Ãàé

Èíñòèòóöèè

Êíèãà I
>>>
Òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçäàíèþ: Ãàé. Èíñòèòóöèè. Ì.: Þðèñòú, 1997. Ñâåðåíî ðåäàêöèåé ñàéòà ñ èçä. 1881 ã.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ô. Ì. Äûäûíñêîãî â ðåäàêöèè Â. À. Ñàâåëüåâà, Ë. Ë. Êîôàíîâà.
Ëàò. òåêñò: E. Seckel & B. Kuebler, Gai Institutionum commentarii quattuor…, Leipzig, 1938.
Ñêàíû èçä. 1921 (äîñòóï òîëüêî äëÿ IP èç ÑØÀ).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200

Î ãðàæ­äàí­ñêîì ïðà­âå è åñòå­ñòâåí­íîì
Î ðàçäå­ëå­íèè ïðà­âà
Î ïðà­âî­âîì ïîëî­æå­íèè ëþäåé
Î äåäè­òè­öè­ÿõ èëè î çàêîíå Ýëèÿ Ñåí­öèÿ
Îá èíî­ñòðàí­öàõ, ïîêî­ðåí­íûõ ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ
Î ìàíó­ìèñ­ñèè è åå çàêîí­íîì îñíî­âà­íèè
Î ñîáðà­íèè ñîâå­òà
Î ñïî­ñî­áàõ ïðè­îá­ðå­òå­íèÿ ëàòè­íà­ìè ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà
I. De iure ci­vi­li et na­tu­ra­li
II. De iuris di­vi­sio­ne
III. De con­di­cio­ne ho­mi­num
IIII. De de­di­ti­ciis vel le­ge Aelia Sen­tia
V. De pe­re­gri­nis de­di­ti­ciis
VI. De ma­nu­mis­sio­ne vel cau­sae pro­ba­tio­ne
VII. De con­si­lio ad­hi­ben­do
Qui­bus mo­dis La­ti­ni ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niant

Î ÃÐÀÆÄÀÍÑÊÎÌ ÏÐÀÂÅ È ÅÑÒÅÑÒÂÅÍÍÎÌ

[I. De iure ci­vi­li et natura­li1]*
1.Âñå íàðî­äû, êîòî­ðûå óïðàâ­ëÿ­þò­ñÿ çàêî­íà­ìè è îáû­÷à­ÿ­ìè, ïîëü­çó­þò­ñÿ ÷àñòüþ ñâî­èì ñîá­ñò­âåí­íûì ïðà­âîì, ÷àñòüþ îáùèì ïðà­âîì âñåõ ëþäåé: èòàê, òî ïðà­âî, êîòî­ðîå êàæ­äûé íàðîä ñàì äëÿ ñåáÿ óñòà­íî­âèë, åñòü åãî ñîá­ñò­âåí­íîå ïðà­âî è íàçû­âà­åò­ñÿ ïðà­âîì öèâèëü­íûì, êàê áû ñîá­ñò­âåí­íûì ïðà­âîì, ñâîé­ñò­âåí­íûì ñàìèì ãðàæ­äà­íàì. À òî ïðà­âî, êîòî­ðîå ìåæ­äó âñå­ìè ëþäü­ìè óñòà­íî­âèë åñòå­ñòâåí­íûé ðàçóì, ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ è çàùè­ùà­åò­ñÿ îäè­íà­êî­âî ó âñåõ íàðî­äîâ è íàçû­âà­åò­ñÿ ïðà­âîì îáùå­íà­ðîä­íûì, êàê áû ïðà­âîì, êîòî­ðûì ïîëü­çó­þò­ñÿ âñå íàðî­äû. Òàêèì îáðà­çîì, è ðèì­ñêèé íàðîä ïîëü­çó­åò­ñÿ îò÷à­ñòè ñâî­èì ñîá­ñò­âåí­íûì ïðà­âîì, îò÷à­ñòè ïðà­âîì, îáùèì âñåì ëþäÿì.  ñâî­åì ìåñòå ìû óêà­æåì íà îñî­áåí­íî­ñòè êàæ­äî­ãî ïðà­âà â îòäåëü­íî­ñòè. 1. Om­nes po­pu­li, qui le­gi­bus et mo­ri­bus re­gun­tur, par­tim suo prop­rio, par­tim com­mu­ni om­nium ho­mi­num iure utun­tur: nam quod quis2que po­pu­lus ip­se si­bi ius con­sti­tuit, id ip­sius prop­rium est vo­ca­tur­que ius ci­vi­le, qua­si ius prop­rium ci­vi­ta­tis; quod ve­ro na­tu­ra­lis ra­tio in­ter om­nes ho­mi­nes con­sti­tuit, id apud om­nes po­pu­los pe­rae­que cus­to­di­tur vo­ca­tur­que ius gen­tium, qua­si quo iure om­nes gen­tes utun­tur. po­pu­lus ita­que Ro­ma­nus par­tim suo prop­rio, par­tim com­mu­ni om­nium ho­mi­num iure uti­tur. quae sin­gu­la qua­lia sint, suis lo­cis pro­po­ne­mus.
§ 1. = I. 1, 2, 1. D. 1, 1, 9 (Gai. 404). cf. infra 3, 154. Do­sith. 1. D. 41, 1, 1 pr. (Gai. 491). I. 1, 2, 11. Auct. ad He­renn. 2, 13, 19. Cic. de inv. 2, 22, 67. de off. 3, 17, 69. Isi­dor. orig. 5, 4, 1. quae sin­gu­la qua­lia sint] i. e. ut­rum iuris gen­tium an iuris ci­vi­lis sint etc. cf. infra 1, 52. 55. 78. 82. 83. 84. 85. 86. 89. 108. 119. 189. 193. 197. 2, 65. 67. 69. 70. 73. 77. 79. 3, 93. 132.
2.Öèâèëü­íîå ïðà­âî ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà ñîñòî­èò èç çàêî­íîâ, ðåøå­íèé ïëå­áå­åâ, ïîñòà­íîâ­ëå­íèé ñåíà­òà, óêà­çîâ èìïå­ðà­òî­ðîâ, ýäèê­òîâ òåõ äîëæ­íîñò­íûõ ëèö, êîòî­ðûå èìå­þò ïðà­âî èçäà­âàòü ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íèÿ, è èç îòâå­òîâ çíà­òî­êîâ (ïðà­âà). 2.Con­stant autem iura po­pu­li Ro­ma­ni ex le­gi­bus, ple­bis­ci­tis, se­na­tus con­sul­tis, con­sti­tu­tio­ni­bus prin­ci­pum, edic­tis eorum, qui ius edi­cen­di ha­bent, res­pon­sis pru­den­tium.
§ 2. cf. I. 1, 2, 3. D. 1, 2, 2, 12 (Pomp. 178). 1, 1, 7 (Pap. 46). Cic. top. 5, 28. Isi­dor. orig. 5, 9, 2.
3.Çàêîí åñòü òî, ÷òî íàðîä ðèì­ñêèé îäîá­ðÿ­åò è ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò; ïëå­áåé­ñêîå ðåøå­íèå åñòü òî, ÷òî ïëåáñ îäîá­ðÿ­åò è ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò[19]. Ïëåáñ æå îòëè­÷à­åò­ñÿ îò íàðî­äà òåì, ÷òî ñëî­âîì íàðîä îáî­çíà­÷à­þò­ñÿ âñå ãðàæ­äàíå, âêëþ­÷àÿ ñþäà è ïàò­ðè­öè­åâ; íàèìå­íî­âà­íè­åì æå ïëåáñ îáî­çíà­÷à­þò­ñÿ âñå ïðî­÷èå ãðàæ­äàíå, çà èñêëþ­÷å­íè­åì ïàò­ðè­öè­åâ. Âîò ïîýòî­ìó-òî ïàò­ðè­öèè íåêî­ãäà óòâåð­æäà­ëè, ÷òî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ ïëå­áå­åâ äëÿ íèõ íå îáÿ­çà­òåëü­íû, òàê êàê îíè ñîñòàâ­ëå­íû áåç èõ ñîèç­âî­ëå­íèÿ è ó÷à­ñòèÿ. Íî âïî­ñëåä­ñò­âèè èçäàí áûë çàêîí Ãîð­òåí­çèÿ1, êîòî­ðûì áûëî îïðå­äå­ëå­íî, ÷òîáû ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ ïëå­áåé­ñêèõ ñîáðà­íèé áûëè îáÿ­çà­òåëü­íû äëÿ âñå­ãî íàðî­äà. Òàêèì îáðà­çîì, ðåøå­íèÿ ïëå­áå­åâ ïîñòàâ­ëå­íû áûëè íàðàâíå ñ íàñòî­ÿ­ùè­ìè çàêî­íà­ìè. 3.Lex est, quod po­pu­lus iubet at­que con­sti­tuit. ple­bis­ci­tum est, quod plebs iubet at­que con­sti­tuit. plebs autem a po­pu­lo eo dis­tat, quod po­pu­li ap­pel­la­tio­ne uni­ver­si ci­ves sig­ni­fi­can­tur, con­nu­me­ra­tis et pat­ri­ciis; ple­bis autem ap­pel­la­tio­ne si­ne pat­ri­ciis ce­te­ri ci­ves sig­ni­fi­can­tur; un­de olim pat­ri­cii di­ce­bant ple­bis­ci­tis se non te­ne­ri, quae si­ne auc­to­ri­ta­te eorum fac­ta es­sent; sed pos­tea lex Hor­ten­sia la­ta est, qua cau­tum est, ut ple­bis­ci­ta uni­ver­sum po­pu­lum te­ne­rent: ita­que eo mo­do le­gi­bus exae­qua­ta sunt.
§ 3. cf. I. 1, 2, 4. D. 1, 2, 2, 8 (Pomp. 178). 50, 16, 238 pr. (Gai. 442). Liv. 1, 17, 9. 3, 55, 3. 4, 49, 6. 6, 42, 10. 8, 12, 14; 15. Ca­pi­to ap. Gell. 10, 20, 2; 5; 6 (Iurispr. I, 69). Plin. N. H. 16, 37. Lae­lius Fe­lix ap. Gell. 15, 27, 4 (Iurispr. I, 94). Fest. v. po­pu­li p. 233 (Bruns II7, 24). v. sci­ta p. 293 (Bruns II7, 36). v. sci­tum p. 330 (Bruns l. c.). Isi­dor. orig. 5, 10, 11. Boe­thi­us l. 3 ad Cic. top. 5, 28 p. 321 Or. lex Hor­ten­sia] a. 289—286 a. Chr.
4.Ñåíàò­ñêîå ïîñòà­íîâ­ëå­íèå åñòü òî, ÷òî ñåíàò ïîâåëå­âà­åò è óñòà­íîâ­ëÿ­åò; îíî èìå­åò ñèëó çàêî­íà, õîòÿ ýòî áûëî ñïîð­íî. 4.Se­na­tus con­sul­tum est, quod se­na­tus iubet at­que con­sti­tuit; id­que le­gis vi­cem op­ti­net, quam­vis de ea re1 fue­rit quae­si­tum.
§ 4. cf. I. 1, 2, 5. D. 1, 2, 2, 9 (Pomp. 178). 1, 3, 9 (Ulp. 541). Isi­dor. orig. 5, 12. Boeth. l. c.
5.Óêàç èìïå­ðà­òî­ðà åñòü òî, ÷òî ïîñòà­íî­âèë èìïå­ðà­òîð èëè äåêðå­òîì, èëè ýäèê­òîì, èëè ðåñêðèï­òîì; è íèêî­ãäà íå áûëî ñîìíå­íèÿ â òîì, ÷òî óêàç èìïå­ðà­òî­ðà èìå­åò ñèëó íàñòî­ÿ­ùå­ãî çàêî­íà, òàê êàê ñàì èìïå­ðà­òîð ïðè­îá­ðå­òà­åò âëàñòü íà îñíî­âà­íèè îñî­áî­ãî çàêî­íà (êîòî­ðûé ïðè­äà­âàë èìïå­ðà­òîð­ñêèì ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íè­ÿì ñèëó çàêî­íà). 5.Con­sti­tu­tio prin­ci­pis est, quod im­pe­ra­tor dec­re­to vel edic­to vel epis­tu­la con­sti­tuit. nec um­quam du­bi­ta­tum est, quin id le­gis vi­cem op­ti­neat, cum ip­se im­pe­ra­tor per le­gem im­pe­rium ac­ci­piat1.
§ 5. cf. I. 1, 2, 6. D. 1, 3, 11 (Iul. 842). 1, 2, 2, 11 (Pomp. 178). 1, 4, 1 pr. 1 (Ulp. 1916). Isi­dor. orig. 5, 13.
6.Ýäèê­òû ñóòü ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ è ïðåä­ïè­ñà­íèÿ òåõ äîëæ­íîñò­íûõ ëèö, êîòî­ðûå èìå­þò ïðà­âî èõ èçäà­âàòü. Ïðà­âî æå èçäà­âàòü ýäèê­òû ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ äîëæ­íîñò­íûì ëèöàì ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà; ñàìîå âàæ­íîå çíà­÷å­íèå, îäíà­êî, â ýòîì îòíî­øå­íèè èìå­þò ýäèê­òû äâóõ ïðå­òî­ðîâ — ãîðîä­ñêî­ãî è ïåðå­ãðèí­ñêî­ãî, þðèñ­äèê­öèÿ êîòî­ðûõ â ïðî­âèí­öè­ÿõ ïðè­íàä­ëå­æèò èõ íàìåñò­íè­êàì2. Òî æå ñàìîå îòíî­ñèò­ñÿ ê ýäèê­òàì êóðóëü­íûõ ýäè­ëîâ3, þðèñ­äèê­öèþ êîòî­ðûõ â ïðî­âèí­öè­ÿõ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà èìå­þò êâå­ñòî­ðû.  èìïå­ðà­òîð­ñêèå æå ïðî­âèí­öèè êâå­ñòî­ðîâ âîîá­ùå íå íàçíà­÷à­þò, à ïîòî­ìó â ýòèõ ïðî­âèí­öè­ÿõ òàêîé ýäèêò íå îáíà­ðî­äó­åò­ñÿ. 6.Ius autem edi­cen­di ha­bent ma­gistra­tus po­pu­li Ro­ma­ni. sed amplis­si­mum ius est in edic­tis duo­rum prae­to­rum, ur­ba­ni et pe­re­gri­ni, quo­rum in pro­vin­ciis iuris­dic­tio­nem1 prae­si­des earum ha­bent; item in edic­tis aedi­lium cu­ru­lium, quo­rum iuris­dic­tio­nem in pro­vin­ciis po­pu­li Ro­ma­ni quaes­to­res ha­bent; nam in pro­vin­cias Cae­sa­ris om­ni­no quaes­to­res non mit­tun­tur, et ob id hoc edic­tum in his pro­vin­ciis non pro­po­ni­tur.
§ 6. cf. I. 1, 2, 7. D. 1, 2, 2, 10 (Pomp. 178). 1, 1, 7, 1 (Pap. 46). 1, 1, 8 (Mar­cian. 42). Plaut. Capt. 4, 2, 43 = 823. Poen. 11 sq. Cic. ad Att. 6, 1, 15. di­vin. 17, 56. in Verr. 2, 1, 41, 106. 45, 116. Corn. Nep. Cat. 2, 3. As­con. in Cor­nel. p. 52, 5 Kiessl. (Bruns II7, 69). Ta­cit. ann. 12, 60. Gell. 13, 15, 1. 15, 11, 2. Boeth. l. 3 ad Cic. top. 5, 28 p. 321 Or. Bruns I7, 211.
7.Îòâå­òû çíà­òî­êîâ (ïðà­âà) — ýòî ìíå­íèÿ è ñóæ­äå­íèÿ þðè­ñòîâ, êîòî­ðûì ïîç­âî­ëå­íî áûëî óñòà­íîâ­ëÿòü è òâî­ðèòü ïðà­âî. Åñëè ìíå­íèÿ ýòèõ ëèö ñõî­äÿò­ñÿ, òî ïðè­îá­ðå­òà­åò ñèëó çàêî­íà òî, â ÷åì îíè ñîãëàñ­íû. Åñëè æå ìíå­íèÿ þðè­ñòîâ íå ñîãëàñ­íû ìåæ­äó ñîáîþ, òî ñóäüå ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ ïðà­âî ñëå­äî­âàòü òîìó ìíå­íèþ, êîòî­ðîå îí ñ÷è­òà­åò ñàìûì ëó÷­øèì, — ÷òî ïðÿ­ìî âûðà­æà­åò­ñÿ â ðåñêðèï­òå áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà. 7.Res­pon­sa pru­den­tium sunt sen­ten­tiae et opi­nio­nes eorum, qui­bus per­mis­sum est iura con­de­re. quo­rum om­nium si in unum sen­ten­tiae con­cur­runt1, id, quod ita sen­tiunt, le­gis vi­cem op­ti­net; si ve­ro dis­sen­tiunt, iudi­ci li­cet quam ve­lit sen­ten­tiam se­qui; id­que rescrip­to di­vi Had­ria­ni sig­ni­fi­ca­tur.
§ 7. cf. I. 1, 2, 8. D. 1, 2, 2, 47 (Pomp. 178). Cic. p. Mur. 13, 28. p. Caec. 23, 65. Se­nec. ep. 94, 27. Gell. 13, 10, 1. 13, 13, 1. Isid. orig. 5, 14.

Î ÐÀÇÄÅËÅÍÈÈ ÏÐÀÂÀ

[II. De iuris di­vi­sio­ne]
8.Âñå ïðà­âî, êîòî­ðûì ìû ïîëü­çó­åì­ñÿ, îòíî­ñèò­ñÿ èëè ê ëèöàì, èëè ê âåùàì (îáú­åê­òàì), èëè ê èñêàì. Ïðåæ­äå âñå­ãî ðàñ­ñìîò­ðèì çíà­÷å­íèå ëèö. 8.Om­ne autem ius, quo uti­mur, vel ad per­so­nas per­ti­net vel ad res vel ad ac­tio­nes. sed1 pri­us vi­dea­mus de per­so­nis.
§ 8. = D. 1, 5, 1. I. 1, 2, 12. cf. D. 1, 5, 2 (Herm. 3). Do­nat. ad Te­rent. Adelph. 2, 3, 1 (254).

Î ÏÐÀÂÎÂÎÌ ÏÎËÎÆÅÍÈÈ ËÞÄÅÉ

[III. De con­di­cio­ne ho­mi­num]
9.Ãëàâ­íîå ðàçäå­ëå­íèå â ïðà­âå ëèö ñîñòî­èò â òîì, ÷òî âñå ëþäè — èëè ñâî­áîä­íûå, èëè ðàáû. 9.Et qui­dem sum­ma di­vi­sio de iure per­so­na­rum haec est, quod om­nes ho­mi­nes aut li­be­ri sunt aut ser­vi.
§ 9. = D. 1, 5, 3. I. 1, 3 pr. cf. D. 1, 1, 4 (Ulp. 1912). Gai epit. 1, 1 pr.
10.Äàëåå, èç ñâî­áîä­íûõ ëþäåé îäíè — ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå, äðó­ãèå âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûå. 10.Rur­sus li­be­ro­rum ho­mi­num alii in­ge­nui sunt, alii li­ber­ti­ni.
§ 10. cf. I. 1, 3, 5. Do­sith. 4. D. 1, 5, 5 pr. (Mar­cian. 45). Gai epit. 1, 1 pr.
11.Ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå ñóòü òå, êîòî­ðûå ðîäè­ëèñü ñâî­áîä­íû­ìè; âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûå — ýòî òå, êîòî­ðûå îòïó­ùå­íû íà âîëþ èç çàêîí­íî­ãî ðàá­ñòâà[1]. 11.In­ge­nui sunt, qui li­be­ri na­ti sunt; li­ber­ti­ni, qui ex ius­ta ser­vi­tu­te ma­nu­mis­si sunt.
§ 11. li­ber­ti­ni] = D. 1, 5, 6. cf. D. 1, 5, 5, 2 (Mar­cian. 45). I. 1, 4 pr. 1, 5 pr. Gai epit. 1, 1 pr.
12.Ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, åñòü òðè ðîäà âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûõ: îíè èëè ðèì­ñêèå ãðàæ­äàíå, èëè ëàòè­íÿíå, èëè ïîêî­ðåí­íûå. Ðàñ­ñìîò­ðèì êàæ­äóþ ãðóï­ïó îòäåëü­íî: ñïåð­âà ïîãî­âî­ðèì î ïîêî­ðåí­íûõ ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ. 12.Rur­sus li­ber­ti­no­rum tria sunt ge­ne­ra: nam aut ci­ves Ro­ma­ni aut La­ti­ni aut de­di­ti­cio­rum1 nu­me­ro sunt. de qui­bus sin­gu­lis dis­pi­cia­mus; ac pri­us de de­di­ti­ciis.
§ 12. cf. Ulp. 1, 5. Do­sith. 4. Gai epit. 1, 1 pr. Auson. Griph. v. 65 p. 203 ed. Pei­per. I. 1, 5, 3.

Î ÄÅÄÈÒÈÖÈßÕ ÈËÈ Î ÇÀÊÎÍÅ ÝËÈß ÑÅÍÖÈß

[IIII. De de­di­ti­ciis vel le­ge Aelia Sen­tia]
13.Èòàê, çàêî­íîì Ýëèÿ Ñåí­öèÿ4 ïîñòà­íîâ­ëå­íî, ÷òîáû ðàáû, êîòî­ðûå â íàêà­çà­íèå áûëè çàêëþ­÷å­íû ãîñ­ïî­äà­ìè â îêî­âû, êëåé­ìå­íû ãîðÿ­÷èì æåëå­çîì, äîïðà­øè­âàå­ìû ïûò­êà­ìè çà ïðå­ñòóï­ëå­íèå è èçîá­ëè­÷å­íû â ñîâåð­øå­íèè òàêî­âî­ãî, ðàâ­íî è òå, êîòî­ðûå ïðåä­íà­çíà­÷å­íû áûëè áîðîòü­ñÿ ñ äèêè­ìè æèâîò­íû­ìè è áðî­øå­íû áûëè èëè íà àðå­íó öèð­êà èëè â òþðü­ìó, à çàòåì áûëè îòïó­ùå­íû íà âîëþ èëè òåì æå ñàìûì ãîñ­ïî­äè­íîì èëè êåì-ëèáî äðó­ãèì, — ïîëü­çî­âà­ëèñü òåìè ïðà­âà­ìè, êîòî­ðûå áûëè ïðå­äî­ñòàâ­ëå­íû èíî­ñòðàí­öàì, ñäàâ­øèì­ñÿ ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó. 13.Le­ge ita­que Aelia Sen­tia ca­ve­tur, ut, qui ser­vi a do­mi­nis poe­nae no­mi­ne vincti sunt1, qui­bus­ve stig­ma­ta inscrip­ta sunt1, de­ve qui­bus ob no­xam quaes­tio tor­men­tis ha­bi­ta sit et in ea no­xa fuis­se con­vic­ti sunt1, qui­ve ut2 fer­ro aut cum bes­tiis de­pug­na­rent tra­di­ti sint, in­ve lu­dum cus­to­diam­ve co­niec­ti fue­rint, et pos­tea vel ab eodem3 do­mi­no vel ab alio ma­nu­mis­si, eius­dem con­di­cio­nis li­be­ri fiant4, cui­us con­di­cio­nis sunt pe­re­gri­ni de­di­ti­cii.
§ 13. cf. Ulp. 1, 11. Paul. 4, 12, 5 sq. Gai epit. 1, 1, 3. infra 1, 26. 3, 74. D. 50, 16, 204 (Ven. 65). 50, 16, 216 (Ulp. 1933). Suet. Aug. 40. Isid. orig. 9, 4, 49 (Bruns II7, 84); 50. C. 7, 5, 1 (a. 530). Gnom. Id. Log. § 20. lex Aelia Sen­tia] la­ta a Sex. Aelio Ca­to C. Sen­tio Sa­tur­ni­no con­su­li­bus a. 4 p. Chr.

ÎÁ ÈÍÎÑÒÐÀÍÖÀÕ, ÏÎÊÎÐÅÍÍÛÕ Ñ ÎÐÓÆÈÅÌ Â ÐÓÊÀÕ

[V. De pe­re­gri­nis de­di­ti­ciis]
14.Pe­reg­ri­ni de­di­ti­cii íàçû­âà­þò­ñÿ òå, êîòî­ðûå íåêî­ãäà ñ îðó­æè­åì â ðóêàõ ñðà­æà­ëèñü ïðî­òèâ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà, à çàòåì, áóäó÷è ïîáåæ­äå­íû, ñäà­ëèñü. 14.Vo­can­tur autem pe­re­gri­ni de­di­ti­cii hi, qui quon­dam ad­ver­sus po­pu­lum Ro­ma­num ar­mis sus­cep­tis pug­na­ve­runt, dein­de vic­ti1 se de­di­de­runt.
15.Ñëå­äî­âà­òåëü­íî, ðàáîâ, ïîä­âåðã­øèõ­ñÿ òàêî­ìó áåñ­÷å­ñòèþ è îòïó­ùåí­íûõ íà âîëþ â êàêîì áû òî íè áûëî âîç­ðàñòå è êàêèì áû òî íè áûëî îáðà­çîì, íèêî­ãäà íå áóäåì ñ÷è­òàòü ðèì­ñêè­ìè èëè ëàòèí­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, õîòÿ áû îíè áûëè â ïîë­íîé âëà­ñòè ãîñ­ïîä, íî âñå­ãäà áóäåì èõ ïðè­÷èñ­ëÿòü ê ïîêî­ðåí­íûì è ñäàâ­øèì­ñÿ ðèì­ñêî­ìó íàðî­äó. 15.Hui­us er­go tur­pi­tu­di­nis ser­vos quo­cum­que mo­do et cui­us­cum­que aeta­tis ma­nu­mis­sos, et­si ple­no iure do­mi­no­rum fue­rint, num­quam aut ci­ves Ro­ma­nos aut La­ti­nos fie­ri di­ce­mus, sed om­ni mo­do de­di­ti­cio­rum nu­me­ro con­sti­tui in­tel­le­ge­mus.
§ 15. cf. infra 1, 17; 26; 68.
16.Åñëè æå ðàá íå ïîä­âåðã­ñÿ òàêî­ìó áåñ­÷å­ñòèþ, òî îí, áóäó÷è îòïó­ùåí íà âîëþ, äåëà­åò­ñÿ èëè ðèì­ñêèì èëè ëàòèí­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì. 16.Si ve­ro in nul­la ta­li tur­pi­tu­di­ne sit ser­vus, ma­nu­mis­sum mo­do ci­vem Ro­ma­num mo­do La­ti­num fie­ri di­ce­mus.
§ 16. cf. Do­sith. 5. 13.
17.Èìåí­íî ëèöî, óäî­âëå­òâî­ðÿ­þ­ùåå ñëå­äóþ­ùèì òðåì óñëî­âè­ÿì: åñëè îíî ñòàð­øå òðèä­öà­òè ëåò, áûëî ó ãîñ­ïî­äè­íà ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ è ïîëó­÷è­ëî ñâî­áî­äó âñëåä­ñò­âèå çàêîí­íî­ãî îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ, òî åñòü èëè ïîñðåä­ñò­âîì vin­dic­ta (íà îñíî­âà­íèè þðèäè­÷å­ñêî­ãî àêòà), èëè âñëåä­ñò­âèå çàíå­ñå­íèÿ â öåí­çîð­ñêèé ñïè­ñîê èëè â ñèëó çàâå­ùà­íèÿ, — òî òàêîå ëèöî ïðè­çíà­åò­ñÿ ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì.  ñëó­÷àå åñëè îäíî­ãî èç ýòèõ óñëî­âèé íåäî­ñòà­åò, òî îíî áóäåò ëàòè­íîì. 17.Nam in cui­us per­so­nam tria haec con­cur­runt, ut maior sit an­no­rum tri­gin­ta et ex iure Qui­ri­tium do­mi­ni et ius­ta ac le­gi­ti­ma ma­nu­mis­sio­ne li­be­re­tur, id est vin­dic­ta aut cen­su aut tes­ta­men­to, is ci­vis Ro­ma­nus fit; sin ve­ro ali­quid eorum dee­rit, La­ti­nus erit.
§ 17. cf. Ulp. 1, 6; 10; 12; 16. Gai epit. 1, 1, 1; 2. Plaut. Cas. 2, 8, 68 = 504. Cic. top. 2, 10. Boeth. ad h. l. (Bruns II7, 73). Plut. de ser. num. vind. p. 550 (ed. Ber­nar­da­kis III 422). C. 7, 6, 1, 6 (a. 531). Gnom. Id. Log. § 19.

Î ÌÀÍÓÌÈÑÑÈÈ È ÅÅ ÇÀÊÎÍÍÎÌ ÎÑÍÎÂÀÍÈÈ

[VI. De ma­nu­mis­sio­ne vel cau­sae pro­ba­tio­ne]
18.Óñëî­âèå èçâåñò­íî­ãî âîç­ðàñ­òà ðàáà áûëî ââåäå­íî çàêî­íîì Ýëèÿ Ñåí­öèÿ. Ïî ýòî­ìó çàêî­íó òîëü­êî â òîì ñëó­÷àå ðàáû, îòïó­ùåí­íûå íà âîëþ â âîç­ðàñòå, ìåíü­øåì òðèä­öà­òè ëåò, ìîãóò ñäå­ëàòü­ñÿ ïîë­íî­ïðàâ­íû­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, êîãäà îíè áóäóò îñâî­áîæ­äå­íû ïîñðåä­ñò­âîì vin­dic­ta ïîñëå èññëå­äî­âà­íèÿ ïåðåä ñîâå­òîì çàêîí­íîé ïðè­÷è­íû îòïóñ­êà. 18.Quod autem de aeta­te ser­vi re­qui­ri­tur, le­ge Aelia Sen­tia intro­duc­tum est. nam ea lex mi­no­res XXX an­no­rum ser­vos non ali­ter vol­vit ma­nu­mis­sos ci­ves Ro­ma­nos fie­ri, quam si vin­dic­ta, apud con­si­lium ius­ta cau­sa ma­nu­mis­sio­nis adpro­ba­ta, li­be­ra­ti fue­rint.
§ 18. cf. Ulp. 1, 12. Do­sith. 13. D. 40, 2, 16 pr. (Ulp. 1935). 40, 4, 27 (Paul. 914). Suet. Aug. 40. Dio Cass. 55, 13, 7. Lex Sal­pens. c. 28 (Bruns I7, 146). G. I. L. VI 1877 (Des­sau 1910). 32881 (Des­sau 1985). XIV 1437 (Des­sau 1984). infra 1, 29 sq.
19.Çàêîí­íîé æå ïðè­÷è­íîé îòïóñ­êà íà âîëþ áóäåò, íàïðè­ìåð, òîò ñëó­÷àé, êîãäà â ïðè­ñóò­ñò­âèè ñîâå­òà îòïóñ­êà­åò êòî-ëèáî íà âîëþ ðîä­íî­ãî ñûíà èëè äî÷ü, áðà­òà èëè ñåñò­ðó, ïèòîì­öà èëè âîñ­ïè­òà­òå­ëÿ èëè ðàáà, äëÿ òîãî ÷òîáû èìåòü â åãî ëèöå ïîâå­ðåí­íî­ãî, èëè êîãäà êòî-ëèáî îòïóñ­êà­åò íà âîëþ ðàáû­íþ äëÿ âñòóï­ëå­íèÿ ñ íåþ â áðàê. 19.Ius­ta autem cau­sa ma­nu­mis­sio­nis est, ve­lu­ti si quis fi­lium fi­liam­ve aut frat­rem so­ro­rem­ve na­tu­ra­lem aut alum­num aut pae­da­go­gum aut ser­vum pro­cu­ra­to­ris ha­ben­di gra­tia aut an­cil­lam mat­ri­mo­nii cau­sa apud con­si­lium ma­nu­mit­tat.
§ 19. cf. infra 1, 39.

Î ÑÎÁÐÀÍÈÈ ÑÎÂÅÒÀ

[VII. De con­si­lio ad­hi­ben­do]
20.×òî êàñà­åò­ñÿ ñîâå­òà, òî îí ñîñòî­èò â ãîðî­äå Ðèìå èç ïÿòè ñåíà­òî­ðîâ è ïÿòè ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèõ ðèì­ñêèõ âñàä­íè­êîâ, â ïðî­âèí­öè­ÿõ æå èç äâà­äöà­òè ðåêó­ïå­ðà­òî­ðîâ (òðå­òåé­ñêèõ ñóäåé), ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí; ýòî ñîáðà­íèå áûâà­åò â ïîñëåä­íèé äåíü ñóäåá­íûõ çàñåäà­íèé, â Ðèìå æå îòïóñ­êà­þò­ñÿ ðàáû íà âîëþ â ïðè­ñóò­ñò­âèè ñîâå­òà â îïðå­äå­ëåí­íûå äíè. Âïðî­÷åì, ðàáû ñòàð­øå òðèä­öà­òè ëåò îáûê­íî­âåí­íî îòïóñ­êà­þò­ñÿ íà âîëþ â êàæ­äîå âðå­ìÿ, òàê ÷òî îíè ïîëó­÷à­þò ñâî­áî­äó äàæå ïî äîðî­ãå (ìèìî­õî­äîì), íàïðè­ìåð, êîãäà ïðå­òîð èëè ïðî­êîí­ñóë èäóò â áàíþ èëè â òåàòð. 20.Con­si­lium autem ad­hi­be­tur in ur­be Ro­ma qui­dem quin­que se­na­to­rum et quin­que equi­tum Ro­ma­no­rum pu­be­rum1, in pro­vin­ciis autem vi­gin­ti re­cu­pe­ra­to­rum ci­vium Ro­ma­no­rum. id­que fit ul­ti­mo die con­ven­tus; sed Ro­mae cer­tis die­bus apud con­si­lium ma­nu­mit­tun­tur. maio­res ve­ro tri­gin­ta an­no­rum ser­vi sem­per ma­nu­mit­ti so­lent, adeo ut vel in tran­si­tu ma­nu­mit­tan­tur, ve­lu­ti cum prae­tor aut pro con­su­le in bal­neum vel in theat­rum eat.
§ 20. cf. infra 1, 38. Ulp. 1, 13a. I. 1, 5, 2. Theo­phil. 1, 5, 2; 4. 1, 6, 4. D. 40, 9, 7, 1 (Iul. 903). 40, 2, 16 pr. (Ulp. 1935). 1, 10, 1 pr. (Ulp. 2055). 1, 21, 2 pr. (Ulp. 2268). 40, 2, 24 (Paul. 1037). C. 7, 1, 1 (a. 211). re­cu­pe­ra­to­res] cf. infra 4, 105. ul­ti­mo die con­ven­tus] Suet. Galb. 10. Plut. Galb. 5. in tran­si­tu] cf. D. 40, 2, 8 (Ulp. 256). Plin. ep. 7, 16, 3.
21.Êðî­ìå òîãî, ðàá ìîëî­æå 30 ëåò, áóäó÷è îòïó­ùåí íà âîëþ, ìîæåò ñäå­ëàòü­ñÿ ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì â òîì ñëó­÷àå, êîãäà îí â çàâå­ùà­íèè ïîëó­÷à­åò ñâî­áî­äó è íàçíà­÷à­åò­ñÿ íàñëåä­íè­êîì ñâî­åãî ãîñ­ïî­äè­íà, íåñî­ñòî­ÿ­òåëü­íî­ãî äîëæ­íè­êà, — åñëè òîëü­êî äðó­ãîé ðàá íå ñòà­íî­âèò­ñÿ ïðåæ­äå íàñëåä­íè­êîì ñ ïðè­çíà­íè­åì ñâî­áî­äû èëè êòî-íèáóäü äðó­ãîé â ñèëó ñåãî çàâå­ùà­íèÿ. Ýòî îïðå­äå­ëÿ­åò òîò æå çàêîí Ýëèÿ Ñåí­öèÿ. Òî æå ñàìîå ïîñòà­íîâ­ëå­íèå ïðè­ìå­íÿ­åò Ïðî­êóë èç óâà­æå­íèÿ ê ñâî­áî­äå è îòíî­ñè­òåëü­íî òîãî ðàáà, êîòî­ðî­ãî ãîñ­ïî­äèí íàçíà­÷èë íàñëåä­íè­êîì áåç ñâî­áî­äû. 21.Prae­te­rea mi­nor tri­gin­ta an­no­rum ser­vus ma­nu­mis­sus po­test ci­vis Ro­ma­nus fie­ri, si ab eo do­mi­no, qui sol­ven­do non erat, tes­ta­men­to eum li­be­rum et1 he­re­dem re­lic­tum2 * * * * [———vv. 24 nunc le­gi non pos­sunt———]3
§ 21. cf. infra 2, 154. 276. Ulp. 1, 14. Do­sith. 16. I. 1, 6, 1. D. 28, 5, 61 (Cels. 240). 40, 4, 27 (Paul. 914).
21a.Òàê êàê ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ òîëü­êî òîò íåâîëü­íèê äåëà­åò­ñÿ ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, êîòî­ðûé ïåðåä âñå­ìè äðó­ãè­ìè óñòà­íîâ­ëåí áûë íàñëåä­íè­êîì, òî ðåøå­íî, ÷òî åñëè êòî-íèáóäü ñäå­ëà­åò ñâî­áîä­íû­ìè è íàçíà­÷èë íàñëåä­íè­êà­ìè äåòåé, ðîæ­äåí­íûõ îò ñîá­ñò­âåí­íîé ðàáû­íè, òî âñå-òàêè äåòè ýòè îñòà­íóò­ñÿ ðàáà­ìè, ïîòî­ìó ÷òî èç åãî îïðå­äå­ëå­íèÿ íåëü­çÿ ñ òî÷­íî­ñòüþ çàêëþ­÷èòü, êòî èç íèõ ïðåæ­äå âñå­ãî íàçíà­÷åí íàñëåä­íè­êîì; ïðè­òîì óáû­òîê íåñêîëü­êèõ ðàáîâ èç èìó­ùå­ñòâà âî âðåä êðåäè­òî­ðàì íå ìîæåò èìåòü ìåñòà; íàêî­íåö, ïî äîïîë­íè­òåëü­íûì ïîñòà­íîâ­ëå­íè­ÿì ñåíà­òà, ïîñëå­äî­âàâ­øèì çà çàêî­íîì Ôóôèÿ Êàíè­íèÿ, äîëæ­íèê íàïå­ðåä ëèøàë­ñÿ âîç­ìîæ­íî­ñòè ïîä­ðû­âàòü òàêîþ óëîâ­êîþ çíà­÷å­íèå ýòî­ãî çàêî­íà.
21b.Ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ ìû ïðè­îá­ðå­òà­åì â ñîá­ñò­âåí­íîñòü ðàáà íå íà îñíî­âà­íèè òîëü­êî òîãî, ÷òî ïîêó­ïà­åì åãî çà íàøè äåíü­ãè, íî çàêîí­íîå ïðè­îá­ðå­òå­íèå ðàáà ñâÿ­çà­íî åùå ñ äàëü­íåé­øè­ìè óñëî­âè­ÿ­ìè, òàê êàê ñóùå­ñò­âó­þò òîæå íåêî­òî­ðûå íåçà­êîí­íûå ñïî­ñî­áû ïðè­îá­ðå­òå­íèÿ: èòàê, âåùè, êîòî­ðûå îò÷óæ­äà­þò­ñÿ ïîñðåä­ñò­âîì ïåðå­äà­÷è, õîòÿ è ïðè­íàä­ëå­æàò ê ðàç­ðÿäó res man­ci­pi, íî âñå-òàêè íå ïðè­îá­ðå­òà­þò­ñÿ íè â ñèëó ìàí­öè­ïà­öèè, íè ïîñðåä­ñò­âîì ìíè­ìîé âèí­äè­êà­öèè, íè íà îñíî­âà­íèè äàâ­íî­ñòè, à ñ÷è­òà­þò­ñÿ òîëü­êî â èìó­ùå­ñòâå (in bo­nis) ïðè­îá­ðå­òà­òå­ëÿ5.
22.Ëàòè­íîì äåëà­åò­ñÿ ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ ðàá ìîëî­æå 30 ëåò, åñëè îí â çàâå­ùà­íèè îáú­ÿâ­ëÿ­åò­ñÿ ñâî­áîä­íûì, õîòÿ ñàì çàêîí Ýëèÿ Ñåí­öèÿ íå äåëàë åãî åùå ëàòè­íîì. Ðàâ­íûì îáðà­çîì ëàòè­íîì ñ÷è­òà­åò­ñÿ òîò, êòî, äîñòèã­øè 30-ëåò­íå­ãî âîç­ðàñ­òà, îòïó­ùåí áûë íà âîëþ òåì ãîñ­ïî­äè­íîì, êîòî­ðûé âëà­äåë ðàáîì in bo­nis, õîòÿ áû îòïó­ùå­íèå íà âîëþ ïðî­èç­âî­äè­ëîñü ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ; òî÷­íî òàê æå ëàòè­íîì äåëà­åò­ñÿ òîò, êòî ìåæ­äó äðó­çüÿ­ìè ïîëó­÷èë ñâî­áî­äó, åñëè íåò êàêî­ãî-íèáóäü äðó­ãî­ãî ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ, êîòî­ðîå ìîã­ëî áû ïîìå­øàòü ïðè­îá­ðå­òå­íèþ ñâî­áî­äû. Âñå âûøå­óïî­ìÿ­íó­òûå ëèöà ïðåæ­äå ñ÷è­òà­ëèñü ñâî­áîä­íû­ìè, ïîòî­ìó ÷òî ïðå­òîð çàùè­ùàë èõ ñâî­áî­äó, õîòÿ îíè ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ áûëè ðàáà­ìè; òåïåðü æå, îòïó­ùåí­íûå íà âîëþ ïðè óêà­çàí­íûõ âûøå îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâàõ, îíè â ñàìîì äåëå ñâî­áîä­íû è íàçû­âà­þò­ñÿ La­ti­ni Junia­ni; ëàòè­íà­ìè ïîòî­ìó, ÷òî îáðà­çî­âà­ëèñü ïî îáðàç­öó ëàòè­íÿí, íàçû­âàå­ìûõ co­lo­nia­rii; þíè­àí­ñêè­ìè, ïîòî­ìó ÷òî ïðè­îá­ðå­ëè ñâî­áî­äó íà îñíî­âà­íèè çàêî­íà Þíèÿ6, ìåæ­äó òåì êàê ïðåæ­äå îíè êàçà­ëèñü ðàáà­ìè. 22.ho­mi­nes La­ti­ni Iunia­ni ap­pel­lan­tur; La­ti­ni ideo, quia ad­si­mu­la­ti sunt La­ti­nis co­lo­nia­riis; Iunia­ni ideo, quia per le­gem Iuniam li­ber­ta­tem ac­ce­pe­runt, cum olim ser­vi vi­de­ren­tur es­se.
§ 22. cf. infra 3, 56. Ulp. 1, 10; 12. Do­sith. 5; 6. Gai epit. 1, 1, 2.
23.Îäíà­êî Þíè­åâ çàêîí íå ïîç­âî­ëÿ­åò èì íè ñàìèì ñîñòàâ­ëÿòü çàâå­ùà­íèé, íè ïðè­îá­ðå­òàòü ïî çàâå­ùà­íèþ, íè íàçíà­÷àòü èõ â çàâå­ùà­íèè îïå­êó­íà­ìè. 23.Non ta­men il­lis per­mit­tit1 lex Iunia vel ip­sis tes­ta­men­tum fa­ce­re vel ex tes­ta­men­to alie­no ca­pe­re vel tu­to­res tes­ta­men­to da­ri.
24.Åæå­ëè ìû ñêà­çà­ëè, ÷òî îíè íå ìîãóò ïðè­îá­ðå­òàòü ïî çàâå­ùà­íèþ, òî ýòî ñëå­äó­åò òàê ïîíè­ìàòü, ÷òî îíè íå ìîãóò íåïî­ñðåä­ñò­âåí­íî ïîëó­÷àòü íè íàñëåä­ñòâà, íè îòêà­çà. Âïðî­÷åì, îíè ìîãóò ïðè­îá­ðå­òàòü ïîñðåä­ñò­âîì ôèäå­è­êîì­ìèñ­ñà. 24.Quod autem di­xi­mus ex tes­ta­men­to eos ca­pe­re non pos­se, ita in­tel­le­ge­mus, ne quid in­de1 di­rec­to he­re­di­ta­tis le­ga­to­rum­ve no­mi­ne eos pos­se ca­pe­re di­ca­mus; alio­quin per fi­dei­com­mis­sum ca­pe­re pos­sunt.
§§ 23. 24. cf. infra 2, 110; 275. Ulp. 20, 14. 22, 3; 8. 17, 1. 25, 7. 11, 16. Fr. Vat. 172 (Paul. Sent. 2, 27, 6). Gai epit. 1, 1, 4. Gnom. Id. Log. § 22.
25.Òå æå, êîòî­ðûå ïðè­÷èñ­ëÿ­þò­ñÿ ê ïîêî­ðåí­íûì, íèêî­èì îáðà­çîì íå ìîãóò íè÷å­ãî ïðè­îá­ðå­òàòü ïî çàâå­ùà­íèþ, êàê êàæ­äûé èíî­ñòðà­íåö; è ïî ìíå­íèþ áîëü­øèí­ñòâà þðè­ñòîâ îíè íå ìîãóò òàê­æå ñîñòàâ­ëÿòü çàâå­ùà­íèÿ. 25.Hi ve­ro, qui de­di­ti­cio­rum nu­me­ro sunt, nul­lo mo­do ex tes­ta­men­to ca­pe­re pos­sunt, non ma­gis quam qui­li­bet pe­re­gri­nus; quin1 nec ip­si tes­ta­men­tum fa­ce­re pos­sunt se­cun­dum id quod ma­gis2 pla­cuit.
§ 25. cf. infra 3, 75. 2, 285. Ulp. 22, 2. 20, 14. Gai epit. 1, 1, 4. Gnom. Id. Log. § 20.
26.Òàêèì îáðà­çîì ñâî­áî­äà òåõ, êîòî­ðûå ïîñòó­ïè­ëè â ÷èñ­ëî ïîêî­ðåí­íûõ, ñàìàÿ íåçà­âèä­íàÿ; íèêà­êîé çàêîí, íèêà­êîå ñåíàò­ñêîå ïîñòà­íîâ­ëå­íèå, íèêà­êîé èìïå­ðà­òîð­ñêèé óêàç íå äàåò èì ïðàâ ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà. 26.Pes­si­ma ita­que li­ber­tas eorum est, qui de­di­ti­cio­rum nu­me­ro sunt; nec ul­la le­ge aut se­na­tus con­sul­to aut con­sti­tu­tio­ne prin­ci­pa­li adi­tus il­lis ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam da­tur.
§ 26. cf. I. 1, 5, 3. infra 1, 67. Coll. 4, 3, 4 (Paul. 19). Gai epit. 1, 1, 4. Suet. Aug. 40.
27.Îíè äàæå íå ìîãóò îñòà­âàòü­ñÿ â Ðèìå èëè â îêðó­ãå åãî íà ñòî ìèëü, ïîä ñòðà­õîì ïóá­ëè÷­íîé ïðî­äà­æè èõ ñàìèõ âìå­ñòå ñ èìó­ùå­ñò­âîì, ñ òåì óñëî­âè­åì, ÷òîáû íå èñïîë­íÿ­ëè ðàá­ñêèõ îáÿ­çàí­íî­ñòåé íè â Ðèìå, íè â åãî îêðó­ãå íà ñòî ìèëü è ÷òîáû íèêî­ãäà íå ïîëó­÷à­ëè ñâî­áî­äû. À åñëè áû îíè áûëè îòïó­ùå­íû íà âîëþ, òî îíè îïÿòü äåëà­þò­ñÿ ðàáà­ìè ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà. Òàê ýòî âûðà­æå­íî â çàêîíå Ýëèÿ Ñåí­öèÿ. 27.Quin etiam in ur­be Ro­ma vel intra cen­te­si­mum ur­bis Ro­mae mi­lia­rium mo­ra­ri pro­hi­ben­tur; et si qui contra ea fe­ce­rint, ip­si bo­na­que eorum pub­li­ce ve­ni­re iuben­tur ea con­di­cio­ne, ut ne in ur­be Ro­ma vel intra cen­te­si­mum ur­bis Ro­mae mi­lia­rium ser­viant ne­ve um­quam ma­nu­mit­tan­tur; et si ma­nu­mis­si fue­rint, ser­vi po­pu­li Ro­ma­ni es­se iuben­tur. et haec ita le­ge Aelia Sen­tia conpre­hen­sa sunt.
§ 27. cf. Isid. orig. 9, 4, 52 (Bruns II7, 84). D. 29, 1, 29, 1 (Mar­cell. 134).

