Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1950/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
ò. II, ñ. 273 1. (1) Òàêîâî áûëî ïîëîæåíèå äåë â Èñïàíèè; â Èòàëèè êîíñóëó Ìàðöåëëó èçìåíîé ñäàíà áûëà Ñàëàïèÿ1; Ìàðìîðåþ è Ìåëåñ2 âçÿëè ñ áîÿ ó ñàìíèòîâ. (2) Îêîëî òðåõ òûñÿ÷ âîèíîâ Ãàííèáàëà, îñòàâëåííûõ äëÿ çàùèòû ãîðîäà, ïåðåáèëè; äîáû÷ó (à áûëà îíà íåìàëîé) îòäàëè âîéñêó. Êðîìå òîãî, òàì áûëè íàéäåíû äâåñòè ñîðîê òûñÿ÷ ìîäèåâ ïøåíèöû è ñòî äåñÿòü òûñÿ÷ ìîäèåâ3 ÿ÷ìåíÿ. (3) Ñêîðáåòü ïðèøëîñü, âïðî÷åì, áîëüøå, ÷åì ðàäîâàòüñÿ: ÷åðåç íåñêîëüêî äíåé óçíàëè î òÿæåëîì ïîðàæåíèè ïîä Ãåðäîíèåé4. (4) Ïðîêîíñóë Ãíåé Ôóëüâèé, ðàññ÷èòûâàÿ îòâîåâàòü Ãåðäîíèþ, îòïàâøóþ îò ðèìëÿí ïîñëå êàííñêîãî ïîðàæåíèÿ, ïîñòàâèë ëàãåðü ïîä ãîðîäîì â íåíàäåæíîì ìåñòå è íå ïîçàáîòèëñÿ î ñòîðîæåâûõ ïîñòàõ. (5) Íåáðåæíîñòü áûëà ó íåãî âðîæäåííîé, à òóò îí åùå è ðåøèë, ÷òî äîâåðèå ê Ïóíèéöó ïîøàòíóëîñü â Ãåðäîíèè, êîãäà òàì ïðîñëûøàëè, ÷òî Ãàííèáàë, ïîòåðÿâ Ñàëàïèþ, óøåë â Áðóòòèé. (6) Îáî âñåì ýòîì òàéíî äîíåñëè èç Ãåðäîíèè Ãàííèáàëó; ýòè âåñòè âíóøèëè åìó è çàáîòó î òîì, ÷òîáû óäåðæàòü ñîþçíûé ãîðîä, è íàäåæäó çàñòàòü âðàñïëîõ áåñïå÷íîãî âðàãà. Ñ âîéñêîì íàëåãêå îí, îïåðåäèâ ìîëâó, áîëüøèìè ïåðåõîäàìè ïîäîøåë ê Ãåðäîíèè, à ÷òîáû âíóøèòü âðàãó åùå áîëüøèé ñòðàõ, ñòàë ïåðåä ãîðîäîì, âûñòðîèâ âîéñêî. (7) Ðèìëÿíèí, ðàâíûé åìó ñìåëîñòüþ, íî ðàçóìåíèåì è ñèëàìè íåðàâíûé, ñòðåìèòåëüíî âûâåë èç ëàãåðÿ âîéñêî è íà÷àë ñðàæåíèå: (8) ïÿòûé ëåãèîí è ëåâîå êðûëî5 ëèõî êèíóëèñü â áîé. Ãàííèáàë ðàñïîðÿäèëñÿ: êîãäà âçãëÿäû è âíèìàíèå âñåõ áóäóò óñòðåìëåíû íà ñõâàòêó ïåõîòèíöåâ, ïóñòü ïî äàííîìó èì çíàêó ÷àñòü âñàäíèêîâ îêðóæèò âðàæåñêèé ëàãåðü, à äðóãàÿ — çàéäåò â òûë óæå äðîãíóâøåìó ïðîòèâíèêó. (9) Ñàì îí ãëóìèëñÿ íàä Ãíååì Ôóëüâèåì, ÷åé òåçêà ïðåòîð Ãíåé Ôóëüâèé áûë ðàçáèò èì äâà ãîäà íàçàä â ýòèõ ñàìûõ ìåñòàõ6: ãîâîðèë, ÷òî èñõîä ñðàæåíèÿ áóäåò òàêèì æå. (10) Íàäåæäà íå îáìàíóëà åãî. Ïðàâäà, õîòÿ â ðóêîïàøíîì áîþ ñ ïåõîòèíöàìè ïàëî ìíîãî ðèìëÿí, ðÿäû ñîëäàò ñî çíàìåíàìè ñòîÿëè âñå-òàêè òâåðäî; (11) íî øóìíîå ïîÿâëåíèå âñàäíèêîâ â òûëó è âðàæåñêèå êðèêè ñî ñòîðîíû ðèìñêîãî ëàãåðÿ ïðèâåëè â ñìÿòåíèå ñíà÷àëà øåñòîé ëåãèîí (îí ñòîÿë íà âòîðîé ëèíèè, è íóìèäèéöû ñðàçó ðàññòðîèëè åãî ðÿäû) — çà íèì ïÿòûé, è, íàêîíåö, âîèíû, ñòîÿâøèå ó ïåðâûõ çíàìåí, ïîâåðíóëè íàçàä. (12) ×àñòü êèíóëàñü áåæàòü âðàññûïíóþ; ÷àñòü áûëà ïåðåáèòà íà ïîëå áèòâû; ïàë è Ãíåé Ôóëüâèé è ñ íèì ñ.274 îäèííàäöàòü âîåííûõ òðèáóíîâ. (13) Êòî ìîæåò òî÷íî ñêàçàòü, ñêîëüêî òûñÿ÷ ðèìëÿí è ñîþçíèêîâ ïàëî â ýòîì ñðàæåíèè, êîëü ñêîðî ó îäíèõ ïèñàòåëåé ÿ ÷èòàþ î òðèíàäöàòè òûñÿ÷àõ, ó äðóãèõ — âñåãî î ñåìè? Ïîáåäèòåëü îâëàäåë ëàãåðåì è äîáû÷åé. (14) Ãåðäîíèþ, êîòîðàÿ ñîáèðàëàñü, êàê îí óçíàë, ïåðåéòè ê ðèìëÿíàì è, åñëè îí óéäåò, âåðíîñòè åìó íå õðàíèòü, îí ñæåã, âñåõ æèòåëåé ïåðåñåëèë â Ìåòàïîíò è Ôóðèè7, à ñòàðåéøèí ãîðîäà, óëè÷åííûõ â òàéíûõ ïåðåãîâîðàõ ñ Ôóëüâèåì, êàçíèë. (15) Ðèìëÿíå, óöåëåâøèå ïîñëå òàêîãî ïîðàæåíèÿ, êîå-êàê âîîðóæåííûå, ðàçíûìè äîðîãàìè ïðîáðàëèñü â Ñàìíèé ê êîíñóëó Ìàðöåëëó8. |
