li­bus? quod prae­si­dium te­nuis­se nos? ubi pug­nas­se aut sub il­lius du­ci­bus aut per nos ip­sos? [3] si quae­re­ret, ubi mi­les nos­ter, ubi na­vis intra prae­si­dia sua fuis­set, quid res­pon­de­re­mus? cau­sam for­tas­se di­ce­re­mus apud vic­to­rem, quem ad mo­dum apud vos di­ci­mus. [4] Hoc enim le­ga­tos ut­ro­que de pa­ce mit­ten­do con­se­cu­ti su­mus, ut ne ab ut­ra­que par­te gra­tiam ini­re­mus, ab al­te­ra etiam cri­men et pe­ri­cu­lum es­set. [5] Quam­quam Per­seus ve­re obi­ce­ret, id quod vos non po­tes­tis, pat­res conscrip­ti, nos prin­ci­pio bel­li mi­sis­se ad vos le­ga­tos, qui pol­li­ce­ren­tur vo­bis, quae ad bel­lum opus es­sent; na­vi­bus, ar­mis, iuven­tu­te nos, si­cut prio­ri­bus bel­lis, ad om­nia pa­ra­tos fo­re. [6] Ne praes­ta­re­mus, per vos ste­tit, qui de qua­cum­que cau­sa tum as­per­na­ti nostra auxi­lia es­tis. Ne­que fe­ci­mus igi­tur quic­quam tam­quam hos­tes, ne­que bo­no­rum so­cio­rum de­fui­mus of­fi­cio, sed a vo­bis pro­hi­bi­ti praes­ta­re fui­mus. [7] “Quid igi­tur? ni­hil­ne fac­tum ne­que dic­tum est in ci­vi­ta­te vestra, Rho­dii, quod nol­le­tis, quo me­ri­to of­fen­de­re­tur po­pu­lus Ro­ma­nus?” Hinc iam non, quod fac­tum est, sum de­fen­su­rus — non adeo in­sa­nio, — sed pub­li­cam cau­sam a pri­va­to­rum cul­pa seg­re­ga­tu­rus. [8] Nul­la est ci­vi­tas, quae non et impro­bos ci­ves ali­quan­do et im­pe­ri­tam mul­ti­tu­di­nem sem­per ha­beat. [9] Etiam apud vos fuis­se audi­vi, qui ad­sen­tan­do mul­ti­tu­di­ni gras­sa­ren­tur, et se­ces­sis­se ali­quan­do a vo­bis ple­bem nec in po­tes­ta­te vestra rem pub­li­cam fuis­se. [10] Si hoc in hac tam be­ne mo­ra­ta ci­vi­ta­te ac­ci­de­re po­tuit, mi­ra­ri quis­quam po­test ali­quos fuis­se apud nos, qui re­gis ami­ci­tiam pe­ten­tes ple­bem nostram con­si­liis dep­ra­va­rent? qui ta­men ni­hil ultra va­lue­runt, quam ut in of­fi­cio ces­sa­re­mus. [11] Non prae­te­ri­bo id, quod gra­vis­si­mum est in hoc bel­lo cri­men ci­vi­ta­tis nostrae: le­ga­tos eodem tem­po­re et ad vos et ad Per­sea de pa­ce mi­si­mus; quod in­fe­lix con­si­lium fu­rio­sus, ut pos­tea audi­vi­mus, ora­tor stul­tis­si­mum fe­cit, [12] quem sic lo­cu­tum constat, tam­quam C. Po­pi­lius le­ga­tus Ro­ma­nus, quem ad sum­mo­ven­dos a bel­lo An­tio­chum et Pto­le­mae­um re­ges mi­sis­tis, lo­que­re­tur. [13] Sed ta­men ea si­ve su­per­bia, si­ve stul­ti­tia ap­pel­lan­da est, eadem, quae apud vos, et apud Per­sea fuit. [14] Tam ci­vi­ta­tium quam sin­gu­lo­rum ho­mi­num mo­res sunt; gen­tes quo­que aliae ira­cun­dae, aliae auda­ces, quae­dam ti­mi­dae, in vi­num, in ve­ne­rem pro­nio­res aliae sunt. [15] Athe­nien­sium po­pu­lum fa­ma est ce­le­rem et sup­ra vi­res auda­cem es­se ad co­nan­dum, La­ce­dae­mo­nio­rum cuncta­to­rem et vix in ea, qui­bus fi­dit, ingre­dien­tem. [16] Non ne­ga­ve­rim et to­tam Asiae re­gio­nem ina­nio­ra pa­re­re in­ge­nia, et nostro­rum tu­mi­dio­rem ser­mo­nem es­se, quod ex­cel­le­re in­ter fi­ni­ti­mas ci­vi­ta­tes vi­dea­mur, et id ip­sum non tam vi­ri­bus nostris quam vestris ho­no­ri­bus ac iudi­ciis. [17] Sa­tis qui­dem et tunc in prae­sen­tia cas­ti­ga­ta il­la le­ga­tio erat, cum tam tris­ti res­pon­so vestro di­mis­sa. Si tum pa­rum ig­no­mi­niae pen­sum est, haec cer­te tam mi­se­ra­bi­lis ac supplex le­ga­tio etiam in­so­len­tio­ris, quam il­la fuit, le­ga­tio­nis sa­tis mag­num pia­cu­lum es­set. [18] Su­per­biam, ver­bo­rum prae­ser­tim, ira­cun­di ode­runt, pru­den­tes in­ri­dent, uti­que si in­fe­rio­ris ad­ver­sus su­pe­rio­rem est; ca­pi­ta­li poe­na ne­mo um­quam dig­nam iudi­ca­vit. [19] Id enim­ve­ro pe­ri­cu­lum erat, ne Ro­ma­nos Rho­dii con­tem­ne­rent. Etiam deos ali­qui ver­bis fe­ro­cio­ri­bus incre­pant, nec ideo quem­quam ful­mi­ne ic­tum audi­mus.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 64Ñì.: XXXIII, 30, 11; XXXVIII, 39, 13.
  • 65Ñð.: Ïîëè­áèé, XXVII, 7 (6), à òàê­æå ó Ëèâèÿ (XLII, 45; 56, 6).
  • 66Èìå­þò­ñÿ â âèäó òàê íàçû­âàå­ìûå ñåöåñ­ñèè ïëå­áå­åâ — ñì.: II, 32; III, 52.
  • 67Ñð.: Ïîëè­áèé, XXVII, 7, 4 è äàëåå (îñî­áåí­íî § 11—12).
  • 68Î Ïîïè­ëèè â ýòîé ñâÿ­çè ñð. âûøå, ãë. 12, 4—6.
  • 69Âèäè­ìî, ïðÿ­ìàÿ öèòà­òà èç Ôóêèäèäà (Èñòî­ðèÿ» I, 70—71).
  • 70Çäåñü èìå­åò­ñÿ â âèäó «àçè­àò­ñêèé» ñòèëü êðàñ­íî­ðå­÷èÿ, êîòî­ðûé Öèöå­ðîí êðè­òè­êî­âàë êàê «íàäó­òûé», äåëàÿ, âïðî­÷åì, èñêëþ­÷å­íèå êàê ðàç äëÿ ðîäî­ñ­öåâ, îòäå­ëåí­íûõ îò èõ ñîñåäåé «ëèøü óçêèì ïðî­ëè­âîì» (ñì.: Öèöå­ðîí. Îðà­òîð, VIII, 25).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004212 1364004233 1364004257 1364004524 1364004525 1364004526