Î ÑÏÎÑÎÁÀÕ ÏÐÈÎÁÐÅÒÅÍÈß ËÀÒÈÍÀÌÈ ÐÈÌÑÊÎÃÎ ÃÐÀÆÄÀÍÑÒÂÀ

[Qui­bus mo­dis La­ti­ni ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niant]
28.Ëàòè­íû ïðè­îá­ðå­òà­þò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà ìíî­ãè­ìè ñïî­ñî­áà­ìè. 28.La­ti­ni ve­ro mul­tis mo­dis ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niunt.
§ 28. cf. Ulp. 3, 1. Gai. epit. 1, 1, 4. C. 7, 6, 1 (a. 531).
29.Èòàê, óæå ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ ðàáû, îòïó­ùåí­íûå íà âîëþ â âîç­ðàñòå, ìåíü­øåì òðèä­öà­òè ëåò, è ñäå­ëàâ­øè­å­ñÿ ëàòèí­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, ïðè­îá­ðå­òà­þò ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî ïîñëå òîãî êàê îíè æåíÿò­ñÿ èëè íà ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí­êàõ, èëè íà ëàòè­íÿí­êàõ, ïîñå­ëèâ­øèõ­ñÿ â êîëî­íè­ÿõ, èëè íà æåí­ùèíå òîãî æå ñîñòî­ÿ­íèÿ, êàêî­ãî îíè ñàìè, è çàñâèäå­òåëü­ñò­âó­þò áðàê â ïðè­ñóò­ñò­âèè ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèõ ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí, â ÷èñ­ëå, íå ìåíü­øåì ñåìè, è ïîñëå òîãî êàê ñûíó, êîòî­ðî­ãî îíè ïðè­æè­âóò, áóäåò ãîä. Ïî óïî­ìÿ­íó­òî­ìó çàêî­íó òàêîé ëàòèí èìå­åò ïðà­âî îáðà­ùàòü­ñÿ ê ïðå­òî­ðó, à â ïðî­âèí­öè­ÿõ ê íàìåñò­íè­êó, è äîêà­çàòü, ÷òî îí, ëàòèí, æåíàò ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ è ÷òî ó íåãî îò æåíû ãîäî­âà­ëûé ñûí è, åñëè ïðå­òîð èëè íàìåñò­íèê çàÿâÿò, ÷òî äåëî äîêà­çà­íî, òî è ñàì ëàòèí, è æåíà åãî, åñëè îíà òîãî æå ñîñòî­ÿ­íèÿ, ÷òî è ìóæ, è èõ ñûí, åñëè è îí òîãî æå ñîñòî­ÿ­íèÿ, ïðè­çíà­þò­ñÿ ñîãëàñ­íî ïðè­êà­çó ðèì­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè. 29.Sta­tim enim ex le­ge Aelia Sen­tia1 mi­no­res tri­gin­ta an­no­rum ma­nu­mis­si et La­ti­ni fac­ti si uxo­res du­xe­rint vel ci­ves Ro­ma­nas vel La­ti­nas co­lo­nia­rias vel eius­dem con­di­cio­nis, cui­us et ip­si es­sent, id­que tes­ta­ti fue­rint ad­hi­bi­tis non mi­nus quam sep­tem tes­ti­bus ci­vi­bus Ro­ma­nis pu­be­ri­bus et fi­lium proc­rea­ve­rint, cum is fi­lius an­ni­cu­lus es­se coe­pe­rit, da­tur eis po­tes­tas per eam le­gem adi­re prae­to­rem vel in pro­vin­ciis prae­si­dem pro­vin­ciae et adpro­ba­re se ex le­ge Aelia Sen­tia uxo­rem du­xis­se et ex ea fi­lium an­ni­cu­lum ha­be­re: et si is, apud quem cau­sa pro­ba­ta est, id ita es­se pro­nun­tia­ve­rit, tunc et ip­se La­ti­nus2 et uxor eius, si et ip­sa eius­dem con­di­cio­nis sit, et fi­lius eius, si et ip­se eius­dem con­di­cio­nis sit, ci­ves Ro­ma­ni es­se iuben­tur.
§ 29. cf. Ulp. 3, 3.
30.Ìû ïðè­áà­âè­ëè ê ïîñëåä­íå­ìó âûðà­æå­íèþ — «åñëè è îí (ñûí) òîãî æå ñîñòî­ÿ­íèÿ», ïîòî­ìó ÷òî äèòÿ ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êè, æåíû ëàòè­íà, ðîæ­äà­åò­ñÿ â ñèëó íîâî­ãî ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, êîòî­ðîå èçäà­íî ïî ïî÷è­íó áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà7, ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì. 30.Ideo autem in per­so­na fi­lii1 adie­ci­mus «si et ip­se eius­dem con­di­cio­nis sit», quia si uxor La­ti­ni ci­vis Ro­ma­na est, qui ex ea nas­ci­tur, ex no­vo se­na­tus con­sul­to, quod auc­to­re di­vo Had­ria­no fac­tum est, ci­vis Ro­ma­nus nas­ci­tur.
§ 30. cf. infra 1, 32; 66; 80. Ulp. 3, 3.
31.Õîòÿ ïðà­âî ïîëó­÷èòü ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî èìå­ëè ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ òîëü­êî òå, êîòî­ðûå ñäå­ëà­ëèñü ëàòè­íà­ìè, áóäó÷è îòïó­ùå­íû íà âîëþ íå äîñòèã­íóâ 30-ëåò­íå­ãî âîç­ðàñ­òà, îäíà­êî âïî­ñëåä­ñò­âèè â ñèëó ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, èçäàí­íî­ãî âî âðå­ìÿ êîí­ñóëü­ñòâà Ïåãà­ñà è Ïóçè­î­íà8, ýòî ïðà­âî ïðå­äî­ñòàâ­ëå­íî áûëî è òåì, êîòî­ðûå, áóäó÷è îòïó­ùå­íû íà âîëþ â âîç­ðàñòå ñòàð­øå òðèä­öà­òè ëåò, ñäå­ëà­ëèñü ëàòè­íà­ìè. 31.Hoc ta­men ius adi­pis­cen­dae ci­vi­ta­tis Ro­ma­nae etiam­si so­li1 mi­no­res tri­gin­ta an­no­rum ma­nu­mis­si et La­ti­ni fac­ti ex le­ge Aelia Sen­tia ha­bue­runt, ta­men pos­tea se­na­tus con­sul­to, quod Pe­ga­so et Pu­sio­ne con­su­li­bus fac­tum est, etiam maio­ri­bus tri­gin­ta an­no­rum ma­nu­mis­sis La­ti­nis fac­tis con­ces­sum est.
§ 31. cf. Ulp. 3, 4. Peg. et Pus.] cf. infra 2, 254. I. 2, 23, 5 «Ves­pa­sia­ni Aug. tem­po­ri­bus».
32.Âïðî­÷åì, åñëè áû ëàòèí è óìåð ðàíü­øå, íåæå­ëè äîêà­çàë äëÿ ãîäî­âà­ëî­ãî ðåáåí­êà ïðà­âî ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, òî è ìàòü ìîæåò çàùè­ùàòü äåëî ñûíà, è â òàêîì ñëó­÷àå îíà ïîëó­÷à­åò ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî; ñûí êàê ðîæ­äåí­íûé â çàêîí­íîì áðà­êå ñòà­íî­âèò­ñÿ ïðå­åì­íè­êîì îòöîâ­ñêî­ãî íàñëåä­ñòâà â êà÷å­ñòâå êàê áû pos­tum’à, ò. å. ðîäèâ­øå­ãî­ñÿ êàê áû ïîñëå ñìåð­òè îòöà. Åñëè æå ðîäè­òå­ëè óìåð­ëè, òî ñûí, äëÿ êîòî­ðî­ãî âàæ­íî ïîëó­÷èòü âìå­ñòå ñ ðèì­ñêèì ãðàæ­äàí­ñò­âîì è íàñëåä­ñòâî, ìîæåò ñàì ïðåäú­ÿâ­ëÿòü ñâîè ïðà­âà, íî òàê, ÷òîáû îïå­êóí íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî äîêà­çû­âàë è âåë ýòî äåëî. 32.Ce­te­rum etiam­si an­te de­ces­se­rit La­ti­nus, quam an­ni­cu­li fi­lii cau­sam pro­ba­rit1, po­test ma­ter eius cau­sam pro­ba­re, et sic et ip­sa fiet ci­vis Ro­ma­na, si La­ti­na fue­rit . . . . . . [———vv. 2 pau­cis lit­te­ris ex­cep­tis le­gi ne­queunt———] etiam­si ip­se fi­lius ci­vis Ro­ma­nus sit, quia ex ci­ve Ro­ma­na mat­re na­tus est, ta­men de­bet cau­sam pro­ba­re, ut suus he­res pat­ri fiat.
§ 32. cf. Coll. 16, 3, 7; 15. infra 3, 5.
32a.Âñå, ÷òî ñêà­çà­íî çäåñü î ðåáåí­êå ìóæ­ñêî­ãî ïîëà, èìå­åò ñèëó è â îòíî­øå­íèè ðåáåí­êà æåí­ñêî­ãî ïîëà. 32a. Quae ve­ro di­xi­mus de fi­lio an­ni­cu­lo, eadem et de fi­lia an­ni­cu­la dic­ta in­tel­le­ge­mus.
§ 32a. cf. infra 1, 72.
32b.Åñëè ðàá îêà­çû­âà­åò­ñÿ in bo­nis ó îäíî­ãî ãîñ­ïî­äè­íà è ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ — ó äðó­ãî­ãî, òî îäèí èç íèõ ìîæåò äàòü íà÷à­ëî îñâî­áîæ­äå­íèþ, à äðó­ãîé äîïîë­íèòü òàêî­âîå ïîñðåä­ñò­âîì âòî­ðè÷­íî­ãî îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ. 32b. Prae­te­rea ex le­ge Vi­sel­lia tam maio­res quam mi­no­res XXX an­no­rum ma­nu­mis­si et La­ti­ni fac­ti ius Qui­ri­tium adi­pis­cun­tur1, id est fiunt ci­ves Ro­ma­ni, si Ro­mae in­ter vi­gi­les sex an­nis mi­li­ta­ve­rint. pos­tea di­ci­tur fac­tum es­se se­na­tus con­sul­tum, quo da­ta est il­lis ci­vi­tas Ro­ma­na, si trien­nium mi­li­tiae exple­ve­rint.
§ 32b. cf. Ulp. 3, 5. C. I. L. VI 220 (Des­sau 2163). lex Vi­sel­lia] a. 24 p. Chr.
32c.Êðî­ìå òîãî, ëàòèí ìîæåò ïðè­îá­ðå­òàòü êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî, åñëè ïîñòðî­èë ìîð­ñêîé êîðàáëü, âìå­ùàþ­ùèé íå ìåíåå äåñÿ­òè òûñÿ÷ ìåð õëå­áà â çåðíå, èëè åñëè ïîñòà­ðà­åò­ñÿ ïðè­îá­ðå­ñòè äðó­ãèå êîðàá­ëè, èëè æå åñëè òîò æå ñàìûé êîðàáëü èëè äðó­ãîé, ïðåäú­ÿâ­ëåí­íûé âìå­ñòî ïîòî­íóâ­øå­ãî, áóäåò øåñòü ëåò äîñòàâ­ëÿòü õëåá â Ðèì. Ýòî ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò­ñÿ íà îñíî­âà­íèè ýäèê­òà áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Êëàâ­äèÿ. 32c. Item edic­to Clau­dii1 La­ti­ni ius Qui­ri­tium con­se­cun­tur, si na­vem ma­ri­nam aedi­fi­ca­ve­rint, quae non mi­nus quam de­cem mi­lia mo­diorum fru­menti ca­piat, eaque na­vis vel quae in eius lo­cum sub­sti­tu­ta sit, sex an­nis fru­men­tum Ro­mam por­ta­ve­rit.
§ 32c. cf. Ulp. 3, 6. Suet. Claud. 18; 19. D. 50, 5, 3 (Scaev. 202).
33.Êðî­ìå òîãî, ýäèê­òîì Íåðî­íà9 ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò­ñÿ, ÷òîáû ëàòèí ïîëó­÷àë êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî, êîãäà áóäåò èìåòü èìó­ùå­ñòâî, ïåðå­øåä­øåå ïî íàñëåä­ñòâó îò îòöà, öåí­íî­ñòüþ â 200000 ñåñòåð­öèé[18] è êîëü ñêî­ðî ïîñòðî­èò â Ðèìå äîì, íà êîòî­ðûé îí èçðàñ­õî­äó­åò íå ìåíåå ïîëî­âè­íû èìó­ùå­ñòâà, ïåðå­øåä­øå­ãî îò îòöà. 33.Prae­te­rea a Ne­rone con­sti­tu­tum est1, ut si La­ti­nus, qui pat­ri­mo­nium ses­ter­tium CC mi­lium plu­ris­ve ha­be­bit, in ur­be Ro­ma do­mum aedi­fi­ca­ve­rit, in quam2 non mi­nus quam par­tem di­mi­diam pat­ri­mo­nii sui im­pen­de­rit, ius Qui­ri­tium con­se­qua­tur.
§ 33. cf. Ulp. 3, 1. D. 50, 16, 139 (Ulp. 2012). Ta­cit. ann. 15, 43. Suet. Vesp. 8.
34.Íàêî­íåö Òðà­ÿí10 ïîñòà­íî­âèë, ÷òîáû ëàòè­íó ïðå­äî­ñòàâ­ëÿòü êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî, åñëè îí ñîäåð­æàë â Ðèìå â òå÷å­íèå òðåõ ëåò ìåëü­íè­öó, âûðà­áà­òû­âàâ­øóþ åæå­äíåâ­íî íå ìåíåå 100[2] ìåð õëå­áà. 34.De­ni­que Tra­ianus1 con­sti­tuit, ut si La­ti­nus in ur­be triennio pistri­num exer­cue­rit, quod in2 dies sin­gu­los non mi­nus quam cen­te­nos modios fru­men­ti pin­se­ret3, ad ius Qui­ri­tium per­veniat4 [———vv. 1—3———]
§ 34. cf. Ulp. 3, 1. Fr. Vat. 233. 235 (Ulp. 2133. 2135).
35.Êðî­ìå òîãî, ëèöà ñòàð­øå òðèä­öà­òè ëåò, îòïó­ùåí­íûå íà âîëþ è ñäå­ëàí­íûå ëàòè­íà­ìè, ìîãóò ïîëó­÷èòü êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî ïóòåì ïîâòîð­íî­ãî îñâî­áîæ­äå­íèÿ… òðèä­öàòü ëåò… îòïóñ­êà­þò íà âîëþ… îòïó­ùåí­íûé íà âîëþ ïîñðåä­ñò­âîì ñóäà, èëè öåí­çà, èëè çàâå­ùà­íèÿ áóäåò è ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, è âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êîì òîãî, êòî ïîâòîð­íî îòïó­ñòèë åãî íà âîëþ. Ïîýòî­ìó åñëè ðàá ïðè­íàä­ëå­æèò òåáå in bo­nis, à ìíå — ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ, òî òû îäèí ìîæåøü ñäå­ëàòü åãî ëàòè­íîì, à ïîâòîð­íî îòïó­ñòèòü åãî íà âîëþ ìîãó ÿ, íî íå òû, è, òàêèì îáðà­çîì, îí áóäåò ìîèì âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êîì. Íî è åñëè äðó­ãè­ìè ñïî­ñî­áà­ìè îí ïðè­îá­ðå­òåò êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî, òî áóäåò ìîèì âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êîì. Âëà­äå­íèå æå èìó­ùå­ñò­âîì, êîòî­ðîå îñòà­íåò­ñÿ, êîãäà îí óìðåò, äàåò­ñÿ òåáå, êàêèì áû ñïî­ñî­áîì îí íè ïðè­îá­ðåë êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî11[20]. À åñëè ðàá ïðè­íàä­ëå­æèò îäíî­ìó è òîìó æå ãîñ­ïî­äè­íó è ïî ïðå­òîð­ñêî­ìó, è ïî êâè­ðèò­ñêî­ìó ïðà­âó, òî, áóäó÷è îòïó­ùåí òåì æå ãîñ­ïî­äè­íîì íà âîëþ, ìîæåò, êîíå÷­íî, è ñäå­ëàòü­ñÿ ëàòè­íîì, è ïðè­îá­ðå­ñòè êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî. 35.Prae­te­rea pos­sunt maio­res tri­gin­ta an­no­rum ma­nu­mis­si et La­ti­ni fac­ti ite­ra­tio­ne ius Qui­ri­tium con­se­qui. quo . . . trigin­ta an­no­rum ma­nu­mit­tant [———vv. 11∕2———] ma­nu­mis­sus vin­dic­ta aut cen­su aut tes­ta­men­to et civis Ro­ma­nus et eius li­ber­tus fit, qui eum iterave­rit. er­go si ser­vus in bo­nis tuis, ex iure Qui­ri­tium meus erit, La­ti­nus qui­dem a te so­lo fie­ri po­test, ite­ra­ri autem a me, non etiam a te po­test et eo mo­do meus li­ber­tus fit. sed et ce­te­ris mo­dis ius Qui­ri­tium con­se­cu­tus meus li­ber­tus fit. bo­no­rum autem, quae ———1, cum is mo­rie­tur2, re­li­que­rit, ti­bi pos­ses­sio da­tur, quo­cum­que mo­do ius Qui­ri­tium fue­rit con­se­cu­tus. quod si cui­us et in bo­nis et ex iure Qui­ri­tium sit, ma­nu­mis­sus ab eodem sci­li­cet et La­ti­nus fie­ri po­test et ius Qui­ri­tium con­se­qui.
§ 35. cf. Ulp. 3, 4. 1, 12. Fr. Vat. 221 (Ulp. 2129). Gai epit. 1, 1, 4. Do­sith. 14. Plin. ep. 7, 16, 4. Ta­cit. ann. 13, 27. bo­no­rum pos­ses­sio] cf. infra 2, 88 ibiq. cit.
36.Íå âñÿ­êèé æåëàþ­ùèé ìîæåò îòïóñ­êàòü ðàáà íà âîëþ. 36.Non ta­men cui­cum­que vo­len­ti ma­nu­mit­te­re li­cet.
§§ 36. 37. = I. 1, 6 pr. cf. Ulp. 1, 15. Gai epit. 1, 1, 5; 6. Do­sith. 16. D. 28, 5, 61 (Cels. 240). 42, 8, 15 (Iul. 678). 40, 9, 23 (Pomp. 822). 40, 9, 8 (Afr. 20). 40, 9, 10 (Gai. 489). 40, 9, 24 (Te­rent. Clem. 24). 42, 8, 23 (Scaev. 127). 40, 9, 25 (Pap. 532). 40, 9, 16, 2 (Paul. 918). 28, 5, 56 (Paul. 913). 28, 5, 58 (Paul. 701). 40, 9, 27 pr. (Herm. 10). C. 7, 11, 1 (a. 223). in frau­dem pat­ro­ni] cf. D. 40, 12, 9, 2 (Gai. 38). 38, 5, 11 (Paul. 919).
37.Îòïó­ùå­íèå ðàáà íà âîëþ âî âðåä êðåäè­òî­ðàì èëè ïàòðî­íó íå èìå­åò ñèëû, òàê êàê çàêîí Ýëèÿ Ñåí­öèÿ óíè­÷òî­æà­åò ñâî­áî­äó. 37.Nam is, qui in frau­dem cre­di­to­rum vel in frau­dem pat­ro­ni ma­nu­mit­tit, ni­hil agit, quia lex Aelia Sen­tia in­pe­dit li­ber­ta­tem.
38.Òî÷­íî òàê æå ïî òîìó æå ñàìî­ìó çàêî­íó ãîñ­ïî­äèí, êîòî­ðî­ìó ìåíåå äâà­äöà­òè ëåò, òîëü­êî òîãäà ìîæåò îòïóñ­êàòü íà âîëþ, êîãäà îòïó­ùå­íèå ñîâåð­øà­åò­ñÿ ïîñðåä­ñò­âîì ñóäà è êîãäà çàêîí­íîå îñíî­âà­íèå îòïó­ùå­íèÿ äîêà­çà­íî ïåðåä ñîâå­òîì. 38.Item eadem le­ge mi­no­ri XX an­no­rum do­mi­no non ali­ter ma­nu­mit­te­re per­mit­ti­tur, quam si [vin­dic­ta]1 apud con­si­lium ius­ta cau­sa ma­nu­mis­sio­nis adpro­ba­ta fue­rit.
§ 38. = I. 1, 6, 4. cf. Ulp. 1, 13. Do­sith. 13. lex Sal­pens. c. 28. (Bruns I7, 146). D. 40, 9, 7, 1 (Iul. 903). 40, 4, 3 (Pomp. 386). 40, 1, 1 (Ulp. 2468). 40, 2, 16, 1 (Ulp. 1935). 1, 10, 1, 2 (Ulp. 2057). 40, 2, 24 (Paul. 1037). 40, 1, 16 (Mod. 177). C. 6, 21, 4 (a. 222). 7, 4, 5 (a. 222?). 7, 11, 4 (a. 224). Dio Cass. 55, 13, 7.
39.Çàêîí­íûì æå îñíî­âà­íè­åì îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ ñ÷è­òà­åò­ñÿ, íàïðè­ìåð, êîãäà êòî îòïóñ­êà­åò íà âîëþ îòöà, èëè ìàòü, èëè âîñ­ïè­òà­òå­ëÿ, èëè ìîëî÷­íî­ãî áðà­òà. Îäíà­êî è òå ïðè­÷è­íû, êîòî­ðûå ìû èñ÷èñ­ëè­ëè âûøå, ïðè îñâî­áîæ­äå­íèè ðàáà, íå äîñòèã­øå­ãî òðèä­öà­òè­ëåò­íå­ãî âîç­ðàñ­òà, ìîãóò áûòü îòíå­ñå­íû òàê­æå ê íàñòî­ÿ­ùå­ìó ñëó­÷àþ. Ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, îñíî­âà­íèÿ, èçëî­æåí­íûå ïî îòíî­øå­íèþ ê ãîñ­ïî­äè­íó, êîòî­ðî­ìó ìåíåå 20 ëåò, ìîæ­íî îòíå­ñòè òàê­æå ê ðàáó, êîòî­ðî­ìó ìåíåå 30 ëåò. 39.Ius­tae autem cau­sae ma­nu­mis­sio­nis sunt, ve­lu­ti si quis pat­rem aut mat­rem aut pae­da­go­gum aut con­lac­ta­neum ma­nu­mit­tat. sed et il­lae cau­sae, quas su­pe­rius1 in ser­vo mi­no­re XXX an­no­rum ex­po­sui­mus, ad hunc quo­que ca­sum, de quo lo­qui­mur, ad­fer­ri pos­sunt. item ex di­ver­so hae cau­sae, quas in mi­no­re XX an­no­rum do­mi­no ret­tu­li­mus, por­ri­gi pos­sunt et ad ser­vum mi­no­rem XXX an­no­rum.
§ 39. cf. sup­ra 1, 19. I. 1, 6, 5. Gai epit. 1, 1, 7. D. 40, 2, 19 (Cels. 241). 40, 2, 25 (Gai. 477). 40, 2, 11; 13 (Ulp. 2180). 40, 2, 12; 16 (Ulp. 1934). 40, 2, 20 (Ulp. 2056). 40, 2, 15 (Paul. 911). 40, 2, 9 (Mar­cian. 151). 40, 2, 14 (Mar­cian. 267). 40, 9, 21 (Mod. 96).
40.Òàê êàê çàêî­íîì Ýëèÿ Ñåí­öèÿ äëÿ ãîñ­ïîä, êîòî­ðûì ìåíåå 20 ëåò, óñòà­íîâ­ëå­íû èçâåñò­íûå ïðå­äå­ëû è îãðà­íè­÷å­íèÿ ïðè îòïó­ùå­íèè íà âîëþ, òî îòñþäà ñëå­äó­åò, ÷òî äîñòèã­øèé 14-ëåò­íå­ãî[3] âîç­ðàñ­òà, õîòÿ è ìîæåò ñîñòàâ­ëÿòü çàâå­ùà­íèå, íàçíà­÷àòü ñåáå â íåì íàñëåä­íè­êà è óñòà­íîâ­ëÿòü îòêà­çû, íî íå ìîæåò ïðå­äî­ñòàâ­ëÿòü ðàáó ñâî­áî­äû, íå äîñòèã­øè 20 ëåò. 40.Cum er­go cer­tus mo­dus ma­nu­mit­ten­di mi­no­ri­bus XX an­no­rum do­mi­nis per le­gem Aeliam Sen­tiam con­sti­tu­tus sit, eve­nit, ut qui XIIII an­nos aeta­tis exple­ve­rit, li­cet tes­ta­men­tum fa­ce­re pos­sit et in eo he­re­dem si­bi insti­tue­re le­ga­ta­que re­lin­que­re pos­sit, ta­men si ad­huc mi­nor sit an­no­rum XX, li­ber­ta­tem ser­vo da­re non pos­sit1.
§ 40. cf. I. 1, 6, 7. infra 2, 113. Gai epit. 1, 1, 7.
41.Åñëè áû ãîñ­ïî­äèí, êîòî­ðî­ìó ìåíü­øå 20 ëåò, çàõî­òåë ñäå­ëàòü ðàáà òîëü­êî ëàòè­íîì, òî îí òåì íå ìåíåå äîë­æåí èñõî­äà­òàé­ñò­âî­âàòü îäîá­ðå­íèå ñî ñòî­ðî­íû ñîâå­òà è çàòåì îòïó­ñòèòü ðàáà íà âîëþ ìåæ­äó äðó­çüÿ­ìè. 41.Et quam­vis La­ti­num fa­ce­re ve­lit mi­nor XX an­no­rum do­mi­nus, ta­men ni­hi­lo mi­nus de­bet apud con­si­lium cau­sam pro­ba­re et ita pos­tea in­ter ami­cos ma­nu­mit­te­re.
§ 41. cf. Do­sith. 13. in­ter ami­cos] cf. Do­sith. 6 sq. Ulp. 1, 10. Bruns I7, 369. Pa­pyr. Oxy. 9, 1205.
42.Êðî­ìå òîãî, çàêîí Ôóôèÿ Êàíè­íèÿ12 óñòà­íî­âèë èçâåñò­íûå ïðå­äå­ëû ïðè îòïó­ùå­íèè ðàáîâ íà âîëþ ïî çàâå­ùà­òåëü­íî­ìó îáú­ÿâ­ëå­íèþ. 42.Prae­te­rea le­ge Fu­fia Ca­ni­nia cer­tus mo­dus con­sti­tu­tus est in ser­vis tes­ta­men­to ma­nu­mit­ten­dis.
§ 42. cf. infra 2, 228. Paul. 4, 14. I. 1, 7. C. 7, 3. Script. Hist. Aug. Ta­cit. 10, 7. D. 35, 1, 37 (Paul. lib­ro sin­gu­la­ri ad le­gem Fu­fiam Ca­ni­niam; 925). 50, 16, 215 (Paul. 926). C. Th. 16, 8, 28 (a. 426). lex Fu­fia Ca­ni­nia] la­ta a L. Ca­ni­nio Gal­lo C. Fu­fio Ge­mi­no con­su­li­bus a. 2 a. Chr., cf. Bull. dell’ Ist. di dir. Rom. XVIII, 115 = Dess. 9250.
43.Èòàê, òîìó, ó êîãî áîëåå äâóõ è íå áîëåå äåñÿ­òè ðàáîâ, äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ îòïóñ­êàòü íà âîëþ ïîëî­âè­íó ýòî­ãî ÷èñ­ëà; òîìó æå, ó êîãî áóäåò áîëåå 10 è íå áîëåå 30 ðàáîâ, äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ îòïóñ­êàòü íà âîëþ íå áîëåå òðå­òè ýòî­ãî. Èìå­þ­ùèé îò 30 äî 100 ðàáîâ ìîæåò ïî óñìîò­ðå­íèþ îòïó­ñòèòü íà âîëþ ÷åò­âåð­òóþ ÷àñòü ðàáîâ. Íàêî­íåö òîìó, êòî ðàñ­ïî­ëà­ãà­åò îò 100 äî 500 ðàáîâ, äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ îñâî­áî­äèòü ïÿòóþ ÷àñòü ðàáîâ. Áîëü­øåå ÷èñ­ëî íå ïðè­íè­ìà­åò­ñÿ â ðàñ­÷åò, íî çàêîí ïðåä­ïè­ñû­âà­åò, ÷òîáû íèêòî íå èìåë ïðà­âà îòïóñ­êàòü íà âîëþ áîëåå ñîò­íè, à åñëè êòî èìå­åò âñå­ãî òîëü­êî îäíî­ãî èëè äâóõ ðàáîâ, òî çàêîí ïî îòíî­øå­íèþ ê íåìó íè÷å­ãî íå îïðå­äå­ëÿ­åò, è âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî åìó ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ âîç­ìîæ­íîñòü îòïóñ­êàòü ïî óñìîò­ðå­íèþ íà âîëþ. 43.Nam ei, qui plu­res quam duos ne­que plu­res quam de­cem ser­vos ha­be­bit, us­que ad par­tem di­mi­diam eius nu­me­ri ma­nu­mit­te­re per­mit­ti­tur; ei1 ve­ro, qui plu­res quam X ne­que plu­res quam XXX ser­vos ha­be­bit, us­que ad ter­tiam par­tem eius nu­me­ri ma­nu­mit­te­re per­mit­ti­tur. at ei, qui plu­res quam XXX ne­que plu­res quam cen­tum ha­be­bit, us­que ad par­tem quar­tam po­tes­tas ma­nu­mit­ten­di da­tur. no­vis­si­me ei, qui plu­res quam C ha­be­bit nec plu­res quam D, non plu­res ma­nu­mit­te­re2 per­mit­ti­tur quam3 quin­tam par­tem; ne­que plu­res quam D ha­ben­tis ra­tio ha­be­tur, ut ex eo nu­me­ro pars de­fi­niatur4, sed praescri­bit lex, ne cui plu­res ma­nu­mit­te­re li­ceat quam C. quod5 si quis unum ser­vum om­ni­no aut duos ha­bet, ad hanc le­gem non per­ti­net6 et ideo li­be­ram ha­bet po­tes­ta­tem ma­nu­mit­ten­di.
§ 43. cf. Ulp. 1, 24. Paul. 4, 14, 4. Gai epit. 1, 2 pr. D. 40, 5, 22, 1 (Pap. 303).
44.Óïî­ìÿ­íó­òûé çàêîí íå îòíî­ñèò­ñÿ âîîá­ùå è ê òåì, êîòî­ðûå îòïóñ­êà­þò ðàáîâ íå çàâå­ùà­òåëü­íûì îáú­ÿâ­ëå­íè­åì. Ïîñå­ìó òå, êîòî­ðûå îòïóñ­êà­þò ðàáîâ íà âîëþ ïîñðåä­ñò­âîì ñóäà èëè çàíå­ñå­íè­åì â öåí­çîð­ñêèé ñïè­ñîê, èëè â ïðè­ñóò­ñò­âèè äðó­çåé, ìîãóò îñâî­áîæ­äàòü âñåõ ñâî­èõ ðàáîâ, êîíå÷­íî, åñëè îñâî­áîæ­äå­íèþ íå ïðå­ïÿò­ñò­âó­åò êàêàÿ-íèáóäü äðó­ãàÿ ïðè­÷è­íà. 44.Ac ne ad eos qui­dem om­ni­no haec lex per­ti­net, qui si­ne tes­tamen­to ma­nu­mit­tunt1. ita­que li­cet iis, qui vin­dic­ta aut cen­su aut in­ter ami­cos ma­nu­mit­tunt, to­tam fa­mi­liam suam li­be­ra­re, sci­li­cet si alia cau­sa non in­pe­diat li­ber­ta­tem.
§ 44. Gai epit. 1, 2, 1. Dio­nys. 4, 24. in­ter ami­cos] cf. ad § 41.
45.Ñêà­çàí­íîå íàìè î ÷èñ­ëå ðàáîâ, îòïóñ­êàå­ìûõ ïî çàâå­ùà­íèþ, ñëå­äó­åò ïîíè­ìàòü â òîì ñìûñ­ëå, ÷òî èç òîãî ÷èñ­ëà, èç êîòî­ðî­ãî ìîæåò áûòü îñâî­áîæ­äå­íà ïîëî­âè­íà, òðåòüÿ, ÷åò­âåð­òàÿ èëè ïÿòàÿ ÷àñòü, äîç­âî­ëå­íî âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå îòïóñ­êàòü íà âîëþ ñòîëü­êî, ñêîëü­êî äîç­âî­ëÿ­ëîñü èç ïðåä­øå­ñò­âó­þ­ùå­ãî ÷èñ­ëà. Ýòî ïðåä­ó­ñìîò­ðå­íî è ñàìèì çàêî­íîì, èáî áûëî áû íåëå­ïî, åñëè áû èç 10 ðàáîâ ìîæ­íî áûëî îñâî­áî­äèòü 5 ðàáîâ, òàê êàê ãîñ­ïî­äè­íó äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ îòïóñ­êàòü äî ïîëî­âè­íû ýòî­ãî ÷èñ­ëà, à ðàñ­ïî­ëà­ãàþ­ùèé, íàïðè­ìåð, 12 ðàáà­ìè ìîã áû îñâî­áîæ­äàòü òîëü­êî 4. Íî òåì, ó êîòî­ðûõ áîëü­øå 10 è íå áîëü­øå 30 ðàáîâ, ìîæ­íî âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå îòïóñ­êàòü íà âîëþ òîæå 5 ðàáîâ, ïîäîá­íî òîìó, êòî âëà­äå­åò äåñÿ­òüþ. 45.Sed quod de nu­me­ro ser­vo­rum tes­ta­men­to ma­nu­mit­ten­do­rum di­xi­mus, ita in­tel­le­ge­mus, ne um­quam ex eo nu­me­ro, ex quo di­mi­dia aut ter­tia aut quar­ta aut quin­ta pars li­be­ra­ri po­test, pau­cio­res ma­numit­te­re li­ceat quam ex an­te­ce­den­ti nu­me­ro li­cuit. et hoc ip­sa ra­tio­ne1 provi­sum est: erat enim sa­ne ab­sur­dum, ut X ser­vo­rum do­mi­no quin­que li­be­ra­re li­ce­ret, quia us­que ad di­mi­diam par­tem eius nu­me­ri ma­nu­mit­te­re ei con­ce­ditur, XII ser­vos ha­ben­ti non plu­res li­ce­ret ma­nu­mit­te­re quam IIII; at eis, qui plu­res quam X ne­que [———vv. 1—242———]
46.Åñëè ðàáàì, ïåðå­÷èñ­ëåí­íûì â çàâå­ùà­íèè áåç èçâåñò­íî­ãî ïîðÿä­êà, äàíà áóäåò ñâî­áî­äà, òî íèêòî íå áóäåò ñâî­áî­äåí, òàê êàê íåò îïðå­äå­ëåí­íîé î÷å­ðåäè îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ, äà è çàêîí Ôóôèÿ Êàíè­íèÿ îòìå­íèë è óíè­÷òî­æèë âñå òî, ÷òî ñîâåð­øå­íî âî âðåä è óùåðá åãî; ñóùå­ñò­âó­þò äàæå îñî­áûå ñåíàò­ñêèå ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, êîòî­ðûå äåëà­þò íåäåé­ñò­âè­òåëü­íûì âñå òî, ÷òî áûëî ïðè­äó­ìà­íî äëÿ îáõî­äà ýòî­ãî çàêî­íà. 46.nam et si tes­ta­men­to scrip­tis in or­bem ser­vis li­ber­tas da­ta sit, quia nul­lus or­do ma­nu­mis­sio­nis in­ve­ni­tur, nul­li li­be­ri erunt, quia lex Fu­fia Ca­ni­nia, quae in frau­dem eius fac­ta sint, res­cin­dit. sunt etiam spe­cia­lia se­na­tus con­sul­ta, qui­bus res­cis­sa sunt ea, quae in frau­dem eius le­gis ex­co­gi­ta­ta sunt.
§ 46. cf. infra 2, 239. D. 35, 1, 37 (Paul. 925). Gai epit. 1, 2, 2. Auson. lud. VII sa­pient. 80 (So­lon 8). D. 40, 5, 24, 17 (Ulp. 1887).
47.Âîîá­ùå ñëå­äó­åò çíàòü, ÷òî íà îñíî­âà­íèè çàêî­íà Ýëèÿ Ñåí­öèÿ ðàáû, îòïóñ­êàå­ìûå íà âîëþ âî âðåä è äëÿ îáìà­íà âåðè­òå­ëåé, íå ïîëó­÷à­þò ñâî­áî­äû; òî æå ñàìîå îòíî­ñèò­ñÿ è ê èíî­ñòðàí­öàì, ïîòî­ìó ÷òî òàê ïîðå­øèë ñåíàò ïî ïðè­êà­çà­íèþ èìïå­ðà­òî­ðà Àäðè­à­íà. Îñòàëü­íûå îïðå­äå­ëå­íèÿ ýòî­ãî çàêî­íà íå êàñà­þò­ñÿ èíî­ñòðàí­öåâ. 47.In sum­ma scien­dum est, quod le­ge Aelia Sen­tia cau­tum sit, ut1 cre­di­to­rum frau­dan­do­rum cau­sa ma­nu­mis­si li­be­ri non fiant, hoc etiam2 ad pe­re­gri­nos per­ti­ne­re, [se­na­tus ita cen­suit ex auc­to­ri­ta­te Had­ria­ni]3 ce­te­ra ve­ro iura eius le­gis ad pe­re­gri­nos non per­ti­ne­re.
§ 47. cf. sup­ra 1, 37.
48.Ñëå­äó­åò äðó­ãîå äåëå­íèå â ïðà­âå ëèö. Èìåí­íî: îäíè ëèöà ñàìî­âëàñò­íû, äðó­ãèå ïîä­÷è­íå­íû ÷óæî­ìó ïðà­âó. 48.Se­qui­tur de iure per­so­na­rum alia di­vi­sio. nam quae­dam per­so­nae sui iuris sunt, quae­dam alie­no iuri sunt sub­iec­tae.
49.Èç ïîä­âëàñò­íûõ îïÿòü îäíè íàõî­äÿò­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ îòöà, äðó­ãèå ïîä âëà­ñòüþ ìóæà, òðåòüè â êàáàëü­íîé çàâè­ñè­ìî­ñòè îò äðó­ãî­ãî. 49.Sed rur­sus earum per­so­na­rum, quae alie­no iuri sub­iec­tae sunt, aliae in po­tes­ta­te, aliae in ma­nu, aliae in man­ci­pio sunt.
§ 49. cf. Fr. Vat. 298. 300 (Paul. 796). lex Sal­pens. c. 22 (Bruns I7, 143).
50.Ðàñ­ñìîò­ðèì ñïåð­âà òåõ, êîòî­ðûå ïîä­÷è­íå­íû ÷óæî­ìó ïðà­âó, ïîòî­ìó ÷òî, åñëè ìû óçíà­åì, ÷òî́ ýòî çà ëèöà, òî âìå­ñòå ñ òåì ïîé­ìåì, êàêèå ëèöà ñàìî­âëàñò­íû. 50.Vi­dea­mus nunc de iis, quae alie­no iuri sub­iec­tae sint: nam si cog­no­ve­ri­mus, quae is­tae per­so­nae sint1, si­mul in­tel­le­ge­mus, quae sui iuris sint.
51.Ñïåð­âà ðàç­áå­ðåì òåõ, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ äðó­ãî­ãî. 51.Ac pri­us dis­pi­cia­mus de iis, qui in alie­na po­tes­ta­te sunt.
§§ 48—51. = D. 1, 6, 1 pr. I. 1, 8 pr. cf. Gai epit. 1, 3 pr.
52.Èòàê, ïîä âëà­ñòüþ ãîñ­ïîä ñîñòî­ÿò ðàáû; ýòà âëàñòü íàä ðàáà­ìè åñòü èíñòè­òóò îáùå­íà­ðîä­íî­ãî ïðà­âà; èáî ó âîîá­ùå âñåõ íàðî­äîâ[4] ìû ìîæåì çàìå­òèòü, ÷òî ãîñ­ïî­äà èìå­þò íàä ðàáà­ìè ïðà­âî æèç­íè è ñìåð­òè è ÷òî âñå, ÷òî ïðè­îá­ðå­òà­åò­ñÿ ðàáîì, ïðè­îá­ðå­òà­åò­ñÿ ãîñ­ïî­äè­íó. 52.In po­tes­ta­te ita­que sunt ser­vi do­mi­no­rum. quae qui­dem po­tes­tas iuris gen­tium est: nam apud om­nes pe­rae­que gen­tes ani­mad­ver­te­re pos­su­mus do­mi­nis in ser­vos vi­tae ne­cis­que po­tes­ta­tem es­se, et quod­cum­que per ser­vum ad­qui­ri­tur, id do­mi­no ad­qui­ri­tur.
§ 52. = D. 1, 6, 1, 1. I. 1, 8, 1. cf. Gai epit. 1, 3, 1. D. 1, 5, 4, 1 (Flor. 25, un­de I. 1, 3, 2). 12, 6, 64 (Tryph. 21). 1, 1, 4 (Ulp. 1912). Isid. orig. 5, 6. vi­tae ne­cis­que po­tes­ta­tem] cf. Se­nec. de be­nef. 3, 23, 3. per ser­vum ad­qui­ri­tur] cf. infra 2, 86 sq.
53.Íî â íàñòî­ÿ­ùåå âðå­ìÿ íèêî­ìó èç ïîä­äàí­íûõ ðèì­ñêî­ãî íàðî­äà íå äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ ÷ðåç­ìåð­íî æåñòî­êî ïîñòó­ïàòü ñî ñâî­è­ìè ðàáà­ìè áåç çàêîí­íîé ïðè­÷è­íû. Èìåí­íî, ïî ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ èìïå­ðà­òî­ðà Àíòî­íè­íà Áëà­ãî­÷å­ñòè­âî­ãî13 òîò, êòî áåç ïðè­÷è­íû óáüåò ñâî­åãî ðàáà, ïîä­âåð­ãà­åò­ñÿ íå ìåíü­øåé îòâåò­ñò­âåí­íî­ñòè, ÷åì òîò, êòî óáèë ÷óæî­ãî ðàáà. È äàæå èçëèø­íÿÿ ñóðî­âîñòü ãîñ­ïîä îáóçäû­âà­åò­ñÿ óêà­çîì òîãî æå èìïå­ðà­òî­ðà. Èáî Àíòî­íèí, ïîëó­÷èâ çàïðîñ îò íåêî­òî­ðûõ íàìåñò­íè­êîâ ïðî­âèí­öèé, êàê ïîñòó­ïàòü ñ òåìè ðàáà­ìè, êîòî­ðûå èùóò óáå­æè­ùà â õðà­ìàõ èëè ó ñòà­òóé èìïå­ðà­òî­ðîâ, ïðåä­ïè­ñàë: â ñëó­÷àå åñëè áû æåñòî­êîñòü ãîñ­ïîä ïîêà­çà­ëàñü íåâû­íî­ñè­ìîþ, èõ íóæ­íî ïðè­íóæ­äàòü ïðî­äàòü ñâî­èõ ðàáîâ â äðó­ãèå ðóêè. È òî, è äðó­ãîå ïî ñïðà­âåä­ëè­âî­ñòè, òàê êàê ìû íå äîëæ­íû çëî­óïîòðåá­ëÿòü ïðå­äî­ñòàâ­ëåí­íûì íàì ïðà­âîì. Íà òîì æå îñíî­âà­íèè ðàñ­òî­÷è­òå­ëÿì âîñ­ïðå­ùå­íî óïðàâ­ëÿòü ñâî­èì èìó­ùå­ñò­âîì. 53.Sed hoc tem­po­re ne­que ci­vi­bus Ro­ma­nis nec ul­lis aliis ho­mi­ni­bus, qui sub im­pe­rio po­pu­li Ro­ma­ni sunt, li­cet sup­ra mo­dum et si­ne cau­sa in ser­vos suos sae­vi­re: nam ex con­sti­tu­tio­ne sac­ra­tis­si­mi1 im­pe­ra­to­ris An­to­ni­ni, qui si­ne cau­sa ser­vum suum oc­ci­de­rit, non mi­nus te­ne­ri iube­tur, quam qui alie­num ser­vum oc­ci­de­rit. sed et maior quo­que as­pe­ri­tas do­mi­no­rum per eius­dem prin­ci­pis con­sti­tu­tio­nem coer­ce­tur: nam con­sul­tus a qui­bus­dam prae­si­di­bus pro­vin­cia­rum de his ser­vis, qui ad fa­na deo­rum vel ad sta­tuas prin­ci­pum con­fu­giunt, prae­ce­pit, ut si in­to­le­ra­bi­lis vi­dea­tur do­mi­no­rum sae­vi­tia, co­gan­tur ser­vos suos ven­de­re. et ut­rum­que rec­te fit: ma­le2 enim nostro iure uti non de­be­mus; qua ra­tio­ne et pro­di­gis in­ter­di­ci­tur bo­no­rum suo­rum ad­mi­nistra­tio.
§ 53. = D. 1, 6, 1, 2. I. 1, 8, 2. cf. Paul. Coll. 3, 2, 1. Coll. 3, 3 = D. 1, 6, 2 (Ulp. 2213). Coll. 3, 4 (a. 285). D. 1, 12, 1, 1; 8 (Ulp. 2079). 48, 8, 11, 1; 2 (Mod. 230). C. 9, 14, 1 (a. 319). Se­nec. de clem. 1, 18. Suet Claud. 25. Script. Hist. Aug. Hadr. 18, 7. si­ne cau­sa] cf. D. 45, 1, 96 (Mar­cell. 152). 30, 53, 3 (Ulp. 2678). ad sta­tuas prin­ci­pis] cf. Se­nec. de clem. I, 18, 2. co­gan­tur ser­vos suos ven­de­re] cf. D. 48, 18, 1, 27 (Ulp. 2212). pro­di­gis] cf. Paul. 3, 4a, 7. Pa­pyr. Flor. 99 (Chrest. 368).
54.Âïðî­÷åì, òàê êàê ðèì­ñêèå ãðàæ­äàíå èìå­þò äâîé­íîé äîìè­íèé14 (èáî ðàá ñ÷è­òà­åò­ñÿ íàõî­äÿ­ùèì­ñÿ â îáëà­äà­íèè êàæ­äî­ãî ëèáî ïî ïðà­âó in bo­nis, ëèáî ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ, ëèáî ïî òîìó è äðó­ãî­ìó âìå­ñòå), òî ìû áóäåì ñ÷è­òàòü ðàáà òîëü­êî òîãäà ïîä âëà­ñòüþ ãîñ­ïî­äè­íà, êîãäà îí ïðè­íàä­ëå­æèò åìó ïî ïðå­òîð­ñêî­ìó ïðà­âó, õîòÿ áû â òî æå âðå­ìÿ ãîñ­ïî­äèí è íå îáëà­äàë ïî îòíî­øå­íèþ ê íåìó êâè­ðèò­ñêèì ïðà­âîì; èáî òîò, êòî òîëü­êî ãîëîå ïðà­âî êâè­ðè­òîâ íà ðàáà èìå­åò, íå ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïîë­íûì åãî ãîñ­ïî­äè­íîì. 54.Ce­te­rum cum apud ci­ves Ro­ma­nos dup­lex sit do­mi­nium (nam vel in bo­nis vel ex iure Qui­ri­tium vel ex ut­ro­que iure cui­us­que ser­vus es­se in­tel­le­gi­tur1), ita de­mum ser­vum in po­tes­ta­te do­mi­ni es­se di­ce­mus, si in bo­nis eius sit, etiam­si si­mul ex iure Qui­ri­tium eius­dem non sit: nam qui nu­dum ius Qui­ri­tium in ser­vo ha­bet, is po­tes­ta­tem ha­be­re non in­tel­le­gi­tur.
§ 54. cf. sup­ra 1, 35. infra 2, 40; 88. 3, 166. Ulp. 1, 16. Theoph. 1, 5, 4 (Ferr. p. 25).
55.Ðàâ­íûì îáðà­çîì[5] ïîä íàøåþ âëà­ñòüþ ñîñòî­ÿò íàøè äåòè, ðîæ­äåí­íûå â çàêîí­íîì áðà­êå; ïðà­âî ýòî åñòü îñî­áåí­íîñòü (èñêëþ­÷è­òåëü­íîå äîñòî­ÿ­íèå) ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí, èáî íåò ïî÷òè äðó­ãèõ íàðî­äîâ, êîòî­ðûå èìå­ëè áû íàä äåòüìè òàêóþ âëàñòü, êàêóþ ìû èìå­åì. Ýòî è âûñêà­çàë èìïå­ðà­òîð Àäðè­àí â ñâî­åì ýäèê­òå, îáú­ÿâ­ëåí­íîì òåì, êîòî­ðûå õîäà­òàé­ñò­âî­âà­ëè î ïðè­çíà­íèè ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà çà íèìè è èõ äåòüìè: ÿ, âïðî­÷åì, õîðî­øî çíàþ, ÷òî íàðîä Ãàëà­òîâ15 âåðèò, ÷òî äåòè èõ íàõî­äÿò­ñÿ âî âëà­ñòè ñâî­èõ ðîäè­òå­ëåé. 55.Item in po­tes­ta­te nostra sunt li­be­ri nostri, quos ius­tis nup­tiis proc­rea­vi­mus. quod ius prop­rium ci­vium Ro­ma­no­rum est (fe­re enim nul­li alii sunt ho­mi­nes, qui ta­lem in fi­lios suos ha­bent po­tes­ta­tem, qua­lem nos ha­be­mus) id­que di­vi Had­ria­ni edic­to, quod pro­po­suit de his, qui si­bi li­be­ris­que suis ab eo ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam pe­te­bant, sig­ni­fi­ca­tur1. nec me prae­te­rit Ga­la­ta­rum gen­tem cre­de­re in po­tes­ta­te2 pa­ren­tum li­be­ros es­se.
§ 55. = D. 1, 6, 3. I. 1, 9 pr.; 2. cf. infra 1, 93; 64; 128; 189. 2, 135a. 3, 20. Gai epit. 1, 3, 2. Ulp. 5, 1. C. 8, 46, 3 (a. 227). 8, 46, 10 = C. Th. 4, 8, 6 (a. 323). C. Th. 3, 3 (a. 391). lex Salp. c. 22 (Bruns I7, 143). Dio­nys. 2, 26; 27. Plut. Num. 17 i. f. Boeth. l. 2 ad Cic. top. 4, 20 (ed. Bai­ter p. 304). Isid. orig. 9, 5, 17; 18. Ga­la­ta­rum] cf. Caes. Bell. Gall. 6, 19, 3.
56.Ðèì­ñêèå ãðàæ­äàíå òîãäà âñòó­ïà­þò â çàêîí­íûé è äåé­ñò­âè­òåëü­íûé áðàê è èìå­þò íàä ðîäèâ­øè­ìè­ñÿ ó íèõ äåòüìè âëàñòü, êîãäà îíè æåíà­òû íà ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí­êàõ, èëè äàæå ëàòè­íÿí­êàõ è èíî­ñòðàí­êàõ, ñ êîòî­ðû­ìè ñóùå­ñò­âî­âà­ëî jus con­nu­bii (ò. å. ïðè­çíàí­íàÿ çà ëèöîì ñïî­ñîá­íîñòü ê âñòóï­ëå­íèþ â ðèì­ñêîå ñóïðó­æå­ñòâî ñî âñå­ìè þðèäè­÷å­ñêè­ìè ïîñëåä­ñò­âè­ÿ­ìè); à òàê êàê con­nu­bium äàåò ïðà­âî äåòÿì íàñëå­äî­âàòü ñîñòî­ÿ­íèå ñâî­åãî îòöà, òî îíè íå òîëü­êî äåëà­þò­ñÿ ðèì­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, íî ñîñòî­ÿò òàê­æå âî âëà­ñòè îòöà. 56.Ius­tas autem nup­tias contra­xis­se li­be­ros­que iis proc­rea­tos in po­tes­ta­te ha­be­re ci­ves Ro­ma­ni ita in­tel­le­gun­tur1, si ci­ves Ro­ma­nas uxo­res du­xe­rint vel etiam La­ti­nas pe­re­gri­nas­ve, cum qui­bus co­nu­bium ha­beant: cum enim co­nu­bium id ef­fi­ciat, ut li­be­ri pat­ris con­di­cio­nem se­quan­tur, eve­nit, ut non so­lum ci­ves Ro­ma­ni fiant, sed et in po­tes­ta­te pat­ris sint.
§ 56. cf. Ulp. 5, 2 sq. Gai epit. 1, 4 pr. D. 1, 5, 19 (Cels. 239). 1, 5, 24 (Ulp. 2698).
57.Âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî è íåêî­òî­ðûì âåòå­ðà­íàì ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ èìïå­ðà­òîð­ñêè­ìè óêà­çà­ìè ïðà­âî âñòó­ïàòü â áðàê ñ òåìè ëàòè­íÿí­êà­ìè èëè èíî­ñòðàí­êà­ìè, íà êîòî­ðûõ æåíè­ëèñü ïîñëå îòñòàâ­êè îò âîåí­íîé ñëóæ­áû, è äåòè, ðîæ­äåí­íûå îò ýòî­ãî áðà­êà, äåëà­þò­ñÿ ðèì­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè è ñîñòî­ÿò ïîä îòöîâ­ñêîé âëà­ñòüþ. 57.Un­de et1 ve­te­ra­nis qui­bus­dam con­ce­di so­let prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus co­nu­bium cum his La­ti­nis pe­re­gri­nis­ve, quas pri­mas post mis­sio­nem uxo­res du­xe­rint; et qui ex eo mat­ri­mo­nio nas­cun­tur, et ci­ves Ro­ma­ni et in po­tes­ta­tem pa­ren­tum fiunt.
§ 57. cf. dip­lo­ma­ta mi­li­tum a Mom­mse­no col­lec­ta in Cor­po­ris inscrip­tio­num La­ti­na­rum vo­lu­mi­ne ter­tio, quo­rum non­nul­la exempla edi­dit Bruns I7, 274 sq. Gnom. Id. Log. § 54.
58.×òî êàñà­åò­ñÿ ëèö ðàá­ñêî­ãî ñîñòî­ÿ­íèÿ, òî ñ íèìè íåëü­çÿ çàêëþ­÷àòü íàñòî­ÿ­ùå­ãî áðà­êà. 58.Nec ta­men om­nes no­bis uxo­res du­ce­re li­cet:1 nam a qua­run­dam nup­tiis absti­ne­re de­be­mus.
58a.Ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, è íå íà âñÿ­êîé ñâî­áîä­íîé æåí­ùèíå ïîç­âî­ëå­íî íàì æåíèòü­ñÿ; èáî îò áðà­êà ñ íåêî­òî­ðû­ìè æåí­ùè­íà­ìè íàä­ëå­æèò âîç­äåð­æàòü­ñÿ.
59. ñàìîì äåëå, áðà­êè íå ìîãóò áûòü çàêëþ­÷àå­ìû ìåæ­äó òåìè ëèöà­ìè, êîòî­ðûå ñîñòî­ÿò â ðîä­ñò­âåí­íîé ñâÿ­çè è íå îáëà­äà­þò jus con­nu­bii, êàê, íàïðè­ìåð, ìåæ­äó îòöîì è äî÷å­ðüþ, ìåæ­äó ñûíîì è ìàòå­ðüþ èëè äåäîì è âíó÷­êîþ; è åñëè òàêèå ëèöà ñîåäè­íÿò­ñÿ, òî áðàê, èìè çàêëþ­÷åí­íûé, ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïðå­ñòóï­íûì è êðî­âî­ñìå­ñè­òåëü­íûì. È ýòî òàê ñòðî­ãî íàáëþäà­åò­ñÿ, ÷òî õîòÿ áû îíè ñòà­ëè äðóã ê äðó­ãó â îòíî­øå­íèè âîñ­õî­äÿ­ùèõ è íèñ­õî­äÿ­ùèõ ÷åðåç óñû­íîâ­ëå­íèå — îíè íå ìîãóò ñî÷å­òàòü­ñÿ áðà­êîì, òàê ÷òî äàæå ïî ïðå­êðà­ùå­íèè óñû­íîâ­ëå­íèÿ ñóùå­ñò­âó­åò òî æå çàïðå­ùå­íèå. Òàêèì îáðà­çîì ìû íå ìîæåì æåíèòü­ñÿ íà òîé, êîòî­ðàÿ â ñèëó óñû­íîâ­ëå­íèÿ ñòà­ëà íàøåé äî÷å­ðüþ èëè âíó÷­êîþ, õîòÿ áû ìû îñâî­áî­äè­ëè åå èç-ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè. 59.In­ter eas enim per­so­nas, quae pa­ren­tum li­be­ro­rum­ve lo­cum in­ter se op­ti­nent, nup­tiae contra­hi non pos­sunt, nec in­ter eas co­nu­bium est, ve­lut in­ter pat­rem et fi­liam vel in­ter mat­rem et fi­lium vel in­ter avum et nep­tem vel in­ter aviam et ne­po­tem1; et si ta­les per­so­nae in­ter se coie­rint, ne­fa­rias et in­ces­tas nup­tias contra­xis­se di­cun­tur. et haec adeo ita sunt, ut quam­vis per adop­tio­nem pa­ren­tum li­be­ro­rum­ve lo­co si­bi es­se coe­pe­rint, non pos­sint2 in­ter se mat­ri­mo­nio co­niun­gi, in tan­tum, ut etiam dis­so­lu­ta adop­tio­ne idem iuris ma­neat; ita­que eam, quae mi­hi per adop­tio­nem fi­liae seu3 nep­tis lo­co es­se coe­pe­rit, non po­te­ro4 uxo­rem du­ce­re, quam­vis eam eman­ci­pa­ve­rim5.
§§ 58. 59. — I. 1, 10, 1. cf. Ulp. 5, 6 = Coll. 6, 2, 1. Paul. Coll. 6, 3, 1. D. 23, 2, 8 (Pomp. 480). 23, 2, 53 (Gai. 249). 23, 2, 68 (Paul. 1910). C. 5, 4, 17 (a. 295). in­ces­tas nup­tias] cf. D. 23, 2, 39, 1 (Paul. 1122). Ulp. 5, 7 = Coll. 6, 2, 4. Coll. 6, 4 (a. 295). quam­vis per adop­tio­nem] cf. Paul. Coll. 6, 3, 2. D. 23, 2, 55 pr. (Gai. 249). etiam dis­so­lu­ta adop­tio­ne] cf. D. 1, 7, 13 (Pap. 377).
60.Íå÷òî ïîäîá­íîå, õîòÿ íå â ñòîëü áîëü­øîé ñòå­ïå­íè, íàáëþäà­åò­ñÿ ìåæ­äó òåìè ëèöà­ìè, êîè ñîåäè­íå­íû óçà­ìè áîêî­âî­ãî ðîä­ñòâà. 60.In­ter eas quo­que per­so­nas, quae ex transver­so gra­du cog­na­tio­ne iun­gun­tur, est quae­dam si­mi­lis ob­ser­va­tio, sed non tan­ta.
61. ñàìîì äåëå, áðàê ìåæ­äó áðà­òîì è ñåñò­ðîþ áåç­óñëîâ­íî çàïðå­ùåí, ðîæ­äå­íû ëè îíè îò îäíî­ãî è òîãî æå îòöà è îò îäíîé è òîé æå ìàòå­ðè, èëè îò îäíî­ãî èç íèõ. Íî, åñëè êàêàÿ-ëèáî æåí­ùè­íà ÷åðåç óñû­íîâ­ëå­íèå ñäå­ëà­åò­ñÿ ìîåþ ñåñò­ðîþ, òî, ïîêà óñû­íîâ­ëå­íèå ñóùå­ñò­âó­åò, êîíå÷­íî, íå ìîæåò áûòü áðà­êà ìåæ­äó ìíîþ è åþ; êîãäà æå ÷åðåç îñâî­áîæ­äå­íèå èç-ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè óñû­íîâ­ëå­íèå ïðå­êðà­òèò­ñÿ, òî ÿ ìîãó íà íåé æåíèòü­ñÿ; íî è â òîì ñëó­÷àå, êîãäà è ÿ áóäó îñâî­áîæ­äåí èç-ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè, íåò ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ ê áðà­êó. 61.Sa­ne in­ter frat­rem et so­ro­rem pro­hi­bi­tae sunt nup­tiae, si­ve eodem pat­re eadem­que mat­re na­ti fue­rint si­ve al­te­rut­ro eorum: sed si qua per adop­tio­nem so­ror mi­hi es­se coe­pe­rit, quam­diu qui­dem con­stat adop­tio, sa­ne in­ter me et eam nup­tiae non pos­sunt con­sis­te­re; cum ve­ro per eman­ci­pa­tio­nem adop­tio dis­so­lu­ta sit, po­te­ro eam uxo­rem du­ce­re; sed et si ego eman­ci­pa­tus fue­ro, ni­hil in­pe­di­men­to erit nup­tiis.
§§ 60. 61. — I. 1, 10, 2. cf. Ulp. 5, 6 = Coll. 6, 2, 2. Gai epit. 1, 4, 2. D. 23, 2, 8 (Pomp. 480). 23, 2, 54 (Scaev. 196). 23, 2, 68 (Paul. 1910). Gnom. Id. Log. § 23. sed si qua etc.] cf. D. 23, 2, 17 pr. (Gai. 248). Paul. Coll. 6, 3, 2. cum ve­ro per eman­ci­pa­tio­nem] cf. D. 23, 2, 17, 1 (Gai. 248). 23, 2, 55, 1 (Gai. 249). 28, 2, 9, 4 (Paul. 1601). 45, 1, 35, 1 (Paul. 1844).
62.Áðàò ìîæåò æåíèòü­ñÿ íà äî÷å­ðè áðà­òà; ýòî âîøëî â îáû­÷àé ñ òåõ ïîð, êàê áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Êëàâ­äèé16 æåíèë­ñÿ íà Àãðèï­ïèíå, äî÷å­ðè ñâî­åãî áðà­òà. Íå ïîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ, îäíà­êî, æåíèòü­ñÿ íà äî÷å­ðè ñåñò­ðû: òàê ïîñòà­íîâ­ëÿ­þò óêà­çû èìïå­ðà­òî­ðîâ. Òî÷­íî òàê æå âîñ­ïðå­ùå­íî æåíèòü­ñÿ íà òåò­êå ïî îòöó è íà ñåñò­ðå ìàòå­ðè. 62.Frat­ris fi­liam uxo­rem du­ce­re li­cet: id­que pri­mum in usum ve­nit, cum di­vus Clau­dius Ag­rip­pi­nam, frat­ris sui fi­liam, uxo­rem du­xis­set: so­ro­ris ve­ro fi­liam uxo­rem du­ce­re non li­cet. et haec ita prin­ci­pa­li­bus con­sti­tu­tio­ni­bus sig­ni­fi­can­tur.
§ 62. cf. I. 1, 10, 3; 5. Gai epit. 1, 4, 3; 4. Ulp. 5, 6 — Coll. 6, 2, 2. Paul. Coll. 6, 3, 3. Coll. 6, 4, 5 fe­re = C. 5, 4, 17 (a. 295). Gnom. Id. Log. § 23. cum di­vus Clau­dius] cf. Ta­cit. ann. 12, 5 sq. 13, 2. Suet. Claud. 26. 39. 43. — Dio Cass. 68, 2, 4. 71, 1, 3. Script. Hist. Aug. M. Aurel. 7, 7. so­ro­ris ve­ro fi­liam] cf. D. 12, 7, 5 pr. (Pap. 186).
63.Íåëü­çÿ òàê­æå æåíèòü­ñÿ íà òîé, êîòî­ðàÿ áûëà òâî­åþ òåùåþ, íåâåñò­êîþ, ïàä­÷å­ðè­öåþ, ìà÷å­õîþ. Ìû ñêà­çà­ëè «áûëà», ïîòî­ìó ÷òî êîãäà ñóùå­ñò­âó­åò òî áðà÷­íîå îòíî­øå­íèå, âñëåä­ñò­âèå êîòî­ðî­ãî âîç­íèê­ëî òàêîå ñâîé­ñòâî, áðàê áåç­óñëîâ­íî íåâîç­ìî­æåí óæå ïî òîé ïðè­÷èíå, ÷òî îäíà è òà æå æåí­ùè­íà íå ìîæåò áûòü çàìó­æåì çà äâî­è­ìè, è ìóæ­÷è­íà íå ìîæåò èìåòü ðàçîì äâóõ æåí. 63.Item ami­tam et ma­ter­te­ram uxo­rem du­ce­re non li­cet. item eam, quae mi­hi quon­dam soc­rus aut nu­rus aut pri­vig­na aut no­ver­ca fuit. ideo autem di­xi­mus «quon­dam», quia, si ad­huc con­stant eae nup­tiae, per quas ta­lis ad­fi­ni­tas quae­si­ta est, alia ra­tio­ne mi­hi nup­ta es­se non po­test, quia ne­que eadem duo­bus nup­ta es­se po­test ne­que idem duas uxo­res ha­be­re.
§ 63. cf. I. 1, 10, 6; 7. Ulp. 5, 6 = Coll. 6, 2, 3. Paul. Coll. 6, 3, 3. Gai epit. 1, 4, 5. Coll. 6, 4, 5. D. 23, 2, 40 (Pomp. 340). 24, 3, 16 (Pomp. 626). 23, 2, 15 (Pap. 494). 12, 7, 5, 1 (Pap. 186). 25, 7, 1, 3 (Ulp. 1985). 23, 2, 14, 1; 4 (Paul. 526. 528). Cic. p. Cluent. 5, 12—14. Verg. Aen. 10, 389. idem duas uxo­res] cf. Ed. D. 3, 2, 1. D. 3, 2, 13, 4 (Ulp. 285). C. 9, 9, 18 (a. 258). 5, 5, 2 (a. 285). 1, 9, 7 (a. 393). Cic. de orat. 1, 40, 183. Suet. Caes. 52. Plut. comp. De­metr. c. Ant. 4. Soc­rat. Hist. Eccl. 4, 31 (Tom. 67 p. 548 ed. Mig­ne). Ni­ceph. Hist. Eccl. 11, 33 (Tom. 146 p. 689 ed. Mig­ne).
64.Èòàê, åñëè êòî ñîâåð­øèë íåçà­êîí­íûé è êðî­âî­ñìå­ñè­òåëü­íûé áðàê, òî îí, ïî-âèäè­ìî­ìó, íå èìå­åò íè æåíû, íè äåòåé; ïîýòî­ìó äåòè, êîòî­ðûå ðîæ­äà­þò­ñÿ îò ýòîé ñâÿ­çè, èìå­þò òîëü­êî ìàòü, îòåö æå èõ íåèç­âå­ñòåí, âñëåä­ñò­âèå ÷åãî îíè íå ñîñòî­ÿò ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòüþ; îíè çàíè­ìà­þò òî æå ïîëî­æå­íèå, ÷òî äåòè, ïðè­æè­òûå â íåçà­êîí­íîé ñâÿ­çè, èáî ñèè ïîñëåä­íèå ïðè­çíà­þò­ñÿ íå èìå­þ­ùè­ìè îòöà, ïîòî­ìó ÷òî îòåö èõ íåèç­âå­ñòåí. Ïîýòî­ìó èõ îáûê­íî­âåí­íî íàçû­âà­þò spu­rii, èëè îò ãðå­÷å­ñêî­ãî ñëî­âà σπο­ράδην, ò. å. êàê áû äåòè áåç îòöà. 64.Er­go si quis ne­fa­rias at­que in­ces­tas nup­tias contra­xe­rit, ne­que uxo­rem ha­be­re vi­de­tur ne­que li­be­ros: ita­que hi, qui ex eo coi­tu nas­cun­tur, mat­rem qui­dem ha­be­re vi­den­tur, pat­rem ve­ro non uti­que, nec ob id in po­tes­ta­te eius sunt, qua­les sunt ii, quos ma­ter vul­go con­ce­pit: nam et hi pat­rem ha­be­re non in­tel­le­gun­tur, cum is etiam1 in­cer­tus sit; un­de so­lent spu­rii fi­lii ap­pel­la­ri vel a Grae­ca vo­ce qua­si σπο­ράδην con­cep­ti vel qua­si si­ne pat­re fi­lii.
§ 64. cf. I. 1, 10, 12. Gai epit. 1, 4, 8. Ulp. 4, 2. 5, 7 = Coll. 6, 2, 4. D. 1, 5, 19 (Cels. 239). 50, 1, 1, 2 (Ulp. 190). 1, 5, 23 (Mod. 89). C. 5, 5, 6 = C. Th. 3, 12, 3 (a. 396). Isid. orig. 9, 5, 24; 25. Auct. inc. de prae­nom. 6 (in Val. Max. ed. Kempf2 p. 590, 22). Plut. q. R. 103.
65.Èíî­ãäà ñëó­÷à­åò­ñÿ, ÷òî äåòè, êîòî­ðûå ñ ìîìåí­òà ðîæ­äå­íèÿ íå ñîñòî­ÿò ïîä âëà­ñòüþ âîñ­õî­äÿ­ùèõ, âïî­ñëåä­ñò­âèè ïðè­âî­äÿò­ñÿ ïîä îòöîâ­ñêóþ âëàñòü. 65.Ali­quan­do autem eve­nit, ut li­be­ri, qui sta­tim ut nati1 sunt, pa­ren­tum in po­tes­ta­tem2 non fiant, ii pos­tea ta­men re­di­gan­tur in po­tes­ta­tem.
§ 65. = I. 1, 10, 13.
66.Åñëè, íàïðè­ìåð, ëàòèí, æåíèâ­øèé­ñÿ ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ17, ïðè­æè­âåò ñ æåíîé, ëàòèí­ñêîé ãðàæ­äàí­êîé, ñûíà — ëàòèí­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà, èëè ñ ðèì­ñêîþ ãðàæ­äàí­êîþ ñûíà — ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà, òî íå áóäåò åãî èìåòü ïîä îòöîâ­ñêîþ âëà­ñòüþ[6]; íî åñëè âïî­ñëåä­ñò­âèè ýòîò ëàòèí äîêà­çàë ïðè­÷è­íó è ïîëó­÷èë êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî, òî ñûí ñ ýòî­ãî ìîìåí­òà ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. 66.Ve­lut si La­tinus ex le­ge Aelia Sen­tia uxo­re duc­ta fi­lium proc­rea­ve­rit aut La­ti­num ex La­ti­na aut ci­vem Ro­ma­num ex ci­ve Ro­ma­na, non ha­be­bit eum in po­tes­ta­te; sed si pos­tea cau­sa pro­ba­ta ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam con­secu­tus fue­rit, si­mul eum1 in po­tes­ta­te sua ha­be­re in­ci­pit.
§ 66. cf. Ulp. 7, 4. sup­ra 1, 29.
67.Òî÷­íî òàê æå, åñëè ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí ïî íåâåäå­íèþ âñòó­ïèë â ñóïðó­æå­ñòâî ñ ëàòèí­ñêîé ãðàæ­äàí­êîé èëè ñ èíî­ñòðàí­êîé, ñ÷è­òàÿ åå ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êîé, òî îí íå èìå­åò íàä ðîäèâ­øèì­ñÿ îò ýòî­ãî áðà­êà ñûíîì ïðàâ îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè, òàê êàê ñûí ýòîò íå ñ÷è­òà­åò­ñÿ äàæå ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, òîëü­êî ëàòè­íÿ­íè­íîì èëè èíî­ñòðàí­öåì, ò. å. ïðè­÷èñ­ëÿ­åò­ñÿ ê ñîñòî­ÿ­íèþ ìàòå­ðè: ñûí âåäü ëèøü â òîì ñëó­÷àå íàñëå­äó­åò ñîñòî­ÿ­íèå îòöà, êîãäà ìåæ­äó îòöîì è åãî ìàòå­ðüþ ñîñòî­ÿ­ëî con­nu­bium. Íî ïî ñåíàò­ñêî­ìó ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ ðàç­ðå­øà­åò­ñÿ ñóäåá­íûì ïóòåì îáíà­ðó­æèòü îøèá­êó: òîãäà ìàòü è ñûí ïðè­îá­ðå­òà­þò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, è ñ ýòî­ãî âðå­ìå­íè ñûí íàõî­äèò­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ îòöà. Òî æå ñàìîå èìå­åò ìåñòî, êîãäà ðèì­ëÿ­íèí ïî íåâåäå­íèþ æåíèò­ñÿ íà ïðè­íàä­ëå­æà­ùåé ê ÷èñ­ëó ïîêî­ðåí­íûõ, ñ òîé ðàç­âå ðàç­íè­öåé, ÷òî æåíà íå ñäå­ëà­åò­ñÿ òîãäà ðèì­ñêîþ ãðàæ­äàí­êîþ. 67.Item si ci­vis Ro­ma­nus La­ti­nam aut pe­re­gri­nam uxo­rem du­xe­rit per ig­no­ran­tiam, cum eam ci­vem Ro­ma­nam es­se cre­de­ret, et fi­lium proc­rea­ve­rit, hic non est in po­tes­ta­te eius, quia ne qui­dem ci­vis Ro­ma­nus est, sed aut La­ti­nus aut pe­re­gri­nus, id est eius con­di­cio­nis, cui­us et ma­ter fue­rit, quia non ali­ter quis­que ad pat­ris con­di­cio­nem ac­ce­dit, quam si in­ter pat­rem et mat­rem eius co­nu­bium sit: sed ex se­na­tus con­sul­to per­mit­ti­tur cau­sam er­ro­ris pro­ba­re, et ita uxor quo­que et fi­lius ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niunt, et ex eo tem­po­re in­ci­pit fi­lius in po­tes­ta­te pat­ris es­se. idem iuris est, si eam per ig­no­ran­tiam uxo­rem du­xe­rit, quae de­di­ti­cio­rum nu­me­ro est, ni­si quod uxor non fit ci­vis Ro­ma­na.
§ 67. cf. Ulp. 7, 4. 5, 9. infra 2, 142. 3, 5; 73. Coll. 16. 3, 7; 15. sup­ra 1, 26. Gnom. Id. Log. § 46. «hoc se­na­tus con­sul­tum an­ti­qui­us fuis­se alio sub Had­ria­no fac­to ap­pa­ret ex 2, 142. 144». Hu.
68.Ðàâ­íûì îáðà­çîì, åñëè ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà ïî îøèá­êå âûé­äåò çàìóæ çà èíî­ñòðàí­öà, ñ÷è­òàÿ åãî ðèì­ëÿ­íè­íîì, òî åé ðàç­ðå­øà­åò­ñÿ ñóäåá­íûì ïîðÿä­êîì äîêà­çàòü è ïîïðà­âèòü îøèá­êó: òîãäà ñûí è ñóïðóã ïðè­îá­ðå­òà­þò ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî è, êîíå÷­íî, ñûí âìå­ñòå ñ òåì ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. Òî æå ñàìîå ïîñòà­íî­âèë çàêîí íà òîò ñëó­÷àé, êîãäà ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà âñòó­ïè­ëà â áðàê, ïî ïðà­âè­ëàì çàêî­íà Ýëèÿ Ñåí­öèÿ, ñ èíî­ñòðàí­öåì, êîòî­ðî­ãî ñ÷è­òà­ëè ëàòè­íîì: ê ýòî­ìó ñëó­÷àþ îòíî­ñèò­ñÿ òîæå ñïå­öè­àëü­íîå ñåíàò­ñêîå ïîñòà­íîâ­ëå­íèå. Òåõ æå ïðà­âèë äî èçâåñò­íîé ñòå­ïå­íè äåð­æèò­ñÿ çàêîí íà ñëó­÷àé, êîãäà ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà âûé­äåò çàìóæ çà ïðè­íàä­ëå­æà­ùå­ãî ê ÷èñ­ëó ïîêî­ðåí­íûõ, ñ÷è­òàÿ åãî èëè ðèì­ëÿ­íè­íîì èëè ëàòè­íîì ñîãëàñ­íî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ[7], ñ òîþ, êîíå÷­íî, ðàç­íè­öåé, ÷òî ïîêî­ðåí­íûé îñòà­åò­ñÿ â òîì æå ñîñòî­ÿ­íèè, à âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî ñûí, õîòÿ è ñ÷è­òà­åò­ñÿ ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, íå ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. 68.Item si ci­vis Ro­ma­na per er­ro­rem nup­ta sit pe­re­gri­no tam­quam ci­vi Ro­ma­no, per­mit­ti­tur ei cau­sam er­ro­ris pro­ba­re, et ita fi­lius quo­que eius et ma­ri­tus ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niunt, et aeque si­mul in­ci­pit fi­lius in po­tes­ta­te pat­ris es­se. idem iuris est, si pe­re­gri­no tam­quam La­ti­no ex le­ge Aelia Sen­tia nup­ta sit; nam et de hoc spe­cia­li­ter se­na­tus con­sul­to ca­ve­tur. idem iuris est ali­qua­te­nus, si ei, qui de­di­ti­cio­rum nu­me­ro est, tam­quam ci­vi Ro­ma­no aut La­ti­no e1 le­ge Aelia Sen­tia nup­ta sit; ni­si quod sci­li­cet qui de­di­ti­cio­rum nu­me­ro est, in sua con­di­cio­ne per­ma­net, et ideo fi­lius, quam­vis fiat ci­vis Ro­ma­nus, in po­tes­ta­tem pat­ris non re­di­gi­tur.
§ 68. cf. Ulp. 7, 4. sup­ra 1, 15; 26.
69.Òî÷­íî òàê æå, åñëè ëàòè­íÿí­êà âûé­äåò ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ çàìóæ çà èíî­ñòðàí­öà, ïðè­íè­ìàÿ åãî çà ëàòè­íà, òî ìîæåò, â ñèëó ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, ïîñëå ðîæ­äå­íèÿ ñûíà äîêà­çàòü è ïîïðà­âèòü îøèá­êó, à òîãäà âñå ïðè­îá­ðå­òà­þò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, è ñûí ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. 69.Item si La­ti­na pe­re­gri­no, cum eum La­ti­num es­se cre­de­ret, e le­ge Aelia Sen­tia1 nup­se­rit, po­test ex se­na­tus con­sul­to fi­lio na­to cau­sam er­ro­ris pro­ba­re: et ita om­nes fiunt ci­ves Ro­ma­ni, et fi­lius in po­tes­ta­te pat­ris es­se in­ci­pit.
70.Òàêî­âû æå ïðåä­ïè­ñà­íèÿ çàêî­íà íà òîò ñëó­÷àé, êîãäà ëàòèí ñîãëàñ­íî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ âñòó­ïèë â áðàê ñ èíî­ñòðàí­êîé, ñ÷è­òàÿ åå ïî îøèá­êå ëàòèí­ñêîþ èëè ðèì­ñêîþ ãðàæ­äàí­êîé. 70.Idem con­sti­tu­tum est et1 si La­ti­nus per er­ro­rem pe­re­gri­nam qua­si La­ti­nam aut ci­vem Ro­ma­nam e le­ge Aelia Sen­tia uxo­rem du­xe­rit.
71.Êðî­ìå òîãî, åñëè ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí, êîòî­ðûé ñ÷è­òàë ñåáÿ ëàòè­íîì, æåíèë­ñÿ íà ëàòè­íÿí­êå, òî åìó ðàç­ðå­øà­åò­ñÿ ïî ðîæ­äå­íèè ñûíà ñóäåá­íûì ïóòåì äîêà­çàòü îøèá­êó, êàê åñëè áû îí æåíèë­ñÿ ñîãëàñ­íî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ. Òî÷­íî òàê æå è òå, êîòî­ðûå, áóäó÷è ðèì­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè, ñ÷è­òà­ëè ñåáÿ èíî­ñòðàí­öà­ìè è âñòó­ïè­ëè â áðàê ñ èíî­ñòðàí­êà­ìè, â ñèëó òîãî æå ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, ïî ðîæ­äå­íèè ñûíà ìîãóò äîêà­çàòü è èñïðà­âèòü îøèá­êó; ïîñëå ýòî­ãî æåíà ïîëó­÷à­åò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, ñûí æå íå òîëü­êî äåëà­åò­ñÿ ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, íî è ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. 71.Prae­te­rea si ci­vis Ro­ma­nus, qui se cre­di­dis­set La­ti­num es­se1, ob id La­ti­nam uxo­rem du­xe­rit2, per­mit­ti­tur ei3 fi­lio na­to er­ro­ris cau­sam pro­ba­re, tam­quam si4 e le­ge Aelia Sen­tia uxo­rem du­xis­set5: item his6, qui cum ci­ves Ro­ma­ni es­sent, pe­re­gri­nos se es­se cre­di­dis­sent et pe­re­gri­nas uxo­res du­xis­sent, per­mit­ti­tur ex se­na­tus con­sul­to fi­lio na­to cau­sam er­ro­ris pro­ba­re. quo fac­to fiet uxor ci­vis Ro­ma­na, et fi­lius * * * * * * * *7 non so­lum ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­nit, sed etiam in po­tes­ta­tem8 pat­ris re­di­gi­tur.
72.Âñå ñêà­çàí­íîå î ñûíå èìå­åò ñèëó è ïî îòíî­øå­íèþ ê äî÷å­ðè. 72.Quae­cum­que de fi­lio es­se1 di­xi­mus, eadem et de fi­lia dic­ta in­tel­le­ge­mus.
§ 72. cf. sup­ra 1, 32a. cf. fi­lio fi­lia­ve Ulp. 3, 3. li­be­ri Ulp. 7, 4.
73.Âîç­ðàñò äî÷å­ðè è ñûíà íå èìå­åò (ðîâ­íî) íèêà­êî­ãî çíà­÷å­íèÿ ïðè äîêà­çû­âà­íèè ïðè­÷è­íû îøèá­êè, òàê êàê îá ýòîì íè÷å­ãî íå óïî­ìè­íà­åò­ñÿ â ñåíàò­ñêîì ïîñòà­íîâ­ëå­íèè, ðàç­âå òîëü­êî, åñëè èäåò ðå÷ü î ëàòèíå èëè ëàòè­íÿí­êå, òàê êàê ïî ñàìî­ìó çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ â ýòîì ñëó­÷àå äåé­ñò­âè­òåëü­íî ïðè­÷è­íà îøèá­êè ìîæåò áûòü äîêà­çà­íà ëèøü òîãäà, êîãäà ðåáåí­êó èõ (ñûíó èëè äî÷å­ðè) ìèíåò ãîä. ß, âïðî­÷åì, õîðî­øî çíàþ, ÷òî â êàêîì-òî ðåñêðèï­òå áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà ïîìå­ùà­åò­ñÿ îïðå­äå­ëå­íèå, áóä­òî ðåáåí­êó íåîá­õî­äè­ìî èìåòü íå ìåíåå ãîäà îò ðîäó äëÿ òîãî, ÷òîáû äîêà­çàòü è ïîïðà­âèòü îøèá­êó; íî íå âñå­ãäà òî, ÷òî èìïå­ðà­òîð ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò â ôîð­ìå ðåñêðèï­òà, äîëæ­íî èìåòü âñå­îá­ùåå çíà­÷å­íèå è îáÿ­çà­òåëü­íóþ ñèëó. 73.Et quan­tum ad er­ro­ris cau­sam pro­ban­dam at­ti­net, ni­hil in­te­rest, cui­us aeta­tis fi­lius sit [———vv. 2———] si mi­nor an­ni­cu­lo sit fi­lius fi­lia­ve, cau­sa pro­ba­ri non po­test. nec me prae­te­rit in ali­quo rescrip­to di­vi Had­ria­ni ita es­se con­sti­tu­tum, tam­quam quod ad er­ro­ris q* [———vv. 3———] de­dit.
§ 73. cf. sup­ra 1, 29.
74.Ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, ïîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ òîæå íà îñíî­âà­íèè èìïå­ðà­òîð­ñêî­ãî ðåñêðèï­òà èíî­ñòðàí­öó, êîòî­ðûé ïî îøèá­êå æåíèë­ñÿ, äîêà­çàòü ïðè­÷è­íó òàêîé îøèá­êè, òàê êàê ñëó­÷è­ëîñü îäíà­æäû, ÷òî èíî­ñòðà­íåö æåíèë­ñÿ ñîãëàñ­íî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ íà ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êå, êîòî­ðàÿ ñ÷è­òà­ëà ìóæà ëàòè­íîì, à ïî ðîæ­äå­íèè ñûíà ïðè­îá­ðåë ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî èíûì ñïî­ñî­áîì. Êîãäà çàòåì âîç­íèê âîïðîñ, ìîæåò ëè îí äîêà­çû­âàòü ïðè­÷è­íó îøèá­êè, òî èìïå­ðà­òîð Àíòî­íèí18 îòâå­òèë, ÷òî íàçâàí­íûé èíî­ñòðà­íåö ìîæåò äîêà­çû­âàòü îøèá­êó ñîâåð­øåí­íî òàê, êàê åñëè áû îí îñòàë­ñÿ èíî­ñòðàí­öåì; èç ýòî­ãî ìû çàêëþ­÷à­åì, ÷òî äàæå èíî­ñòðà­íåö ìîæåò äîêà­çû­âàòü ïðè­÷è­íó îøèá­êè. 74.Si pe­re­gri­nus ci­vem Ro­ma­nam uxo­rem du­xe­rit, an ex se­na­tus con­sul­to cau­sam1 pro­ba­re pos­sit, quae­si­tum est. [———vv. 11∕2———] hoc ei spe­cia­li­ter con­ces­sum est. sed cum pe­re­gri­nus ci­vem Ro­ma­nam uxo­rem du­xis­set et fi­lio na­to alias ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam con­se­cu­tus es­set, dein­de cum quae­re­re­tur, an cau­sam pro­ba­re pos­set, rescrip­sit im­pe­ra­tor An­to­ni­nus proin­de pos­se eum cau­sam pro­ba­re, at­que si pe­re­gri­nus man­sis­set. ex quo col­li­gi­mus etiam pe­re­gri­num cau­sam pro­ba­re pos­se.
§ 74. cf. sup­ra 1, 68.
75.Èç ñêà­çàí­íî­ãî âèä­íî, ÷òî æåíèò­ñÿ ëè ðèì­ëÿ­íèí íà èíî­ñòðàí­êå èëè èíî­ñòðà­íåö íà ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êå, ñûí èõ ðîäèò­ñÿ èíî­ñòðàí­öåì; íî åñëè òàêîé áðàê ñîâåð­øåí ïî îøèá­êå, òî íà îñíî­âà­íèè ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ ìîæ­íî îøèá­êó ýòó èñïðà­âèòü ñîãëàñ­íî òîìó, ÷òî ìû ïðåæ­äå ñêà­çà­ëè. Åñëè æå íå áûëî íèêà­êîé îøèá­êè, è âñòó­ïèâ­øèå â áðàê õîðî­øî çíà­ëè ñâîå ñîñòî­ÿ­íèå, òî íè â êîåì ñëó­÷àå íåäî­ñòà­òîê ýòî­ãî áðà÷­íî­ãî ñîþ­çà íå ìîæåò áûòü èñïðàâ­ëåí. 75.Ex iis, quae di­xi­mus, ap­pa­ret, si­ve ci­vis Ro­ma­nus pe­re­gri­nam si­ve pe­re­gri­nus ci­vem Ro­ma­nam uxo­rem du­xe­rit, eum qui nas­ci­tur pe­re­gri­num es­se, sed si qui­dem per er­ro­rem ta­le mat­ri­mo­nium contrac­tum fue­rit, emen­da­ri vi­tium eius ex se­na­tus con­sul­to1 se­cun­dum2 ea, quae su­pe­rius di­xi­mus. si ve­ro nul­lus er­ror in­ter­ve­ne­rit, sed scien­tes suam con­di­cio­nem ita coie­rint, nul­lo ca­su emen­da­tur vi­tium eius mat­ri­mo­nii.
§ 75. cf. sup­ra 1, 68.
76.Íå ïîä­ëå­æèò ñîìíå­íèþ, ÷òî áðàê, çàêëþ­÷åí­íûé ìåæ­äó ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì è òàêîé èíî­ñòðàí­êîé, ñ êîòî­ðîé ñóùå­ñò­âî­âà­ëî jus con­nu­bii, êàê ìû ýòî è ïðåæ­äå ñêà­çà­ëè, ñ÷è­òàë­ñÿ çàêîí­íûì, è òîãäà äèòÿ îò ýòî­ãî áðà­êà áûëî ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì è íàõî­äè­ëîñü âî âëà­ñòè îòöà. 76.Lo­qui­mur autem de his sci­li­cet, in­ter quos co­nu­bium non sit; nam alio­quin si ci­vis Ro­ma­nus pe­re­gri­nam, cum qua ei co­nu­bium est, uxo­rem du­xe­rit, si­cut sup­ra quo­que di­xi­mus, ius­tum mat­ri­mo­nium contra­hi­tur1, et tunc ex iis qui nas­ci­tur, ci­vis Ro­ma­nus est et in po­tes­ta­te pat­ris erit.
§ 76. cf. sup­ra 1, 56.
77.Òî÷­íî òàê æå, åñëè ðèì­ëÿí­êà âûé­äåò çàìóæ çà èíî­ñòðàí­öà, òî ñûí îò ýòî­ãî áðà­êà, åñëè ñîñòî­ÿ­ëî jus con­nu­bii ïî ïðà­âó èíî­ñòðàí­öåâ, îñòà­åò­ñÿ èíî­ñòðàí­öåì è çàêîí­íûì ñûíîì îòöà, êàê åñëè áû îòåö ïðè­æèë åãî îò áðà­êà ñ èíî­ñòðàí­êîþ.  íàñòî­ÿ­ùåå âðå­ìÿ â ñèëó ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, èçäàí­íî­ãî ïî ïî÷è­íó áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà, ñûí ñ÷è­òà­åò­ñÿ çàêîí­íûì ñûíîì îòöà, õîòÿ ìåæ­äó ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êîé è èíî­ñòðàí­öåì íå áûëî jus con­nu­bii. 77.Item1 si ci­vis Ro­ma­na pe­re­gri­no, cum quo ei co­nu­bium est, nup­se­rit, pe­re­gri­nus2 sa­ne proc­rea­tur et is ius­tus pat­ris fi­lius est, tam­quam si ex pe­re­gri­na eum proc­reas­set. hoc ta­men tem­po­re e se­na­tus con­sul­to, quod auc­to­re di­vo Had­ria­no sac­ra­tis­si­mo3 fac­tum est, etiam­si non fue­rit co­nu­bium in­ter ci­vem Ro­ma­nam et pe­re­gri­num, qui nas­ci­tur, ius­tus pat­ris fi­lius est.
§ 77. cf. infra 1, 92. Liv. 23, 2, 6. 31, 31, 11. 38, 36, 6.
78.Ìû ñêà­çà­ëè âûøå, ÷òî ñûí ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êè è èíî­ñòðàí­öà ðîæ­äà­åò­ñÿ èíî­ñòðàí­öåì, õîòÿ áû ìåæ­äó íèìè íå áûëî jus con­nu­bii. Ýòî óæå áûëî ïðåæ­äå ïîñòà­íîâ­ëå­íî çàêî­íîì Ìèíè­öèÿ19, êîòî­ðûé ñâåðõ òîãî îïðå­äå­ëÿ­åò, ÷òî ñûí îò áðà­êà ìåæ­äó ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì è èíî­ñòðàí­êîé ðîæ­äà­åò­ñÿ èíî­ñòðàí­öåì, õîòÿ áû íå ñóùå­ñò­âî­âà­ëî con­nu­bium.  ïåð­âîì ñëó­÷àå çàêîí Ìèíè­öèÿ áûë íåîá­õî­äèì, èáî èíà­÷å âñå­ãäà òîò, êîòî­ðûé ðîæ­äà­åò­ñÿ îò ðîäè­òå­ëåé, ìåæ­äó êîòî­ðû­ìè íå áûëî jus con­nu­bii, ïî îáùå­íà­ðîä­íî­ìó ïðà­âó íàñëå­äî­âàë ïîëî­æå­íèå ìàòå­ðè, à íå îòöà. Ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, òà ÷àñòü çàêî­íà, êîòî­ðàÿ îïðå­äå­ëÿ­åò, ÷òî îò ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà è èíî­ñòðàí­êè ðîæ­äà­åò­ñÿ èíî­ñòðà­íåö, íå ïðåä­ñòàâ­ëÿ­åò íè÷å­ãî íîâî­ãî è ñîâñåì ëèø­íÿÿ, èáî äàæå áåç ýòî­ãî çàêî­íà áóäåò òî æå ñàìîå ïî íà÷à­ëàì îáùå­÷å­ëî­âå­÷å­ñêî­ãî ïðà­âà. 78.Quod autem di­xi­mus in­ter ci­vem Ro­ma­num pe­re­gri­nam­que1 ni­si conu­bium sit, qui nas­ci­tur, pe­re­gri­num es­se, le­ge Mi­ni­cia ca­ve­tur, ut is qui­dem de­te­rio­ris2 pa­ren­tis con­di­cio­nem se­qua­tur. eadem le­ge autem ex di­ver­so ca­ve­tur, ut si pe­re­gri­nus, cum qua ei co­nu­bium non sit, uxo­rem du­xe­rit ci­vem Ro­ma­nam, pe­re­gri­nus ex eo coi­tu nas­ca­tur. sed hoc ma­xi­me ca­su ne­ces­sa­ria lex Mi­ni­cia fuit; nam re­mo­ta ea le­ge di­ver­sam con­di­cio­nem se­qui debebat, quia ex eis, in­ter quos non est co­nu­bium, qui nas­ci­tur, iure gen­tium mat­ris con­di­cio­ni ac­ce­dit. qua par­te autem iubet lex ex ci­ve Ro­ma­no et pe­re­gri­na pe­re­gri­num nas­ci, su­per­va­cua vi­de­tur; nam et re­mo­ta ea le­ge hoc uti­que iure gen­tium fu­tu­rum erat.
§ 78. cf. sup­ra 1, 75. Ulp. 5, 8. D. 1, 5, 24 (Ulp. 2698). C. Th. 14, 7, 1 (a. 397).
79.Ýòî äî òîãî óñòà­íî­âè­ëîñü, ÷òî äàæå ñûí îò áðà­êà ìåæ­äó ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì è ëàòè­íÿí­êîé ñëå­äó­åò ñîñòî­ÿ­íèþ ìàòå­ðè, õîòÿ ê ýòî­ìó ñëó­÷àþ çàêîí Ìèíè­öèÿ íå îòíî­ñèò­ñÿ; óïî­ìÿ­íó­òûé çàêîí îáíè­ìà­åò ñîáîþ âåäü íå òîëü­êî èíî­ñòðàí­öåâ, íî äàæå òåõ, êîòî­ðûå íàçû­âà­þò­ñÿ ëàòè­íà­ìè; îäíà­êî îí îòíî­ñèò­ñÿ ê äðó­ãèì ëàòè­íàì, êîòî­ðûå èìå­ëè ñîá­ñò­âåí­íûå îáëà­ñòè è ñîá­ñò­âåí­íîå óïðàâ­ëå­íèå è ïðè­÷èñ­ëÿ­ëèñü ê èíî­ñòðàí­öàì[8]. 79.Adeo autem hoc ita est, ut ex ci­ve Ro­ma­no et La­ti­na qui nas­ci­tur, mat­ris con­di­cio­ni ac­ce­dat; nam in le­ge Mi­ni­cia qui­dem pe­re­gri­no­rum no­mi­ne compre­hen­dun­tur non1 so­lum ex­te­rae na­tio­nes et gen­tes, sed etiam qui La­ti­ni no­mi­nan­tur; sed ad alios La­ti­nos per­ti­net, qui prop­rios po­pu­los prop­rias­que ci­vi­ta­tes ha­be­bant et erant pe­re­gri­no­rum nu­me­ro.
§ 79. cf. sup­ra 1, 29; 22. Ulp. 3, 3. infra 1, 96; 131 et ibi ci­ta­tos.