1. Hic status rerum in Hispania erat. In Italia consul Marcellus Salapia per proditionem recepta Marmoreas et Meles de Samnitibus vi cepit. [2] Ad tria milia militum ibi Hannibalis, quae praesidii causa relicta erant, oppressa: praeda — et aliquantum eius fuit — militi concessa. Tritici quoque ducenta quadraginta milia modium et centum decem milia hordei inventa. [3] Ceterum nequaquam inde tantum gaudium fuit quanta clades intra paucos dies accepta est haud procul Herdonea urbe. [4] Castra ibi Cn. Fulvius proconsul habebat spe recipiendae Herdoneae, quae post Cannensem cladem ab Romanis defecerat, nec loco satis tuto posita nec praesidiis firmata. [5] Neglegentiam insitam ingenio ducis augebat spes ea, quod labare iis adversus Poenum fidem senserat, postquam Salapia amissa excessisse iis locis in Bruttios Hannibalem auditum est. [6] Ea omnia ab Herdonea per occultos nuntios delata Hannibali simul curam sociae retinendae urbis et spem fecere incautum hostem adgrediendi. Exercitu expedito, ita ut famam prope praeveniret, magnis itineribus ad Herdoneam contendit et, quo plus terroris hosti obiceret, acie instructa accessit. [7] Par audacia Romanus, consilio et viribus impar, copiis raptim eductis conflixit. [8] Quinta legio et sinistra ala acriter pugnam inierunt; ceterum Hannibal signo equitibus dato ut, cum pedestres acies occupassent praesenti certamine oculos animosque, circumvecti pars castra hostium, pars terga trepidantium invaderent, [9] ipse Cn. Fulvi similitudinem nominis, quia Cn. Fulvium praetorem biennio ante in isdem devicerat locis, increpans, similem eventum pugnae fore adfirmabat. [10] Neque ea spes vana fuit; nam cum comminus acie et peditum certamine multi cecidissent Romanorum, [11] starent tamen ordines signaque, equestris tumultus a tergo, simul a castris clamor hostilis auditus sextam ante legionem, quae in secunda acie posita prior ab Numidis turbata est, quintam deinde atque eos qui ad prima signa erant avertit. [12] Pars in fugam effusi, pars in medio caesi, ubi et ipse Cn. Fulvius cum undecim tribunis militum cecidit. [13] Romanorum sociorumque quot caesa in eo proelio milia sint, quis pro certo adfirmet, cum tredecim milia alibi, alibi haud plus quam septem inveniam? Castris praedaque victor potitur. [14] Herdoneam, quia et defecturam fuisse ad Romanos comperit nec mansuram in fide, si inde abscessisset, multitudine omni Metapontum ac Thurios traducta incendit; occidit principes qui cum Fulvio conloquia occulta habuisse comperti sunt. [15] Romani qui ex tanta clade evaserant diversis itineribus semermes ad Marcellum consulem in Samnium perfugerunt. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß