История Рима от основания города

Книга XLV, гл. 23

23. «Prae­mia et Phi­lip­po et An­tio­cho de­vic­tis amplis­si­ma ac­ce­pi­mus a vo­bis. Si, quae vestra nunc est for­tu­na deum be­nig­ni­ta­te et vir­tu­te vestra, ea Per­sei fuis­set, et prae­mia pe­ti­tum ad vic­to­rem re­gem ve­nis­se­mus in Ma­ce­do­niam, quid tan­dem di­ce­re­mus? [2] pe­cu­nia­ne a no­bis adiu­tum an fru­men­to? auxi­liis ter­restri­bus an na­va­li­bus? quod prae­si­dium te­nuis­se nos? ubi pug­nas­se aut sub il­lius du­ci­bus aut per nos ip­sos? [3] si quae­re­ret, ubi mi­les nos­ter, ubi na­vis intra prae­si­dia sua fuis­set, quid res­pon­de­re­mus? cau­sam for­tas­se di­ce­re­mus apud vic­to­rem, quem ad mo­dum apud vos di­ci­mus. [4] Hoc enim le­ga­tos ut­ro­que de pa­ce mit­ten­do con­se­cu­ti su­mus, ut ne ab ut­ra­que par­te gra­tiam ini­re­mus, ab al­te­ra etiam cri­men et pe­ri­cu­lum es­set. [5] Quam­quam Per­seus ve­re obi­ce­ret, id quod vos non po­tes­tis, pat­res conscrip­ti, nos prin­ci­pio bel­li mi­sis­se ad vos le­ga­tos, qui pol­li­ce­ren­tur vo­bis, quae ad bel­lum opus es­sent; na­vi­bus, ar­mis, iuven­tu­te nos, si­cut prio­ri­bus bel­lis, ad om­nia pa­ra­tos fo­re. [6] Ne praes­ta­re­mus, per vos ste­tit, qui de qua­cum­que cau­sa tum as­per­na­ti nostra auxi­lia es­tis. Ne­que fe­ci­mus igi­tur quic­quam tam­quam hos­tes, ne­que bo­no­rum so­cio­rum de­fui­mus of­fi­cio, sed a vo­bis pro­hi­bi­ti praes­ta­re fui­mus. [7] “Quid igi­tur? ni­hil­ne fac­tum ne­que dic­tum est in ci­vi­ta­te vestra, Rho­dii, quod nol­le­tis, quo me­ri­to of­fen­de­re­tur po­pu­lus Ro­ma­nus?” Hinc iam non, quod fac­tum est, sum de­fen­su­rus — non adeo in­sa­nio, — sed pub­li­cam cau­sam a pri­va­to­rum cul­pa seg­re­ga­tu­rus. [8] Nul­la est ci­vi­tas, quae non et impro­bos ci­ves ali­quan­do et im­pe­ri­tam mul­ti­tu­di­nem sem­per ha­beat. [9] Etiam apud vos fuis­se audi­vi, qui ad­sen­tan­do mul­ti­tu­di­ni gras­sa­ren­tur, et se­ces­sis­se ali­quan­do a vo­bis ple­bem nec in po­tes­ta­te vestra rem pub­li­cam fuis­se. [10] Si hoc in hac tam be­ne mo­ra­ta ci­vi­ta­te ac­ci­de­re po­tuit, mi­ra­ri quis­quam po­test ali­quos fuis­se apud nos, qui re­gis ami­ci­tiam pe­ten­tes ple­bem nostram con­si­liis dep­ra­va­rent? qui ta­men ni­hil ultra va­lue­runt, quam ut in of­fi­cio ces­sa­re­mus. [11] Non prae­te­ri­bo id, quod gra­vis­si­mum est in hoc bel­lo cri­men ci­vi­ta­tis nostrae: le­ga­tos eodem tem­po­re et ad vos et ad Per­sea de pa­ce mi­si­mus; quod in­fe­lix con­si­lium fu­rio­sus, ut pos­tea audi­vi­mus, ora­tor stul­tis­si­mum fe­cit, [12] quem sic lo­cu­tum constat, tam­quam C. Po­pi­lius le­ga­tus Ro­ma­nus, quem ad sum­mo­ven­dos a bel­lo An­tio­chum et Pto­le­mae­um re­ges mi­sis­tis, lo­que­re­tur. [13] Sed ta­men ea si­ve su­per­bia, si­ve stul­ti­tia ap­pel­lan­da est, eadem, quae apud vos, et apud Per­sea fuit. [14] Tam ci­vi­ta­tium quam sin­gu­lo­rum ho­mi­num mo­res sunt; gen­tes quo­que aliae ira­cun­dae, aliae auda­ces, quae­dam ti­mi­dae, in vi­num, in ve­ne­rem pro­nio­res aliae sunt. [15] Athe­nien­sium po­pu­lum fa­ma est ce­le­rem et sup­ra vi­res auda­cem es­se ad co­nan­dum, La­ce­dae­mo­nio­rum cuncta­to­rem et vix in ea, qui­bus fi­dit, ingre­dien­tem. [16] Non ne­ga­ve­rim et to­tam Asiae re­gio­nem ina­nio­ra pa­re­re in­ge­nia, et nostro­rum tu­mi­dio­rem ser­mo­nem es­se, quod ex­cel­le­re in­ter fi­ni­ti­mas ci­vi­ta­tes vi­dea­mur, et id ip­sum non tam vi­ri­bus nostris quam vestris ho­no­ri­bus ac iudi­ciis. [17] Sa­tis qui­dem et tunc in prae­sen­tia cas­ti­ga­ta il­la le­ga­tio erat, cum tam tris­ti res­pon­so vestro di­mis­sa. Si tum pa­rum ig­no­mi­niae pen­sum est, haec cer­te tam mi­se­ra­bi­lis ac supplex le­ga­tio etiam in­so­len­tio­ris, quam il­la fuit, le­ga­tio­nis sa­tis mag­num pia­cu­lum es­set. [18] Su­per­biam, ver­bo­rum prae­ser­tim, ira­cun­di ode­runt, pru­den­tes in­ri­dent, uti­que si in­fe­rio­ris ad­ver­sus su­pe­rio­rem est; ca­pi­ta­li poe­na ne­mo um­quam dig­nam iudi­ca­vit. [19] Id enim­ve­ro pe­ri­cu­lum erat, ne Ro­ma­nos Rho­dii con­tem­ne­rent. Etiam deos ali­qui ver­bis fe­ro­cio­ri­bus incre­pant, nec ideo quem­quam ful­mi­ne ic­tum audi­mus.