80.Íàîáî­ðîò, íà òîì æå îñíî­âà­íèè îò ëàòè­íà è ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êè, áóäåò ëè çàêëþ­÷åí áðàê ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ èëè èíà­÷å, ïðî­èñ­õî­äèë ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí. Îäíà­êî íåêî­òî­ðûå äóìà­ëè, ÷òî îò áðà­êà, çàêëþ­÷åí­íî­ãî ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ, ðîæ­äà­åò­ñÿ ëàòè­íÿ­íèí, òàê êàê ïî-âèäè­ìî­ìó, â ýòîì ñëó­÷àå ïðåä­ïî­ëà­ãà­ëîñü ñóùå­ñò­âî­âà­íèå con­nu­bii ïî çàêî­íó Ýëèÿ Ñåí­öèÿ è Þíèÿ, à con­nu­bium èìå­åò âñå­ãäà ïîñëåä­ñò­âè­åì òî, ÷òî äèòÿ íàñëå­äó­åò ñîñòî­ÿ­íèå îòöà, â áðà­êå æå, çàêëþ­÷åí­íîì èíà­÷å, ðîæ­äàþ­ùèé­ñÿ íàñëå­äó­åò ïî îáùå­íà­ðîä­íî­ìó ïðà­âó ñîñòî­ÿ­íèå ìàòå­ðè è ïîòî­ìó îí ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí. Íî ìû ïîëü­çó­åì­ñÿ òåì ïðà­âîì â ñèëó ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, èçäàí­íî­ãî ïî ïî÷è­íó áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà, èìåí­íî ÷òîáû ðîæ­äàþ­ùèé­ñÿ îò ëàòè­íÿ­íè­íà è ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êè ðîäèë­ñÿ âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå ðèì­ëÿ­íè­íîì. 80.Eadem ra­tio­ne ex contra­rio ex La­ti­no et ci­ve Ro­ma­na, si­ve ex le­ge Aelia Sen­tia si­ve ali­ter contrac­tum fue­rit mat­ri­mo­nium, ci­vis Ro­ma­nus nas­ci­tur. fue­runt ta­men, qui pu­ta­ve­runt ex le­ge Aelia Sen­tia contrac­to mat­ri­mo­nio La­ti­num nas­ci, quia vi­de­tur eo ca­su per le­gem Aeliam Sen­tiam et Iuniam co­nu­bium in­ter eos da­ri, et sem­per co­nu­bium ef­fi­cit, ut qui nas­ci­tur, pat­ris con­di­cio­ni ac­ce­dat; ali­ter ve­ro contrac­to mat­ri­mo­nio eum, qui nas­ci­tur, iure gen­tium mat­ris con­di­cio­nem se­qui et ob id es­se ci­vem Ro­ma­num. sed hoc iure uti­mur ex se­na­tus con­sul­to, quod auc­to­re di­vo Had­ria­no sig­ni­fi­cat1, ut quoquomo­do2 ex La­ti­no et ci­ve Ro­ma­na na­tus ci­vis Ro­ma­nus nas­ca­tur.
§ 80. cf. sup­ra 1, 30.
81.Ñîîá­ðàç­íî ñ ýòèì, ñåíàò­ñêîå ïîñòà­íîâ­ëå­íèå, èçäàí­íîå ïî ïî÷è­íó áîæå­ñò­âåí­íî­ãî Àäðè­à­íà, îïðå­äå­ëÿ­åò, ÷òî äèòÿ ëàòè­íà è èíî­ñòðàí­êè, ðàâ­íûì îáðà­çîì èíî­ñòðàí­öà è ëàòè­íÿí­êè, íàñëå­äó­åò ñîñòî­ÿ­íèå ìàòå­ðè. 81.His con­ve­nien­ter1 et il­lud se­na­tus con­sul­tum di­vo Had­ria­no auc­to­re2 sig­ni­fi­ca­vit, ut ex La­ti­no et pe­re­gri­na, item contra ex pe­re­gri­no et La­ti­na qui nas­ci­tur, is mat­ris con­di­cio­nem se­qua­tur.
82.Ñ ýòèì ñîãëàñ­íî è òî, ÷òî îò ðàáû­íè è ñâî­áîä­íî­ãî ïî îáùå­íà­ðîä­íî­ìó ïðà­âó ïðî­èñ­õî­äèò ðàá è íàîáî­ðîò, îò ñâî­áîä­íîé è ðàáà ðîæ­äà­åò­ñÿ ñâî­áîä­íîå äèòÿ. 82.Il­lud quo­que his con­se­quens est, quod ex an­cil­la et li­be­ro iure gen­tium ser­vus nas­ci­tur, et contra ex li­be­ra et ser­vo li­ber nas­ci­tur.
§ 82. cf. infra 1, 88; 89. Ulp. 5, 9. Paul 2, 24, 1—3. I. 1, 4 pr. D. 1, 5, 5, 2; 3 (Mar­cian. 45). C. 5, 18, 3 (a. 215). 5, 5, 3 pr. (a. 319). Isid. orig. 9, 5, 18.
83.Îäíà­êî ìû äîëæ­íû çàìå­òèòü, ÷òî íè çàêîí, íè ïîñòà­íîâ­ëå­íèå, èìå­þ­ùåå ñèëó çàêî­íà, íå èçìå­íè­ëî â êàêîì-íèáóäü ñëó­÷àå ïðà­âè­ëà îáùå­íà­ðîä­íî­ãî ïðà­âà. 83.Ani­mad­ver­te­re ta­men de­be­mus, ne iuris gen­tium re­gu­lam vel lex ali­qua vel quod le­gis1 vi­cem op­ti­net, ali­quo ca­su com­mu­ta­ve­rit.
§ 83. cf. D. 1, 5, 24 (Ulp. 2698).
84.Èòàê, ïî ñåíàò­ñêî­ìó ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ Êëàâ­äèÿ, ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà, êîòî­ðàÿ âñòó­ïè­ëà â ïîëî­âóþ ñâÿçü ñ ÷óæèì ðàáîì ñ âåäî­ìà åãî ãîñ­ïî­äè­íà, ìîã­ëà ñàìà íà îñíî­âà­íèè äîãî­âî­ðà îñòàòü­ñÿ ñâî­áîä­íîþ è âñå-òàêè ðîäèòü ðàáà; èáî ñîãëà­øå­íèå ìåæ­äó íåþ è ãîñ­ïî­äè­íîì ýòî­ãî ðàáà, íà îñíî­âà­íèè óïî­ìÿ­íó­òî­ãî ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, ñ÷è­òà­ëîñü äåé­ñò­âè­òåëü­íûì. Íî çàòåì èìïå­ðà­òîð Àäðè­àí, ïðè­çíà­âàÿ íåñïðà­âåä­ëè­âîñòü äåëà è íåóìåñò­íîñòü òàêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, âîñ­ñòà­íî­âèë (â öåëÿõ ãóìàí­íî­ñòè) ïðà­âè­ëî îáùå­íà­ðîä­íî­ãî ïðà­âà, èìåí­íî, ÷òîáû îò ñâî­áîä­íîé æåí­ùè­íû ðîäè­ëîñü ñâî­áîä­íîå äèòÿ. 84.Ec­ce enim ex se­na­tus con­sul­to Clau­dia­no po­te­rat ci­vis Ro­ma­na, quae alie­no ser­vo vo­len­te do­mi­no eius coiit, ip­sa ex pac­tio­ne li­be­ra per­ma­ne­re, sed ser­vum proc­rea­re; nam quod in­ter eam et do­mi­num is­tius ser­vi con­ve­ne­rit, ex1 se­na­tus con­sul­to ra­tum es­se iube­tur. sed pos­tea di­vus Had­ria­nus ini­qui­ta­te rei et ine­le­gan­tia iuris mo­tus res­ti­tuit iuris gen­tium re­gu­lam, ut cum ip­sa mu­lier li­be­ra per­ma­neat, li­be­rum pa­riat.
§ 84. cf. Paul. 2, 21a. 4, 10, 2. infra 1, 91; 160. Ta­cit. ann. 12, 53. Suet. Vesp. 11. C. Th. 4, 12 (11), 4 (5) (a. 331).
85.Ðàâ­íûì îáðà­çîì ïî ëàòèí­ñêî­ìó çàêî­íó äåòè ðàáû­íè è ñâî­áîä­íî­ãî ïðè­çíà­âà­ëèñü ñâî­áîä­íû­ìè; èáî ýòèì çàêî­íîì îïðå­äå­ëÿ­åò­ñÿ, ÷òîáû, åñëè êòî âñòó­ïèò â ñâÿçü ñ ÷óæîé ðàáû­íåé[9], êîòî­ðóþ ñ÷è­òàë ñâî­áîä­íîé, ðîæ­äà­ëèñü ñâî­áîä­íûå, åñëè îíè òîëü­êî ìóæ­ñêî­ãî ïîëà, à åñëè ðîäèâ­øè­å­ñÿ æåí­ñêî­ãî ïîëà, ÷òîáû îíè ïðè­íàä­ëå­æà­ëè òîìó, ðàáû­íåé êîòî­ðî­ãî áûëà ìàòü. Íî è â ýòîì ñëó­÷àå áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Âåñ­ïà­ñè­àí20 ïî ïîâî­äó íåïðè­ëè­÷èÿ òàêî­ãî çàêî­íà âîñ­ñòà­íî­âèë ïîëî­æå­íèå îáùå­íà­ðîä­íî­ãî ïðà­âà, èìåí­íî, ÷òîáû ðîäèâ­øè­å­ñÿ, äàæå åñëè îíè ìóæ­ñêî­ãî ïîëà, âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå áûëè ðàáà­ìè òîãî, ÷üåé ðàáû­íåþ áûëà è ìàòü. 85.Item e le­ge [. . . . no­men le­gis pe­riit. . . .]1 ex an­cil­la et li­be­ro po­te­rant li­be­ri nas­ci; nam ea le­ge ca­ve­tur, ut si quis cum alie­na an­cil­la, quam cre­de­bat li­be­ram es­se, coie­rit, si­qui­dem mas­cu­li nas­can­tur, li­be­ri sint, si ve­ro fe­mi­nae, ad eum per­ti­neant, cui­us ma­ter an­cil­la fue­rit. sed et in hac spe­cie di­vus Ves­pa­sia­nus ine­le­gan­tia iuris mo­tus res­ti­tuit iuris gen­tium re­gu­lam, ut om­ni mo­do, etiam­si mas­cu­li nas­can­tur, ser­vi sint eius, cui­us et ma­ter fue­rit.
§ 85. cf. D. 40, 15, 2 pr. (Pap. 716). C. 5, 18, 3 (a. 215).
86.Íî îñòà­ëàñü â ñâî­åé ñèëå òà ÷àñòü òîãî æå çàêî­íà, ïî êîòî­ðîé îò ñâî­áîä­íîé æåí­ùè­íû è ÷óæî­ãî ðàáà, êîòî­ðî­ãî ñâî­áîä­íàÿ ñ÷è­òà­ëà ðàáîì, ðîæ­äà­ëèñü ðàáû. Òàêèì îáðà­çîì ó òåõ, ó êîòî­ðûõ íå ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ òàêîé çàêîí, äèòÿ íàñëå­äó­åò, ïî îáùå­íà­ðîä­íî­ìó ïðà­âó, ñîñòî­ÿ­íèå ìàòå­ðè è ïîòî­ìó îíî ñâî­áîä­íî. 86.Sed il­la pars eius­dem le­gis sal­va est, ut ex li­be­ra et ser­vo alie­no, quem scie­bat ser­vum es­se, ser­vi nas­can­tur. ita­que apud quos ta­lis lex non est, qui nas­ci­tur1, iure gen­tium mat­ris con­di­cio­nem se­qui­tur et ob id li­ber est.
§ 86. cf. D. 1, 5, 24 (Ulp. 2698). C. 5, 18, 3 (a. 215). Cic. de nat. deor. 3, 18, 45.
87.Íåò ñîìíå­íèÿ, ÷òî â òåõ æå ñàìûõ ñëó­÷à­ÿõ, â êîòî­ðûõ äèòÿ íàñëå­äó­åò ñîñòî­ÿ­íèå ìàòå­ðè, à íå îòöà, îíî íå ïîä­÷è­íÿ­åò­ñÿ âëà­ñòè îòöà, õîòÿ áû ïîñëåä­íèé è áûë ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, è ïîòî­ìó ìû óêà­çà­ëè âûøå, ÷òî â íåêî­òî­ðûõ ñëó­÷à­ÿõ, â êîòî­ðûõ áðàê çàêëþ­÷àë­ñÿ ïî îøèá­êå è íåçà­êîí­íî, ñåíàò ïðè­õî­äèò íà ïîìîùü è èñïðàâ­ëÿ­åò ïîðîê áðà÷­íî­ãî ñîþ­çà, è òàêèì îáðà­çîì â áîëü­øèí­ñòâå ñëó­÷à­åâ ïðî­èñ­õî­äèò òî, ÷òî ñûí ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. 87.Qui­bus autem ca­si­bus mat­ris et non pat­ris con­di­cio­nem se­qui­tur qui nas­ci­tur, iis­dem ca­si­bus in po­tes­ta­te eum pat­ris, etiam­si is ci­vis Ro­ma­nus sit, non es­se plus quam ma­ni­fes­tum est. et ideo su­pe­rius ret­tu­li­mus qui­bus­dam ca­si­bus per er­ro­rem non ius­to contrac­to mat­ri­mo­nio se­na­tum in­ter­ve­ni­re et emen­da­re vi­tium mat­ri­mo­nii eoque mo­do ple­rum­que ef­fi­ce­re, ut in po­tes­ta­tem pat­ris fi­lius re­di­ga­tur.
§ 87. cf. sup­ra 1, 66. sq. 68.
88.Íî åñëè ðàáû­íÿ çàáå­ðå­ìå­íå­åò îò ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà, à çàòåì â ñèëó îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ äåëà­åò­ñÿ ðèì­ñêîé ãðàæ­äàí­êîé è ðîäèò, òî ðîäèâ­øèé­ñÿ, õîòü îí ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí, êàê åãî îòåö, âñå-òàêè íå ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü ñâî­åãî îòöà, òàê êàê îí íåçà­êîí­íî çà÷à­òûé, è íåò ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ, êîòî­ðîå áû ñ÷è­òà­ëî òàêóþ ñâÿçü çàêîí­íîþ. 88.Sed si an­cil­la ex ci­ve Ro­ma­no con­ce­pe­rit1, dein­de ma­nu­mis­sa ci­vis Ro­ma­na fac­ta sit et tunc pa­riat, li­cet ci­vis Ro­ma­nus sit qui nas­ci­tur, si­cut pa­ter eius, non ta­men in po­tes­ta­te2 pat­ris est, quia ne­que ex ius­to coi­tu con­cep­tus est, ne­que ex ul­lo se­na­tus con­sul­to ta­lis coi­tus qua­si ius­tus con­sti­tui­tur.
89.Ïî åñòå­ñòâåí­íûì òðå­áî­âà­íè­ÿì è ñîîá­ðà­æå­íè­ÿì ðåøå­íî, ÷òî åñëè ðàáû­íÿ çàáå­ðå­ìå­íå­åò îò ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà, à çàòåì, îòïó­ùåí­íàÿ íà âîëþ, ðîäèò, òî äèòÿ ðîæ­äà­åò­ñÿ ñâî­áîä­íûì, òàê êàê çà÷à­òûå íåçà­êîí­íî ïðè­îá­ðå­òà­þò ñîñòî­ÿ­íèå ñ òîãî âðå­ìå­íè, êîãäà ðîæ­äà­þò­ñÿ. Ïîýòî­ìó îíè ñ÷è­òà­þò­ñÿ ñâî­áîä­íû­ìè, åñëè ðîæ­äà­þò­ñÿ îò ñâî­áîä­íîé, è áåç­ðàç­ëè÷­íî, îò êîãî ìàòü çà÷à­ëà èõ, êîãäà åùå áûëà ðàáû­íåþ. Íî çàêîí­íî çà÷à­òûå ïðè­îá­ðå­òà­þò ñîñòî­ÿ­íèå ñ ìîìåí­òà çà÷à­òèÿ. 89.Quod autem pla­cuit, si an­cil­la ex ci­ve Ro­ma­no con­ce­pe­rit, dein­de ma­nu­mis­sa pe­pe­re­rit1, qui nas­ci­tur, li­be­rum nas­ci, natu­ra­li ra­tio­ne fit; nam hi, qui il­le­gi­ti­me con­ci­piun­tur, sta­tum su­munt ex eo tem­po­re, quo nas­cun­tur; ita­que si ex li­be­ra nas­cun­tur, li­be­ri fiunt, nec in­te­rest, ex quo ma­ter eos con­ce­pe­rit2, cum an­cil­la fue­rit: at hi, qui le­gi­ti­me con­ci­piun­tur, ex con­cep­tio­nis tem­po­re sta­tum su­munt.
§ 89. cf. Gai epit. 1, 4, 9. Ulp. 5, 10. D. 50, 1, 9 (Ner. 26). 38, 17, 2, 3 (Ulp. 2517). 1, 5, 5, 2; 3 (Mar­cian. 45) = I. 1, 4 pr. C. 9, 47, 4 (211—217). Paul. 2, 24, 1—3. Quin­til. inst. orat. 3, 6, 25.
90.Ñëå­äî­âà­òåëü­íî, åñëè êàêàÿ-íèáóäü áåðå­ìåí­íàÿ ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà áóäåò èçãíà­íà èç ïðå­äå­ëîâ îòå­÷å­ñòâà è, ñäå­ëàâ­øèñü òàêèì îáðà­çîì èíî­ñòðàí­êîþ, ðîäèò, òî ìíî­ãèå äóìà­þò, ÷òî äèòÿ ïðè­çíà­âà­ëîñü ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íè­íîì, åñëè îíà çà÷à­ëà â çàêîí­íîì áðà­êå; åñëè æå îíà çà÷à­ëà â íåçà­êîí­íîé ñâÿ­çè, òî îò íåå ðîæ­äà­åò­ñÿ èíî­ñòðà­íåö. 90.Ita­que si cui mu­lie­ri ci­vi Ro­ma­nae praeg­na­ti aqua et ig­ni in­ter­dic­tum fue­rit, eoque mo­do pe­re­gri­na facta1 tunc pa­riat, conplu­res dis­tin­guunt et pu­tant, si qui­dem ex ius­tis nup­tiis con­ce­pe­rit2, ci­vem Ro­ma­num ex ea nas­ci, si ve­ro vol­go con­ce­pe­rit2, pe­re­gri­num ex ea nas­ci2.
§ 90. cf. infra 1, 161. D. 1, 5, 18 (Ulp. 2698).
91.Ðàâ­íûì îáðà­çîì âåñü­ìà ìíî­ãèå ïîëà­ãà­þò, ÷òî åñëè êàêàÿ-ëèáî ðèì­ñêàÿ ãðàæ­äàí­êà, áóäó÷è áåðå­ìåí­íîþ, ñäå­ëà­åò­ñÿ, ñîãëàñ­íî ñåíàò­ñêî­ìó ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ Êëàâ­äèÿ, ðàáû­íåþ âñëåä­ñò­âèå òîãî, ÷òî âñòó­ïè­ëà â ñíî­øå­íèÿ ñ ÷óæèì ðàáîì ïðî­òèâ âîëè è çàïðå­òà åãî ãîñ­ïî­äè­íà, òî îò íåå ðîæ­äà­åò­ñÿ ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí, åñëè òîëü­êî îí áûë çà÷àò â çàêîí­íîì áðà­êå; åñëè æå îí çà÷àò â íåçà­êîí­íîé ñâÿ­çè, òî ðîæ­äà­åò­ñÿ ðàáîì òîãî, ÷üåé ðàáû­íåé ñäå­ëà­ëàñü ìàòü. 91.Item si qua mu­lier ci­vis Ro­ma­na praeg­nas ex se­na­tus con­sul­to Clau­dia­no an­cil­la fac­ta sit ob id, quod alie­no ser­vo in­vi­to et de­nun­tian­te do­mi­no eius coie­rit, conplu­res dis­tin­guunt1 et exis­ti­mant, si qui­dem ex ius­tis nup­tiis con­cep­tus sit, ci­vem Ro­ma­num ex ea nas­ci, si ve­ro vol­go con­cep­tus sit, ser­vum nas­ci eius, cui­us ma­ter fac­ta es­set an­cil­la.
§ 91. cf. sup­ra 1, 84. infra 1, 160. Ulp. 11, 11. Paul. 2, 21a. 2, 24, 2; 3. D. 16, 3, 27 (Paul. 1494). C. 7, 16, 3 (a. 225). 6, 59, 9 (a. 294). 7, 24, 1 (a. 531—534). C. Th. 4, 12 (11), 2 (a. 317) cum in­terpret. 4, 12 (11), 5 (6) (a. 362). I. 3, 12, 1 cum Theoph. (Ferr. p. 316). Tert. ad uxor. 2, 8.
92.Òî÷­íî òàê æå, åñëè èíî­ñòðàí­êà çàáå­ðå­ìå­íå­åò â íåçà­êîí­íîé ñâÿ­çè è çàòåì, ñäå­ëàâ­øèñü ðèì­ñêîþ ãðàæ­äàí­êîþ, ðîäèò, òî îíà ðîæ­äà­åò ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà; åñëè æå îíà âñòó­ïè­ëà â ñíî­øå­íèÿ ñ èíî­ñòðàí­öåì è îò íåãî çà÷à­ëà ñîãëàñ­íî çàêî­íàì è îáû­÷à­ÿì èíî­ñòðàí­öåâ, òî ïî ñåíàò­ñêî­ìó ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ, èçäàí­íî­ìó ïî ïî÷è­íó áëà­æåí­íî­ãî Àäðè­à­íà, ðîæ­äà­åò­ñÿ ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí, åñëè è åãî îòåö ïðè­îá­ðåë ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà. 92.Pe­reg­ri­na quo­que si vol­go con­ce­pe­rit, dein­de ci­vis Ro­ma­na fac­ta tunc pa­riat, ci­vem Ro­ma­num pa­rit; si ve­ro ex pe­re­gri­no se­cun­dum le­ges mo­res­que pe­re­gri­no­rum con­ce­pe­rit2, ita vi­de­tur ex se­na­tus con­sul­to, quod auc­to­re di­vo Had­ria­no fac­tum est, ci­vem Ro­ma­num pa­re­re, si et pat­ri eius ci­vi­tas Ro­ma­na do­netur1.
§ 92. cf. sup­ra 1, 77. infra 1, 94.
93.Åñëè ÷óæå­çå­ìåö ïîëó­÷à­åò äëÿ ñåáÿ è äëÿ ñâî­èõ äåòåé ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, òî ñûíî­âüÿ áóäóò ïîä åãî âëà­ñòüþ òîëü­êî â òîì ñëó­÷àå, åñëè èìïå­ðà­òîð ïîä­÷è­íèò èõ âëà­ñòè ðîäè­òå­ëÿ, ÷òî îí äåëà­åò ëèøü òîãäà, êîãäà ïîñëå èññëå­äî­âà­íèÿ äåëà òàêîå ïîä­÷è­íå­íèå îêà­æåò­ñÿ âûãîä­íûì äëÿ ñûíî­âåé. Äîá­ðî­ñî­âåñò­íåå è ïîäðîá­íåå èìïå­ðà­òîð ðàñ­ñìàò­ðè­âà­åò âîïðîñ îòíî­ñè­òåëü­íî ëèö ìàëî­ëåò­íèõ è îòñóò­ñò­âó­þ­ùèõ. Âñå ýòî ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò­ñÿ íà îñíî­âà­íèè ýäèê­òà áëà­æåí­íî­ãî Àäðè­à­íà. 93.Si pe­re­gri­nus si­bi li­be­ris­que suis ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam pe­tie­rit, non ali­ter fi­lii in po­tes­ta­te eius fiunt, quam si im­pe­ra­tor eos in po­tes­ta­tem re­de­ge­rit: quod ita de­mum is fa­cit, si cau­sa cog­ni­ta aes­ti­ma­ve­rit hoc fi­liis ex­pe­di­re: di­li­gen­tius autem exac­tius­que cau­sam cog­nos­cit de im­pu­be­ri­bus ab­sen­ti­bus­que: et haec ita edic­to di­vi Had­ria­ni sig­ni­fi­can­tur.
§ 93. cf. infra 2, 135a. 3, 20. sup­ra 1, 55. Plin. ep. ad Trai. 11 (6), 2. pa­ne­gyr. 37. D. 1, 6, 11 (Mod. 90). Coll. 16, 7, 2 (Ulp. 1927).
94.Òî÷­íî òàê æå, åñëè êòî-ëèáî âìå­ñòå ñ áåðå­ìåí­íîþ æåíîþ ïðè­îá­ðå­òåò ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî, òî, õîòÿ òîò, êòî ðîæ­äà­åò­ñÿ è áóäåò, êàê âûøå ñêà­çà­íî, ðèì­ñêèé ãðàæ­äà­íèí, íî îí âñå-òàêè íå ïåðå­õî­äèò ïîä âëàñòü îòöà. È ýòî ïîñòà­íîâ­ëå­íî ðåñêðèï­òîì áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà. Ïîñå­ìó òîò, êòî çíà­åò, ÷òî ó íåãî æåíà áåðå­ìåí­íà, äîë­æåí â òî âðå­ìÿ, êîãäà èñïðà­øè­âà­åò ó èìïå­ðà­òî­ðà äëÿ ñåáÿ è äëÿ æåíû ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî, âìå­ñòå ñ òåì ó íåãî æå õîäà­òàé­ñò­âî­âàòü, ÷òîáû èìåòü ïîä âëà­ñòüþ áóäó­ùå­ãî ðåáåí­êà. 94.Item si quis cum uxo­re praeg­nan­te ci­vi­ta­te Ro­ma­na do­na­tus sit, quam­vis is, qui nas­ci­tur, ut sup­ra di­xi1, ci­vis Ro­ma­nus sit, ta­men in po­tes­ta­te pat­ris non fit: id­que sub­scrip­tio­ne di­vi sac­ra­tis­si­mi2 Had­ria­ni sig­ni­fi­ca­tur. qua de cau­sa, qui in­tel­le­git uxo­rem suam es­se praeg­na­tem, dum ci­vi­ta­tem si­bi et uxo­ri ab im­pe­ra­to­re pe­tit, si­mul ab eodem pe­te­re de­bet, ut eum, qui na­tus erit, in po­tes­ta­te sua ha­beat.
§ 94. cf. sup­ra 1, 92.
95.Äðó­ãîå ïîëî­æå­íèå òåõ, êîòî­ðûå ïî ëàòèí­ñêî­ìó ïðà­âó ïðè­îá­ðå­òà­þò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà âìå­ñòå ñ äåòüìè, èáî äåòè èõ áóäóò ïîä îòöîâ­ñêîþ âëà­ñòüþ. 95.Alia cau­sa est eorum, qui La­tii iure cum li­be­ris suis ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niunt; nam ho­rum in po­tes­ta­te fiunt li­be­ri.
96.Ïðà­âî ýòî ïðå­äî­ñòàâ­ëå­íî áûëî íåêî­òî­ðûì èíî­çåì­íûì îáùè­íàì, êîòî­ðûå ïîëü­çî­âà­ëèñü ëàòèí­ñêèì ïðà­âîì áîëü­øå­ãî îáú­å­ìà, èáî åñòü ðàç­ëè­÷èå ìåæ­äó ëàòèí­ñêèì ïðà­âîì áî́ëüøèõ ðàç­ìå­ðîâ è ìåíü­øèõ; ïåð­âàÿ ôîð­ìà juris La­ti­ni[10] áûâà­åò òîãäà, êîãäà ïðè­îá­ðå­òà­þò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà êàê òå, êîòî­ðûå îòïðàâ­ëÿ­þò âûñ­øèå äîëæ­íî­ñòè, òàê è èõ ðîäè­òå­ëè, äåòè è æåíû; âòî­ðàÿ èìå­åò ìåñòî òîãäà, êîãäà ïðè­îá­ðå­òà­þò ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî òîëü­êî òå, êîòî­ðûå èñïîë­íÿ­þò îáùå­ñò­âåí­íóþ èëè ïî÷åò­íóþ äîëæ­íîñòü. È ýòî ïîñòà­íîâ­ëå­íî íà îñíî­âà­íèè ìíî­ãèõ èìïå­ðà­òîð­ñêèõ ðåñêðèï­òîâ. 96.Quod ius qui­bus­dam pe­re­gri­nis ci­vi­ta­ti­bus da­tum est vel a po­pu­lo Ro­ma­no vel a se­na­tu vel a Cae­sa­re [————]1 aut mai­us est La­tium aut mi­nus; mai­us est La­tium, cum et hi, qui de­cu­rio­nes le­gun­tur, et ei, qui ho­no­rem ali­quem aut ma­gistra­tum ge­runt, ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam con­se­cun­tur; mi­nus La­tium est, cum hi tan­tum, qui vel2 ma­gistra­tum vel ho­no­rem ge­runt, ad ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam per­ve­niunt. id­que conplu­ri­bus epis­tu­lis prin­ci­pum sig­ni­fi­ca­tur.
§ 96. cf. As­con. in Cic. Pi­son. p. 3 (Bruns II7, 67). Cic. ad Att. 5, 11, 2. Strab. 4, 1, 12 p. 186. Suet. Aug. 47. Plin. n. h. 3, 18; 20; 23; 24; 30; 133. Ta­cit. ann. 15, 32. hist. 3, 55. Plin. pa­neg. 37. 39. Ap­pian. bell. civ. 2, 26. Script. Hist. Aug. Hadr. 21, 7. lex Salp. c. 21. 22. 23 (Bruns I7, 143). C. I. L. V 532 (Des­sau 6680), l. 45. II 1945 (Des­sau 1982). 2096. 1631. 1610 (Des­sau 1981). I 1635. VIII 1269 = 14763 (Des­sau 6781). 16914. 16915. 16916. 16919 (Des­sau 1983). 18218 (Des­sau 6848). XII 83. Des­sau 6780 = Compt. rend. de l’Acad. Franç. 1902 p. 37.
97.Îäíà­êî æå íå òîëü­êî ðîä­íûå äåòè, ñîãëàñ­íî òîìó, ÷òî ìû ñêà­çà­ëè, ñîñòî­ÿò âî âëà­ñòè íàøåé, íî è òå, êîèõ ìû óñû­íîâ­ëÿ­åì. 97.Non so­lum ta­men na­tu­ra­les li­be­ri se­cun­dum ea, quae di­xi­mus, in po­tes­ta­te nostra sunt, ve­rum et1 hi, quos adop­ta­mus.
§ 97. = I. 1, 11 pr. cf. Gai epit. 1, 5 pr. Ulp. 8, 1. D. 1, 7, 1 pr. (Mod. 186).
98.Àêò æå óñû­íîâ­ëå­íèÿ ñîâåð­øà­åò­ñÿ äâó­ìÿ ñïî­ñî­áà­ìè: èëè âëà­ñòüþ íàðî­äà, èëè ïî ïðè­êà­çó âûñ­øå­ãî ñàíîâ­íè­êà, íàïðè­ìåð ïðå­òî­ðà. 98.Adop­tio autem duo­bus mo­dis fit, aut po­pu­li auc­to­ri­ta­te aut in­pe­rio ma­gistra­tus velut prae­to­ris.
99.Âëà­ñòüþ íàðî­äà ìîæ­íî óñû­íîâ­ëÿòü òåõ, êîòî­ðûå ïîëü­çó­þò­ñÿ ïðà­âî­âîþ íåçà­âè­ñè­ìî­ñòüþ; ýòîò âèä óñû­íîâ­ëå­íèÿ íàçû­âà­åò­ñÿ ar­ro­ga­tio, ïîòî­ìó ÷òî è òîãî, êòî óñû­íîâ­ëÿ­åò, ñïðà­øè­âà­þò, æåëà­åò ëè îí òîãî, êîãî íàìå­ðåí óñû­íî­âèòü, ñ÷è­òàòü çàêîí­íûì ñûíîì, — è òîãî, êòî óñû­íîâ­ëÿ­åò­ñÿ, ñïðà­øè­âà­þò, æåëà­åò ëè îí ýòî­ìó ïîä­âåðã­íóòü­ñÿ; ñïðà­øè­âà­åò­ñÿ è íàðîä, îäîá­ðÿ­åò ëè îí ýòî óñû­íîâ­ëå­íèå. Âëà­ñòüþ ñàíîâ­íè­êà óñû­íîâ­ëÿ­åì òåõ, êîòî­ðûå ñîñòî­ÿò ïîä îòå­÷å­ñêîþ âëà­ñòüþ, âñå ðàâ­íî, çàíè­ìà­þò ëè îíè ïåðâóþ ñòå­ïåíü íèñ­õî­äÿ­ùèõ, êàêî­âû ñûí è äî÷ü, èëè äàëü­íåé­øóþ, êàêî­âû âíóê è âíó÷­êà, ïðà­âíóê è ïðà­âíó÷­êà. 99.Po­pu­li auc­to­ri­ta­te adop­ta­mus eos, qui sui iuris sunt: quae spe­cies adop­tio­nis di­ci­tur ad­ro­ga­tio, quia et is, qui adop­tat, ro­ga­tur, id est in­ter­ro­ga­tur, an ve­lit eum, quem adop­ta­tu­rus sit, ius­tum si­bi fi­lium es­se; et is, qui adop­ta­tur, ro­ga­tur, an id fie­ri pa­tia­tur; et po­pu­lus ro­ga­tur, an id fie­ri iubeat. im­pe­rio ma­gistra­tus adop­ta­mus eos, qui in po­tes­ta­te pa­ren­tium sunt, si­ve pri­mum gra­dum li­be­ro­rum op­ti­neant, qua­lis est fi­lius et fi­lia, si­ve in­fe­rio­rem, qua­lis est ne­pos nep­tis, pro­ne­pos pro­nep­tis.
§§ 98. 99. = D. 1, 7, 2 pr. I. 1, 11, 1. cf. Gai epit. 1, 5, 1. Ulp. 8, 2; 3. infra 2, 138. D. 1, 7, 1, 1 (Mod. 186). Gell. 5, 19. Cic. pro do­mo 29, 77. Suet. Aug. 65. Ap­pian. bell. civ. 3, 94.
100.Ïåð­âûé âèä óñû­íîâ­ëå­íèÿ, ò. å. ñîâåð­øàþ­ùèé­ñÿ ïðè ïîìî­ùè íàðî­äà, ìîæåò ïðî­èñ­õî­äèòü òîëü­êî â Ðèìå, à âòî­ðîé îáûê­íî­âåí­íî ñîâåð­øà­åò­ñÿ òîæå â ïðî­âèí­öè­ÿõ â ïðè­ñóò­ñò­âèè èõ íàìåñò­íè­êîâ. 100.Et qui­dem il­la adop­tio, quae per po­pu­lum fit, nus­quam ni­si Ro­mae fit; at haec etiam in pro­vin­ciis apud prae­si­des earum fie­ri so­let.
§ 100. cf. Ulp. 8, 4. D. 1, 18, 2 (Ulp. 2695).
101.Ðàâ­íûì îáðà­çîì, âëà­ñòüþ íàðî­äà íå óñû­íîâ­ëÿ­þò­ñÿ æåí­ùè­íû (ýòî èìåí­íî êàçà­ëîñü áîëåå ñîîò­âåò­ñò­âåí­íûì). Â ïðè­ñóò­ñò­âèè æå ïðå­òî­ðà (â Ðèìå), à â ïðî­âèí­öè­ÿõ ïåðåä ïðî­êîí­ñó­ëîì èëè ëåãà­òîì óñû­íîâ­ëÿ­þò­ñÿ òàê­æå æåí­ùè­íû. 101.Item per po­pu­lum fe­mi­nae non adop­tan­tur, nam id ma­gis pla­cuit; apud prae­to­rem1 ve­ro vel in pro­vin­ciis apud pro­con­su­lem2 le­ga­tum­ve etiam fe­mi­nae so­lent adop­ta­ri.
§ 101. cf. Gai epit. 1, 5, 2. Ulp. 8, 5. Gell. 5, 19, 10. D. 1, 7, 21 (Gai. 485). C. 8, 47 (48), 8 (a. 294).
102.Òî÷­íî òàê æå â îäíèõ ñëó­÷à­ÿõ óñû­íîâ­ëå­íèå ìàëî­ëåò­íå­ãî — â ïðè­ñóò­ñò­âèè íàðî­äà âîñ­ïðå­ùå­íî, à â äðó­ãèõ äîç­âî­ëå­íî.  íàøå âðå­ìÿ ðåñêðèï­òîì èìïå­ðà­òî­ðà Àíòî­íè­íà, èçäàí­íûì íà èìÿ ïîí­òè­ôè­êîâ, óñû­íîâ­ëå­íèå äîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ ïðè èçâåñò­íûõ óñëî­âè­ÿõ, åñëè òîëü­êî ïðè­÷è­íà óñû­íîâ­ëå­íèÿ îêà­æåò­ñÿ çàêîí­íîþ. Íî ïåðåä ïðå­òî­ðîì, à â ïðî­âèí­öè­ÿõ ïåðåä ïðî­êîí­ñó­ëîì è ëåãà­òîì ìû ìîæåì óñû­íîâ­ëÿòü âñÿ­êî­ãî, êàêî­ãî áû îí íè áûë âîç­ðàñ­òà. 102.Item in­pu­be­rem apud po­pu­lum adop­ta­ri ali­quan­do pro­hi­bi­tum est, ali­quan­do per­mis­sum est: nunc ex epis­tu­la op­ti­mi im­pe­ra­to­ris An­to­ni­ni, quam scrip­sit pon­ti­fi­ci­bus, si ius­ta cau­sa adop­tio­nis es­se vi­de­bi­tur, cum qui­bus­dam con­di­cio­ni­bus per­mis­sum est. apud prae­to­rem ve­ro et in pro­vin­ciis apud pro­con­su­lem le­ga­tum­ve cui­us­cum­que aeta­tis adop­ta­re pos­su­mus.
§ 102. cf. Ulp. 8, 5. I. 1, 11, 3. Gell. 5, 19, 10. D. 1, 7, 17, 1 (Ulp. 2691). C. 8, 47 (48), 2 (a. 286). Ta­cit. ann. 15, 19.
103.Îáà âèäà óñû­íîâ­ëå­íèÿ èìå­þò òî îáùåå, ÷òî äàæå òå, êîòî­ðûå íå ìîãóò ðîæ­äàòü, êàêî­âû, íàïðè­ìåð, ñêîï­öû, ìîãóò óñû­íîâ­ëÿòü. 103.Il­lud1 ve­ro ut­rius­que adop­tio­nis com­mu­ne est, quod2 et hi, qui ge­ne­ra­re non pos­sunt, qua­les sunt spa­do­nes, adop­ta­re pos­sunt.
§ 103. = D. 1, 7, 2, 1. I. 1, 11, 9. cf. Gai epit. 1, 5, 3. Ulp. 8, 6. D. 28, 2, 6 pr. (Ulp. 2445). 1, 7, 40, 2 (Mod. 2). Cic. pro do­mo 13, 34.
104.Æåí­ùè­íû æå íè â êàêîì ñëó­÷àå íå ìîãóò óñû­íîâ­ëÿòü, èáî îíè è ðîä­íûõ äåòåé íå èìå­þò â ñâî­åé âëà­ñòè. 104.Fe­mi­nae ve­ro nul­lo mo­do adop­ta­re pos­sunt, quia ne qui­dem na­tu­ra­les li­be­ros in po­tes­ta­te ha­bent.
§ 104. = I. 1, 11, 10. cf. Gai epit. 1, 5, 2. Ulp. 8, 8a. D. 1, 5, 9 (Pap. 362). 5, 2, 29, 3 (Ulp. 2349). C. 8, 47 (48), 5 (a. 291); 8 (a. 294). quia ne qui­dem] cf. sup­ra 1, 67. infra 2, 161; 218. 3, 51.
105.Òî÷­íî òàê æå, åñëè êòî-ëèáî óñû­íî­âèò âëà­ñòüþ íàðî­äà, èëè ïåðåä ïðå­òî­ðîì, èëè ïåðåä íàìåñò­íè­êîì ïðî­âèí­öèè, òî îí ìîæåò òîãî æå îòäàòü íà óñû­íîâ­ëå­íèå äðó­ãî­ìó. 105.Item si1 quis per po­pu­lum si­ve apud prae­to­rem vel apud prae­si­dem pro­vin­ciae adop­ta­ve­rit, po­test eun­dem alii in adop­tio­nem da­re.
§ 105. cf. I. 1, 11, 8. D. 1, 7, 37, 1 (Paul. 1953).
106.Èçâåñò­íûé âîïðîñ: ìîæåò ëè ìëàä­øèé óñû­íî­âèòü ñòàð­øå­ãî — îòíî­ñèò­ñÿ îäè­íà­êî­âî ê îáî­èì âèäàì óñû­íîâ­ëå­íèÿ. 106.Sed et illud, de quo1 quaes­tio est, an mi­nor na­tu maio­rem na­tu adop­ta­re pos­sit, ut­rius­que adop­tio­nis com­mu­ne est.
§ 106. cf. I. 1, 11, 4. D. 1, 7, 16 (Iav. 21). 1, 7, 40, 1 (Mod. 2). Cic. pro do­mo 13, 34. 14, 36. Suet. Tib. 2.
107.Ñâîé­ñòâî óñû­íîâ­ëå­íèÿ, êîòî­ðîå ñîâåð­øà­åò­ñÿ âëà­ñòüþ íàðî­äà, òàêî­âî, ÷òî åñëè òîò, êòî èìå­åò äåòåé â ñâî­åé âëà­ñòè, îòäà­åò ñåáÿ íà óñû­íîâ­ëå­íèå äðó­ãî­ìó, òî íå òîëü­êî ñàì ïîä­÷è­íÿ­åò­ñÿ âëà­ñòè óñû­íî­âè­òå­ëÿ, íî è äåòè åãî ñòà­íî­âÿò­ñÿ âî âëà­ñòè óñû­íî­âè­òå­ëÿ â êà÷å­ñòâå âíó­êîâ. 107.Il­lud prop­rium est eius adop­tio­nis, quae per po­pu­lum fit, quod is, qui li­be­ros in po­tes­ta­te ha­bet, si se ad­ro­gan­dum de­de­rit, non so­lum ip­se po­tes­ta­ti ad­ro­ga­to­ris sub­ici­tur, sed etiam li­be­ri eius in eius­dem fiunt po­tes­ta­te tan­quam ne­po­tes.
§ 107. = D. 1, 7, 2, 2. I. 1, 11, 11. cf. Gai epit. 1, 5, 4. Ulp. 8, 8. D. 1, 7, 15 pr. (Ulp. 2689). 1, 7, 40 pr. (Mod. 2).
108.Òåïåðü ïîãî­âî­ðèì î òåõ ëèöàõ, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ in ma­nu21; ýòî ïðà­âî ñâîé­ñò­âåí­íî òîæå òîëü­êî ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íàì. 108.1Nunc de his per­so­nis vi­dea­mus, quae in ma­nu nostra sunt. quod et ip­sum ius prop­rium ci­vium Ro­ma­no­rum est.
§ 108. cf. sup­ra 1, 55. Dio­nys. 2, 25. Gell. 10, 23, 5.
109.In po­tes­ta­te22 îáûê­íî­âåí­íî áûâà­þò è ìóæ­÷è­íû è æåí­ùè­íû, in ma­num — òîëü­êî æåí­ùè­íû. 109.Sed in po­tes­ta­te qui­dem et mas­cu­li et fe­mi­nae es­se so­lent; in ma­num autem fe­mi­nae tan­tum con­ve­niunt.
110.Èòàê, íåêî­ãäà ýòîò ïåðå­õîä in ma­num ñîâåð­øàë­ñÿ òðå­ìÿ ñïî­ñî­áà­ìè: äàâ­íî­ñòüþ, êîí­ôàððå­à­öè­åé è êîýìï­öè­åé. 110.Olim ita­que tri­bus mo­dis in ma­num con­ve­nie­bant: usu, far­reo, coemptio­ne.
§ 110. cf. Serv. ad. Georg. 1, 31 (Bruns II7, 78). Corp. Gloss. VI, 253. Boeth. ad Cic. top. 3, 14 (Bruns II7, 73). Ar­nob. 4, 20.
111.Ïîñðåä­ñò­âîì äàâ­íîñò­íî­ãî ñîæè­òåëü­ñòâà âñòó­ïà­ëà in ma­num (ìóæà) òà æåí­ùè­íà, êîòî­ðàÿ â ïðî­äîë­æå­íèå öåëî­ãî ãîäà îñòà­âà­ëàñü áåñ­ïðå­ðûâ­íî ñóïðó­ãîþ; ñäå­ëàâ­øèñü âñëåä­ñò­âèå êàê áû ãîäî­âî­ãî âëà­äå­íèÿ ñîá­ñò­âåí­íî­ñòüþ ìóæà, îíà âñòó­ïà­ëà â åãî ñåìüþ è çàíè­ìà­ëà ìåñòî äî÷å­ðè. Ïîýòî­ìó çàêî­íîì XII òàá­ëèö23 ïîñòà­íîâ­ëå­íî, ÷òî åñëè êàêàÿ-íèáóäü æåí­ùè­íà íå çàõî­÷åò òàêèì îáðà­çîì âñòó­ïèòü in ma­num, òî îíà äîëæ­íà åæå­ãîä­íî îòëó­÷àòü­ñÿ èç ñâî­åãî äîìà íà òðè íî÷è êðÿäó è òàêèì îáðà­çîì ïðå­ðû­âàòü åæå­ãîä­íîå äàâ­íîñò­íîå âëà­äå­íèå. Íî âñå ýòî ïðà­âî ÷àñòüþ óíè­÷òî­æå­íî çàêî­íî­äà­òåëü­íûì ïóòåì, ÷àñòüþ èñ÷åç­ëî âñëåä­ñò­âèå íåïðè­ìå­íå­íèÿ. 111.Usu in ma­num con­ve­nie­bat, quae an­no con­ti­nuo nup­ta per­se­ve­ra­bat; quia1 enim ve­lut an­nua pos­ses­sio­ne usu ca­pie­ba­tur, in fa­mi­liam vi­ri tran­si­bat2 fi­liae­que lo­cum op­ti­ne­bat. ita­que le­ge duo­de­cim ta­bu­la­rum cau­tum est, ut si qua nol­let eo mo­do in ma­num ma­ri­ti con­ve­ni­re, ea quo­tan­nis tri­noc­tio abes­set at­que eo mo­do cui­us­que an­ni usum in­ter­rum­pe­ret. sed hoc to­tum ius par­tim le­gi­bus sub­la­tum est, par­tim ip­sa de­sue­tu­di­ne ob­li­te­ra­tum est.
§ 111. cf. Cic. pro Flac­co 34, 84. Serv. l. c. Boeth. l. c. Qu. Muc. ap Gell. 3, 2, 12; 13 et Mac­rob. Sat. 1, 3, 9 (Iurispr. I, 18). infra 1, 115b; 118. le­gi­bus] cf. Ta­cit. ann. 4, 16.
112.Êîí­ôàððå­à­öè­îí­íûì îáðà­çîì æåí­ùè­íû âñòó­ïà­þò in ma­num ÷åðåç íåêî­òî­ðî­ãî ðîäà ñâÿ­ùåí­íî­äåé­ñò­âèå, êîòî­ðîå ñîâåð­øà­åò­ñÿ íåâå­ñòîé, è ïðè êîòî­ðîì óïîòðåá­ëÿ­åò­ñÿ ïøå­íè÷­íûé õëåá, — ïî÷å­ìó ýòîò òîð­æå­ñò­âåí­íûé îáðÿä áðà­êà íàçû­âà­åò­ñÿ òàê­æå con­far­rea­tio. Ñâåðõ òîãî, äëÿ óêðåï­ëå­íèÿ ýòî­ãî ïðà­âîîò­íî­øå­íèÿ ñîâåð­øà­åò­ñÿ è äåëà­åò­ñÿ âåñü­ìà ìíî­ãîå ïðè ñîïðî­âîæ­äå­íèè èçâåñò­íûõ òîð­æå­ñò­âåí­íûõ ñëîâ è â ïðè­ñóò­ñò­âèè 10 ñâèäå­òå­ëåé. Ýòî ïðà­âî äàæå â íàñòî­ÿ­ùåå âðå­ìÿ åùå ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ. Èìåí­íî, â ñòàð­øèå ôëà­ìè­íû, ò. å. ôëà­ìè­íû Äèÿ, Ìàð­ñà è Êâè­ðè­íà24, òî÷­íî òàê æå â ïåð­âî­ñâÿ­ùåí­íè­êè íàçíà­÷à­þò­ñÿ òîëü­êî òå, êîòî­ðûå ðîäè­ëèñü îò áðà­êà, çàêëþ­÷åí­íî­ãî ïîñðåä­ñò­âîì òîð­æå­ñò­âåí­íî­ãî àêòà êîí­ôàððå­à­öèè, ïîòî­ìó ÷òî áåç êîí­ôàððå­à­öèè îíè äàæå íå ìîãóò ïîëó­÷èòü[11] ñâÿ­ùåí­íè­÷å­ñêîé äîëæ­íî­ñòè. 112.Far­reo in ma­num1 con­ve­niunt per quod­dam ge­nus sac­ri­fi­cii, quod Iovi Far­reo fit; in quo far­reus pa­nis ad­hi­be­tur, un­de etiam con­far­rea­tio2 di­ci­tur; complu­ra prae­te­rea hui­us iuris or­di­nan­di gra­tia cum cer­tis et sol­lem­ni­bus ver­bis prae­sen­ti­bus de­cem tes­ti­bus agun­tur et fiunt. quod3 ius etiam nostris tem­po­ri­bus in usu est: nam fla­mi­nes maio­res, id est Dia­les, Mar­tia­les, Qui­ri­na­les, item re­ges sac­ro­rum, ni­si ex far­rea­tis na­ti non le­gun­tur: ac ne ip­si qui­dem si­ne con­far­rea­tio­ne sa­cer­do­tium ha­be­re pos­sunt.
§ 112. cf. Ulp. 9. Serv. l. c.; idem ad Aen. 4, 103; 374 (Bruns II7, 76). Dio­nys. 2, 25. Plin. n. h. 18, 10. Ta­cit. ann. 4, 16. Script. Hist. Aug. Alex. Sev. 22, 3 (ius con­far­rea­tio­nis ex co­ni. Mad­vi­gii). Ambros. de lap­su vir­gi­nis 5, 20. C. I. L. X 6662 (Des­sau 1455).
113.×òî êàñà­åò­ñÿ «êóï­ëè», òî íà îñíî­âà­íèè åå æåí­ùè­íû âñòó­ïà­þò in ma­num ïóòåì ìàí­öè­ïà­öèè, ò. å. íà îñíî­âà­íèè âîîá­ðà­æàå­ìîé ïðî­äà­æè; â ïðè­ñóò­ñò­âèè íå ìåíåå 5 ñâèäå­òå­ëåé èç ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèõ ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí, à òàê­æå âåñîâ­ùè­êà, ïîêó­ïà­åò æåíó òîò, ïîä ÷üþ âëàñòü îíà ïåðå­õî­äèò. 113.Coemptio­ne ve­ro in ma­num con­ve­niunt per man­ci­pa­tio­nem, id est per quan­dam ima­gi­na­riam ven­di­tio­nem: nam ad­hi­bi­tis non mi­nus1 quam V tes­ti­bus ci­vi­bus Ro­ma­nis pu­be­ri­bus, item lib­ri­pen­de, emit2 vir3 mu­lie­rem, cui­us in ma­num con­ve­nit.
§ 113. cf. Cic. pro Flacc. 34, 84. de orat. 1, 56, 237. Serv. ad Aen. 4, 103 (Bruns II7, 76). 214. ad Georg. 1, 31 (Bruns II7, 78). Non. (Var­ro) p. 531 Merc. (Bruns II7, 65). Boeth. ad Cic. top. 3, 14 (Bruns II7, 73). Isid orig. 5, 24, 26 (Bruns II7, 81). 9, 5, 8. ad­hi­bi­tis … lib­ri­pen­de] = Pris­cian. 6, 96 p. 282 ed. Hertz.
114.Æåí­ùè­íà æå ìîæåò ñîâåð­øèòü êîýìï­öèþ íå òîëü­êî ñî ñâî­èì ñóïðó­ãîì, íî òàê­æå ñ ïîñòî­ðîí­íèì ëèöîì; èìåí­íî, êîýìï­öèÿ ñîâåð­øà­åò­ñÿ, êàê ãîâî­ðÿò, èëè ðàäè áðà­êà èëè ðàäè ôèäó­öèè; åñëè æåí­ùè­íà çàêëþ­÷à­åò êîýìï­öèþ ñî ñâî­èì ñóïðó­ãîì, ÷òîáû ó íåãî çàíè­ìàòü ìåñòî äî÷å­ðè, òî ãîâî­ðÿò, ÷òî îíà çàêëþ­÷è­ëà coemptio ðàäè áðà­êà; åñëè æå îíà âñòó­ïè­ëà â coemptio ñî ñâî­èì ìóæåì, èëè ñ òðåòüèì ëèöîì, äëÿ êàêîé-íèáóäü äðó­ãîé öåëè èëè ïîëü­çû, íàïðè­ìåð äëÿ óñòðà­íå­íèÿ îïå­êè, òî ãîâî­ðÿò, ÷òî îíà ñîâåð­øè­ëà êîýìï­öèþ ðàäè ôèäó­öèè (ò. å. áåç íàìå­ðå­íèÿ ñîâåð­øå­íèÿ áðà÷­íî­ãî ñîþ­çà). 114.Po­test1 autem coemptio­nem fa­ce­re mu­lier non so­lum cum ma­ri­to suo, sed etiam cum extra­neo; sci­li­cet aut mat­ri­mo­nii cau­sa fac­ta coemptio di­ci­tur aut fi­du­ciae; quae enim cum ma­ri­to suo fa­cit coemptio­nem, ut apud eum fi­liae lo­co sit, di­ci­tur mat­ri­mo­nii cau­sa fe­cis­se coemptio­nem; quae ve­ro al­te­rius rei cau­sa fa­cit coemptio­nem aut cum vi­ro suo aut cum extra­neo, ve­lut tu­te­lae evi­tan­dae cau­sa, di­ci­tur fi­du­ciae cau­sa fe­cis­se coemptio­nem.
§ 114. cf. Cic. pro Mur. 12, 27. fi­liae lo­co] cf. infra 1, 136. 2, 159. Dio­nys. 2, 25 (ὡς θυ­γάτηρ πατ­ρός). Boeth. et Serv. loc. cit. Gell. 18, 6, 9. cf. etiam Ter. Andr. 1, 5, 60 = 295 sq.
115.Äåëî ýòî òàêî­âî. Åñëè êàêàÿ-íèáóäü æåí­ùè­íà õî÷åò óñòðà­íèòü ñâî­èõ ïðåæ­íèõ îïå­êó­íîâ, äëÿ òîãî ÷òîáû èçáðàòü äðó­ãî­ãî, òî îíà ñ èõ ñîãëà­ñèÿ çàêëþ­÷à­åò êîýìï­öèþ. Çàòåì coem­tio­na­tor ïðî­äà­åò åå îáðàò­íî òîìó, êîìó ñàìà ïîæå­ëà­åò, è, îòïó­ùåí­íàÿ ýòèì ïîñëåä­íèì vin­dic­ta, ò. å. ïîñðåä­ñò­âîì ñóäà, îíà ïîëó­÷à­åò â îïå­êó­íû òîãî, êåì áûëà îòïó­ùå­íà. Ýòîò îïå­êóí íàçû­âà­åò­ñÿ fi­du­cia­rius, êàê ýòî âûÿñ­íèò­ñÿ íèæå. 115.Quod est ta­le: si qua ve­lit quos ha­bet tu­to­res de­po­ne­re1 et ali­um nan­cis­ci, il­lis auc­to­ri­bus2 coemptio­nem fa­cit; dein­de a coemptio­na­to­re re­man­ci­pa­ta ei, cui ip­sa ve­lit, et ab eo vin­dic­ta ma­nu­mis­sa in­ci­pit eum ha­be­re tu­to­rem, a quo ma­nu­mis­sa est; qui tu­tor fi­du­cia­rius di­ci­tur, si­cut in­fe­rius3 ap­pa­re­bit.
§ 115. cf. infra 1, 166a; 195a. 3, 84. Fest v. re­man­ci­pa­tam p. 277 (Bruns II7, 31).
115a.Íåêî­ãäà ñîâåð­øà­ëàñü ôèäó­öè­àð­íàÿ êóï­ëÿ òàê­æå ñ öåëüþ ñîñòàâ­ëå­íèÿ çàâå­ùà­íèÿ; â òî âðå­ìÿ æåí­ùè­íû, çà íåêî­òî­ðû­ìè èñêëþ­÷å­íè­ÿ­ìè, òîëü­êî â òîì ñëó­÷àå èìå­ëè ïðà­âî ñîñòàâ­ëÿòü çàâå­ùà­íèå, åñëè îíè, áóäó÷è ðåìàí­öè­ïè­ðî­âà­íû è îòïó­ùå­íû íà âîëþ, âñòó­ïà­ëè â êîýìï­öèþ. Íî ñåíàò, ñîãëàñ­íî âîëå áëà­æåí­íîé ïàìÿ­òè Àäðè­à­íà, îòìå­íèë ýòó íåîá­õî­äè­ìîñòü ñîâåð­øàòü êîýìï­öèþ, èáî òåïåðü çàêîí ñìîò­ðèò íà æåí­ùèí, êàê åñëè áû îíè ñîâåð­øè­ëè êîýìï­öèþ. 115a. Olim etiam tes­ta­men­ti fa­cien­di gra­tia fi­du­cia­ria fie­bat coemptio: tunc enim non ali­ter fe­mi­nae tes­ta­men­ti fa­cien­di ius ha­be­bant, ex­cep­tis qui­bus­dam per­so­nis, quam si coemptio­nem fe­cis­sent re­man­ci­pa­tae­que et ma­nu­mis­sae fuis­sent; sed hanc necessita­tem coemptio­nis fa­cien­dae ex auc­to­ri­ta­te di­vi Had­ria­ni se­na­tus re­mi­sit. [———vv. 11∕2———]1
§ 115a. cf. Cic. top. 4, 18. Liv. 39, 9. Gell. 1, 12, 9. Plut. Num. 10. infra 2, 112. Gnom. Id. Log. § 33.
115b.Âïðî­÷åì, åñëè æåí­ùè­íà ñîâåð­øèò ñî ñâî­èì ìóæåì òîëü­êî âðå­ìåí­íóþ êîýìï­öèþ, òî òåì íå ìåíåå îíà íà÷è­íà­åò ñ÷è­òàòü­ñÿ äî÷å­ðüþ. Èáî, åñëè âîîá­ùå ïî êàêîé-ëèáî ïðè­÷èíå æåíà áóäåò in ma­nu, òî ïðè­íÿ­òî, ÷òî îíà ïðè­îá­ðå­òà­åò ïðà­âà äî÷å­ðè. 115b. fi­du­ciae cau­sa cum viro suo fecerit coemptio­nem, ni­hi­lo mi­nus fi­liae lo­co in­ci­pit es­se: nam si om­ni­no qua­li­bet ex cau­sa uxor in ma­nu vi­ri sit, pla­cuit eam fi­liae iura nan­cis­ci.
§ 115b. cf. sup­ra 1, 114. infra 1, 118. 2, 139. 3, 14.
116.Îñòà­åò­ñÿ ñêà­çàòü î òîì, êàêèå ëèöà ìîãóò íàõî­äèòü­ñÿ in man­ci­pio25. 116.Su­pe­rest, ut ex­po­na­mus, quae per­so­nae in man­ci­pio sint.
117.Èòàê, âñå ñâî­áîä­íûå ëèöà, ìóæ­ñêî­ãî ëè îíè èëè æåí­ñêî­ãî ïîëà, íàõî­äÿ­ùè­å­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ ðîäè­òå­ëÿ, ìîãóò áûòü ìàí­öè­ïè­ðî­âà­íû îòöîì òåì æå ñàìûì ñïî­ñî­áîì, êîòî­ðûì ìîæ­íî ìàí­öè­ïè­ðî­âàòü ðàáîâ. 117.Om­nes igi­tur li­be­ro­rum per­so­nae, si­ve mas­cu­li­ni si­ve fe­mi­ni­ni se­xus, quae in po­tes­ta­te pa­ren­tis sunt, man­ci­pa­ri ab hoc eodem1 mo­do pos­sunt, quo etiam ser­vi man­ci­pa­ri pos­sunt.
§ 117. cf. Dio­nys. 2, 27. Plut. Num. 17 fin. infra 1, 132. C. 8, 46 (47), 10 (a. 323).
118.Òî æå ñàìîå ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ ê òåì ëèöàì, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ in ma­nu. Èìåí­íî, æåí­ùè­íû ìîãóò áûòü ìàí­öè­ïè­ðî­âà­íû ñâî­è­ìè êîýìï­öè­î­íà­òî­ðà­ìè (ôèê­òèâ­íû­ìè ìóæüÿ­ìè) òàêèì æå îáðà­çîì, êàê äåòè ñâî­èì îòöîì, âïðî­÷åì, ëèøü íàñòîëü­êî, ÷òî, õîòÿ áû ó êîýìï­öè­î­íà­òî­ðà áûëà â êà÷å­ñòâå äî÷å­ðè åäèí­ñò­âåí­íî òà æåí­ùè­íà, êîòî­ðàÿ âûøëà çà íåãî çàìóæ, òåì íå ìåíåå, îäíà­êî, ýòèì ïîñëåä­íèì ìîæåò áûòü ìàí­öè­ïè­ðî­âà­íà äàæå òà, êîòî­ðàÿ íå ñîñòî­èò çà íèì â çàìó­æå­ñòâå è ïîòî­ìó íå çàíè­ìà­åò ìåñòà äî÷å­ðè. 118.Idem iuris est in earum per­so­nis, quae in ma­nu sunt: nam fe­mi­nae a coemptio­na­to­ri­bus eodem mo­do pos­sunt man­ci­pa­ri, quo li­be­ri a pa­ren­te pos­sunt, adeo quidem, ut quam­vis ea so­la apud coemptio­na­to­rem fi­liae lo­co sit. quae ei nup­ta sit, ta­men ni­hi­lo mi­nus etiam quae ei nupta non sit1 nec ob id fi­liae lo­co sit, ab eo man­ci­pa­ri pos­sit.
§ 118. cf. sup­ra 1, 114 sq. infra 1, 123; 137.
118a.Ïî áîëü­øåé ÷àñòè ìàí­öè­ïè­ðó­þò òîëü­êî âîñ­õî­äÿ­ùèå è êîýìï­öè­î­íà­òî­ðû, êîãäà âîñ­õî­äÿ­ùèå è êîýìï­öè­î­íà­òî­ðû æåëà­þò îñâî­áî­äèòü ýòèõ ëèö èç-ïîä ñâî­åé âëà­ñòè, êàê ýòî íèæå óâèäèì. 118a. Sed1 ple­rum­que so­lum2 et a pa­ren­ti­bus et a coemptio­na­to­ri­bus man­ci­pan­tur, cum ve­lint pa­ren­tes coemptio­na­to­res­que ex suo iure eas per­so­nas di­mit­te­re, si­cut in­fe­rius evi­den­tius ap­pa­re­bit.
§ 118a. cf. infra 1, 132 sq.
119.Ìàí­öè­ïà­öèÿ ñîñòî­èò, êàê ìû è âûøå ñêà­çà­ëè, â ìíè­ìîé (âîîá­ðà­æàå­ìîé) ïðî­äà­æå. Ýòà ôîð­ìà ïðè­îá­ðå­òå­íèÿ ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè ñâîé­ñò­âåí­íà òîæå ðèì­ñêèì ãðàæ­äà­íàì è ñîâåð­øà­åò­ñÿ ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì. Ïðè­ãëà­ñèâ íå ìåíåå ïÿòè ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèõ ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí â êà÷å­ñòâå ñâèäå­òå­ëåé è ñâåðõ òîãî åùå îäíî ëèöî òîãî æå ñîñòî­ÿ­íèÿ, êîòî­ðîå äåð­æà­ëî áû â ðóêàõ ìåä­íûå âåñû è íàçû­âàþ­ùå­å­ñÿ âåñîâ­ùè­êîì, ïîêó­ïà­òåëü åùå äåð­æà ìåäü, ãîâî­ðèò òàê: «óòâåð­æäàþ, ÷òî ýòîò ðàá ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ ïðè­íàä­ëå­æèò ìíå, è ÷òî îí äîë­æåí ñ÷è­òàòü­ñÿ êóï­ëåí­íûì ìíîþ çà ýòîò ìåòàëë è ïîñðåä­ñò­âîì ýòèõ ìåä­íûõ âåñîâ»; çàòåì îí óäà­ðÿ­åò ýòèì ìåòàë­ëîì îá âåñû è ïåðå­äà­åò åãî êàê ïîêóï­íóþ ñóì­ìó òîìó, îò êîãî ïðè­îá­ðå­òà­åò âåùü. 119.Est autem man­ci­pa­tio, ut sup­ra quo­que di­xi­mus, ima­gi­na­ria quae­dam ven­di­tio: quod1 et ip­sum ius prop­rium ci­vium Ro­ma­no­rum est; eaque res ita agi­tur: ad­hi­bi­tis non mi­nus quam2 quin­que tes­ti­bus ci­vi­bus Ro­ma­nis pu­be­ri­bus et prae­te­rea alio eius­dem con­di­cio­nis, qui lib­ram aeneam te­neat, qui ap­pel­la­tur lib­ri­pens, is, qui man­ci­pio ac­ci­pit, rem3 te­nens ita di­cit: HVNC EGO HO­MI­NEM EX IV­RE4 QVI­RI­TIVM MEVM ES­SE AIO ISQVE MI­HI EMPTVS ES­TO HOC AERE AENEAQ­VE LIB­RA; dein­de aere per­cu­tit lib­ram id­que aes dat ei, a quo man­ci­pio ac­ci­pit, qua­si pre­tii lo­co.
§ 119. = Boeth. l. 3 ad Cic. top. 5, 28 (p. 322 ed. Bai­ter). cf. Gai epit. 1, 6, 3. sup­ra 1, 113. Ulp. 19, 3; 4. Var­ro de l. l. 5, 163. 9, 83. Theoph. 1, 12, 6 (Ferr. p. 60). Fest. v. ro­dus p. 265 M. (Bruns II7, 32). C. Aeli­us (?) apud Pris­cian. 8, 16 p. 382 Hertz (Iurispr. I, 38 n. 6). Hor. ep. 2, 2, 158 et Por­phyr. ad h. l. qui lib­ram … lib­ri­pens] = Pris­cian. 6, 96 p. 282 Hertz.
120.Ýòèì ñïî­ñî­áîì ìàí­öè­ïè­ðó­þò­ñÿ ðàáû è ëèöà ñâî­áîä­íî­ãî ñîñòî­ÿ­íèÿ, à òàê­æå æèâîò­íûå, êîòî­ðûå ïðè­÷èñ­ëÿ­þò­ñÿ ê res man­ci­pi, êàê, íàïðè­ìåð, áûêè, ëîøà­äè, ìóëû, îñëû; òåì æå ñàìûì ñïî­ñî­áîì îáûê­íî­âåí­íî ìàí­öè­ïè­ðó­þò­ñÿ çåìåëü­íûå ó÷àñò­êè, êàê ñåëü­ñêèå, òàê è ãîðîä­ñêèå, ïðè­íàä­ëå­æà­ùèå ñàìè ïî ñåáå ê res man­ci­pi, êàêî­âû, íàïðè­ìåð, èòà­ëèé­ñêèå. 120.Eo mo­do et ser­vi­les et li­be­rae per­so­nae man­ci­pan­tur; ani­ma­lia quo­que, quae man­ci­pi sunt, quo in nu­me­ro ha­ben­tur bo­ves, equi, mu­li, asi­ni; item prae­dia tam ur­ba­na quam rus­ti­ca, quae et ip­sa man­ci­pi sunt, qua­lia sunt Ita­li­ca, eodem mo­do so­lent man­ci­pa­ri.
§ 120. cf. Ulp. 19, 1. sup­ra 1, 113; 117. infra 2, 19; 21; 27; 35. Cic. pro Flacc. 32, 80. Tac. ann. 1, 73.
121.Ìàí­öè­ïà­öèÿ ïîçå­ìåëü­íûõ ó÷àñò­êîâ îòëè­÷à­åò­ñÿ îò ìàí­öè­ïà­öèè ïðî­÷èõ âåùåé òîëü­êî òåì, ÷òî ðàáû è ñâî­áîä­íûå, à ðàâ­íî æèâîò­íûå, ïðè­÷èñ­ëÿ­þ­ùè­å­ñÿ ê ðàç­ðÿäó res man­ci­pi, ìîãóò áûòü ìàí­öè­ïè­ðî­âà­íû, òîëü­êî íåïî­ñðåä­ñò­âåí­íî ïðè­ñóò­ñò­âóÿ, ïðè­÷åì íåîá­õî­äè­ìî, ÷òîáû òîò, êòî ïðè­îá­ðå­òà­åò, êàñàë­ñÿ ñîá­ñò­âåí­íî­ðó÷­íî òîãî ñàìî­ãî ïðåä­ìå­òà, êîòî­ðûé åìó ïåðå­äà­åò­ñÿ; ïîòî­ìó-òî è àêò ýòîò íàçû­âà­åò­ñÿ man­ci­pa­tio, òàê êàê âåùü áåðåò­ñÿ ðóêîé; íåäâè­æè­ìûå æå èìå­íèÿ ìàí­öè­ïè­ðó­þò­ñÿ îáûê­íî­âåí­íî ïðè èõ îòñóò­ñò­âèè. 121.In eo so­lo prae­dio­rum man­ci­pa­tio a ce­te­ro­rum man­ci­pa­tio­ne dif­fert, quod per­so­nae ser­viles et li­be­rae, item ani­ma­lia, quae man­ci­pi sunt, ni­si in prae­sen­tia sint, man­ci­pa­ri non pos­sunt; adeo qui­dem, ut eum, qui man­ci­pio ac­ci­pit1, adpre­hen­de­re id ip­sum, quod ei2 man­ci­pio da­tur, ne­ces­se sit; un­de etiam man­ci­pa­tio di­ci­tur, quia ma­nu res ca­pi­tur: prae­dia ve­ro ab­sen­tia so­lent man­ci­pa­ri.
§ 121. cf. Ulp. 19, 6. Isid. orig. 5, 25, 31 (Bruns II7, 82). Var­ro de l. l. 6, 85.
122.Ìåäü è âåñû óïîòðåá­ëÿ­þò­ñÿ ïîòî­ìó, ÷òî íåêî­ãäà ïîëü­çî­âà­ëèñü òîëü­êî ìåä­íû­ìè äåíü­ãà­ìè, òàê ÷òî ñóùå­ñò­âî­âà­ëè àññû: du­pon­dii, se­mis­ses è quad­ran­tes, à íå áûëî â óïîòðåá­ëå­íèè íè îäíîé çîëî­òîé èëè ñåðåá­ðÿ­íîé ìîíå­òû, êàê ìîæ­íî óçíàòü èç çàêî­íà XII òàá­ëèö; çíà­÷å­íèå è ñòî­è­ìîñòü ýòèõ ìîíåò çàêëþ­÷à­ëèñü íå â êîëè­÷å­ñòâå, à â èçâåñò­íîì âåñå ìåòàë­ëà; òàê, íàïðè­ìåð, àññû áûëè âåñîì â äâà ôóí­òà, ïî÷å­ìó ìîíå­òà ýòà è íàçâà­íà áûëà du­pon­dius, ò. å. êàê áû äâà ôóí­òà; ýòî íàçâà­íèå óäåð­æè­âà­åò­ñÿ è äî ñèõ ïîð. Êîíå÷­íî, se­mis­ses è quad­ran­tes çàêëþ­÷à­ëè â ñåáå òîæå èçâåñò­íûé âåñ ìåòàë­ëà, ïðî­ïîð­öèî­íàëü­íûé äîëè ôóí­òà (àññà). Òî÷­íî òàê æå â ïðåæ­íåå âðå­ìÿ òå, êîòî­ðûå äàâà­ëè êîìó-ëèáî äåíü­ãè, íå ñ÷è­òà­ëè èõ, à âçâå­øè­âà­ëè, âñëåä­ñò­âèå ÷åãî ðàáû, êîòî­ðûì ïðå­äî­ñòàâ­ëåí áûë íàä­çîð íàä äåíü­ãà­ìè, íàçâà­íû dis­pen­sa­to­res (îò dis­pen­sa­re — ðàâ­íî­ìåð­íî ðàñ­ïðå­äå­ëÿ­åò) è äî ñèõ ïîð òàê íàçû­âà­þò­ñÿ. 122.Ideo autem aes et lib­ra ad­hi­be­tur, quia olim aereis tan­tum num­mis ute­ban­tur; et erant as­ses, di­pun­dii, se­mis­ses, quad­ran­tes, nec ul­lus aure­us vel ar­gen­teus num­mus in usu erat, si­cut ex le­ge XII ta­bu­la­rum in­tel­le­ge­re pos­su­mus; eorum­que num­mo­rum vis et po­tes­tas non in nu­me­ro erat, sed in pon­de­re; [———12 fe­re litt.———] as­ses lib­ra­les erant, et di­pon­dii [———12 fe­re litt.———] un­de etiam du­pon­dius dic­tus est, quasi duo pon­do: quod no­men ad­huc1 in usu re­ti­ne­tur. se­misses quoque et quad­ran­tes pro ra­ta sci­li­cet por­tio­ne ad pon­dus exa­mi­na­ti erant. tunc igi­tur et qui da­bat ali­cui2 pe­cu­niam, non nu­me­ra­bat3 eam, sed ap­pen­de­bat; un­de ser­vi, qui­bus per­mit­ti­tur ad­mi­nistra­tio pe­cu­niae, dispensato­res ap­pel­la­ti sunt.
§ 122 cf. Plin. n. h. 33, 42; 43. Dio­nys. 9, 27. Var­ro de l. l. 5, 169. infra 4, 14. Plin. n. h. 17, 7. Gell. 15, 13, 11. 16, 10, 8. 20, 1, 12. Fest. v. vi­gin­ti quin­que p. 371 (Bruns II7. 46). Isid. orig. 15, 5, 3. 16, 18, 5. 16, 25, 3. Pris­cian. 6, 66 p. 251 ed. Hertz, Mae­cian ass. distrib. 44. Fest. r. pen­de­re p. 208 M. (Bruns II7, 23). v. gra­ve aes p. 98 M. (Bruns II7, 10). Schol. Pers. 2, 59. dis­pen­sa­to­res] cf. Fest s. h. v. p. 72 (Bruns II7, 7). Var­ro de l. l. 5. 183 (Bruns II7, 55). Isid. orig. 10, 67.
123.Åñëè ìû ñïðî­ñèì, ïî÷å­ìó æåí­ùè­íà, çàêëþ­÷èâ­øàÿ êîýìï­öèþ, îòëè­÷à­åò­ñÿ îò ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íûõ, òî ñëå­äó­åò îòâå­òèòü, ÷òî òà, ïî êðàé­íåé ìåðå, æåí­ùè­íà, êîòî­ðàÿ ñîâåð­øè­ëà êîýìï­öèþ, íå ñ÷è­òà­åò­ñÿ ðàáû­íåþ, ìåæ­äó òåì êàê æåí­ùè­íû è ìóæ­÷è­íû, ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íûå ðîäè­òå­ëÿ­ìè è ôèê­òèâ­íû­ìè ìóæüÿ­ìè, ïðè­çíà­þò­ñÿ ðàáà­ìè è ïðè­òîì íàñòîëü­êî, ÷òî îíè ìîãóò ïðè­îá­ðå­òàòü íàñëåä­ñòâî è îòêà­çû îò òîãî, ïîä ÷üåþ âëà­ñòüþ íàõî­äÿò­ñÿ, ëèøü â òîì òîëü­êî ñëó­÷àå, åñëè â òîì æå çàâå­ùà­íèè îíè äåëà­þò­ñÿ ñâî­áîä­íû­ìè, êàê ýòî áûâà­åò ñ ðàáà­ìè. Íî ïîâîä ýòî­ãî ðàç­ëè­÷èÿ î÷å­âèäåí: èìåí­íî â òîì, ÷òî ðîäè­òå­ëè è êîýìï­öè­î­íà­òî­ðû ïðè­íè­ìà­þò èõ in man­ci­pio ïðè ïîìî­ùè òåõ æå ôîð­ìóë è ñëîâ, êàêè­ìè ïðè­îá­ðå­òà­þò­ñÿ â ñîá­ñò­âåí­íîñòü ðàáû — ÷åãî íå áûâà­åò ïðè êîýìï­öèè. 123.[———2 vers.———]1 il­la qui­dem quae coemptio­nem facit, non dedu­ci­tur in ser­vi­lem con­di­cio­nem, at a pa­ren­ti­bus et a coemptio­na­to­ri­bus man­ci­pa­ti man­ci­pa­tae­ve ser­vo­rum lo­co con­sti­tuun­tur, adeo qui­dem, ut ab eo, cui­us in man­ci­pio sunt, ne­que he­re­di­ta­tes2 ne­que le­ga­ta ali­ter ca­pe­re pos­sint3, quam si simul eodem tes­ta­men­to li­be­ri es­se iubean­tur, si­cu­ti iuris est in per­so­na ser­vo­rum. sed dif­fe­ren­tiae ra­tio ma­ni­fes­ta est, cum a pa­ren­ti­bus et a coemptio­na­to­ri­bus is­dem ver­bis man­ci­pio ac­ci­piantur4, qui­bus ser­vi; quod non si­mi­li­ter fit in coemptio­ne.
§ 123. cf. sup­ra 1, 113. 117. infra 1, 138. 2, 160. 3, 114 et Gell. 18, 6, 9, un­de ap­pa­ret quos­dam uxo­rem, quae coemptio­nem fe­ce­rat, in ma­nu man­ci­pio­que vi­ri es­se di­xis­se. si­cu­ti iuris est in per­so­na ser­vo­rum] cf. infra 2, 186.
124.Ðàñ­ñìîò­ðèì òåïåðü, êàêèì ñïî­ñî­áîì ïîä­âëàñò­íûå îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ îò ýòîé âëà­ñòè. 124.Vi­dea­mus nunc, quo mo­do ii, qui alie­no iuri su­biec­ti sunt, eo iure li­be­ren­tur.
§ 124. = I. 1, 12 pr.
125.Êîñ­íåì­ñÿ ïðåæ­äå âñå­ãî òåõ, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ in po­tes­ta­te. 125.Ac pri­us de his dis­pi­cia­mus, qui in po­tes­ta­te sunt.
§ 125. cf. sup­ra 1, 13 sq.
126.Êàêèì îáðà­çîì ðàáû îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ èç-ïîä âëà­ñòè, ìîæåì óçíàòü èç òîãî, ÷òî èçëî­æå­íî âûøå îòíî­ñè­òåëü­íî îòïó­ùå­íèÿ ðàáîâ íà âîëþ. 126.Et qui­dem se­rui quemad­mo­dum po­tes­ta­te li­be­ren­tur, ex his in­tellegere pos­su­mus, quae de ser­vis ma­nu­mit­tendis supe­rius ex­po­sui­mus.
§ 126. = I. 1, 12 pr. su­pe­rius] cf. sup­ra 1, 21 et quae ibi no­ta­ta sunt.
127.Òå æå, êîòî­ðûå ñîñòî­ÿò ïîä âëà­ñòüþ îòöà (âîñ­õî­äÿ­ùå­ãî), äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè ïî åãî ñìåð­òè. Íî ýòî äîïóñ­êà­åò ðàç­ëè­÷èå: èìåí­íî, ñî ñìåð­òüþ îòöà ñûíî­âüÿ èëè äî÷å­ðè âî âñÿ­êîì ñëó­÷àå äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè, à ïî ñìåð­òè äåäà âíó­êè èëè âíó÷­êè íå âñå­ãäà äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè, íî ëèøü â òîì ñëó­÷àå, åñëè îíè ïî ñìåð­òè äåäà íå ïîä­ïà­äà­þò ïîä âëàñòü ñâî­åãî îòöà. Òàêèì îáðà­çîì, åñëè âî âðå­ìÿ ñìåð­òè äåäà îòåö èõ æèâ è ñîñòî­èò ïîä âëà­ñòüþ ñâî­åãî îòöà, òîãäà ïîñëå ñìåð­òè äåäà îíè ïîä­ïà­äà­þò ïîä âëàñòü ñâî­åãî îòöà; åñëè æå îòåö èõ â òî âðå­ìÿ, êîãäà äåä óìè­ðà­åò, èëè óæå óìåð, èëè âûøåë èç-ïîä âëà­ñòè îòöà, òîãäà äåòè äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè, òàê êàê íå ìîãóò ïîä­ïàñòü ïîä åãî âëàñòü. 127.1Hi ve­ro, qui in po­tes­ta­te paren­tis sunt, mor­tuo eo sui iuris fiunt. sed hoc distinctio­nem re­ci­pit; nam mor­tuo patre sane om­ni mo­do fi­lii fi­liae­ve sui iuris ef­fi­ciuntur; mor­tuo ve­ro avo non om­ni mo­do ne­po­tes nep­tesve sui iuris fiunt, sed ita si post mor­tem avi in pat­ris sui po­tes­ta­tem re­ca­su­ri non sunt. itaque si mo­rien­te avo pa­ter eorum et vi­vat et in po­tes­tate pat­ris fue­rit, tunc post obitum avi in pat­ris sui po­tes­ta­te fiunt; si ve­ro is, quo tem­po­re avus mo­ri­tur, aut iam mortuus est aut exiit de po­tes­ta­te pat­ris, tunc hi, quia in po­tes­ta­tem2 eius ca­de­re non pos­sunt, sui iuris fiunt.
§ 127. = I. 1, 12 pr. cf. Gai epit. 1, 6 pr. Ulp. 10, 2. infra 1, 146. 2, 156. D. 1, 6, 5 (Ulp. 2829). 25, 3, 3, 2 (Ulp. 982). 1, 7, 41 (Mod. 189). 1, 7, 40 pr. (Mod. 2). Gell. 1, 12, 4. Apul. apol. c. 68.
128.Òàê êàê òîò, êòî çà êàêîå-ëèáî ïðå­ñòóï­ëå­íèå ïî Êîð­íå­ëè­å­âó çàêî­íó26 èçãî­íÿ­åò­ñÿ èç ïðå­äå­ëîâ îòå­÷å­ñòâà è òåðÿ­åò ïðà­âà ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà, òî èç ñåãî ñëå­äó­åò, ÷òî äåòè ïåðå­ñòà­þò áûòü â åãî âëà­ñòè, êàê åñëè áû îí óìåð, òàê êàê òàêèì íàêà­çà­íè­åì îí èñêëþ­÷à­åò­ñÿ èç ÷èñ­ëà ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí, èáî íåñî­ãëàñ­íî ñ ðàçóì­íûì îñíî­âà­íè­åì ïðà­âà, ÷òîáû ÷åëî­âåê-èíî­ñòðà­íåö èìåë â ñâî­åé âëà­ñòè ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà. Ïî òîé æå ïðè­÷èíå, åñëè íàõî­äÿ­ùèé­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ îòöà áóäåò èçãíàí èç îòå­÷å­ñòâà, òî îí ïåðå­ñòà­åò áûòü âî âëà­ñòè ðîäè­òå­ëÿ, òàê êàê íåñî­ãëàñ­íî ñî ñïðà­âåä­ëè­âî­ñòüþ è îñíî­âà­íè­åì ïðà­âà, ÷òîáû ÷åëî­âåê-èíî­ñòðà­íåö áûë âî âëà­ñòè îòöà — ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äà­íè­íà. 128.Cum autem is, cui [ob ali­quod ma­le­fi­cium1 ex le­ge Cor­ne­lia] aqua et ig­ni in­ter­di­ci­tur, ci­vi­ta­tem Ro­ma­nam amittat, se­qui­tur, ut quia2 eo mo­do ex nu­me­ro ci­vium Ro­ma­no­rum tol­li­tur, proin­de ac mor­tuo eo de­si­nant li­be­ri in po­tes­ta­te eius es­se: nec enim ra­tio pa­ti­tur, ut pe­re­gri­nae con­di­cio­nis ho­mo ci­vem Ro­ma­num in po­tes­ta­te ha­beat. pa­ri ra­tio­ne et si ei, qui in po­tes­ta­te pa­ren­tis sit, aqua et ig­ni in­ter­dic­tum fue­rit, de­si­nit in po­tes­ta­te pa­ren­tis es­se, quia aeque ra­tio non pa­ti­tur, ut pe­re­gri­nae con­di­cio­nis ho­mo in po­tes­ta­te sit ci­vis Ro­ma­ni pa­ren­tis.
§ 128. = I. 1, 12, 1. cf. Gai epit. 1, 6, 1. Ulp. 10, 3. infra 1, 161. D. 38, 10, 4, 11 (Mod. 148). proin­de ac mor­tuo] D. 37, 4, 1, 8 (Ulp. 1099). 38, 2, 4, 2 (Paul. 595). infra 3, 153.
129.Ïîýòî­ìó, åñëè âîñ­õî­äÿ­ùèé ïîïàë â ïëåí ê íåïðè­ÿ­òå­ëþ, òî, õîòÿ îí âðå­ìåí­íî äåëà­åò­ñÿ ðàáîì, îäíà­êî âëàñòü íàä äåòüìè ïðè­îñòà­íàâ­ëè­âà­åò­ñÿ â ñèëó jus postli­mi­nii, ïî êîòî­ðî­ìó âîç­âðà­òèâ­øè­å­ñÿ íà ðîäè­íó èç âðà­æå­ñêî­ãî ïëå­íà ïðè­îá­ðå­òà­þò âñå ïðåæ­íèå ïðà­âà (íà îñíî­âà­íèè þðèäè­÷å­ñêîé ôèê­öèè, êàê áóä­òî áû îíè íèêî­ãäà íå òåðÿ­ëè ñâî­áî­äû). Ïîñå­ìó âîç­âðà­òèâ­øèé­ñÿ áóäåò èìåòü äåòåé âî âëà­ñòè, à åñëè îí â ïëå­íó óìðåò, òî äåòè, ïðàâ­äà, áóäóò ñàìî­âëàñò­íû­ìè, íî ìîæ­íî ñîìíå­âàòü­ñÿ — ñ òîãî ëè âðå­ìå­íè, êîãäà óìåð âîñ­õî­äÿ­ùèé ó íåïðè­ÿ­òå­ëåé, èëè ñ òîãî, êîãäà îí áûë ïëå­íåí. Åñëè ñàì ñûí èëè âíóê áóäåò âçÿò â ïëåí âðà­ãà­ìè, òî ìû òàê­æå ñêà­æåì, ÷òî âëàñòü îòöà ïî ïðè­÷èíå jus postli­mi­nii ïðè­îñòà­íàâ­ëè­âà­åò­ñÿ. 129.Quod si ab hos­ti­bus cap­tus fue­rit pa­rens, quam­vis ser­vus1 hos­tium fiat, ta­men pen­det ius li­be­ro­rum prop­ter ius postli­mi­nii, quo2 hi, qui ab hos­ti­bus cap­ti sunt, si re­ver­si fue­rint, om­nia pris­ti­na iura re­ci­piunt; ita­que re­ver­sus ha­be­bit li­be­ros in po­tes­ta­te: si ve­ro il­lic mor­tuus sit, erunt qui­dem li­be­ri sui iuris; sed ut­rum ex hoc tem­po­re, quo mor­tuus est apud hos­tes pa­rens, an ex il­lo, quo ab hostibus cap­tus est, du­bi­ta­ri po­test. ip­se quo­que fi­lius ne­pos­ve si ab hos­ti­bus cap­tus fue­rit, si­mi­li­ter di­ce­mus prop­ter ius postli­mi­nii po­tes­ta­tem quo­que pa­ren­tis in sus­pen­so es­se.
§ 129. = I. 1, 12, 5. cf. Gai epit. 1, 6, 2. Ulp. 10, 4. Paul. 2, 25, 1. ser­vus hos­tium] cf. I. 1, 3, 4. D. 1, 5, 5, 1 (Mar­cian. 45). pen­det ius] cf. D. 14, 6, 1, 1 (Ulp. 874). 38, 7, 2, 3 (Ulp. 1198). ius postli­mi­nii] cf. D. 49, 15, 19 (Paul. 1893). Boeth. l. 4 ad Cic. top. 8, 36 (p. 336 ed. Bai­ter). Fest. s. v. postli­mi­nium p. 218 (Bruns II7, 25). Isid. orig. 5, 27, 28. du­bi­ta­ri po­test] cf. D. 49, 15, 22, 2 (Iul. 761). 49, 15, 12, 1 (Tryph. 13). 49, 15, 18 (Ulp. 2799). si­mi­li­ter etc.] cf. D. 49, 15, 14 pr. (Pomp. 424). 28, 2, 31 (Paul. 1626).
130.Ñâåðõ òîãî, âûõî­äÿò èç îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè äåòè ìóæ­ñêî­ãî ïîëà, åñëè îíè ïîñâÿ­ùà­þò­ñÿ âî ôëà­ìè­íû Þïè­òå­ðà, è æåí­ñêî­ãî ïîëà, åñëè íàçíà­÷à­þò­ñÿ Âåñòàë­êà­ìè27. 130.Prae­te­rea exeunt li­be­ri vi­ri­lis se­xus de pa­ren­tis po­tes­ta­te, si fla­mi­nes Dia­les inau­gu­ren­tur, et fe­mi­ni­ni se­xus, si vir­gi­nes Ves­ta­les ca­pian­tur.
§ 130. cf. Ulp. 10, 5. infra 1, 145. 3, 114. Tac. ann. 4, 16. Gell. 1, 12, 9. Plut. Num. 10 (Bruns I7, 9). Ambros. de vir­gin. 1, 4, 15. epist. ad Va­len­tin. I. 18, 11.
131. ïðåæ­íåå âðå­ìÿ, êîãäà ðèì­ñêèé íàðîä îñíî­âû­âàë êîëî­íèè â ëàòèí­ñêèõ çåì­ëÿõ, (òî è) òîò, êîòî­ðûé ïî ïðè­êà­çà­íèþ îòöà îòïðàâ­ëÿë­ñÿ â êîëî­íèþ, ïåðå­ñòà­âàë áûòü âî âëà­ñòè, òàê êàê ïîòå­ðÿâ­øèå òàêèì îáðà­çîì ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñòâî, ñòà­íî­âè­ëèñü ãðàæ­äà­íà­ìè äðó­ãî­ãî ãîñóäàð­ñòâà. 131.Olim quo­que, quo tem­po­re po­pu­lus Ro­ma­nus in La­ti­nas re­gio­nes co­lo­nias de­du­ce­bat, qui ius­su pa­ren­tis in co­lo­niam La­ti­nam no­men de­dis­sent, de­si­ne­bant in po­tes­ta­te pa­ren­tis es­se, quia ef­fi­ce­ren­tur al­te­rius ci­vi­ta­tis ci­ves.
§ 131. cf. Cic. pro Caec. 33, 98. pro do­mo 30, 78. pro Bal­bo 11, 27 — 13, 31. Do­sith. § 6. Boeth. l. 2. ad Cic. top. 4, 18 (p. 302 ed. Bai­ter).
132.Êðî­ìå òîãî, äåòè ïåðå­ñòà­þò áûòü âî âëà­ñòè âîñ­õî­äÿ­ùèõ âñëåä­ñò­âèå ýìàí­öè­ïà­öèè (îñâî­áîæ­äå­íèÿ èç-ïîä îòöîâ­ñêîé âëà­ñòè). Íî ñûí òîëü­êî ïîñëå òðîå­êðàò­íîé ýìàí­öè­ïà­öèè, ïðî­÷èå æå äåòè, ìóæ­ñêî­ãî ëè îíè ïîëà èëè æåí­ñêî­ãî, îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ ñîâåð­øåí­íî èç-ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè ïîñëå îäíî­êðàò­íîé ýìàí­öè­ïà­öèè. Çàêîí XII òàá­ëèö òîëü­êî ïî îòíî­øå­íèþ ê ñûíó óïî­ìè­íà­åò î òðîå­êðàò­íîé ýìàí­öè­ïà­öèè ñëå­äóþ­ùè­ìè ñëî­âà­ìè: åñëè îòåö ïðî­äà­åò ñûíà â êàáà­ëó òðè ðàçà, òî äà áóäåò ñûí ñâî­áî­äåí. Ñàìûé àêò îñâî­áîæ­äå­íèÿ ñîâåð­øà­åò­ñÿ ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì: îòåö ïðî­äà­åò ñûíà êîìó-ëèáî êàê áû â êàáà­ëó, òîò åãî îñâî­áîæ­äà­åò èç êàáà­ëû ïîñðåä­ñò­âîì âèí­äè­êà­öè­îí­íîé ôîð­ìû. Ïîñëå ýòî­ãî ñûí âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ ïîä âëàñòü îòöà. Îòåö åãî âòî­ðè÷­íî ìàí­öè­ïè­ðó­åò èëè òîìó æå ëèöó, èëè äðó­ãî­ìó (íî îáûê­íî­âåí­íî òîìó æå), à ýòîò ìíè­ìûé ïîêó­ïà­òåëü îïÿòü åãî îòïóñ­êà­åò íà ñâî­áî­äó â âèí­äè­êà­öè­îí­íîé ôîð­ìå, âñëåä­ñò­âèå ÷åãî ñûí ñíî­âà âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ ïîä âëàñòü îòöà, è íàêî­íåö îòåö â òðå­òèé ðàç ìàí­öè­ïè­ðó­åò ñûíà, èëè òîìó æå ëèöó, èëè äðó­ãî­ìó (íî ãîñ­ïîä­ñò­âó­åò òàêîé îáû­÷àé, ÷òî ìàí­öè­ïè­ðó­þò òîìó æå), è ïîñëå ýòîé ìàí­öè­ïà­öèè ñûí ïåðå­ñòà­åò áûòü âî âëà­ñòè îòöà, õîòÿ áû îí åùå íå áûë îòïó­ùåí íà âîëþ, íî îñòà­âàë­ñÿ â êàáàëü­íîé çàâè­ñè­ìî­ñòè. 132.Prae­te­rea eman­ci­pa­tio­ne de­si­nunt li­be­ri in po­tes­ta­te1 pa­rentum es­se. sed fi­lius qui­dem tri­bus man­ci­pa­tio­ni­bus, ce­te­ri ve­ro li­be­ri si­ve mas­cu­li­ni se­xus si­ve fe­mi­ni­ni una man­ci­pa­tio­ne exeunt de pa­ren­tium po­tes­ta­te: lex enim XII ta­bu­la­rum tan­tum in per­so­na fi­lii de tri­bus man­ci­pa­tio­ni­bus lo­qui­tur his ver­bis: «si pa­ter ter2 fi­lium ve­num duit, a pat­re fi­lius li­ber es­to». eaque res ita agi­tur: man­ci­pat pa­ter fi­lium ali­cui; is eum vin­dic­ta ma­nu­mit­tit: eo fac­to re­ver­ti­tur in po­tes­ta­tem pat­ris; is eum ite­rum man­ci­pat vel eidem vel alii (sed in usu est eidem man­ci­pa­ri) is­que eum pos­tea si­mi­li­ter vin­dic­ta ma­nu­mit­tit; eo fac­to rur­sus in po­tes­ta­tem pat­ris re­ver­ti­tur3; ter­tio pa­ter eum man­ci­pat vel eidem vel alii (sed hoc in usu est, ut eidem man­cipetur) eaque man­ci­pa­tio­ne desi­nit in po­tes­ta­te pat­ris es­se, etiam­si non­dum ma­nu­mis­sus sit, sed ad­huc in cau­sa man­ci­pii. [——————in pag. 36 pau­cis­si­mis ex­cep­tis ni­hil le­gi po­tuit——————]4
§ 132. cf. Gai epit. 1, 6, 3. Ulp. 10, 1. I. 1, 12, 6. infra 1, 135. 2, 141. 3, 6. 4, 79. D. 28, 3, 8, 1 (Ulp. 2510). C. 8, 48 (49), 6 (a. 531). Dio­nys. 2, 27. Boeth. l. 2 ad Cic. top. 4, 19 (p. 303, 17 sq. ed. Bai­ter). C. I. L. VI 1527 l. 16 (Bruns I7, 321). P. Lips. Inv. 136 ed. Mit­teis Lips. 1912 (P. M. Meyer, Iur. Pa­pyr. nr. 9; Gi­rard, Tex­tes4 p. 824).
133.Îäíà­êî íàì íóæ­íî çàìå­òèòü, ÷òî èìå­þ­ùèé â ñâî­åé âëà­ñòè ñûíà è îò íåãî âíó­êà, âïðà­âå ñûíà îòïóñ­êàòü, à âíó­êà óäåð­æàòü â ñâî­åé âëà­ñòè, èëè íàîáî­ðîò, óäåð­æàòü â ñâî­åé âëà­ñòè ñûíà, à âíó­êà îòïó­ñòèòü, èëè âñåõ ñäå­ëàòü ñàìî­âëàñò­íû­ìè. Òî æå ðàçó­ìå­åò­ñÿ è î ïðà­âíó­êå. 133.1Ad­mo­nen­di autem su­mus li­be­rum es­se ar­bit­rium ei, qui fi­lium et ex eo ne­po­tem in po­tes­ta­te ha­be­bit, fi­lium qui­dem de po­tes­ta­te di­mit­te­re2, ne­po­tem ve­ro in po­tes­ta­te re­ti­ne­re: vel ex di­ver­so fi­lium qui­dem in po­tes­ta­te re­ti­ne­re, ne­po­tem ve­ro ma­nu­mit­te­re, vel om­nes sui iuris ef­fi­ce­re. eadem et de pro­ne­po­te dic­ta es­se in­tel­le­ge­mus.
§ 133 cf. Gai epit. 1, 6, 3. D. 37, 4, 7 (Gai. 281). 37, 8, 3 (Mar­cell. 121). 38, 6, 6 (Ulp. 1101). 37, 8, 1, 4 (Ulp. 1124). 37, 4, 6, 3 (Paul. 579). 37, 8, 4 (Mod. 117). 37, 4, 21 (Mod. 116).
134.Ñâåðõ òîãî âîñ­õî­äÿ­ùèå (àãíà­òû) ïåðå­ñòà­þò òàê­æå èìåòü â ñâî­åé âëà­ñòè äåòåé, îòäàí­íûõ â óñû­íîâ­ëå­íèå. Îòíî­ñè­òåëü­íî ñûíà òðå­áó­þò­ñÿ òðè ìàí­öè­ïà­öèè è äâà îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ, òî÷­íî òàê æå êàê ýòî ñîâåð­øà­åò­ñÿ, êîãäà îòåö îñâî­áîæ­äà­åò èç-ïîä ñâî­åé âëà­ñòè ñûíà, ÷òîáû îí ñäå­ëàë­ñÿ ñàìî­âëàñò­íûì. Òîãäà îí èëè ïðî­äà­åò­ñÿ îáðàò­íî îòöó, è óñû­íî­âè­òåëü âèí­äè­öè­ðó­åò (òðå­áó­åò íàçàä) åãî îò îòöà â ïðè­ñóò­ñò­âèè ïðå­òî­ðà, óòâåð­æäàÿ, ÷òî ñûí — åãî, è êîãäà îòåö ìîë­÷èò (íå òðå­áó­åò îáðàò­íî), òî ïðå­òîð ïðè­ñóæ­äà­åò ñûíà òîìó, êòî ïðåäú­ÿâ­ëÿë ñâîå ïðà­âî âèí­äè­êà­öè­îí­íûì îáðà­çîì, èëè æå ñûí íå ðåìàí­öè­ïè­ðó­åò­ñÿ ðîä­íî­ìó îòöó, íî òîò, êòî óñû­íîâ­ëÿ­åò (ïðè­åì­íûé îòåö), âèí­äè­öè­ðó­åò ñûíà îò òîãî, ó êîãî îí íàõî­äèò­ñÿ â òðåòüåé ìàí­öè­ïà­öèè, íî, êîíå÷­íî, óäîá­íåå áûòü îáðàò­íî ïðî­äàí­íûì îòöó; îòíî­ñè­òåëü­íî æå ïðî­÷èõ ëèö, êàê ìóæ­ñêî­ãî, òàê è æåí­ñêî­ãî ïîëà, äîñòà­òî÷­íî, êîíå÷­íî, îäíîé ìíè­ìîé ïðî­äà­æè, è îíè èëè ðåìàí­öè­ïè­ðó­þò­ñÿ ðîäè­òå­ëþ, èëè æå íå ïðî­äà­þò­ñÿ îáðàò­íî; òî æå îáûê­íî­âåí­íî ñîâåð­øà­åò­ñÿ è â ïðî­âèí­öè­ÿõ ïåðåä íàìåñò­íè­êîì ïðî­âèí­öèè. 134.1Prae­te­rea pa­ren­tes etiam li­be­ros in adop­tio­nem da­tos in po­tes­ta­te ha­be­re de­si­nunt. et in fi­lio qui­dem, si in adop­tio­nem da­tur, tres man­ci­pa­tio­nes et duae in­ter­ce­den­tes ma­nu­mis­sio­nes proin­de fiunt, ac fie­ri so­lent, cum ita eum pa­ter de po­tes­ta­te di­mit­tit, ut sui iuris ef­fi­cia­tur. dein­de aut pat­ri re­man­ci­pa­tur, et ab eo is, qui adop­tat, vin­di­cat apud prae­to­rem fi­lium suum es­se, et il­lo contra non vindican­te a prae­to­re vin­di­can­ti fi­lius ad­di­ci­tur, aut non re­man­ci­pa­tur pat­ri, sed ab eo vin­di­cat is, qui adoptat, apud quem in ter­tia2 man­ci­pa­tio­ne est: sed sa­ne com­mo­dius est pat­ri re­man­ci­pa­ri3. in ce­te­ris ve­ro li­be­ro­rum per­so­nis, seu mas­cu­li­ni seu fe­mi­ni­ni se­xus, una sci­li­cet man­ci­pa­tio suf­fi­cit, et aut re­man­ci­pan­tur4 pa­ren­ti aut non re­man­ci­pan­tur4. eadem et in pro­vin­ciis apud prae­si­dem pro­vin­ciae so­lent fie­ri.
§ 134. cf. Plin. ep. 8, 18, 4. Gell. 5, 19, 3. Suet. Aug. 64. Cic. de fin. 1, 7, 24. Tert. apo­log. 9, 7. I. 1, 12, 8. C. 8, 47 (48), 11 (a. 530). infra 2, 141. 3, 6. 4, 79.
135.Òîò, êòî áûë çà÷àò îò ñûíà, ðàç èëè äâà ðàçà ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íî­ãî, îñòà­åò­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ ñâî­åãî äåäà, õîòÿ áû îí è ðîäèë­ñÿ ïîñëå òðåòüåé ìàí­öè­ïà­öèè ñâî­åãî îòöà, è òàêèì îáðà­çîì ìîæåò áûòü äåäîì è îñâî­áîæ­äåí èç-ïîä îòå­÷å­ñêîé âëà­ñòè, è îòäà­âà­åì â óñû­íîâ­ëå­íèå; íî òîò, êòî çà÷àò îò ñûíà, íàõî­äÿ­ùå­ãî­ñÿ â òðåòüåé ìàí­öè­ïà­öèè, ðîæ­äà­åò­ñÿ óæå íå âî âëà­ñòè äåäà; íî Ëàáå­îí28 äóìà­åò, ÷òî ýòîò íàõî­äèò­ñÿ â man­ci­pium òîãî æå ãîñ­ïî­äè­íà, âî âëà­ñòè êîòî­ðî­ãî íàõî­äèò­ñÿ è îòåö åãî (âî âðå­ìÿ çà÷à­òèÿ). Ïîëü­çó­åì­ñÿ æå ìû ýòèì ïðà­âîì òàêèì îáðà­çîì, ÷òî ïîêà îòåö ñ÷è­òà­åò­ñÿ in man­ci­pio ó äðó­ãî­ãî, âëàñòü åãî ïðè­îñòà­íàâ­ëè­âà­åò­ñÿ; à çàòåì, åñëè îòåö áóäåò îòïó­ùåí íà âîëþ â ñèëó ìàí­öè­ïà­öèè, òî è ñûí ïåðå­õî­äèò ïîä åãî âëàñòü; åñëè æå îòåö óìðåò â òî âðå­ìÿ, êîãäà îñòà­åò­ñÿ â man­ci­pium, òî ñûí äåëà­åò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íûì. 135.Qui ex fi­lio se­mel ite­rum­ve man­ci­pa­to con­cep­tus est, li­cet post ter­tiam man­ci­pa­tio­nem pat­ris sui nas­ca­tur, ta­men in avi po­tes­ta­te est, et ideo ab eo et eman­ci­pa­ri et in adop­tio­nem da­ri po­test. at is, qui ex eo fi­lio con­cep­tus est, qui in ter­tia man­ci­pa­tio­ne est, non nas­ci­tur in avi po­tes­ta­te: sed eum La­beo qui­dem exis­ti­mat in eius­dem man­ci­pio es­se, cui­us et pa­ter sit: uti­mur autem hoc iure, ut quam­diu pa­ter eius in man­ci­pio sit, pen­deat ius eius, et si qui­dem pa­ter eius ex man­ci­pa­tio­ne ma­nu­mis­sus erit, cadat in eius po­tes­ta­tem, si ve­ro is, dum in man­ci­pio sit, de­ces­se­rit, sui iuris fiat.
§ 135. cf. I. 1, 12, 9. sup­ra 1, 132; 89.
135a.Òî, ÷òî ìû ñêà­çà­ëè îòíî­ñè­òåëü­íî ñûíà, íàõî­äÿ­ùå­ãî­ñÿ â òðåòüåé ìàí­öè­ïà­öèè, èìå­åò ïðè­ìå­íå­íèå è îòíî­ñè­òåëü­íî âíó­êà, õîòÿ áû îí áûë òîëü­êî ðàç ìàí­öè­ïè­ðî­âàí; èáî ÷òî äåëà­þò ïî îòíî­øå­íèþ ê ñûíó òðè ìàí­öè­ïà­öèè, òî æå ñàìîå äåëà­åò îòíî­ñè­òåëü­íî âíó­êà îäíà ìàí­öè­ïà­öèÿ. 135a. Eadem sci­li­cet [———vv. 2———]1 ut sup­ra di­xi­mus, quod in fi­lio fa­ciunt tres man­ci­pa­tio­nes, hoc fa­cit una man­ci­pa­tio in ne­po­te.
§ 135a. cf. sup­ra 1, 132; 134.
136.Æåí­ùè­íà, ïåðå­øåä­øàÿ in ma­num (ìóæà), íå âñå­ãäà îñâî­áîæ­äà­åò­ñÿ îò îòöîâ­ñêîé âëà­ñòè, çà èñêëþ­÷å­íè­åì òîãî ñëó­÷àÿ, êîãäà îíà âñòó­ïà­åò â áðàê ïóòåì êîýìï­öèè; ÷òî êàñà­åò­ñÿ æåíû ôëà­ìè­íà Þïè­òå­ðà29, òî ïî çàêî­íó Àçè­íèÿ Àíòè­ñòèÿ30, èçäàí­íî­ìó ïî ïðåä­ëî­æå­íèþ Êîð­íå­ëèÿ Ìàê­ñè­ìà è Òóáå­ðî­íà, ïîñòà­íîâ­ëå­íî, ÷òîáû îíà ñ÷è­òà­ëàñü íàõî­äÿ­ùå­þ­ñÿ in ma­num, ïî-âèäè­ìî­ìó, òîëü­êî êàñà­òåëü­íî ñàêðàëü­íûõ äåë, à ÷òî êàñà­åò­ñÿ ïðî­÷èõ îòíî­øå­íèé, ÷òîáû ðàñ­ñìàò­ðè­âàòü åå òàê, êàê åñëè áû îíà ñîâñåì íå ïåðå­õî­äè­ëà in ma­num. Òå, îäíà­êî, æåí­ùè­íû, êîòî­ðûå ïîñðåä­ñò­âîì êîýìï­öèè ïåðå­õî­äÿò in ma­num, îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ îò ðîäè­òåëü­ñêîé âëà­ñòè; è âñå ðàâ­íî, íàõî­äÿò­ñÿ ëè îíè âî âëà­ñòè ñâî­åãî ìóæà, èëè âî âëà­ñòè ïîñòî­ðîí­íå­ãî ëèöà, õîòÿ ìåñòî äî÷å­ðè çàíè­ìà­þò òîëü­êî òå, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ in ma­nu. 136.[———vv. 23∕4———]1 Ma­xi­mi et Tu­be­ro­nis2 cau­tum est, ut haec quod ad sac­ra tan­tum vi­dea­tur in ma­nu es­se, quod ve­ro ad ce­te­ras cau­sas proin­de ha­bea­tur, at­que si in ma­num non con­ve­nis­set. eae ve­ro mu­lie­res, quae in ma­num con­ve­niunt per coemptio­nem3, po­tes­ta­te pa­ren­tis li­be­ran­tur; nec in­te­rest, an in vi­ri sui ma­nu sint an extra­nei, quam­vis hae so­lae lo­co fi­lia­rum ha­bean­tur, quae in vi­ri ma­nu sunt.
§ 136. cf. sup­ra 1, 112; 114; 115b. Tac. ann. 4, 16.
137.Æåí­ùè­íû, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ â ñóïðó­æå­ñêîé âëà­ñòè, ïîäîá­íî òîìó êàê è äî÷å­ðè, îñòàþ­ùè­å­ñÿ ïîä ðîäè­òåëü­ñêîé âëà­ñòüþ, îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ îò ýòîé çàâè­ñè­ìî­ñòè èëè âñëåä­ñò­âèå ñìåð­òè òîãî, âî âëà­ñòè êîòî­ðî­ãî îíè íàõî­äÿò­ñÿ, èëè ïî èçãíà­íèè åãî èç ïðå­äå­ëîâ îòå­÷å­ñòâà. 137.[———vv. 3———]1 de­si­nunt in ma­nu es­se, et si ex ea man­ci­pa­tio­ne ma­nu­mis­sae fue­rint, sui iuris ef­fi­ciun­tur.
§ 137. cf. sup­ra 1, 127.
137a.Òî÷­íî òàê æå ÷åðåç ìíè­ìóþ ïðî­äà­æó â êàáà­ëó æåí­ùè­íû âûõî­äÿò èç-ïîä âëà­ñòè ìóæà è, åñëè îíè èç ýòîé ìàí­öè­ïà­öèè áóäóò îòïó­ùå­íû íà âîëþ, òî äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè; ïðè­òîì òà, êîòî­ðàÿ çàêëþ­÷à­åò áðàê ôèäó­öè­àð­íûì îáðà­çîì (ò. å. äëÿ èçâåñò­íûõ öåëåé áåç íàìå­ðå­íèÿ ñîâåð­øå­íèÿ áðà÷­íî­ãî ñîþ­çà) ñ ïîñòî­ðîí­íèì ëèöîì, ìîæåò ýòî­ãî ôèê­òèâ­íî­ãî ìóæà ïðè­íóäèòü ê ðåìàí­öè­ïà­öèè; íî åñëè áû ïîæå­ëà­ëà áûòü ðåìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íîé òà æåí­ùè­íà, êîòî­ðàÿ çàêëþ­÷è­ëà êîýìï­öèþ ñî ñâî­èì ìóæåì, òî îíà íàñòîëü­êî æå íå ìîæåò ïðè­íóäèòü ê ýòî­ìó àêòó ìóæà, íàñêîëü­êî äî÷ü íå ìîæåò ïðè­íóäèòü îòöà. Äî÷ü íèêî­èì îáðà­çîì íå ìîæåò ïðè­íóäèòü îòöà (ê ðåìàí­öè­ïà­öèè), äàæå åñëè áû îíà áûëà óñû­íîâ­ëå­íà, íî íà îñíî­âà­íèè ðàç­âîä­íî­ãî ïèñü­ìà ýòà ìîæåò ïðè­íóäèòü ìóæà ñîâåð­øåí­íî òàê æå, êàê åñëè áû îíà íèêî­ãäà íå âûõî­äè­ëà çà íåãî çàìóæ[12]. 137a. [———vv. 31∕2———]1 ni­hilo ma­gis po­test coge­re, quam et2 fi­lia pat­rem. sed fi­lia qui­dem nul­lo mo­do pat­rem po­test co­ge­re, etiam si adop­ti­va sit: haec autem vi­rum re­pu­dio mis­so proin­de com­pel­le­re po­test, at­que si ei num­quam nup­ta fuis­set.
§ 137a. cf. sup­ra 1, 118; 118a. I. 1, 12, 10. Fest. v. re­man­ci­pa­tam p. 277 (Bruns II7, 31).
138.Òàê êàê òå, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ â êàáà­ëå, ñ÷è­òà­þò­ñÿ êàê áû ðàáà­ìè, òî îíè äåëà­þò­ñÿ ñàìî­âëàñò­íû­ìè ïîñëå îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ ïîñðåä­ñò­âîì ñóäà, öåí­çà, çàâå­ùà­íèÿ. 138.Ii, qui in cau­sa man­ci­pii sunt, quia ser­vo­rum lo­co ha­ben­tur, vin­dic­ta, cen­su, tes­ta­men­to ma­nu­mis­si sui iuris fiunt.
§ 138. cf. sup­ra 1, 123. infra 2, 160. 3, 114.
139.Îäíà­êî â ýòîì ñëó­÷àå íå ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ çàêîí Ýëèÿ Ñåí­öèÿ; ïîýòî­ìó íå ñïðà­øè­âà­þò, êàêî­ãî âîç­ðàñ­òà òîò, êîòî­ðûé îòïóñ­êà­åò, è êàêî­ãî âîç­ðàñ­òà âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íèê, à òàê­æå íå ïðåä­ëà­ãà­þò âîïðî­ñà î òîì, èìå­åò ëè îòïóñ­êà­òåëü ïàòðî­íà èëè âåðè­òå­ëÿ; äàæå îïðå­äå­ëåí­íûé ïðî­öåíò ðàáîâ, óñòà­íîâ­ëåí­íûé ïî çàêî­íó Ôóôèÿ Êàíè­íèÿ31, íå ïðè­íè­ìà­åò­ñÿ â ñîîá­ðà­æå­íèå ïî îòíî­øå­íèþ ê ýòèì ëèöàì. 139.Nec ta­men in hoc ca­su lex Aelia Sen­tia lo­cum ha­bet: ita­que ni­hil re­qui­ri­mus, cui­us aeta­tis sit is, qui ma­nu­mit­tit et qui ma­nu­mit­ti­tur; ac ne il­lud qui­dem, an pat­ro­num cre­di­to­rem­ve ma­nu­mis­sor ha­beat; ac ne nu­me­rus qui­dem le­ge Fu­fia Ca­ni­nia1 fi­ni­tus in his per­so­nis lo­cum ha­bet.
§ 139. cf. sup­ra 1, 38; 18; 42; 47.
140.Äàæå è ïðî­òèâ æåëà­íèÿ òîãî, â ÷üåé âëà­ñòè íàõî­äÿò­ñÿ, îíè ìîãóò ïîñðåä­ñò­âîì çàïèñ­êè â öåíç ïðè­îá­ðå­òàòü ñâî­áî­äó çà èñêëþ­÷å­íè­åì òîãî, êîãî îòåö îòäàë â êàáà­ëó ïîä òåì óñëî­âè­åì, ÷òîáû îí áûë åìó îáðàò­íî ïðî­äàí; èáî òîãäà îòåö ñîõðà­íÿ­åò äî íåêî­òî­ðîé ñòå­ïå­íè ñâîþ âëàñòü òåì ñàìûì, ÷òî ïîëó­÷à­åò åãî îáðàò­íî â ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íîé ôîð­ìå. Ìàëî òîãî, è òîò, êîòî­ðî­ãî îòåö îòäàë â êàáà­ëó çà óùåðá, ïðè­÷è­íåí­íûé ïðî­ñòóï­êîì, êàê, íàïðè­ìåð, ïî ïîâî­äó òîãî, ÷òî îí áûë îñóæ­äåí çà êðà­æó è îòäàë åãî â êàáà­ëó èñò­öó (÷òîáû îòêëî­íèòü îò ñåáÿ îòâåò­ñò­âåí­íîñòü), íå ïîëó­÷à­åò ïîñðåä­ñò­âîì çàïèñ­êè â öåíç ñâî­áî­äû ïðî­òèâ âîëè òîãî, â ÷üåé âëà­ñòè îí íàõî­äèò­ñÿ, èáî èñòåö èìå­åò êàáàëü­íî­ãî âìå­ñòî äåíåã. 140.Quin etiam in­vi­to quo­que eo, cui­us in man­ci­pio sunt, cen­su li­ber­ta­tem con­se­qui pos­sunt, ex­cep­to eo, quem pa­ter ea le­ge man­ci­pio de­dit, ut si­bi re­man­ci­pe­tur; nam quo­dam mo­do tunc pa­ter po­tes­ta­tem prop­riam re­ser­va­re si­bi vi­de­tur eo ip­so, quod1 man­ci­pio re­ci­pit. ac ne is qui­dem di­ci­tur in­vi­to eo, cui­us in man­ci­pio est, cen­su li­ber­ta­tem con­se­qui, quem pa­ter ex no­xa­li cau­sa man­ci­pio de­dit, ve­lu­ti quod fur­ti eius no­mi­ne dam­na­tus est et eum man­ci­pio ac­to­ri de­dit: nam hunc ac­tor pro pe­cu­nia ha­bet.
§ 140. cf. infra 4, 75; 79. Coll. 2, 3 (Pap. 62). I. 4, 8, 7. D. 43, 29, 3, 4 (Ulp. 1616).
141.Âîîá­ùå ìû äîëæ­íû çàìå­òèòü, ÷òî ìû íå èìå­åì ïðà­âà íå óâà­æàòü ëè÷­íî­ãî äîñòî­èí­ñòâà òåõ, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ ó íàñ â êàáà­ëå.  ïðî­òèâ­íîì ñëó­÷àå ìû ïîä­âåð­ãà­åì­ñÿ èñêó çà îáèäó è îñêîðá­ëå­íèå ÷åñòè. È äàæå íå äîë­ãî îñòà­þò­ñÿ ëþäè â ýòîé çàâè­ñè­ìî­ñòè, à ïî áîëü­øåé ÷àñòè[13] ýòî ñîâåð­øà­åò­ñÿ äëÿ âèäó òîëü­êî â òå÷å­íèå îäíî­ãî ìîìåí­òà, êîíå÷­íî, åñëè îíè íå ìàí­öè­ïè­ðó­þò­ñÿ âñëåä­ñò­âèå èñêà çà ïðè­÷è­íåí­íûé âðåä. 141.In sum­ma ad­mo­nen­di su­mus ad­ver­sus eos, quos in man­ci­pio ha­be­mus, ni­hil no­bis con­tu­me­lio­se fa­ce­re li­ce­re; alio­quin iniu­ria­rum1 te­ne­bi­mur. ac ne diu qui­dem in eo iure de­ti­nen­tur ho­mi­nes, sed ple­rum­que hoc fit di­cis gra­tia2 uno mo­men­to; ni­si sci­li­cet ex no­xa­li cau­sa man­ci­pan­tur3.
§ 141. cf. sup­ra 1, 115; 118a; 132; 134; 137.
142.Ïåðåé­äåì òåïåðü ê òðåòüå­ìó (ñð. § 9 è § 48) ðàçäå­ëå­íèþ ëèö. Èìåí­íî, èç òåõ ëèö, êîòî­ðûå íå íàõî­äÿò­ñÿ íè in po­tes­ta­te, íè in ma­nu, íè in man­ci­pium, íåêî­òî­ðûå ñîñòî­ÿò èëè ïîä îïå­êîé, èëè ïîä ïîïå­÷è­òåëü­ñò­âîì; èíûå îïÿòü íå ïîä­ëå­æàò íè òîé, íè äðó­ãîé âëà­ñòè. Ïîñìîò­ðèì, ñëå­äî­âà­òåëü­íî, êàêèå ëèöà ñîñòî­ÿò ïîä îïå­êîé, èëè ïîä ïîïå­÷è­òåëü­ñò­âîì, èáî òàêèì îáðà­çîì ìû óçíà­åì ïðî­÷èõ ëèö, êîòî­ðûå íå íàõî­äÿò­ñÿ íè â òîé, íè â äðó­ãîé âëà­ñòè. 142.Tran­sea­mus nunc ad aliam di­vi­sio­nem. nam ex his per­so­nis, quae ne­que in po­tes­ta­te ne­que in ma­nu ne­que in man­ci­pio sunt, quae­dam vel in tu­te­la sunt vel in cu­ra­tio­ne, quae­dam neut­ro iure te­nen­tur. vi­dea­mus igi­tur, quae in tu­te­la, quae in cu­ra­tio­ne sint: ita enim in­tel­le­ge­mus ce­te­ras1 per­so­nas, quae neut­ro iure te­nen­tur.
§ 142. = I. 1, 13 pr.
143.Ðàñ­ñìîò­ðèì ïðåæ­äå òåõ, êîòî­ðûå íàõî­äÿò­ñÿ ïîä îïå­êîþ. 143.Ac pri­us dis­pi­cia­mus de his, quae in tu­te­la sunt.
§ 143. = I. 1, 13 pr.
144.Èòàê, ðîäè­òå­ëÿì (âîñ­õî­äÿ­ùèì) ïîç­âî­ëå­íî íàçíà­÷àòü ïî çàâå­ùà­íèþ îïå­êó­íîâ äåòÿì, êîòî­ðûõ îíè èìå­þò â ñâî­åé âëà­ñòè: ìóæ­ñêî­ãî ïîëà íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íèì[14], à æåí­ñêî­ãî êàê íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íèì, òàê è ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèì. Èáî äðåâ­íèå ðèì­ëÿíå æåëà­ëè, ÷òîáû æåí­ùè­íû, âñëåä­ñò­âèå èõ ëåã­êî­ìûñ­ëèÿ, íàõî­äè­ëèñü ïîä íàä­çî­ðîì, õîòÿ áû îíè è äîñòèã­ëè ïîë­íî­ãî âîç­ðàñ­òà. 144.Per­mis­sum est ita­que pa­ren­ti­bus li­be­ris, quos in po­tes­ta­te sua ha­bent, tes­ta­mento tuto­res da­re: mas­cu­li­ni qui­dem se­xus in­pu­be­ri­bus, fe­mi­ni­ni ve­ro in­pu­be­ri­bus pu­be­ri­busque, vel1 cum nup­tae sint. ve­te­res enim vol­ve­runt fe­mi­nas, etiam­si per­fec­tae aeta­tis sint, prop­ter ani­mi le­vi­ta­tem in tu­te­la es­se.
§ 144. cf. infra 1, 190. Gai epit. 1, 7, 2. Ulp. 11, 1; 15. Fr. Vat. 229 (Paul. 2057). D. 26, 2, 1 pr. (Gai. 263). 26, 2, 20, 1 (Paul. 557). I. 1, 13, 3. infra 1, 190. 2, 240; 289. Liv. 34, 2. Cic. pro Mur. 12, 27. Boeth. l. 2 ad Cic. Top. 4, 18 (p. 302 B.). l. 4 ad top. 11, 46 (p. 341 B.). Isid. orig. 9, 7, 30. C. I. L. VI 10231 (Bruns I7, 336).
145.Ïîýòî­ìó, åñëè êòî íàçíà­÷à­åò ïî çàâå­ùà­íèþ ñûíó è äî÷å­ðè îïå­êó­íà è îáà îíè äîñòèã­íóò ïîë­íî­ãî âîç­ðàñ­òà, òî ñûí îñâî­áîæ­äà­åò­ñÿ èç-ïîä îïå­êè, à äî÷ü òåì íå ìåíåå îñòà­åò­ñÿ ïîä íàä­çî­ðîì îïå­êó­íà, òàê êàê ïî çàêî­íó Þëèÿ è Ïàïèÿ Ïîïïåÿ32 æåí­ùè­íû îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ èç-ïîä îïå­êè òîëü­êî íà îñíî­âà­íèè ïðè­âè­ëå­ãèè äåòåé (êàê íàãðà­äà); ñêà­çàí­íîå çäåñü íå êàñà­åò­ñÿ Âåñòà­ëîê, êîòî­ðûå äàæå ïî ìíå­íèþ äðåâ­íèõ ðèì­ëÿí áûëè ñâî­áîä­íû îò îïå­êè ðàäè ÷åñòè èõ ñâÿ­ùåí­íî­ñëó­æè­òåëü­ñòâà: ýòî ïîñòà­íîâ­ëå­íî òàê­æå çàêî­íîì XII òàá­ëèö. 145.Ita­que si quis fi­lio fi­liae­que tes­ta­men­to tu­to­rem de­de­rit et am­bo ad pu­ber­ta­tem per­ve­ne­rint, fi­lius qui­dem de­si­nit ha­be­re tu­to­rem, fi­lia ve­ro ni­hi­lo mi­nus in tu­te­la per­ma­net: tan­tum enim ex le­ge Iulia et Pa­pia Pop­paea1 iure li­be­ro­rum a tu­te­la li­be­ran­tur fe­mi­nae. lo­qui­mur autem ex­cep­tis vir­gi­ni­bus Ves­ta­li­bus, quas etiam ve­te­res in ho­no­rem2 sa­cer­do­tii li­be­ras es­se vol­ve­runt: ita­que etiam le­ge XII ta­bu­la­rum cau­tum est.
§ 145. cf. infra 1, 194. 3, 44. Ulp. 11, 14; 15. Plut. Num. 10 (Bruns I7, 9). Dio 56, 10, 2; 3. le­ge Iulia] a. 736 u. = 18 a. Chr. Pa­pia Pop­paea] a. 9 p. Chr.
146.Íî âíó­êàì è âíó÷­êàì ìû ìîæåì íàçíà­÷àòü çàâå­ùà­íè­åì îïå­êó­íîâ òîëü­êî â òîì ñëó­÷àå, åñëè îíè ïîñëå íàøåé ñìåð­òè íå äîëæ­íû ïîä­ïàñòü ïîä âëàñòü ñâî­åãî îòöà. Ïîýòî­ìó, åñëè ñûí ìîé âî âðå­ìÿ ìîåé ñìåð­òè ñîñòî­èò ïîä ìîåé âëà­ñòüþ, òî âíó­êè îò íåãî íå ïîëó­÷àò îïå­êó­íà ïî ìîå­ìó çàâå­ùà­íèþ, õîòÿ áû îíè áûëè â ìîåé âëà­ñòè, èìåí­íî ïîòî­ìó, ÷òî îíè ïî ñìåð­òè ìîåé ïîä­ïà­äóò ïîä âëàñòü ñâî­åãî îòöà. 146.Ne­po­ti­bus autem nep­ti­bus­que ita de­mum pos­su­mus tes­ta­men­to1 tu­to­res da­re, si post mor­tem nostram in pat­ris sui po­tes­ta­tem iure2 re­ca­su­ri non sint. ita­que si fi­lius meus mor­tis meae tem­po­re in po­tes­ta­te mea sit, ne­po­tes3 ex eo non po­te­runt4 ex tes­ta­men­to meo ha­be­re tu­to­rem, quam­vis in po­tes­ta­te mea fue­rint; sci­li­cet quia mor­tuo me in pat­ris sui po­tes­ta­te fu­tu­ri sunt5.
§ 146. = I. 1, 13, 3. cf. Gai epit. 1, 7, 2. D. 26, 2, 1, 2 (Gai. 263). sup­ra 1, 127.
147.Êàê â áîëü­øèí­ñòâå äðó­ãèõ ñëó­÷à­åâ, ðîæ­äåí­íûå ïîñëå ñìåð­òè îòöà ðàñ­ñìàò­ðè­âà­þò­ñÿ êàê áû óæå ðîäèâ­øè­ìè­ñÿ, òàê è çäåñü ïðè­íÿ­òî, ÷òî çàâå­ùà­íè­åì ìîãóò áûòü íàçíà­÷àå­ìû îïå­êó­íû äåòÿì, êàê ðîæ­äåí­íûì ïîñëå ñìåð­òè îòöà, òàê è óæå ðîäèâ­øèì­ñÿ, ëèøü áû òîëü­êî îíè áûëè â òàêîì ïîëî­æå­íèè, ÷òî, â ñëó­÷àå ðîæ­äå­íèÿ ïðè íàøåé æèç­íè, íàõî­äè­ëèñü áû â íàøåé âëà­ñòè; âåäü òàêèõ ìû ìîæåì íàçíà­÷àòü äàæå íàñëåä­íè­êà­ìè, ìåæ­äó òåì êàê ÷óæèõ ïîñòó­ìîâ (ò. å. ðîäèâ­øèõ­ñÿ ïîñëå ñìåð­òè îòöà) íå ïîç­âî­ëå­íî íàçíà­÷àòü íàñëåä­íè­êà­ìè. 147.Cum ta­men in complu­ri­bus aliis cau­sis pos­tu­mi pro iam na­tis ha­bean­tur, et in hac cau­sa pla­cuit non mi­nus pos­tu­mis quam iam na­tis tes­ta­men­to tu­to­res da­ri pos­se, si mo­do in ea cau­sa sint, ut si vi­vis no­bis nas­can­tur1, in po­tes­ta­te nostra fiant. hos enim etiam he­re­des insti­tue­re pos­su­mus, cum extra­neos pos­tu­mos he­re­des insti­tue­re per­mis­sum non sit2.
§ 147. = I. 1, 13, 4. cf. D. 26, 2, 1, 1 (Gai. 263). pro iam na­tis] cf. D. 38, 16, 7 (Cels. 235). 1, 5, 7 (Paul. 1263). 50, 16, 231 (Paul. 1908). pos­tu­mis tu­to­res da­ri] cf. I. 1, 14, 5 = D. 26, 2, 5 (Ulp. 2533) et 6 (Ulp. 2831). D. 3, 5, 28 (29) (Call. 69). 26, 2, 16, 5 (Ulp. 2850). 26, 2, 19, 2 (Ulp. 1016). Suet. Caes. 83. hos enim etiam he­re­des] cf. infra 2, 130; 242; 287.
148.Æåíå, êîòî­ðàÿ ñîñòî­èò â ñóïðó­æå­ñêîé âëà­ñòè, òî÷­íî òàê æå è äî÷å­ðè, è íåâåñò­êå, êîòî­ðàÿ íàõî­äèò­ñÿ âî âëà­ñòè ñûíà, à ðàâ­íî è âíó÷­êå, ìîæ­íî íàçíà­÷àòü îïå­êó­íà. 148.Vxo­ri, quae in ma­nu est, proin­de ac1 fi­liae, item nu­rui, quae in fi­lii ma­nu est, proin­de ac nep­ti tu­tor da­ri po­test.
§ 148. cf. sup­ra 1, 110 sq. infra 2, 159.
149.Âïîëíå æå ïðà­âèëü­íî è çàêîí­íî ìîæåò áûòü íàçíà­÷åí îïå­êóí ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì: Ëóöèÿ Òèöèÿ íàçíà­÷àþ â îïå­êó­íû äåòÿì ìîèì; à òàê­æå åñëè áóäåò òàê íàïè­ñà­íî: äåòÿì ìîèì èëè æåíå ìîåé ïóñòü áóäåò îïå­êó­íîì Òèöèé, — òî îïå­êóí ñ÷è­òà­åò­ñÿ íàçíà­÷åí­íûì çàêîí­íî è ïî ôîð­ìå. 149.Rec­tis­si­me autem tu­tor sic da­ri po­test: LVCIVM TI­TIVM LI­BE­RIS MEIS TVTO­REM DO uel VXO­RI MEAE1 TVTO­REM DO. sed et si ita scrip­tum sit: LI­BE­RIS MEIS vel VXO­RI MEAE TI­TIVS TVTOR ES­TO, rec­te da­tus in­tel­le­gi­tur.
§ 149. cf. infra 2, 289. Fr. Vat. 229 (Paul. 2057). D. 26, 2, 23 (Afr. 106). 26, 2, 33 (Iav. 228). 26, 2, 8, 3 (Ulp. 2671). 26, 2, 10, 4 (Ulp. 2830). 26, 2, 16 pr. (Ulp. 2850). 26, 2, 32, 2 (Paul. 1528).
150.Îäíà­êî ïî îòíî­øå­íèþ ê æåíå, êîòî­ðàÿ íàõî­äèò­ñÿ ïîä ñóïðó­æå­ñêîþ âëà­ñòüþ, ïðè­íÿò äàæå (ïî îáû­÷àþ) âûáîð îïå­êó­íà, ò. å. ÷òîáû åé áûëî ïðå­äî­ñòàâ­ëå­íî ïî ñâî­å­ìó óñìîò­ðå­íèþ âûáè­ðàòü ñåáå îïå­êó­íà òàêèì îáðà­çîì: Òèöèè, ìîåé æåíå, ïðå­äî­ñòàâ­ëÿþ ñâî­áîä­íûé âûáîð îïå­êó­íà.  òàêîì ñëó­÷àå æåíà èìå­åò ïðà­âî âûáè­ðàòü îïå­êó­íà äëÿ óïðàâ­ëå­íèÿ âñåì èìó­ùå­ñò­âîì èëè äëÿ èçâåñò­íûõ äåë. 150.In per­so­na ta­men uxo­ris, quae in ma­nu est, re­cep­ta est etiam tu­to­ris op­tio, id est ut li­ceat ei per­mit­te­re, quem ve­lit ip­sa, tu­to­rem si­bi op­ta­re, hoc mo­do: TI­TIAE VXO­RI MEAE TVTO­RIS OP­TIO­NEM DO. quo ca­su li­cet uxo­ri tu­to­rem op­ta­re1 vel in om­nes res vel in unam for­te aut duas.
§ 150. cf. Liv. 39, 19. Plaut. Truc. 4, 4, 6 = 859. lex Salp. 22 (Bruns I7, 143).
151.Âïðî­÷åì, âûáîð ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ èëè ïîë­íûé èëè îãðà­íè­÷åí­íûé. 151.Ce­te­rum aut ple­na op­tio da­tur aut an­gus­ta.
152.Ïîë­íûé âûáîð äàåò­ñÿ îáûê­íî­âåí­íî òàê, êàê ìû òîëü­êî ÷òî âûøå ñêà­çà­ëè; îãðà­íè­÷åí­íûé ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ îáûê­íî­âåí­íî â òàêîé ôîð­ìå: Òèöèè, æåíå ìîåé, ïðå­äî­ñòàâ­ëÿþ òîëü­êî îäíî­êðàò­íûé, — èëè òîëü­êî äâó­êðàò­íûé âûáîð îïå­êó­íà. 152.Ple­na ita da­ri so­let, ut pro­xi­me sup­ra di­xi­mus. an­gus­ta ita da­ri so­let: TI­TIAE VXO­RI MEAE TVTO­RIS OP­TIO­NEM DVMTA­XAT1 SE­MEL DO, aut DVMTA­XAT BIS DO.
153.Ýòè ðîäû âûáî­ðà ñóùå­ñò­âåí­íî îòëè­÷à­þò­ñÿ îäèí îò äðó­ãî­ãî. Èìåí­íî òîé æåí­ùèíå, êîòî­ðàÿ èìå­åò ïîë­íûé âûáîð, ìîæ­íî îäèí è äâà, è òðè ðàçà, è äàæå ÷àùå èçáè­ðàòü ñåáå îïå­êó­íà; à òîé, êîòî­ðàÿ èìå­åò âûáîð îãðà­íè­÷åí­íûé, áîëåå îäíî­ãî ðàçà íåëü­çÿ èçáè­ðàòü, åñëè åé ïðå­äî­ñòàâ­ëåí òîëü­êî îäíî­êðàò­íûé âûáîð; åñëè âûáîð ïðå­äî­ñòàâ­ëåí òîëü­êî íà äâà ðàçà, òî áîëåå äâóõ ðàç îíà íå èìå­åò ïðà­âà èçáè­ðàòü. 153.Quae op­tio­nes plu­ri­mum in­ter se dif­fe­runt1: nam quae ple­nam op­tio­nem ha­bet, po­test se­mel et bis et ter et sae­pius tu­to­rem op­ta­re; quae ve­ro an­gustam ha­bet op­tio­nem, si dum­ta­xat se­mel da­ta est op­tio, ampli­us quam se­mel op­ta­re non po­test2, si tan­tum bis, ampli­us quam bis op­tan­di fa­cul­ta­tem non ha­bet3.
154.Íàçû­âà­þò­ñÿ æå òå, êîòî­ðûå â çàâå­ùà­íèè ïîèìåí­íî íàçíà­÷à­þò­ñÿ îïå­êó­íà­ìè — da­ti­vi, à òå, êîòî­ðûå áåðóò­ñÿ ïî âûáî­ðó, — op­ti­vi. 154.Vo­can­tur autem hi, qui no­mi­na­tim tes­ta­men­to tu­to­res dan­tur, da­ti­vi, qui ex op­tio­ne su­mun­tur, op­ti­vi.
§ 154. cf. Ulp. 11, 14.
155.Êîìó ïî çàâå­ùà­íèþ îïå­êóí íå íàçíà­÷åí, äëÿ òåõ ïî çàêî­íó XII òàá­ëèö îïå­êó­íà­ìè ñëó­æàò àãíà­òû, êîòî­ðûå è íàçû­âà­þò­ñÿ çàêîí­íû­ìè. 155.Qui­bus tes­ta­men­to qui­dem tu­tor da­tus non sit, iis ex le­ge XII ta­bu­la­rum ag­na­ti sunt tu­to­res, qui vo­can­tur le­gi­ti­mi.
§ 155. — I. 1, 15 pr. cf. Gai epit. 1, 7, 1. Ulp. 11, 3. D. 26, 4, 1 pr. (Ulp. 2529). 26, 4, 5 pr. (Ulp. 1000). C. 5, 30, 2 (a. 293). Nov. Iust. 118, 5.
156.Àãíà­òû ñóòü ðîä­ñò­âåí­íè­êè, ñîåäè­íåí­íûå ðîä­ñò­âîì ÷åðåç ëèö ìóæ­ñêî­ãî ïîëà, ò. å. êàê áû êîãíà­òû ñî ñòî­ðî­íû îòöà, êàêî­âû, íàïðè­ìåð, áðàò, ðîæ­äåí­íûé îò òîãî æå îòöà, ñûí áðà­òà èëè âíóê îò íåãî, òî÷­íî òàê æå äÿäÿ è ñûí äÿäè è âíóê îò íåãî. Íî òå, êîòî­ðûå ñîåäè­íå­íû êðîâ­íûì ðîä­ñò­âîì ÷åðåç ëèö æåí­ñêî­ãî ïîëà, íå ñóòü àãíà­òû, à íàõî­äÿò­ñÿ ìåæ­äó ñîáîþ â äðó­ãîé ðîä­ñò­âåí­íîé ñâÿ­çè, îñíî­âû­âàþ­ùåé­ñÿ íà åñòå­ñòâåí­íîì ïðà­âå. Òàêèì îáðà­çîì ìåæ­äó áðà­òîì ìàòå­ðè è ñûíîì ñåñò­ðû ñóùå­ñò­âó­åò íå àãíàò­ñêîå ðîä­ñòâî, à êîãíàò­ñòâî. Ðàâ­íûì îáðà­çîì ñûí òâî­åé ìàòå­ðè ïî îòöó è òåò­êè ñî ñòî­ðî­íû ìàòå­ðè íå åñòü ìîé àãíàò, íî êîãíàò è, ðàçó­ìå­åò­ñÿ, íàîáî­ðîò, ÿ ñîåäè­íåí ñ íèì òîþ æå ñâÿ­çüþ, èáî òå, êîòî­ðûå ðîæ­äà­þò­ñÿ, íàñëå­äó­þò ñîñòî­ÿ­íèå îòöà, à íå ìàòå­ðè. 156.Sunt autem ag­na­ti per vi­ri­lis se­xus per­so­nas cog­na­tio­ne iuncti, qua­si a pat­re cog­na­ti, ve­lu­ti fra­ter eodem pat­re na­tus, frat­ris fi­lius ne­pos­ve ex eo, item pat­ruus et pat­rui fi­lius et ne­pos ex eo. at hi, qui per fe­mi­ni­ni se­xus per­so­nas cog­na­tio­ne co­niun­gun­tur, non sunt ag­na­ti, sed alias na­tu­ra­li iure cog­na­ti. ita­que in­ter avun­cu­lum et so­ro­ris fi­lium non ag­na­tio est, sed cog­na­tio. item ami­tae, ma­ter­te­rae fi­lius non est mi­hi ag­na­tus, sed cog­na­tus, et in­vi­cem sci­li­cet ego1 il­li eodem iure co­niun­gor, quia qui nas­cun­tur, pat­ris, non mat­ris fa­mi­liam se­cun­tur.
§ 156. = I. 1, 15, 1. D. 26, 4, 7. cf. Gai epit. 1, 7, 1. Ulp. 11, 4. Isid. orig. 9, 6, 1; 2. infra 3, 10.
157.Íåêî­ãäà, íàñêîëü­êî ýòî êàñà­åò­ñÿ çàêî­íà XII òàá­ëèö, è æåí­ùè­íû èìå­ëè îïå­êó­íà­ìè àãíà­òîâ. Íî âïî­ñëåä­ñò­âèè áûë èçäàí çàêîí Êëàâ­äè­åâ[15]33, êîòî­ðûé ïî îòíî­øå­íèþ ê æåí­ùè­íàì óíè­÷òî­æèë ýòè ðîäû îïå­êè, âñëåä­ñò­âèå ÷åãî ìàëî­ëåò­íèé ñûí èìå­åò îïå­êó­íîì ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî áðà­òà èëè äÿäþ, íî æåí­ùè­íû òàêî­ãî îïå­êó­íà èìåòü íå ìîãóò34. 157.Sed olim qui­dem, quan­tum ad le­gem XII ta­bu­la­rum at­ti­net, etiam fe­mi­nae ag­na­tos ha­be­bant tu­to­res. sed pos­tea lex Clau­dia la­ta est, quae1, quod ad fe­mi­nas at­ti­net, ag­na­to­rum2 tu­te­las sus­tu­lit: ita­que mas­cu­lus qui­dem in­pu­bes frat­rem pu­be­rem aut pat­ruum ha­bet tu­to­rem; fe­mi­na ve­ro ta­lem ha­be­re tu­to­rem non po­test.
§ 157. cf. infra 1, 171. Ulp. 11, 8. C. Th. 3, 17, 2 (a. 326). C. 5, 30, 3 (a. 472). C. I. L. VI 1527 l. 14. 15 (Bruns I7, 322).
158.Ïðà­âî àãíàò­ñòâà óíè­÷òî­æà­åò­ñÿ ïåðå­ìå­íîþ èëè óìà­ëå­íè­åì ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè; ïðà­âî æå êîãíàò­ñòâà òàêèì îáðà­çîì íå èçìå­íÿ­åò­ñÿ, èáî ãðàæ­äàí­ñêèé çàêîí ìîæåò óíè­÷òî­æàòü ãðàæ­äàí­ñêèå ïðà­âà, åñòå­ñòâåí­íûõ æå óíè­÷òî­æàòü íå ìîæåò. 158.Sed adgna­tio­nis qui­dem ius ka­pi­tis di­mi­nu­tio­ne pe­ri­mi­tur, cog­na­tio­nis ve­ro ius eo mo­do non com­mu­ta­tur, quia ci­vi­lis ra­tio ci­vi­lia qui­dem iura cor­rum­pe­re po­test, na­tu­ra­lia ve­ro non po­test1.
§ 158. = I. 1, 15, 3. cf. infra 3, 27; 51. Ulp. 11, 9. D. 26, 4, 5, 5 (Ulp. 1012). 26, 4, 3, 9 (Ulp. 2838). 4, 5, 7 pr. (Paul. 222). ci­vi­lis ra­tio] cf. D. 50, 17, 8 (Pomp. 430). 4, 5, 8 (Gai. 107).
159.Óìà­ëå­íèå ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè åñòü ïåðå­ìå­íà ïðåæ­íå­ãî ñîñòî­ÿ­íèÿ: îíî ñëó­÷à­åò­ñÿ òðå­ìÿ ñïî­ñî­áà­ìè, èìåí­íî ca­pi­tis de­mi­nu­tio áûâà­åò èëè íàè­áîëü­øàÿ, èëè ìåíü­øàÿ, êîòî­ðóþ íåêî­òî­ðûå íàçû­âà­þò ñðåä­íåþ, èëè æå íàè­ìåíü­øàÿ. 159.Est autem ka­pi­tis di­mi­nu­tio prio­ris sta­tus1 per­mu­ta­tio: eaque tri­bus mo­dis ac­ci­dit: nam aut ma­xi­ma est ka­pi­tis di­mi­nu­tio2 aut mi­nor, quam qui­dam me­diam vo­cant, aut mi­ni­ma.
§ 159. = I. 1, 16 pr. cf. Ulp. 11, 10. D. 4, 5, 1 (Gai. 106). 4, 5, 11 (Paul. 1628). Cic. top. 6, 29. Fest. v. de­mi­nu­tus ca­pi­te p. 70 (Bruns II7, 7). Boeth. l. 2 ad Cic. top. 4, 18 (p. 302 B.). Auson Griph. 65.
160.Íàè­áîëü­øàÿ áûâà­åò òîãäà, êîãäà êòî-ëèáî òåðÿ­åò îäíî­âðå­ìåí­íî è ãðàæ­äàí­ñêèå ïðà­âà è ñâî­áî­äó. Ýòî ñëó­÷à­åò­ñÿ, íàïðè­ìåð, ñ òåìè, êîòî­ðûõ ïðî­äà­þò â ÷óæóþ ñòðà­íó çà òî, ÷òî îíè èëè íå âíåñ­ëè ñâî­åãî èìó­ùå­ñòâà â öåí­çîð­ñêèå ñïèñ­êè, èëè óêëî­íè­ëèñü îò âîåí­íîé ñëóæ­áû, ðàâ­íûì îáðà­çîì è ñ òåìè, êîòî­ðûå, ïîç­âî­ëèâ ïðî­äàòü ñåáÿ íà ðîäèíå â ðàá­ñòâî, äåëà­þò­ñÿ íà îñíî­âà­íèè ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ ðàáà­ìè òåõ, âî âðåä êîòî­ðûõ îíè íàìå­ðå­âà­ëèñü äåé­ñò­âî­âàòü. Ýòî­ìó æå âèäó ëèøå­íèÿ ñâî­áî­äû ïîä­âåð­ãà­þò­ñÿ è ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå æåí­ùè­íû, êîòî­ðûå, ñîãëàñ­íî ñåíàò­ñêî­ìó ïîñòà­íîâ­ëå­íèþ Êëàâ­äèÿ, äåëà­þò­ñÿ ðàáû­íÿ­ìè òåõ ãîñ­ïîä, ïðî­òèâ âîëè è çàïðå­òà êîòî­ðûõ îíè âñòó­ïè­ëè â ñíî­øå­íèÿ ñ ðàáà­ìè. 160.Ma­xi­ma est ka­pi­tis di­mi­nu­tio, cum ali­quis si­mul et ci­vi­ta­tem et li­ber­ta­tem amit­tit; quae ac­ci­dit in­cen­sis, qui ex for­ma cen­sua­li ve­ni­re1 iuben­tur: quod ius [———vv. 11∕2———]2, qui contra eam le­gem in ur­be Ro­ma do­mi­ci­lium ha­bue­rint; item fe­mi­nae, quae ex se­na­tus con­sul­to Clau­dia­no an­cil­lae fiunt eorum do­mi­no­rum, qui­bus in­vi­tis et de­nun­tian­ti­bus3 cum ser­vis eorum coie­rint.
§ 160. cf. I. 1, 16, 1. Ulp. 11, 11. in­cen­sis] cf. Dio­nys. 4, 15 in fi­ne. 5, 75. Liv. 1, 44, 1. Cic. p. Caec. 34, 99. qui contra eam le­gem] cf. sup­ra 1, 27. se­na­tus con­sul­to Clau­dia­no] cf. sup­ra 1, 84; 91.
161.Ìåíü­øàÿ èëè ñðåä­íÿÿ ïåðå­ìå­íà ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè áûâà­åò òîãäà, êîãäà òåðÿ­åò­ñÿ ïðà­âî ãðàæ­äàí­ñòâà, à ñîõðà­íÿ­åò­ñÿ ñâî­áî­äà. Ýòî ñëó­÷à­åò­ñÿ ñ òåì, êîãî èçãî­íÿ­þò èç ïðå­äå­ëîâ îòå­÷å­ñòâà. 161.Mi­nor si­ve me­dia est ka­pi­tis di­mi­nu­tio1, cum ci­vi­tas amit­ti­tur, li­ber­tas re­ti­ne­tur; quod ac­ci­dit ei, cui aqua et ig­ni in­ter­dic­tum fue­rit.
§ 161. = I. 1, 16, 2. cf. Ulp. 11, 12. D. 4, 5, 5 pr. (Paul. 221). sup­ra 1, 128.
162.Íàè­ìåíü­øåå óìà­ëå­íèå ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè èìå­åò ìåñòî òîãäà, êîãäà ñîõðà­íÿ­åò­ñÿ è ãðàæ­äàí­ñòâî è ñâî­áî­äà, íî èçìå­íÿ­åò­ñÿ ñîñòî­ÿ­íèå ÷åëî­âå­êà. Ýòî ñëó­÷à­åò­ñÿ ñ òåìè, êîòî­ðûå óñû­íîâ­ëÿ­þò­ñÿ, à òàê­æå ñ òåìè æåí­ùè­íà­ìè, êîòî­ðûå âñòó­ïà­þò âî âëàñòü ìóæà ïîñðåä­ñò­âîì êîýìï­öèè, è ñ òåìè, êîòî­ðûå îòäà­þò­ñÿ êîìó â êàáà­ëó è êîòî­ðûå îòïóñ­êà­þò­ñÿ íà âîëþ èç ìàí­öè­ïà­öèè; ïðè­òîì, ñêîëü­êî ðàç êòî ìàí­öè­ïè­ðó­åò­ñÿ èëè îòïóñ­êà­åò­ñÿ íà âîëþ, ñòîëü­êî æå ðàç îí ïîä­âåð­ãà­åò­ñÿ óïî­ìÿ­íó­òî­ìó âèäó óìà­ëå­íèÿ ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè. 162.Mi­ni­ma est ca­pi­tis di­mi­nu­tio, cum et ci­vi­tas et li­ber­tas re­ti­ne­tur1, sed sta­tus ho­mi­nis con­mu­ta­tur; quod ac­ci­dit in his, qui adop­tan­tur, item in his, quae coemptio­nem fa­ciunt, et in his, qui man­ci­pio dan­tur qui­que ex man­ci­pa­tio­ne ma­nu­mit­tun­tur; adeo qui­dem, ut quo­tiens quis­que man­ci­pe­tur aut ma­nu­mit­ta­tur, to­tiens ca­pi­te di­mi­nua­tur.
§ 162. = I. 1, 16, 3. cf. Ulp. 11, 13. D. 4, 5, 3, 1 (Paul. 220). infra 3, 83. 4, 38. adop­tan­tur] cf. sup­ra 1, 97 sq. coemptio­nem] cf. sup­ra 1, 113 sq. man­ci­pio dan­tur] cf. sup­ra 1, 117 sq. ex man­ci­pa­tio­ne ma­nu­mit­tun­tur] cf. sup­ra 1, 132 sq.
163.Äà è íå òîëü­êî âñëåä­ñò­âèå äâóõ ïåð­âûõ âèäîâ óìà­ëå­íèÿ ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè óíè­÷òî­æà­åò­ñÿ ïðà­âî àãíàò­ñòâà, íî òàê­æå âñëåä­ñò­âèå íàè­ìåíü­øå­ãî óìà­ëå­íèÿ, è ïîòî­ìó, åñëè îäíî èç äâóõ äåòåé[16] ýìàí­öè­ïè­ðó­åò­ñÿ îòöîì, òî ïîñëå ñìåð­òè ïîñëåä­íå­ãî íè îäíî èç íèõ íå ìîæåò áûòü äðó­ãî­ìó îïå­êó­íîì ïî ïðà­âó àãíàò­ñòâà. 163.Nec so­lum maioribus ca­pi­tis di­mi­nu­tio­ni­bus ius adgna­tio­nis cor­rum­pi­tur, sed etiam mi­ni­ma; et ideo si ex duo­bus li­be­ris al­te­rum pa­ter eman­ci­pa­ve­rit, post obi­tum eius neu­ter al­te­ri ag­na­tio­nis iure tu­tor es­se po­te­rit.
§ 163. cf. Ulp. 11, 9. I. 1, 15, 3. D. 26, 4, 2 (Ulp. 2832). C. 5, 30, 4 (a. 498).
164.Êîãäà îïå­êà ïðè­íàä­ëå­æèò àãíà­òàì, òî îíà ïðè­íàä­ëå­æèò íå âñåì, à òîëü­êî áëè­æàé­øèì ïî ñòå­ïå­íè ðîä­ñòâà. 164.Cum autem ad ag­na­tos tu­te­la per­ti­neat, non si­mul ad om­nes per­ti­net, sed ad eos tan­tum, qui pro­xi­mo gra­du sunt. [——————vv. 17——————]1
§ 164. = I. 1, 16, 7. cf. Gai epit. 1, 7, 1. D. 26, 4, 9 (Gai. 264). lex Salp. c. 29 in fi­ne (Bruns I7, 146).
165.Ïî òîìó æå ñàìî­ìó çàêî­íó XII òàá­ëèö îïå­êà íàä âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êà­ìè è âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­öà­ìè ïðè­íàä­ëå­æèò ïàòðî­íàì è èõ äåòÿì. Ýòà îïå­êà íàçû­âà­åò­ñÿ òàê­æå çàêîí­íîþ íå ïîòî­ìó, ÷òîáû â íàçâàí­íîì çàêîíå çàêëþ­÷à­ëîñü ñïå­öè­àëü­íîå[17] ïîñòà­íîâ­ëå­íèå, êàñàþ­ùå­å­ñÿ ýòîé îïå­êè, íî ïîòî­ìó, ÷òî âñëåä­ñò­âèå òîë­êî­âà­íèÿ ñìûñ­ëà çàêî­íà îíà ïîíè­ìà­åò­ñÿ ñîâåð­øåí­íî òàê, êàê åñëè áû áûëà ââåäå­íà áóê­âîþ çàêî­íà. Èáî âñëåä­ñò­âèå òîãî ñàìî­ãî, ÷òî ê íàñëåä­ñòâàì âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­êîâ è âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íèö, óìåð­øèõ áåç çàâå­ùà­íèÿ, çàêîí ïðè­çû­âà­åò ïàòðî­íîâ è èõ äåòåé, äðåâ­íèå þðè­ñòû äóìà­ëè, ÷òî çàêîí õîòåë, ÷òîáû è îïå­êà ïðè­íàä­ëå­æà­ëà èì, òàê êàê òåì æå àãíà­òàì, êîòî­ðûõ çàêîí ïðè­çû­âà­åò ê íàñëåä­ñòâó, îí ïðè­êà­çû­âà­åò òîæå áûòü îïå­êó­íà­ìè. 165.Ex eadem le­ge XII ta­bu­la­rum li­ber­ta­rum1 et in­pu­be­rum li­ber­to­rum2 tu­te­la ad pat­ro­nos li­be­ros­que eorum per­ti­net; quae et ip­sa tu­te­la le­gi­ti­ma vo­ca­tur, non quia no­mi­na­tim ea le­ge de hac tu­te­la cave­tur, sed quia proin­de ac­cep­ta est per in­terpre­ta­tio­nem, at­que si ver­bis le­gis intro­duc­ta3 es­set: eo enim ip­so, quod here­di­tates li­ber­to­rum li­ber­ta­rum­que, si in­tes­ta­ti de­ces­sis­sent, ius­se­rat lex ad pat­ro­nos li­be­ros­ve eorum per­ti­ne­re, cre­di­de­runt ve­te­res vo­luis­se le­gem etiam tu­te­las ad eos per­ti­ne­re, quia et ag­na­tos, quos ad he­re­di­ta­tem vo­ca­vit, eos­dem et tu­to­res es­se ius­se­rat.
§ 165. = I. 1, 17. cf. Gai epit. 1, 7, 1. Ulp. 11, 3. D. 26, 4, 3 pr. (Ulp. 2838). 26, 4, 5 (Ulp. 1000). Schol. Bob. ad Cic. p. Flac­co 34, 84 (p. 244 B.). Script. Hist. Aug. M. An­ton. 11, 8. Boeth. l. 4 ad Cic. top. 8, 33 (p. 335 B.).

[De fi­du­cia­ria tu­te­la]1
166.Ïî ïðè­ìå­ðó îïå­êè ïàòðî­íîâ ïðè­íÿ­òà è äðó­ãàÿ îïå­êà, êîòî­ðàÿ è ñàìà íàçû­âà­åò­ñÿ çàêîí­íîé. Âåäü åñëè êòî-òî ñîãëàñ­íî ýòî­ìó çàêî­íó ìàí­öè­ïè­ðî­âàë äðó­ãî­ìó ëèöó íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî ñûíà, âíó­êà èëè ïðà­âíó­êà èëè êàê ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íþþ, òàê è íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íþþ äî÷ü, âíó÷­êó èëè ïðà­âíó÷­êó òàê, ÷òîáû îíè áûëè åìó ðåìàí­öè­ïè­ðî­âà­íû, à ðåìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íûõ îòïó­ñòèë íà ñâî­áî­äó, òî îí áóäåò èì çàêîí­íûì îïå­êó­íîì[21]. 166.Exemplo pat­ro­no­rum re­cep­ta est2 et alia tu­te­la, quae et ip­sa le­gi­ti­ma vo­ca­tur. nam si quis fi­lium ne­po­tem­ve aut pro­ne­po­tem in­pu­be­res, vel fi­liam nep­tem­ve aut pro­nep­tem tam pu­be­res quam in­pu­be­res al­te­ri ea le­ge man­ci­pio de­de­rit, ut si­bi re­man­ci­pa­ren­tur, re­man­ci­pa­tos­que ma­nu­mi­se­rit, le­gi­ti­mus eorum tu­tor erit.
§ 166. cf. I. 1, 18. infra 1, 172; 175. D. 26, 4, 3, 10 (Ulp. 2838). C. 2, 20 (21), 5 (a. 293). 5, 61, 2 (1) (a. 294).
166a.Ñóùå­ñò­âó­åò è äðó­ãàÿ îïå­êà, íàçû­âàå­ìàÿ ôèäó­öè­àð­íîþ; îíà ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ íàì íà òîì îñíî­âà­íèè, ÷òî ìû îòïó­ñòè­ëè íà âîëþ ñâî­áîä­íî­ãî ÷åëî­âå­êà, ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íî­ãî íàì èëè îòöîì, èëè ôèê­òèâ­íûì ìóæåì, ò. å. êîýìï­öè­î­íà­òî­ðîì. 166a. Sunt et aliae tu­te­lae, quae fi­du­cia­riae vo­can­tur, id est quae ideo no­bis com­pe­tunt, quia li­be­rum ca­put man­ci­pa­tum no­bis vel a pa­ren­te vel a coemptio­na­to­re ma­nu­mi­se­ri­mus1.
§ 166a. = I. 1, 19. sup­ra 1, 115. infra 1, 172; 175; 195a. Ulp. 11, 5. D. 26, 4, 4 (Mod. 14).
167.Îäíà­êî îïå­êà íàä íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íè­ìè ëàòè­íà­ìè è ëàòèí­êà­ìè íå âñå­ãäà ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ âìå­ñòå ñ èìó­ùå­ñò­âîì îòïóñ­êàþ­ùèì èõ íà âîëþ, íî òåì, êîìó îíè ïðè­íàä­ëå­æà­ëè äî îòïó­ùå­íèÿ íà âîëþ ïî êâè­ðèò­ñêî­ìó ïðà­âó. Âîò ïî÷å­ìó, åñëè ðàáû­íÿ ïðè­íàä­ëå­æèò òåáå ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ, à ìíå in bo­nis, òî îíà, áóäó÷è îòïó­ùå­íà íà âîëþ îäíèì òîëü­êî ìíîþ, äàæå áåç òåáÿ, ìîæåò ñäå­ëàòü­ñÿ ëàòèí­êîþ, è åå èìó­ùå­ñòâî ïðè­íàä­ëå­æèò ìíå, íî îïå­êà íàä íåé ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ òåáå; èáî òàê ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò çàêîí Þíèÿ (§ 22). Ñòà­ëî áûòü, åñëè îíà ñäå­ëà­íà ëàòèí­êîþ òåì, ÷üåé îíà áûëà è ïî ïðå­òîð­ñêî­ìó, è ïî êâè­ðèò­ñêî­ìó ïðà­âó, òî êàê èìó­ùå­ñòâî, òàê è îïå­êà ïðè­íàä­ëå­æèò åìó æå. 167.Sed La­ti­na­rum et La­ti­no­rum im­pu­be­rum tu­tela non om­ni mo­do ad ma­nu­mis­so­res li­ber­ti­no­rum1 per­ti­net, sed ad eos, quo­rum an­te ma­nu­mis­sio­nem ex iure Qui­ri­tium fue­runt: un­de si an­cil­la ex iure Qui­ri­tium2 tua sit, in bo­nis mea, a me qui­dem so­lo, non etiam a te ma­nu­mis­sa La­tina fie­ri po­test, et bo­na eius ad me per­ti­nent, sed eius tu­te­la ti­bi com­pe­tit; nam ita le­ge Iunia ca­ve­tur. ita­que si ab eo, cui­us et in bo­nis et ex iure Qui­ri­tium an­cil­la fue­rit, fac­ta sit La­ti­na, ad eun­dem et bo­na et tu­te­la per­ti­nent3.
§ 167. cf. Ulp. 11, 19. sup­ra 1, 35. infra 3, 56. lex Salp. 23 (Bruns I7, 144). le­ge Iunia] cf. sup­ra 1, 22.
168.Àãíà­òàì, êîòî­ðûå ïðè­çíà­þò­ñÿ çàêîí­íû­ìè îïå­êó­íà­ìè, è îòïóñ­êàþ­ùèì íà âîëþ ïîç­âî­ëå­íî óñòó­ïèòü â ñóäå îïå­êó íàä æåí­ùè­íà­ìè ïîñòî­ðîí­íå­ìó ëèöó, à îïå­êó íàä ìàëî­ëåò­íè­ìè íå ïîç­âî­ëå­íî ïåðå­äà­âàòü, ïîòî­ìó ÷òî îíà íå êàæåò­ñÿ îáðå­ìå­íè­òåëü­íîþ, êîëü ñêî­ðî ñ íàñòóï­ëå­íè­åì ñîâåð­øåí­íî­ëå­òèÿ îíà ïðå­êðà­ùà­åò­ñÿ. 168.Ag­na­tis et pat­ro­nis et li­be­ro­rum ca­pi­tum ma­nu­mis­so­ri­bus per­mis­sum est fe­mi­na­rum tu­te­lam alii in iure ce­de­re; pu­pil­lo­rum autem tu­te­lam non est per­mis­sum ce­de­re, quia non vi­de­tur one­ro­sa, cum tem­po­re pu­ber­ta­tis fi­nia­tur.
168. cf. Ulp. 11, 6; 8; 17. Boeth. l. 4 ad Cic. top. 11, 46 (p. 342 Bait.). infra 1, 196.
169.Òîò æå, êîìó óñòó­ïà­åò­ñÿ îïå­êà, ïîëó­÷à­åò íàçâà­íèå tu­tor ces­si­cius. 169.Is autem, cui ce­di­tur tu­te­la, ces­si­cius tu­tor1 vo­ca­tur.
170.Ïîñëå åãî ñìåð­òè èëè ñ óìà­ëå­íè­åì åãî ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè îïå­êà âîç­âðà­ùà­åò­ñÿ ê òîìó îïå­êó­íó, êîòî­ðûé óñòó­ïàë. Òî÷­íî òàê æå, åñëè òîò, êòî ïåðå­óñòó­ïàë, óìðåò èëè ïîä­âåð­ãà­åò­ñÿ óìåíü­øå­íèþ ïðà­âî­ñïî­ñîá­íî­ñòè, òî tu­tor ces­si­cius òåðÿ­åò îïå­êó, êîòî­ðàÿ ïåðå­õî­äèò ê òîìó, êòî ïîñëå óñòó­ïèâ­øå­ãî áóäåò èìåòü áëè­æàé­øåå ïðà­âî ïðè­íÿòü íà ñåáÿ îïå­êó. 170.Quo mor­tuo aut ka­pi­te di­mi­nu­to re­ver­ti­tur ad eum tu­to­rem tu­te­la, qui ces­sit1; ip­se quo­que, qui ces­sit, si mor­tuus aut ka­pi­te di­mi­nu­tus sit, a ces­si­cio2 tu­te­la dis­ce­dit et re­ver­ti­tur ad eum, qui post eum, qui ces­se­rat, se­cun­dum gra­dum in ea tu­te­la ha­bue­rit.
§§ 169. 170. cf. Ulp. 11, 7. C. I. G. 2941 (= Des­sau 8875).
171.Íî ïîñêîëü­êó ýòî êàñà­åò­ñÿ àãíà­òîâ, òî â íàñòî­ÿ­ùåå âðå­ìÿ ñîâñåì íå çàòðà­ãè­âà­åò­ñÿ âîïðîñ î ïåðå­äàí­íîé îïå­êå, òàê êàê çàêîí Êëàâ­äèÿ îòìå­íèë îïå­êó àãíà­òîâ íàä æåí­ùè­íà­ìè. 171.Sed quan­tum ad ag­na­tos per­ti­net, ni­hil hoc tem­po­re de ces­si­cia tu­te­la quae­ri­tur, cum ag­na­to­rum tu­te­lae in fe­mi­nis le­ge Clau­dia sub­la­tae sint.
§ 171. cf. Ulp. 11, 8. sup­ra 1, 157.
172.Ïî ìíå­íèþ íåêî­òî­ðûõ, äîâå­ðåí­íûå îïå­êó­íû35 íå èìå­þò ïðà­âà ïåðå­äà­âàòü îïå­êó, òàê êàê îíè ñàìè ïðè­íÿ­ëè íà ñåáÿ ýòó îáÿ­çàí­íîñòü; õîòÿ ýòî ìíå­íèå è ïðè­íÿ­òî, îäíà­êî îòíî­ñè­òåëü­íî ðîäè­òå­ëÿ (àãíàò­ñêî­ãî âîñ­õî­äÿ­ùå­ãî), êîòî­ðûé îòäàë äî÷ü èëè âíó÷­êó, èëè ïðà­âíó÷­êó â êàáà­ëó ñ òåì óñëî­âè­åì, ÷òîáû åìó ðåìàí­öè­ïè­ðî­âà­ëè åå, è ðåìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íóþ îòïó­ñòèë íà âîëþ, òîãî æå ñêà­çàòü íåëü­çÿ, òàê êàê îí ñ÷è­òà­åò­ñÿ è çàêîí­íûì îïå­êó­íîì, è åìó íå ìåíåå, ÷åì ïàòðî­íó äîë­æåí áûòü îêà­çàí ïî÷åò. 172.Sed fi­du­cia­rios quo­que qui­dam pu­ta­ve­runt ce­den­dae tu­te­lae ius non ha­be­re, cum ip­si se one­ri sub­iece­rint. quod et­si pla­ceat, in pa­ren­te ta­men, qui fi­liam nep­tem­ve aut pro­nep­tem al­te­ri ea le­ge man­ci­pio de­dit, ut si­bi re­man­ci­pa­re­tur, re­man­ci­pa­tam­que ma­nu­mi­sit, idem di­ci non de­bet, cum is et le­gi­ti­mus tu­tor ha­bea­tur et non mi­nus huic quam pat­ro­nis ho­nor praes­tan­dus sit1.
§ 172. cf. sup­ra 1, 166. infra 1, 175. I. 1, 18.
173.Êðî­ìå òîãî, íà îñíî­âà­íèè ñåíàò­ñêî­ãî ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ æåí­ùè­íà ìîã­ëà ïðî­ñèòü î íàçíà­÷å­íèè îïå­êó­íà âçà­ìåí îòñóò­ñò­âó­þ­ùå­ãî. Êîãäà òàêî­âîé íàçíà­÷åí, òî ïðåæ­íèé ïåðå­ñòà­åò áûòü îïå­êó­íîì; è ïðè­òîì áåç­ðàç­ëè÷­íî, êàê äîë­ãî îïå­êóí ïðåä­ïî­ëà­ãà­åò îòñóò­ñò­âî­âàòü. 173.Prae­te­rea se­na­tus con­sul­to mu­lie­ri­bus per­mis­sum est in ab­sen­tis tu­to­ris lo­cum ali­um pe­te­re, quo pe­ti­to prior de­si­nit; nec in­te­rest, quam lon­ge ab­sit1 is tu­tor.
174.Íî åñëè ìåñòî îïå­êó­íà áûëî çàíÿ­òî ïàòðî­íîì, òî âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­öå íå ïîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ õëî­ïîòàòü î íàçíà­÷å­íèè âçà­ìåí îòñóò­ñò­âó­þ­ùå­ãî îïå­êó­íà äðó­ãî­ãî ëèöà. 174.Sed ex­ci­pi­tur, ne in ab­sen­tis pat­ro­ni lo­cum li­ceat li­ber­tae tu­to­rem pe­te­re.
§§ 173. 174. cf. Ulp. 11, 22.
175.Ïàòðî­íîì ñ÷è­òà­åì ìû òàê­æå ðîäè­òå­ëÿ, êîòî­ðûé äîñòèã çàêîí­íîé îïå­êè òåì, ÷òî ñàì îòïó­ñòèë íà âîëþ ðåìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íóþ åìó äî÷ü, èëè âíó÷­êó, èëè ïðà­âíó÷­êó. Äåòè åãî ñ÷è­òà­þò­ñÿ äîâå­ðåí­íû­ìè îïå­êó­íà­ìè; äåòè æå ïàòðî­íà ïîëó­÷à­þò òó æå ñàìóþ îïå­êó, êàêóþ èìåë èõ îòåö. 175.Pat­ro­ni autem lo­co ha­be­mus etiam pa­ren­tem, qui ex eo, quod ip­se si­bi re­man­ci­pa­tam1 fi­liam nep­tem­ve aut pro­nep­tem ma­nu­mi­sit, le­gi­ti­mam tu­te­lam nanctus est. sed2 hui­us qui­dem li­be­ri fi­du­cia­rii tu­to­ris lo­co nu­me­ran­tur; pat­ro­ni autem3 li­be­ri ean­dem tu­te­lam adi­pis­cun­tur, quam et pa­ter eorum ha­buit.
§ 175. cf. sup­ra 1, 166; 172. I. 1, 19 cum Theo­phi­lo.
176. èçâåñò­íûõ ñëó­÷à­ÿõ ñåíàò ïîç­âî­ëÿ­åò õîäà­òàé­ñò­âî­âàòü î íàçíà­÷å­íèè îïå­êó­íà íà ìåñòî îòñóò­ñò­âó­þ­ùå­ãî ïàòðî­íà, íàïðè­ìåð, äëÿ ïðè­íÿ­òèÿ íàñëåä­ñòâà. 176.Sed ali­quan­do etiam in pat­ro­ni ab­sen­tis lo­cum per­mit­ti­tur tu­to­rem pe­te­re, ve­lu­ti ad he­re­di­ta­tem adeun­dam.
177.Òî æå ñàìîå ïîñòà­íî­âèë ñåíàò îòíî­ñè­òåëü­íî íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî ñûíà ïàòðî­íà. 177.Idem se­na­tus cen­suit et in per­so­na pu­pil­li pat­ro­ni fi­lii.
§§ 176. 177. cf. Ulp. 11, 22.
178.Èìåí­íî çàêî­íîì Þëèÿ de ma­ri­tan­dis or­di­ni­bus36 ðàç­ðå­øà­åò­ñÿ òîé, êîòî­ðàÿ îñòà­åò­ñÿ â çàêîí­íîé îïå­êå ìàëî­ëåò­íå­ãî, ïðî­ñèòü ó ãîðîä­ñêî­ãî ïðå­òî­ðà îïå­êó­íà äëÿ íàçíà­÷å­íèÿ ïðè­äà­íî­ãî. 178.Nam et1 le­ge Iulia de ma­ri­tan­dis or­di­ni­bus ei, quae in le­gi­ti­ma tu­te­la pu­pil­li sit, per­mit­ti­tur do­tis con­sti­tuen­dae gra­tia a prae­to­re ur­ba­no tu­to­rem pe­te­re.
§ 178. cf. Ulp. 11, 20. D. 23, 3, 61 pr. (Clem. 5). 26, 5, 3 [Ulp. 2018). 26, 5, 7 (Ulp. 2255). le­ge Iulia] cf. sup­ra 1, 145.
179.Êîíå÷­íî, ñûí ïàòðî­íà, õîòÿ è ìàëî­ëåò­íèé, äåëà­åò­ñÿ îïå­êó­íîì âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­öû, îäíà­êî æå îí íå ìîæåò äàòü ñâî­åãî ñîèç­âî­ëå­íèÿ è óòâåð­æäå­íèÿ â ñëó­÷àå çàêëþ­÷å­íèÿ îáÿ­çà­òåëü­íûõ îòíî­øå­íèé, òàê êàê è îí ñàì íå ìîæåò ñîâåð­øàòü þðèäè­÷å­ñêèõ àêòîâ (îáÿ­çà­òåëüñòâ) áåç ñîãëà­ñèÿ ñâî­åãî îïå­êó­íà. 179.Sa­ne pat­ro­ni fi­lius, etiam­si in­pu­bes sit, tamen1 li­ber­tae ef­fi­cie­tur tu­tor, quam­quam in nul­la re auc­tor fie­ri po­test, cum ip­si ni­hil per­mis­sum sit si­ne tu­to­ris auc­to­ri­ta­te age­re.
§ 179. cf. I. 1, 25, 13.
180.Ðàâ­íûì îáðà­çîì, åñëè æåí­ùè­íà íàõî­äèò­ñÿ â (êàêîé-ëèáî) çàêîí­íîé îïå­êå ó ñóìà­ñøåä­øå­ãî èëè íåìî­ãî, òî åé ïîç­âî­ëÿ­åò­ñÿ ñåíàò­ñêèì ïîñòà­íîâ­ëå­íè­åì õëî­ïîòàòü î íàçíà­÷å­íèè îïå­êó­íà äëÿ óñòà­íîâ­ëå­íèÿ ïðè­äà­íî­ãî. 180.Item si qua in tu­te­la le­gi­ti­ma fu­rio­si aut mu­ti sit, per­mit­ti­tur ei se­na­tus con­sul­to do­tis con­sti­tuen­dae gra­tia tu­to­rem pe­te­re.
§ 180. cf. Ulp. 11, 21. D. 26, 1, 17 (Paul. 1781). 26, 4, 10, 1 (Herm. 51). 26, 1, 1, 2; 3 (Paul. 556).
181.ßñíî, ÷òî â ýòèõ ñëó­÷à­ÿõ îïå­êà ïàòðî­íà è åãî ñûíà îòíþäü íå íàðó­øà­åò­ñÿ37. 181.Qui­bus ca­si­bus sal­vam ma­ne­re tu­te­lam pat­ro­no pat­ro­ni­que fi­lio ma­ni­fes­tum est.
182.Êðî­ìå òîãî ñåíàò ïîñòà­íî­âèë, ÷òî åñëè îïå­êóí ìàëî­ëåò­íå­ãî, êàêî­ãî áû òî íè áûëî ïîëà, áóäåò óñòðà­íåí îò îïå­êè âñëåä­ñò­âèå íåáëà­ãî­íà­äåæ­íî­ñòè, èëè åñëè îí ïî îñíî­âà­òåëü­íîé ïðè­÷èíå îòêà­æåò­ñÿ îò ïðè­íÿ­òèÿ îïå­êè, òî íà åãî ìåñòî ìîæ­íî íàçíà­÷èòü äðó­ãî­ãî îïå­êó­íà, ïðè­÷åì ïðåæ­íèé îïå­êóí òåðÿ­åò îïå­êó. 182.Prae­te­rea se­na­tus cen­suit, ut si tu­tor pu­pil­li pu­pil­lae­ve sus­pec­tus a tu­te­la re­mo­tus sit si­ve ex ius­ta cau­sa fue­rit ex­cu­sa­tus, in lo­cum eius ali­us tu­tor de­tur, quo fac­to prior tu­tor amit­tit tu­te­lam.
§ 182. cf. Ulp. 11, 23. D. 40, 5, 41, 2 (Scaev. 287). 26, 2, 11, 1—3 (Ulp. 2835). C. 5, 36, 2 (a. 228). 5, 36, 4 (a. 260).
183.Âñå ýòî ñîáëþäà­åò­ñÿ îäè­íà­êî­âî êàê â Ðèìå, òàê è â ïðî­âèí­öè­ÿõ; â ïðî­âèí­öè­ÿõ, êîíå÷­íî, îïå­êóí äîë­æåí áûòü èñïðà­øè­âà­åì ó íàìåñò­íè­êà. 183.Haec om­nia si­mi­li­ter et Ro­mae et in pro­vin­ciis ob­ser­van­tur, sci­li­cet ut1 in pro­vin­ciis a prae­si­de pro­vin­ciae tu­tor peti de­beat.
§ 183. cf. Ulp. 11, 20. lex Salp. c. 29 (Bruns I7, 146).
184.Ïðåæ­äå, êîãäà ïðè­ìå­íÿ­ëèñü â ñóäî­ïðî­èç­âîä­ñòâå çàêîí­íûå (ôîð­ìàëü­íûå) èñêè, îïå­êóí äàâàë­ñÿ òàê­æå â òîì ñëó­÷àå, åñëè ìåæ­äó îïå­êó­íîì è æåí­ùè­íîé èëè ïèòîì­öåì (îïå­êàå­ìûì) âîç­íè­êà­ëà òÿæ­áà è ñóäåá­íîå ðàç­áè­ðà­òåëü­ñòâî. Èìåí­íî, òàê êàê îïå­êóí íå ìîã áûòü ñóäüåþ â ñîá­ñò­âåí­íûõ äåëàõ è òàì ïðåäú­ÿâ­ëÿòü in­ter­po­si­tio auc­to­ri­ta­tis, òî íàçíà­÷àë­ñÿ îñî­áûé îïå­êóí, ïðè ó÷à­ñòèè êîòî­ðî­ãî ñîâåð­øà­ëîñü òîð­æå­ñò­âåí­íîå ñóäåá­íîå äåé­ñò­âèå; îí íàçû­âàë­ñÿ ïðå­òîð­ñêèì îïå­êó­íîì, òàê êàê íàçíà­÷àë­ñÿ ãîðîä­ñêèì ïðå­òî­ðîì. Íî íåêî­òî­ðûå ïîëà­ãà­þò, ÷òî ïîñëå óíè­÷òî­æå­íèÿ ñèñòå­ìû çàêîí­íûõ (ôîð­ìàëü­íûõ) èñêîâ ýòîò âèä íàçíà­÷å­íèÿ îïå­êó­íîâ îêà­çàë­ñÿ èçëèø­íèì, íî îí è â íîâåé­øåì ïðà­âå ïðè­ìå­íÿ­åò­ñÿ â òîì ñëó­÷àå, êîãäà äåëî ïðî­èç­âî­äèò­ñÿ â Ðèìå ìåæ­äó ðèì­ñêè­ìè ãðàæ­äà­íà­ìè. 184.Olim cum le­gis ac­tio­nes in usu erant, etiam ex il­la cau­sa tu­tor da­ba­tur, si in­ter tu­to­rem et mu­lie­rem pu­pil­lumve le­ge1 agen­dum erat: nam quia ip­se tu­tor in re sua auc­tor es­se non po­te­rat, ali­us da­ba­tur, quo auc­to­re le­gis ac­tio pe­ra­ge­re­tur: qui di­ce­ba­tur prae­to­rius tutor2, quia a3 prae­to­re ur­ba­no da­ba­tur4. sed post sub­la­tas le­gis ac­tio­nes qui­dam pu­tant hanc spe­ciem dan­di tu­to­ris in usu es­se de­sis­se; aliis autem pla­cet ad­huc5 in usu es­se, si le­gi­ti­mo iudi­cio aga­tur.
§ 184. cf. Ulp. 11, 24. I. 4, 10 pr. 1, 21, 3. D. 26, 1, 5 (Pomp. 641). 26, 1, 3, 2—4 (Ulp. 2837). 27, 3, 9, 4 (Ulp. 1014). 26, 1, 4 (Paul. 1780). C. 5, 44. quia ip­se tu­tor etc.] cf. D. 26, 8, 22 (Lab. 216). 26, 8, 1 pr. (Ulp. 2425). 26, 8, 5 pr. (Ulp. 2854). le­gi­ti­mo iudi­cio] cf. infra 4, 103 sq.
185.Åñëè ó êîãî ïî êàêèì-ëèáî ïðè­÷è­íàì âîâñå íå áûëî îïå­êó­íà, òî åìó äàâàë­ñÿ îïå­êóí â ãîðî­äå Ðèìå ãîðîä­ñêèì ïðå­òî­ðîì è áîëü­øèí­ñò­âîì íàðîä­íûõ òðè­áó­íîâ â ñèëó çàêî­íà Àòè­ëèÿ38, êàêî­âîé îïå­êóí íàçû­âà­åò­ñÿ (ïî èìå­íè çàêî­íà) Àòè­ëè­àí­ñêèì; â ïðî­âèí­öè­ÿõ æå îïå­êó­íû íàçíà­÷à­þò­ñÿ íàìåñò­íè­êà­ìè ïðî­âèí­öèè â ñèëó çàêî­íà Þëèÿ è Òèöèÿ39. 185.Si cui nul­lus om­ni­no tu­tor sit, ei da­tur in ur­be Ro­ma ex le­ge Ati­lia a prae­to­re ur­ba­no et maio­re par­te tri­bu­no­rum ple­bis, qui Ati­lia­nus tu­tor vo­ca­tur; in pro­vin­ciis ve­ro a prae­si­di­bus pro­vin­cia­rum ex le­ge Iulia et Ti­tia.
§ 185. = I. 1, 20 pr. cf. Gai epit. 1, 7, 2. Ulp. 11, 18. infra 1, 195. D. 3, 1, 3 pr. (Ulp. 290). 46, 7, 3, 5 (Ulp. 1704). lex Ati­lia] cf. Liv. 39, 9, 7. Cic. Verr. 2, 1, 56, 146. Boeth. l. 4 ad Cic. top. 8, 33 (p. 335, 2 Bait.; ur­ba­ni prae­to­ris iuris­dic­tio­ne for­ma­tur). Schol. Sin. 45. 54. l. Iulia et Ti­tia] cf. Diod. 37, 8, 4 Dind. (Ex­cerpt. Va­les. p. 397). Theoph. 1, 20 (p. 76 Ferr.). Schol. Sin. 54. lex Salp. 29 (Bruns I7, 146). Pap. Oxy. 4, 720 (Bruns I7, 421). 12, 1466. Zeitschr. Sav. Stiftg. 40, 359.
186.Âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî, åñëè êîìó-ëèáî îïå­êóí ïî çàâå­ùà­íèþ áûë íàçíà­÷åí ïîä èçâåñò­íûì óñëî­âè­åì èëè ñ èçâåñò­íî­ãî ñðî­êà, òî åìó ìîã áûòü íàçíà­÷à­åì (âðå­ìåí­íûé) îïå­êóí äî òåõ ïîð, ïîêà ñðîê íå èñòåê èëè óñëî­âèå íå èñïîë­íè­ëîñü. Òî÷­íî òàê æå, åñëè îïå­êóí áóäåò íàçíà­÷åí áåç âñÿ­êèõ óñëî­âèé, òî îí ïî òåì æå çàêî­íàì äîë­æåí áûòü èñïðà­øè­âà­åì äî òåõ ïîð, ïîêà êòî-íèáóäü íå âñòó­ïèò â íàñëåä­ñòâî. Îí æå ïåðå­ñòà­åò áûòü îïå­êó­íîì, êîëü ñêî­ðî êòî-íèáóäü ÿâèë­ñÿ îïå­êó­íîì íà îñíî­âà­íèè çàâå­ùà­íèÿ. 186.Et ideo si cui tes­ta­men­to tu­tor sub con­di­cio­ne aut ex die cer­to da­tus sit, quam­diu con­di­cio aut dies pen­det, tu­tor da­ri po­test; item si pu­re da­tus fue­rit, quam­diu ne­mo he­res exis­tat1, tam­diu ex his le­gi­bus tu­tor pe­ten­dus est; qui de­si­nit tu­tor es­se, pos­tea­quam ali­quis ex tes­ta­men­to tu­tor es­se coe­pe­rit.
§ 186. = I. 1, 20, 1. cf. I. 1, 14, 3. D. 26, 2, 10 pr. (Ulp. 2824). 26, 2, 10, 3; 4 (Ulp. 2830). 26, 2, 11 pr. (Ulp. 2835). 27, 3, 9, 2 (Ulp. 1014).
187.Ðàâ­íûì îáðà­çîì êîãäà îïå­êóí áûë âçÿò íåïðè­ÿ­òå­ëåì â ïëåí, òî ïî âûøå ïðè­âåäåí­íûì çàêî­íàì èñïðà­øè­âàë­ñÿ îïå­êóí, êîòî­ðûé ïåðå­ñòà­âàë áûòü îïå­êó­íîì, åñëè ïëåí­íûé âîç­âðà­ùàë­ñÿ íà ðîäè­íó, èáî âîç­âðà­òèâ­øèé­ñÿ ïîëó­÷àë îïå­êó íà îñíî­âà­íèè juris postli­mi­nii. 187.Ab hos­ti­bus quo­que tu­to­re cap­to ex his le­gi­bus tu­tor pe­ti de­bet; qui de­si­nit tu­tor es­se, si is, qui cap­tus est, in ci­vi­ta­tem re­ver­sus fue­rit: nam re­ver­sus re­ci­pit tu­te­lam iure postli­mi­nii.
§ 187. = I. 1, 20, 2. cf. D. 26, 4, 1, 2 (Ulp. 2529). 27, 3, 8 (Pap. 347). 26, 1, 15 (Ulp. 2844).
188.Èç ýòî­ãî ÿâñò­âó­åò, ñêîëü­êî åñòü âèäîâ îïå­êè. À åñëè ñïðî­ñèì, ê ñêîëü­êèì ðîäàì ñâî­äÿò­ñÿ ýòè âèäû, òî îá ýòîì ïðè­øëîñü áû äîë­ãî ðàñ­ñóæ­äàòü. Èáî ìåæ­äó äðåâíè­ìè þðè­ñòà­ìè ïî ýòî­ìó ïîâî­äó íå áûëî ñîãëà­ñèÿ. Òàê êàê ìû íåñêîëü­êî ïîäðîá­íåå ðàñ­ñìàò­ðè­âà­ëè ýòîò âîïðîñ è ïðè òîë­êî­âà­íèè ýäèê­òà, à òàê­æå â òåõ ðàñ­ñóæ­äå­íè­ÿõ, êîòî­ðûå ìû íàïè­ñà­ëè íà îñíî­âà­íèè ñî÷è­íå­íèé Êâèí­òà Ìóöèÿ40, òî äîñòà­òî÷­íî áóäåò çàìå­òèòü, ÷òî íåêî­òî­ðûå, êàê, íàïðè­ìåð, Êâèíò Ìóöèé, ïðè­íè­ìà­þò 5 ðîäîâ, äðó­ãèå, êàê, íàïðè­ìåð, Ñåð­âèé Ñóëü­ïè­öèé41, — 3, òðåòüè, êàê, íàïðè­ìåð, Ëàáå­îí42, — 2; íàêî­íåö èíûå îïÿòü ïîëà­ãà­þò, ÷òî ðîäîâ îïå­êè ñóùå­ñò­âó­åò ñòîëü­êî æå, ñêîëü­êî âèäîâ. 188.Ex his ap­pa­ret, quot sint spe­cies1 tu­te­la­rum. si ve­ro quae­ra­mus, in quot ge­ne­ra hae2 spe­cies di­du­can­tur3, lon­ga erit dis­pu­ta­tio: nam de ea re val­de ve­te­res du­bi­ta­ve­runt. nos qui di­li­gen­tius hunc trac­ta­tum ex­se­cu­ti su­mus et in edic­ti in­terpre­ta­tio­ne et in his lib­ris, quos ex Quin­to Mu­cio fe­ci­mus, hoc to­tum omit­ti­mus4. hoc so­lum5 tan­tis­per suf­fi­cit ad­mo­nuis­se, quod qui­dam quin­que ge­ne­ra es­se di­xe­runt, ut Quin­tus Mu­cius, alii tria, ut Ser­vius Sul­pi­cius; alii duo, ut La­beo; alii tot ge­ne­ra es­se cre­di­de­runt, quot etiam spe­cies es­sent.
§ 188. cf. Ulp. 11, 2. Boeth. l. 4 ad Cic. top. 8, 33 (p. 334 sq. Bait.).
189.Ïî ïðà­âó ïî÷òè âñåõ ãîñóäàðñòâ ìàëî­ëåò­íèå íàõî­äÿò­ñÿ ïîä îïå­êîþ, òàê êàê ñîîá­ðàç­íî ñ åñòå­ñòâåí­íûì ïðà­âîì, ÷òîáû íå äîñòèã­øèé ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî âîç­ðàñ­òà áûë ïîä ïîêðî­âè­òåëü­ñò­âîì äðó­ãî­ãî ëèöà. È íåò ïî÷òè íè îäíî­ãî ãîñóäàð­ñòâà, â êîòî­ðîì íå ïîç­âî­ëÿ­ëîñü áû ðîäè­òå­ëÿì (àãíà­òè­÷å­ñêèì âîñ­õî­äÿ­ùèì) íàçíà­÷àòü çàâå­ùà­íè­åì îïå­êó­íà ñâî­èì íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íèì äåòÿì, õîòÿ, êàê ìû âûøå ñêà­çà­ëè, êàçà­ëîñü áû, ÷òî òîëü­êî îäíè ðèì­ñêèå ãðàæ­äàíå èìå­þò äåòåé â ñâî­åé îòöîâ­ñêîé âëà­ñòè. 189.Sed in­pu­be­res qui­dem in tu­te­la es­se om­nium ci­vi­ta­tium iure con­tin­git; quia id na­tu­ra­li ra­tio­ni1 con­ve­niens est, ut is, qui per­fec­tae aeta­tis non sit, al­te­rius tu­te­la re­ga­tur, nec fe­re ul­la ci­vi­tas est, in qua non li­cet pa­ren­ti­bus li­be­ris suis in­pu­be­ri­bus tes­ta­men­to2 tu­to­rem da­re; quam­vis, ut sup­ra di­xi­mus, so­li ci­ves Ro­ma­ni vi­dean­tur tan­tum3 li­be­ros suos in po­tes­ta­te ha­be­re.
§ 189. = I. 1, 20, 6. sup­ra] 1, 55.
190.Íî êàæåò­ñÿ, ÷òî íàçíà­÷å­íèå îïå­êè íàä æåí­ùè­íà­ìè, äîñòèã­øè­ìè ñîâåð­øåí­íî­ëå­òèÿ, íå èìå­åò ñïðà­âåä­ëè­âî­ãî îñíî­âà­íèÿ, èáî, ïî îáùå­ìó ìíå­íèþ, æåí­ùè­íû ñîñòî­ÿò ïîä îïå­êîþ ëèøü ïîòî­ìó, ÷òî ïî ñâî­å­ìó ëåã­êî­ìûñ­ëèþ ïîä­âåð­ãà­þò­ñÿ áîëü­øåþ ÷àñòüþ îáìà­íó, à ïîòî­ìó áûëî áû ñïðà­âåä­ëè­âûì, ÷òîáû îíè îñòà­âà­ëèñü ïîä íàä­çî­ðîì îïå­êó­íîâ. Ïîñëåä­íèé äîâîä, îäíà­êî, êàæåò­ñÿ, ñêî­ðåå ìíè­ìûé, íåæå­ëè äåé­ñò­âè­òåëü­íûé; èáî æåí­ùè­íû âåäü, äîñòèã­øèå ñîâåð­øåí­íî­ëå­òèÿ, ñàìè çàíè­ìà­þò­ñÿ ñâî­è­ìè äåëà­ìè, à â íåêî­òî­ðûõ ñëó­÷à­ÿõ îïå­êóí òîëü­êî äëÿ ôîð­ìû èçú­ÿâ­ëÿ­åò ñâîå ñîãëà­ñèå; ÷àñòî îïå­êóí äàæå ïðî­òèâ ñâî­åé âîëè ïðè­íóæ­äà­åò­ñÿ ïðå­òî­ðîì äàâàòü ñîèç­âî­ëå­íèå. 190.Fe­mi­nas ve­ro per­fec­tae aeta­tis in tu­te­la es­se fe­re nul­la pre­tio­sa ra­tio sua­sis­se vi­de­tur: nam quae vul­go cre­di­tur, quia le­vi­ta­te ani­mi ple­rum­que de­ci­piun­tur et aequ­um erat eas tu­to­rum auc­to­ri­ta­te re­gi, ma­gis spe­cio­sa1 vi­de­tur quam ve­ra; mu­lie­res enim, quae per­fec­tae aeta­tis sunt, ip­sae2 si­bi ne­go­tia trac­tant, et in qui­bus­dam cau­sis di­cis gra­tia tu­tor3 in­ter­po­nit auc­to­ri­ta­tem suam; sae­pe etiam in­vi­tus auc­tor fie­ri a prae­to­re co­gi­tur.
§ 190. cf. sup­ra 1, 144. infra 2, 122. Ulp. 11, 25; 27. D. 26, 5, 26 (Scaev. 245). Cic. top. 11, 46 c. Boeth. ad h. l. (p. 342, 20 Bait.).
191.Âîò ïî÷å­ìó æåí­ùèíå è íå ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ ïðî­òèâ îïå­êó­íà íèêà­êîé ñóäåá­íîé çàùè­òû ïî äåëàì îïå­êè. Íî êîãäà îïå­êó­íû çàíè­ìà­þò­ñÿ äåëà­ìè íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íèõ îáî­å­ãî ïîëà, òî ýòèì, ïîñëå èõ ñîâåð­øåí­íî­ëå­òèÿ, îíè äàþò íà ñóäå îò÷åò â ñâî­åé îïå­êå. 191.Un­de cum tu­to­re nul­lum ex tu­te­la iudi­cium mu­lie­ri da­tur1: at ubi pu­pil­lo­rum pu­pil­la­rum­ve ne­go­tia tu­to­res trac­tant, eis2 post pu­ber­ta­tem tu­te­lae iudi­cio3 ra­tio­nem red­dunt.
§ 191. = I. 1, 20, 7.
192.Êîíå÷­íî, çàêîí­íàÿ îïå­êà ïàòðî­íîâ è ðîäè­òå­ëåé (àãíà­òè­÷å­ñêèõ âîñ­õî­äÿ­ùèõ) ñ÷è­òà­åò­ñÿ èìå­þ­ùåþ íåêî­òî­ðîå çíà­÷å­íèå âñëåä­ñò­âèå òîãî, ÷òî îïå­êó­íîâ íåëü­çÿ ïðè­íóæ­äàòü ê òîìó, ÷òîáû îíè äàâà­ëè ñîèç­âî­ëå­íèå íà ñîñòàâ­ëå­íèå çàâå­ùà­íèÿ, íà îò÷óæ­äå­íèå res man­ci­pi, íà ïðè­íÿ­òèå îáÿ­çà­òåëüñòâ, çà èñêëþ­÷å­íè­åì ðàç­âå òîãî ñëó­÷àÿ, êîãäà ïðåä­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ âàæ­íîå îáñòî­ÿ­òåëü­ñòâî äëÿ îò÷óæ­äå­íèÿ res man­ci­pi, èëè ïðè­íÿ­òèÿ íà ñåáÿ îáÿ­çà­òåëüñòâ. È âñå ýòî óñòà­íîâ­ëå­íî áûëî â ïîëü­çó ñàìèõ îïå­êó­íîâ, èìåí­íî ÷òîáû îíè íå èñêëþ­÷à­ëèñü îò íàñëåä­ñòâà â ñèëó çàâå­ùà­íèÿ, òàê êàê îíè äåëà­þò­ñÿ íàñëåä­íè­êà­ìè æåí­ùèí, óìåð­øèõ áåç çàâå­ùà­íèÿ, è ÷òîáû âñëåä­ñò­âèå îò÷óæ­äå­íèÿ íàè­áî­ëåå öåí­íûõ âåùåé èëè ïðè­íÿ­òèÿ íà ñåáÿ ÷óæî­ãî äîë­ãà íå äîñòà­ëîñü èì ñëèø­êîì óìåíü­øåí­íîå íàñëåä­ñòâî. 192.Sa­ne pat­ro­no­rum et pa­ren­tum le­gi­ti­mae tu­te­lae vim ali­quam ha­be­re in­tel­le­gun­tur eo, quod hi ne­que ad tes­ta­men­tum fa­cien­dum ne­que ad res man­ci­pi alie­nan­das ne­que ad ob­li­ga­tio­nes sus­ci­pien­das auc­to­res fie­ri co­gun­tur, prae­ter­quam si mag­na cau­sa alie­nan­da­rum re­rum man­ci­pi1 ob­li­ga­tio­nis­que sus­ci­pien­dae in­ter­ve­niat2. eaque om­nia ip­so­rum cau­sa con­sti­tu­ta sunt, ut quia ad eos in­tes­ta­ta­rum mor­tua­rum he­re­di­ta­tes per­ti­nent3, ne­que per tes­ta­men­tum exclu­dan­tur ab he­re­di­ta­te ne­que alie­na­tis pre­tio­sio­ri­bus re­bus sus­cep­to­que aere alie­no mi­nus locuples ad eos he­re­di­tas perve­niat.
§ 192. cf. Ulp. 11, 27. Cic. pro Flac­co 34, 84. ad tes­tam. fac.] cf. infra 2, 112; 118; 122. 3, 43. Ulp. 20, 15. 29, 3. ad res manc. al.] cf. infra 2, 47; 80. Fr. Vat. 1 (Paul. 1782). 45 (Paul. 1011). 259 (Pap. 693). ob­lig. susc.] cf. infra 3, 91; 108; 176. sup­ra 1, 176; 178; 180. Fr. Vat. 110 (Paul. 1517). D. 23, 3, 60 (Cels. 92). Cic. pro Caec. 25, 72. pro Flac­co 35, 86. C. I. L. IV Suppl. 154 (Bruns I7, 332, 8). C. I. L. VI 10231 (Bruns I7, 336). C. I. L. XIII 7521 (Des­sau 7473). eaque om­nia] cf. D. 26, 4, 1 pr. (Ulp. 2529). C. I. L. VI 1527 l. 14. 15. 21 (Bruns I7, 322).
193.Ó èíî­ñòðàí­öåâ æåí­ùè­íû íàõî­äÿò­ñÿ ïîä îïå­êîé íå òàê, êàê ó íàñ, íî âñå-òàêè â áîëü­øèí­ñòâå ñëó­÷à­åâ îíè ñîñòî­ÿò êàê áû ïîä îïå­êîþ; òàê, íàïðè­ìåð, çàêîí âèôèí­öåâ ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò, ÷òîáû æåí­ùè­íà, åñëè îíà ñîâåð­øà­åò þðèäè­÷å­ñêîå äåé­ñò­âèå, ïîëó­÷à­ëà ñîèç­âî­ëå­íèå îò ìóæà, èëè ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî ñûíà. 193.Apud pe­re­gri­nos non si­mi­li­ter, ut apud nos, in tu­te­la sunt fe­mi­nae; sed ta­men ple­rum­que qua­si in tu­te­la sunt: ut ec­ce1 lex Bithy­no­rum, si quid mu­lier contrahat2, ma­ri­tum auc­to­rem es­se iubet aut fi­lium3 eius pu­be­rem.
§ 193. cf. Cic. pro Flac­co 30, 74. Ter. Andr. 1, 5, 60 = 295.
194.Ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå æåí­ùè­íû îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ îò îïå­êè òîãäà, êîãäà ó íèõ òðîå äåòåé, à âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûå, íàõî­äÿ­ùè­å­ñÿ ïîä çàêîí­íîþ îïå­êîé ïàòðî­íà èëè åãî äåòåé, îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ òîãäà, åñëè ó íèõ ÷åò­âå­ðî äåòåé; ïðî­÷èå æåí­ùè­íû, èìå­þ­ùèå îïå­êó­íîâ äðó­ãî­ãî ðîäà, êàê, íàïðè­ìåð, Àòè­ëè­àí­ñêèõ èëè äîâå­ðåí­íûõ, îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ èç-ïîä îïå­êè, åñëè ó íèõ òðîå äåòåé. 194.Tu­te­la autem li­be­ran­tur in­ge­nuae qui­dem tri­um li­be­ro­rum iure, li­ber­ti­nae ve­ro quat­tuor, si in pat­ro­ni1 li­be­ro­rum­ve eius le­gi­ti­ma tutela2 sint; nam ce­te­rae3, quae al­te­rius ge­ne­ris tu­to­res ha­bent, ve­lut Ati­lia­nos aut fi­du­cia­rios, tri­um li­be­ro­rum iure tu­te­la li­be­ran­tur.
§ 194. cf. sup­ra 1, 145. infra 3, 44. Ulp. 29, 3. Do­sith. 15. D. 50, 60, 137 (Paul. 938). Plut. Num. 10. Pap. Oxy. XII 1467. C. I. L. VI 10246. 10247 (Bruns I7, 336). 1877 (Des­sau 1910). VIII 4573. pa­py­ris sae­pe le­gi­tur: χωρὶς κυ­ρίου χρη­ματί­ζουσα (τέκ­νων δι­καίῳ) κα­τὰ τὰ Ῥω­μαίων ἔθη (BGU. 94. 96. 131. 717. 863. 920. 1069. CPR. 3. 9. 63. 140. 176. 227. Pap. Lond. II 171b. Pap. Grenf. II 85. Pap. Lips. 3 I 3; 7. II, 6. 4, 8. 5 II 5. 29, 2. Pap. Straßb. 29, 29. Pap. Oxy. 909, 6. 1199, 7. 1276, 2. 24. 1277, 2. 1460, 4. 1463, 9. 1475, 12. P. Freib. 9, 4. P. Hamb. 15, 6. 16, 5. P. S. I. 187, 10. P. Ryl. 165, 10. Arch. f. Pa­py­rus­forsch. I, 299, 17).
195.Îòïó­ùåí­íàÿ íà âîëþ ìîæåò ðàâ­íûì îáðà­çîì èìåòü îïå­êó­íà äðó­ãî­ãî ðîäà, íàïðè­ìåð, åñëè îíà îòïó­ùå­íà íà âîëþ æåí­ùè­íîþ; èáî òîãäà îíà äîëæ­íà ïðåäú­ÿâèòü ïðîñü­áó î íàçíà­÷å­íèè îïå­êó­íà íà îñíî­âà­íèè Àòè­ëè­å­âà çàêî­íà, à â ïðî­âèí­öè­ÿõ ïî çàêî­íó Þëèÿ è Òèöèÿ, òàê êàê ïàòðîí­êè, íàõî­äÿñü ñàìè ïîä îïå­êîþ, íå ìîãóò áûòü îïå­êó­íà­ìè. 195.Po­test autem plu­ri­bus mo­dis li­ber­ti­na tu­to­rem al­te­rius ge­ne­ris ha­be­re, ve­lu­ti si a fe­mi­na ma­nu­mis­sa sit; tunc enim e le­ge Ati­lia pe­te­re de­bet tu­to­rem, vel in pro­vin­cia e le­ge Iulia et Ti­tia: nam in pat­ro­nae tu­te­la es­se non po­test.
§ 195. cf. sup­ra 1, 185. Liv. 39, 9, 7.
195a.Òî÷­íî òàê æå, åñëè îíà îòïó­ùå­íà íà âîëþ ìóæ­÷è­íîþ, è ñ åãî ñîãëà­ñèÿ ñîâåð­øè­ëà êîýìï­öèþ, à çàòåì áûëà îáðàò­íî ïðî­äà­íà è îòïó­ùå­íà íà âîëþ, òî îíà ïåðå­ñòà­åò èìåòü îïå­êó­íîì ïàòðî­íà è íà÷è­íà­åò óæå ñîñòî­ÿòü ïîä îïå­êîþ òîãî, êåì îíà îòïó­ùå­íà íà âîëþ, êîòî­ðûé è íàçû­âà­åò­ñÿ ôèäó­öè­àð­íûì. 195a. Item si sit a mas­cu­lo ma­nu­mis­sa et auc­to­re eo coemptio­nem fe­ce­rit, dein­de re­man­ci­pa­ta et ma­nu­mis­sa sit, pat­ro­num qui­dem ha­be­re tu­to­rem de­si­nit, in­ci­pit autem ha­be­re eum tu­to­rem, a quo ma­nu­mis­sa est, qui fi­du­cia­rius di­ci­tur.
§ 195a. cf. sup­ra 1, 115.
195b.Ðàâ­íûì îáðà­çîì, åñëè ïàòðîí èëè åãî ñûí îòäàë ñåáÿ â óñû­íîâ­ëå­íèå, òî âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íàÿ äîëæ­íà õëî­ïîòàòü î íàçíà­÷å­íèè ñåáå îïå­êó­íà ïî çàêî­íó Àòè­ëèÿ, èëè Þëèÿ è Òèöèÿ. 195b. Item si pat­ronus eius­ve fi­lius in adop­tio­nem se de­dit, de­bet li­ber­ta e le­ge Ati­lia vel Iulia et Ti­tia tu­to­rem pe­te­re.
§ 195b. cf. I. 1, 22, 4. Ulp. 11, 9.
195c.Íà îñíî­âà­íèè òåõ æå çàêî­íîâ âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íè­öà äîëæ­íà òàê­æå ïðåäú­ÿâèòü ïðîñü­áó î íàçíà­÷å­íèè îïå­êó­íà, åñëè ïàòðîí óìðåò, íå îñòà­âèâ â ñåìåé­ñòâå íè îäíî­ãî ñûíà. 195c. Si­mi­li­ter ex iis­dem le­gi­bus pe­te­re de­bet tu­to­rem li­ber­ta1, si pat­ro­nus de­ces­se­rit nec ul­lum vi­ri­lis se­xus li­be­ro­rum in fa­mi­lia reli­que­rit.
§ 195c. cf. sup­ra 1, 179. Liv. 39, 9, 7.
196.Äåòè ìóæ­ñêî­ãî ïîëà îñâî­áîæ­äà­þò­ñÿ îò îïå­êè, êîãäà äîñòè­ãà­þò âîç­ìó­æà­ëî­ñòè; ïðè­òîì Ñàáèí43, Êàñ­ñèé è äðó­ãèå ïðè­âåð­æåí­öû íàøåé øêî­ëû ñ÷è­òà­þò âîç­ìó­æà­ëûì òîãî, êîòî­ðûé âûêà­çû­âà­åò ïîëî­âóþ çðå­ëîñòü, ò. å. êîòî­ðûé ìîæåò ïðî­èç­âî­äèòü ïîòîì­ñòâî; îòíî­ñè­òåëü­íî æå òåõ, êîòî­ðûå íå ñïî­ñîá­íû ê äåòî­ðîæ­äå­íèþ, êàêî­âû, íàïðè­ìåð, åâíó­õè, spa­do­nes (ëèøåí­íûå ìóæ­ñêîé ïîëî­âîé ñèëû), ñëå­äó­åò îæè­äàòü òîãî âîç­ðàñ­òà, â êîòî­ðîì îíè äîñòè­ãà­þò ñîâåð­øåí­íî­ëå­òèÿ; íî ïðè­âåð­æåí­öû äðó­ãèõ øêîë ïîëà­ãà­þò, ÷òî âîç­ìó­æà­ëîñòü ñëå­äó­åò îïðå­äå­ëÿòü ïî ãîäàì, ò. å. îíè ñ÷è­òà­þò òîãî âîç­ìó­æà­ëûì, êîìó êîí­÷è­ëîñü 14 ëåò îò ðîäó. 196.Mas­cu­li autem cum1 pu­be­res es­se coe­pe­rint, tu­te­la li­be­ran­tur: pube­rem autem Sa­bi­nus qui­dem et Cas­sius ce­te­ri­que nostri prae­cep­to­res eum es­se pu­tant2, qui ha­bi­tu cor­po­ris pu­ber­ta­tem os­ten­dit, id est eum, qui ge­ne­ra­re po­test; sed in his, qui pu­bes­ce­re non pos­sunt, qua­les sunt spa­do­nes, eam aeta­tem es­se spec­tan­dam, cui­us aeta­tis pu­be­res fiunt; sed di­ver­sae scho­lae auc­to­res an­nis pu­tant pu­ber­ta­tem aes­ti­man­dam, id est eum pu­be­rem es­se exis­ti­mant, qui XIIII an­nos exple­vit.3 [. . . . . to­ta pag. . . . . . . .]
§ 196. cf. sup­ra 1, 168; 189; 103. Ulp. 11, 28. Paul. 3, 4a, 1; 2. I. 1, 22 pr. D. 27, 3, 4 pr. (Paul. 1786). 28, 6, 2 (Ulp. 2469). 28, 1, 5 (Ulp. 2468). C. 6, 22, 4 (a. 294). 5, 60, 3 (a. 529). Se­nec. con­s. ad Mar­ciam 24, 1. Quin­til. inst. or. 4, 2, 5. Cass. Dio 54, 16, 7. Fest. s. v. pu­bes p. 250. 251. Cen­so­rin. 7, 4. Ter­tull. de ani­ma 38. de virg. ve­land. c. 11. Mac­rob. Somn. Scip. 1, 6, 71. Sa­turn. 7, 7, 6. Serv. ad Verg. Bu­col. 8, 40. ad Aen. 7, 53. Isid. orig. 11, 2, 13. lex col. Iul. Gen. c. 98 (Bruns I7, 132).
197.(Ïðà­âî, íà îñíî­âà­íèè êîòî­ðî­ãî ìàëî­ëåò­íèé îñòà­åò­ñÿ ïîä îïå­êîþ ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íå­ãî, ïîêà íå) äîñòèãíåò òîãî âîç­ðàñ­òà, êîãäà ìîæåò çàíè­ìàòü­ñÿ ñâî­è­ìè äåëà­ìè, ñîáëþäà­åò­ñÿ òàê­æå ó èíî­ñòðàí­íûõ ïëå­ìåí, î ÷åì ìû âûøå ñêà­çà­ëè. 197.[. . . . .] aeta­tem per­ve­ne­rit, in qua res suas tue­ri pos­sit, si­cu­ti apud pe­re­gri­nas gen­tes cus­to­di­ri su­pe­rius in­di­ca­vi­mus.
§ 197. cf. sup­ra 1, 189. Gai epit. 1, 8. Ulp. 12, 4. I. 1, 23 pr. Script. Hist. Aug. M. An­ton. 10, 12. Isid. orig. 10, 53.
198.Íî è â ïðî­âèí­öè­ÿõ, ïî òåì æå ñàìûì ïðè­÷è­íàì, íàìåñò­íè­êè íàçíà­÷à­þò îáûê­íî­âåí­íî ïîïå­÷è­òå­ëåé. 198.Ex iis­dem cau­sis et in pro­vin­ciis a prae­si­di­bus earum cu­ra­to­res da­ri vo­lunt1.
§ 198. cf. D. 26, 5, 8, 3 (Ulp. 2293). 27, 10, 2 (Paul. 1061).
199.Îäíà­êî ÷òîáû èìå­íèå ìàëî­ëåò­íèõ è òåõ, êòî ñîñòî­èò ïîä ïîïå­÷è­òåëü­ñò­âîì, íå áûëî èñòðà­÷å­íî è íå ïîòåð­ïå­ëî óùåð­áà îò ïîïå­÷è­òå­ëåé èëè îïå­êó­íîâ, ïðå­òîð äîë­æåí îçà­áî­òèòü­ñÿ, ÷òîáû òå è äðó­ãèå ïðåä­ñòà­âè­ëè ïîðó­÷è­òåëü­ñòâî, äàëè îñî­áîå îáå­ùà­íèå â òîì, ÷òî îòíå­ñóò­ñÿ ê èñïîë­íå­íèþ ñâî­åé îáÿ­çàí­íî­ñòè ñ íàä­ëå­æà­ùåþ ðà÷è­òåëü­íî­ñòüþ. 199.Ne ta­men et pu­pil­lo­rum et eorum, qui in cu­ra­tio­ne sunt, ne­go­tia a tu­to­ri­bus cu­ra­to­ri­bus­que con­su­man­tur aut de­mi­nuan­tur, cu­rat prae­tor, ut et tu­to­res et cu­ra­to­res eo no­mi­ne sa­tis­dent.
200.Âïðî­÷åì, ýòî áûâà­åò íå âñå­ãäà, èáî, ñ îäíîé ñòî­ðî­íû, îïå­êó­íû, íàçíà­÷åí­íûå ïî çàâå­ùà­íèþ, íå ïðè­íóæ­äà­þò­ñÿ ïðåä­ñòàâ­ëÿòü ïîðó­÷è­òåëü­ñòâà, ïîòî­ìó ÷òî äîá­ðî­ñî­âåñò­íîñòü èõ è óñåð­äèå ïðè­çíà­íû ñàìèì çàâå­ùà­òå­ëåì; ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, ïîïå­÷è­òå­ëè, êîòî­ðûì ïîïå­÷è­òåëü­ñòâî ïðè­íàä­ëå­æèò íå ïî çàêî­íó, íî êîòî­ðûå íàçíà­÷à­þò­ñÿ èëè êîí­ñó­ëîì, èëè ïðå­òî­ðîì, èëè íàìåñò­íè­êîì ïðî­âèí­öèè, ïî áîëü­øåé ÷àñòè íå ïðåä­ñòàâ­ëÿ­þò ïîðó­÷è­òå­ëåé, òàê êàê, ðàçó­ìå­åò­ñÿ, îíè áûëè âûáðà­íû êàê áëà­ãî­íà­äåæ­íûå è ÷åñò­íûå. 200.Sed hoc non est per­pe­tuum; nam et tu­to­res tes­ta­men­to da­ti sa­tis­da­re non co­gun­tur, quia fi­des eorum et di­li­gen­tia ab ip­so tes­ta­to­re pro­ba­ta est; et cu­ra­to­res, ad quos non e1 le­ge cu­ra­tio2 per­ti­net, sed qui vel a con­su­le vel a prae­to­re vel a prae­si­de pro­vin­ciae dantur, ple­rum­que non co­gun­tur sa­tis­da­re, sci­li­cet quia sa­tis hones­ti electi sunt.
§§ 199. 200. = I. 1, 24 pr. cf. infra 4, 99. D. 26, 4, 5, 1; 3 (Ulp. 1000). 2, 8, 8, 4 (Paul. 259). Tit. 27, 7. 46, 6. C. 2, 40 (41), 4 (a. 294). Tit. 5, 57. 5, 42. a con­su­le] cf. Suet. Claud. 23. Plin. ep. 9, 13, 16. Script. Hist. Aug. M. An­ton. 10, 11. I. 1, 20, 3.

>>>

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 1Çàêîí äèê­òà­òî­ðà Êâèí­òà Ãîð­òåí­çèÿ äàòè­ðó­åò­ñÿ 287 ã. äî í. ý.
  • 2Âïåð­âûå ãîðîä­ñêîé ïðå­òîð áûë èçáðàí â 367 ã. äî í. ý. äëÿ âåäå­íèÿ ñóäåá­íûõ ðàç­áè­ðà­òåëüñòâ â ãîðî­äå ñðå­äè ðèì­ñêèõ ãðàæ­äàí. Ïðå­òîð ïåðå­ãðè­íîâ ïðåä­íà­çíà­÷àë­ñÿ äëÿ ñóäåá­íûõ ðàç­áè­ðà­òåëüñòâ ðèì­ëÿí ñ èíî­ñòðàí­öà­ìè, íà÷àë èçáè­ðàòü­ñÿ ñ 248 ã. äî í. ý.
  • 3Ïåð­âî­íà­÷àëü­íî (ñ 494 ã. äî í. ý.) ñóùå­ñò­âî­âà­ëè òîëü­êî ïëå­áåé­ñêèå ýäè­ëû, êîòî­ðûå îñó­ùåñòâëÿ­ëè êîí­òðîëü çà õðà­ìà­ìè (ýòè­ìî­ëî­ãèÿ ñëî­âà aedi­les îò aedis — çäà­íèå, õðàì) âìå­ñòå ñ ïëå­áåé­ñêè­ìè àðõè­âà­ìè è êàç­íîé, çàâå­äî­âà­ëè ãîðîä­ñêîé ïîëè­öè­åé, ïëå­áåé­ñêè­ìè èãðà­ìè è ðûí­êîì. Ñ 367 ã. äî í. ý. èç ÷èñ­ëà ïàò­ðè­öè­åâ òàê­æå ñòà­ëè èçáè­ðàòü­ñÿ ýäè­ëû, íàçû­âàâ­øè­å­ñÿ êóðóëü­íû­ìè. Îíè òàê­æå îáó­ñòðà­è­âà­ëè îáùå­ãî­ñóäàð­ñò­âåí­íûå èãðû, ñëåäè­ëè çà õðà­ìà­ìè, âåäà­ëè ñòðî­è­òåëü­ñò­âîì îáùå­ñò­âåí­íûõ çäà­íèé, îñó­ùåñòâëÿ­ëè ïîëè­öåé­ñêèé íàä­çîð è âåäà­ëè òÿæ­áà­ìè, ñâÿ­çàí­íû­ìè ñ ðûíî÷­íîé òîð­ãîâ­ëåé. Èõ ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íèÿ (edic­ta) ïî òàêî­ãî ðîäà òÿæ­áàì è âîîá­ùå ïî ïðà­âè­ëàì òîð­ãîâ­ëè èìå­ëè ñèëó çàêî­íà.
  • 4Çàêîí äàòè­ðó­åò­ñÿ 4 ã. äî í. ý.
  • 5Ô. Äûäûí­ñêèé çäåñü è äàëåå ïåðå­âî­äèò òåð­ìèí in bo­nis êàê «â áîíè­òàð­íîé ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè». Îäíà­êî òàêîé ïåðå­âîä íå âïîëíå àäåê­âà­òåí ñîäåð­æà­íèþ òåð­ìè­íà in bo­nis, òàê êàê áîíè­òàð­íîé ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè êàê êàòå­ãî­ðèè íå çíà­þò èñòî÷­íè­êè ðèì­ñêî­ãî êëàñ­ñè­÷å­ñêî­ãî ïðà­âà; â ðóñ­ñêîì æå ÿçû­êå âîîá­ùå íåò àäåê­âàò­íî­ãî þðèäè­÷å­ñêî­ãî òåð­ìè­íà, ïîýòî­ìó, ÷òîáû íå èñêà­æàòü ñìûñë òåê­ñòà, êîððåêò­íåå îñòà­âèòü çäåñü è äàëåå òåð­ìèí in bo­nis áåç ïåðå­âî­äà. Î çíà­÷å­íèè ýòî­ãî òåð­ìè­íà ñì.: Ñàâå­ëüåâ Â. À. Èñòî­ðèÿ ðèì­ñêî­ãî ÷àñò­íî­ãî ïðà­âà. Ì., 1986.
  • 6Çàêîí Þíèÿ Íîð­áà­íà èçäàí â 19 ã. í. ý.
  • 7Ïóá­ëèé Ýëèé Àäðè­àí — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ â Ðèìå 24 ÿíâà­ðÿ 76 ã. í. ý.  117 ã. âñòó­ïèë íà ïðå­ñòîë ïîä èìå­íåì Öåçà­ðÿ Òðà­ÿ­íà Àâãó­ñòà Àäðè­à­íà. Îòëè­÷àë­ñÿ áëà­ãîòâî­ðè­òåëü­íî­ñòüþ è ñòðåì­ëå­íè­åì ê ñïðà­âåä­ëè­âî­ñòè, îìðà­÷àå­ìîì, îäíà­êî, ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íû­ìè êàç­íÿ­ìè. Ïî åãî ïðè­êà­çó áûë èçäàí èçâåñò­íûé edic­tum per­pe­tuum — ñîáðà­íèå ïðå­òîð­ñêèõ èñêî­âûõ ôîð­ìóë. Óìåð Àäðè­àí 10 èþëÿ 138 ã. í. ý.
  • 8Se­na­tus­con­sul­tum Pe­ga­sia­num îáû÷­íî ïðè­áëè­çè­òåëü­íî äàòè­ðó­åò­ñÿ 74 ã. í. ý.
  • 9Òèáå­ðèé Êëàâ­äèé Íåðîí — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ 15 äåêàá­ðÿ 37 ã. í. ý. â ã. Àíòèè. Îòëè­÷àë­ñÿ îñî­áîé æåñòî­êî­ñòüþ è ðàñ­ïóò­ñò­âîì. Ó âëà­ñòè ñ 54 ã. í. ý. ïîä èìå­íåì Êëàâ­äèÿ Öåçà­ðÿ Àâãó­ñòà Ãåð­ìà­íè­êà.  68 ã., êîãäà Ãàëü­áà, ïðî­âîç­ãëà­øåí­íûé ñîë­äà­òà­ìè èìïå­ðà­òî­ðîì, ïîä­õî­äèë ñ âîé­ñêîì ê Ðèìó, Íåðîí áûë âûíóæ­äåí ïîêîí­÷èòü ñ ñîáîé.
  • 10Ìàðê Óëü­ïèé Òðà­ÿí — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ â Èòà­ëè­êå (Èñïà­íèÿ) 18 ñåí­òÿá­ðÿ 53 ã. í. ý. Âñòó­ïèë âî âëàñòü â 98 ã. ïîä èìå­íåì èìïå­ðà­òî­ðà Öåçà­ðÿ Íåð­âû Àâãó­ñòà Òðà­ÿ­íà, ïðî­çâàí «Íàè­ëó÷­øèì» (Op­ti­mus). Ïîêî­ðèë Äàêèþ, Àðìå­íèþ, ÷àñòü Àðà­âèè è Ïàð­ôèè, ïîäà­âèë âîñ­ñòà­íèå åâðå­åâ. Ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå çàêî­íû Òðà­ÿ­íà êàñà­ëèñü âíóò­ðåí­íå­ãî óïðàâ­ëå­íèÿ èìïå­ðè­åé. Ïîêðî­âè­òåëü­ñò­âî­âàë íàó­êå è èñêóñ­ñòâàì. Ïî âîç­âðà­ùå­íèè èç ïîõî­äà çàáî­ëåë è óìåð â 117 ã. í. ý.
  • 11Êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî èëè ïðà­âî êâè­ðè­òîâ — ñîá­ñò­âåí­íî ðèì­ñêîå ãðàæ­äàí­ñêîå ïðà­âî, ò. ê. ðèì­ëÿíå ñàìè ñåáÿ èçäðåâ­ëå íàçû­âà­ëè êâè­ðè­òà­ìè.  îòëè­÷èå îò ïðå­òîð­ñêî­ãî ïðà­âà, îñíî­âû­âàâ­øå­ãî­ñÿ íà ýäèê­òàõ ïðå­òî­ðà, êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî èñõî­äè­ëî íåïî­ñðåä­ñò­âåí­íî èç çàêî­íîâ.
  • 12Çàêîí Ôóôèÿ Êàíè­íèÿ äàòè­ðó­åò­ñÿ 2 ã. äî í. ý.
  • 13Òèò Àâðå­ëèé Ôóëü­âèé Áîé­î­íèé Àððèé Àíòî­íèí — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ 19 ñåí­òÿá­ðÿ 86 ã. í. ý. â ã. Ëàíó­âèè. Âñòó­ïèë íà ïðå­ñòîë â 138 ã. í. ý. ïîä èìå­íåì èìïå­ðà­òî­ðà Öåçà­ðÿ Òèòà Ýëèÿ Àäðè­à­íà Àâãó­ñòà. Çà ñòðî­è­òåëü­ñòâî â ÷åñòü ïîêîé­íî­ãî èìïå­ðà­òî­ðà Àäðè­à­íà õðà­ìà ïîëó­÷èë ïðî­çâè­ùå «Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé» (Pius). Èìïå­ðèÿ äîñòèã­ëà ïðè íåì ïðî­öâå­òà­íèÿ. Âîå­âàë â Áðè­òà­íèè è Àôðè­êå, ïîäà­âèë âîë­íå­íèÿ èóäå­åâ. Óìåð 7 ìàð­òà 161 ã. í. ý.
  • 14Do­mi­nium dup­lex — äâîé­íîé äîìè­íèé — åñòü ñîâ­ïà­äå­íèå öèâèëü­íî­ãî (êâè­ðèò­ñêî­ãî) ïðà­âà ãîñ­ïîä­ñòâà íàä âåùüþ, êîòî­ðîå ìîã­ëî áûòü ÷èñòî ôîð­ìàëü­íûì, è ïðå­òîð­ñêî­ãî ïðà­âà, îáî­çíà­÷àå­ìî­ãî Ãàåì òåð­ìè­íîì in bo­nis. Ñîåäè­íå­íèå ýòèõ ïðàâ â îäíîì ëèöå äàâà­ëî íàè­áî­ëåå ïîë­íîå ïðà­âî ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè (do­mi­nium ple­num). Ô. Äûäûí­ñêèé ïåðå­âî­äèò ýòîò òåð­ìèí êàê «äâî­ÿ­êàÿ ñîá­ñò­âåí­íîñòü», îäíà­êî ñëî­âî do­mi­nium íå âïîëíå àäåê­âàò­íî ðóñ­ñêî­ìó «ñîá­ñò­âåí­íîñòü», ïîýòî­ìó çäåñü è äàëåå îí îñòàâ­ëåí áåç ïåðå­âî­äà. Âîîá­ùå ñëå­äó­åò îòìå­òèòü, ÷òî Ãàé óïîòðåá­ëÿ­åò ýòîò òåð­ìèí äîâîëü­íî ðåä­êî (âñå­ãî øåñòü ðàç). Ïîäðîá­íåå ñì.: Ñàâå­ëüåâ Â. À. Ïðà­âî ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè â ðèì­ñêîé êëàñ­ñè­÷å­ñêîé þðèñ­ïðóäåí­öèè // Ñîâåò­ñêîå ãîñóäàð­ñò­âåí­íîå ïðà­âî. ¹ 12. 1987.
  • 15Ãàëà­òà­ìè èëè ãàë­ëî­ãðå­êà­ìè íàçû­âà­ëîñü êåëüò­ñêîå (â ëàòèí­ñêîì âàðè­àí­òå — ãàëëü­ñêîå) ïëå­ìÿ, îáè­òàâ­øåå ñ III â. äî í. ý. â Ìàëîé Àçèè, íà ãðà­íè­öå ñ Ôðè­ãè­åé, Ïîí­òîì, Âèôè­íè­åé è Êàï­ïà­äî­êè­åé.
  • 16Òèáå­ðèé Êëàâ­äèé Äðóç Íåðîí Ãåð­ìà­íèê — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ â 10 ã. í. ý.[22] â Ëóãäóíå â Ãàë­ëèè. Ñ 41 ã. í. ý. ó âëà­ñòè ïîä èìå­íåì èìïå­ðà­òî­ðà Ãàÿ Òèáå­ðèÿ Öåçà­ðÿ Àâãó­ñòà Ãåð­ìà­íè­êà[23]. Óâëå­êàë­ñÿ èñòî­ðè­åé, çíàë ãðå­÷å­ñêèé è ýòðóñ­ñêèé. Öåí­òðà­ëè­çî­âàë ãîñóäàð­ñò­âåí­íóþ âëàñòü, óêðå­ïèë àïïà­ðàò, ðàç­ðà­áîòàë ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå ïðà­âî­âûå íîð­ìû. Áûë îòðàâ­ëåí ñâî­åé ïëå­ìÿí­íè­öåé è ñóïðó­ãîé Àãðèï­ïè­íîé, ìàòå­ðüþ áóäó­ùå­ãî èìïå­ðà­òî­ðà Íåðî­íà, â 54 ã. í. ý.
  • 174 ã. í. ý.
  • 18Ñì. ïðèì. 13.
  • 19Çàêîí Ìèíè­öèÿ äàòè­ðó­åò­ñÿ 90 ã. äî í. ý.
  • 20Òèò Ôëà­âèé Âåñ­ïà­ñè­àí — ðèì­ñêèé èìïå­ðà­òîð, ðîäèë­ñÿ 9 íîÿá­ðÿ 9 ã. í. ý.  69 ã. ïðî­âîç­ãëà­øåí ñâî­èì âîé­ñêîì èìïå­ðà­òî­ðîì è ïîñëå ïîáåäû ïðè Êðå­ìîíå âñòó­ïèë íà ïðå­ñòîë ïîä èìå­íåì èìïå­ðà­òî­ðà Öåçà­ðÿ Àâãó­ñòà. Ïîêî­ðèë Èóäåþ, óïî­ðÿäî­÷èë óïðàâ­ëå­íèå ïðî­âèí­öè­ÿ­ìè, ïîáåäèë ñàð­ìà­òîâ, ïîä­÷è­íèë ÷àñòü Áðè­òà­íèè. Óìåð 23 èþíÿ 79 ã. í. ý.
  • 21Ô. Äûäûí­ñêèé ïåðå­âî­äèò òåð­ìèí in ma­nu êàê «ïîä âëà­ñòüþ ìóæà». Ãàé â áîëü­øèí­ñòâå ñëó­÷à­åâ èìå­åò â âèäó èìåí­íî ýòî çíà­÷å­íèå, îäíà­êî ñàì òåð­ìèí äàí­íûì çíà­÷å­íè­åì îòíþäü íå èñ÷åð­ïû­âà­åò­ñÿ, òàê êàê ma­nus îáî­çíà­÷à­åò âîîá­ùå âñÿ­êóþ âëàñòü (ñì.: Thor­man K. F. Der dop­pel­te Ursprung der Man­ci­pa­tio. Mün­chen, 1943. S. 58—102), ïîýòî­ìó â íàøåé ðåäàê­öèè in ma­nu îñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ áåç ïåðå­âî­äà.
  • 22Ô. Äûäûí­ñêèé ïåðå­âî­äèò in po­tes­ta­te êàê «ïîä âëà­ñòüþ îòöà». Ïîñêîëü­êó ñîäåð­æà­íèå òåð­ìè­íà po­tes­tas, êàê è ïðè­âåäåí­íî­ãî âûøå ma­nus, ãîðàçäî øèðå ïðåä­ëî­æåí­íî­ãî Ô. Äûäûí­ñêèì, òî îí îñòàâ­ëåí áåç ïåðå­âî­äà.
  • 23Çíà­ìå­íè­òûå çàêî­íû XII òàá­ëèö ñîñòàâ­ëå­íû êîë­ëå­ãè­åé äåöåì­âè­ðîâ â 451—450 ãã. äî í. ý. è âûñòàâ­ëå­íû íà ðèì­ñêîì ôîðó­ìå äëÿ âñå­îá­ùå­ãî îáî­çðå­íèÿ. Ýòè çàêî­íû ïîëü­çî­âà­ëèñü ÷ðåç­âû­÷àé­íûì àâòî­ðè­òå­òîì ó ðèì­ëÿí âïëîòü äî âðå­ìå­íè ñîñòàâ­ëå­íèÿ êîäåê­ñà Þñòè­íè­à­íà â VI â. í. ý.
  • 24Ñòàð­øèå ôëà­ìè­íû (ýòè­ìî­ëî­ãèÿ îò ëàòèí­ñêî­ãî flag­ra­re — «ãîðåòü», ò. å. fla­men äîñëîâ­íî îçíà­÷à­åò «çàæè­ãà­òåëü îãíÿ») — æðå­öû áîãîâ Þïè­òå­ðà, Ìàð­ñà è Êâè­ðè­íà. Îñî­áûì ïî÷å­òîì îáëà­äàë æðåö Þïè­òå­ðà, îí èìåë çíà­êè ìàãè­ñò­ðàò­ñêîé âëà­ñòè: ëèê­òî­ðà, êóðóëü­íîå êðåñ­ëî è òîãó-ïðå­òåê­ñòó (Gell. 10, 15), à ñëå­äî­âà­òåëü­íî è ìåñòî â ñåíà­òå. Êîë­ëå­ãèÿ ôëà­ìè­íîâ áûëà ó÷ðåæ­äå­íà â êîí­öå VIII â. äî í. ý. öàðåì Íóìîé Ïîì­ïè­ëè­åì â êîëè­÷å­ñòâå 15 æðå­öîâ (Liv., I, 20).
  • 25Ô. Äûäûí­ñêèé ïåðå­âî­äèò òåð­ìèí in man­ci­pio êàê «â êàáà­ëå», ÷òî íåñêîëü­êî îãðà­íè­÷è­âà­åò è äàæå èñêà­æà­åò åãî þðèäè­÷å­ñêîå çíà­÷å­íèå. Âîîá­ùå ñîîò­íî­øå­íèå òåð­ìè­íîâ in ma­nu, in po­tes­ta­te, in man­ci­pio, òàê èëè èíà­÷å îáî­çíà­÷àâ­øèõ ïîëî­æå­íèå îäíèõ ëèö, íàõî­äèâ­øèõ­ñÿ ïîä âëà­ñòüþ èëè â çàâè­ñè­ìî­ñòè îò äðó­ãèõ, äîâîëü­íî ñëîæ­íîå è ïðî­òè­âî­ðå­÷è­âîå. Ýòîò âîïðîñ äàâ­íî äåáà­òè­ðó­åò­ñÿ â íàó­êå (ñì., íàïðè­ìåð: Ñìè­ðèí Â. Ì. Ïàò­ðè­àð­õàëü­íûå ïðåä­ñòàâ­ëå­íèÿ è èõ ðîëü â îáùå­ñò­âåí­íîì ñîçíà­íèè ðèì­ëÿí // Êóëü­òó­ðà Äðåâ­íå­ãî Ðèìà. Ò. 2. Ì., 1985. Ñ. 5—78), ïîýòî­ìó â ðóñ­ñêîì òåê­ñòå îíè îñòàâ­ëå­íû áåç ïåðå­âî­äà.
  • 26Çàêîí äèê­òà­òî­ðà Ëóöèÿ Êîð­íå­ëèÿ Ñóë­ëû Ñ÷àñò­ëè­âî­ãî 81 ã. äî í. ý.
  • 27Âåñòàë­êè — 6 æðèö ðèì­ñêîé áîãè­íè Âåñòû, õðà­íè­òåëü­íè­öû âå÷­íî­ãî îãíÿ â åå õðà­ìå, Ïåíà­òîâ ðèì­ñêî­ãî ãîñóäàð­ñòâà (Liv., I, 20; Ovid. Fast. 6, 291). Æðè­öû ïîëü­çî­âà­ëèñü âåëè­÷àé­øèì ïî÷å­òîì, îäíà­êî äàâà­ëè êëÿò­âó ñîõðà­íå­íèÿ öåëî­ìóä­ðèÿ. Íàðó­øå­íèå ýòîé êëÿò­âû âî âñå âðå­ìå­íà êàðà­ëîñü ñìåð­òüþ.
  • 28Ìàðê Àíòè­ñòèé Ëàáå­îí (45 ã. äî í. ý. — 10/21 ã. í. ý.) — âûäàþ­ùèé­ñÿ ðèì­ñêèé þðèñò, ó÷å­íèê Òðå­áà­öèÿ. Íàïè­ñàë îêî­ëî 400 êíèã, â òîì ÷èñ­ëå êîì­ìåí­òà­ðèè ê çàêî­íàì XII òàá­ëèö è ê ïðå­òîð­ñêî­ìó ýäèê­òó. Îò åãî ïðî­èç­âåäå­íèé ñîõðà­íè­ëèñü ëèøü íåìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå ôðàã­ìåí­òû.
  • 29Æåíà ôëà­ìè­íà Þïè­òå­ðà — ôëà­ìè­íè­êà — îôè­öè­àëü­íî ó÷àñò­âî­âà­ëà â æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íè­ÿõ ñâî­åãî ñóïðó­ãà, ÿâëÿ­ÿñü îäíî­âðå­ìåí­íî êàê áû ñóïðó­ãîé èëè ðàáîé ñàìî­ãî áîãà (Fest. Flam­meo, P. 82 L). Ïîñëå åå ñìåð­òè æðåö Þïè­òå­ðà òåðÿë ñâîè ïîë­íî­ìî­÷èÿ ôëà­ìè­íà.
  • 30Çàêîí êîí­ñó­ëîâ Àçè­íèÿ è Àíòè­ñòèÿ ïðåä­ïî­ëî­æè­òåëü­íî äàòè­ðó­åò­ñÿ 23—24 ãã. í. ý.
  • 31Ñì. ïðèì. 12.
  • 32Ïîä çàêî­íîì Þëèÿ è Ïàïèÿ Ïîïïåÿ îáû÷­íî ïîíè­ìà­þò äâà çàêî­íà — çàêîí Àâãó­ñòà 18 ã. äî í. ý. è çàêîí êîí­ñó­ëîâ Ìàð­êà Ïàïèÿ è Êâèí­òà Ïîïïåÿ 9 ã. í. ý.
  • 33Çàêîí èìïå­ðà­òî­ðà Êëàâ­äèÿ 47 ã. í. ý.
  • 34Îäíà­êî çàêîí ñîõðà­íèë îïå­êó ðîäè­òå­ëåé è ïàòðî­íîâ.
  • 35Ñîãëàñ­íî Ô. Äûäûí­ñêî­ìó, òåð­ìèí «äîâå­ðåí­íûé îïå­êóí» (tu­tor fi­du­cia­rius) îáú­ÿñ­íÿ­åò­ñÿ òåì, ÷òî ïðè âñåõ ýìàí­öè­ïà­öè­ÿõ ê ñàìî­ìó àêòó ìàí­öè­ïà­öèè òàê­æå ïðè­áàâ­ëÿë­ñÿ ôèäó­öè­àð­íûé äîãî­âîð î ìàíó­ìèñ­ñèè (pac­tum fi­du­ciae de ma­nu­mit­ten­do) èëè ðåìàí­öè­ïà­öèè (de re­man­ci­pan­do) — ñì. Ulp. XI, 5.
  • 36Çàêîí èìïå­ðà­òî­ðà Àâãó­ñòà de ma­ri tan­dis or­di­ni­bus äàòè­ðó­åò­ñÿ 18 ã. äî í. ý.
  • 37Ò. å. íàçíà­÷å­íèå âðå­ìåí­íî­ãî îïå­êó­íà íå îòíè­ìà­ëî ïðà­âà îïå­êè íè ó ïàòðî­íà, íè ó åãî ñûíà, ê êîòî­ðî­ìó îïå­êà ïåðå­õî­äè­ëà ïîñëå ñìåð­òè îòöà. Èç ýòî­ãî ÿâñò­âó­åò, ÷òî ê îïå­êå ïàòðî­íà îòíî­ñè­ëèñü ñíèñ­õî­äè­òåëü­íî (ïðèì. Ô. Äûäûí­ñêî­ãî).
  • 38Çàêîí Àòè­ëèÿ ïðåä­ïî­ëî­æè­òåëü­íî äàòè­ðó­åò­ñÿ îêî­ëî 200 ã. äî í. ý.
  • 39Çàêîí Þëèÿ è Òèöèÿ ïðåä­ïî­ëî­æè­òåëü­íî äàòè­ðó­åò­ñÿ 100 ã. äî í. ý. Îäíà­êî íåêî­òî­ðûå îòîæ­äåñòâëÿ­þò åãî ñ çàêî­íîì Àâãó­ñòà îá îïå­êå 32 ã. äî í. ý.
  • 40Êâèíò Ìóöèé Ñöå­âî­ëà (îêî­ëî 140—82 ã. äî í. ý.) — çíà­ìå­íè­òûé ðèì­ñêèé þðèñò, ãîñóäàð­ñò­âåí­íûé äåÿ­òåëü (êîí­ñóë 95 ã. äî í. ý.) è îðà­òîð, àâòîð ñî÷è­íå­íèÿ Ius ci­vi­le, êîòî­ðîå îñòà­âè­ëî ãëó­áî­êèé ñëåä âî âñåé ðèì­ñêîé þðèñ­ïðóäåí­öèè. Ê ñîæà­ëå­íèþ, ñàì òðóä íå ñîõðà­íèë­ñÿ, èìå­þò­ñÿ ëèøü ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå ññûë­êè íà íåãî è êîì­ìåí­òà­ðèè áîëåå ïîçä­íèõ þðè­ñòîâ, à òàê­æå íåçíà­÷è­òåëü­íûå ôðàã­ìåí­òû â äèãå­ñòàõ Þñòè­íè­à­íà.
  • 41Ñåð­âèé Ñóëü­ïè­öèé Ðóô (îêî­ëî 106—43 ã. äî í. ý.) — èçâåñò­íûé þðèñò, ãîñóäàð­ñò­âåí­íûé äåÿ­òåëü (êîí­ñóë 51 ã. äî í. ý., ïðî­êîí­ñóë Àõàéè 46—45 ãã. äî í. ý.) è îðà­òîð. Îñòà­âèë ïîñëå ñåáÿ ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûå ñóäåá­íûå ðå÷è, êîì­ìåí­òà­ðèè ê ïðå­òîð­ñêî­ìó ýäèê­òó (ad Bru­tum) è îêî­ëî 180 êíèã. Èç åãî îãðîì­íî­ãî íàñëåäèÿ ñîõðà­íè­ëèñü ëèøü íåçíà­÷è­òåëü­íûå ôðàã­ìåí­òû â êîì­ìåí­òà­ðè­ÿõ áîëåå ïîçä­íèõ þðè­ñòîâ.
  • 42Ñì. ïðèì. 28.
  • 43Ìàñ­ñó­ðèé Ñàáèí èç Âåðî­íû — èçâåñò­íåé­øèé þðèñò, æèë ïðè Òèáå­ðèè è Íåðîíå, ó÷å­íèê Êàïè­òî­íà, íàïè­ñàë ìàñ­ñó êíèã þðèäè­÷å­ñêî­ãî è àíòè­êâàð­íî­ãî ñîäåð­æà­íèÿ, îò êîòî­ðûõ ñîõðà­íè­ëèñü ëèøü íåçíà­÷è­òåëü­íûå. Ñðå­äè íèõ èçâåñò­íîå ïðî­èç­âåäå­íèå Ius ci­vi­le â 3 êíè­ãàõ, ïîñòðî­åí­íîå ïî ñèñòå­ìå Ìóöèÿ. Åãî èìÿ äàëî íàçâà­íèå èçâåñò­íîé øêî­ëå Ñàáè­íà.
  • ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß ÐÅÄÀÊÖÈÈ ÑÀÉÒÀ

  • [1]Â èçä. 1997 ã.: «Ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå ñóòü òå, êîòî­ðûå îòïó­ùå­íû íà âîëþ èç çàêîí­íî­ãî ðàá­ñòâà»; â èçä. 1881 ã.: «Ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå ñóòü òå, êîòî­ðûå ðîäè­ëèñü ñâî­áîä­íû­ìè; âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûå — ýòî òå, êîòî­ðûå îòïó­ùå­íû íà âîëþ èç çàêîí­íî­ãî ðàá­ñòâà». Â îðè­ãè­íà­ëå: In­ge­nui sunt, qui li­be­ri na­ti sunt; li­ber­ti­ni, qui ex ius­ta se­rui­tu­te ma­nu­mis­si sunt, — «ñâî­áîä­íî­ðîæ­äåí­íûå ñóòü òå, êîòî­ðûå ðîæ­äå­íû ñâî­áîä­íû­ìè, âîëü­íîîò­ïó­ùåí­íûå ñóòü òå, êîòî­ðûå îòïó­ùå­íû íà âîëþ èç çàêîí­íî­ãî ðàá­ñòâà». Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [2]Â èçä. 1997 ã.: «1000»; â èçä. 1881 ã.: «100». Â îðè­ãè­íà­ëå: cen­te­nos. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçäà­íèþ 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [3]Â èçä. 1997 ã.: «24-ëåò­íå­ãî»; â èçä. 1881 ã.: «14-ëåò­íå­ãî». Â îðè­ãè­íà­ëå: XIIII an­nos. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [4]Â èçä. 1997 ã.: «ó âîîá­ùå íàðî­äîâ»; â èçä. 1881 ã.: «ó âîîá­ùå âñåõ íàðî­äîâ». Â îðè­ãè­íà­ëå: apud om­nes pe­rae­que gen­tes. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [5]Â èçä. 1997 ã.: «Ãëàâ­íûì îáðà­çîì»; â èçä. 1881 ã.: «Ðàâ­íûì îáðà­çîì». Â îðè­ãè­íà­ëå: item. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [6]Ñëî­âà, âûäå­ëåí­íûå ñåðûì øðèô­òîì, â èçä. 1997 ã. ïðî­ïó­ùå­íû. Â îðè­ãè­íà­ëå: non ha­be­bit eum in po­tes­ta­te. Âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [7]Ñëî­âà, âûäå­ëåí­íûå ñåðûì øðèô­òîì, â èçä. 1997 ã. ïðî­ïó­ùå­íû. Â îðè­ãè­íà­ëå: si pe­re­gri­no tam­quam La­ti­no ex le­ge Aelia Sen­tia nup­ta sit; nam et de hoc spe­cia­li­ter se­na­tus con­sul­to ca­ve­tur. Idem iuris est ali­qua­te­nus, si ei, qui de­di­ti­cio­rum nu­me­ro est, tam­quam ci­vi Ro­ma­no aut La­ti­no e le­ge Aelia Sen­tia nup­ta sit. Âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [8] èçä. 1997 ã.: «íî äàæå òåõ, êîòî­ðûå õîòÿ èìå­ëè ñîá­ñò­âåí­íûå îáëà­ñòè è ñîá­ñò­âåí­íîå óïðàâ­ëå­íèå, íî ïðè­÷èñ­ëÿ­ëèñü ê èíî­ñòðàí­öàì»; â èçä. 1881 ã.: «íî äàæå òåõ, êîòî­ðûå íàçû­âà­þò­ñÿ ëàòè­íà­ìè; ðàâ­íî è äðó­ãèõ ëàòè­íîâ, êîòî­ðûå, õîòÿ èìå­ëè ñîá­ñò­âåí­íûå îáëà­ñòè è ñîá­ñò­âåí­íîå óïðàâ­ëå­íèå, íî ïðè­÷èñ­ëÿ­ëèñü ê èíî­ñòðàí­öàì».  îðè­ãè­íà­ëå: sed etiam qui La­ti­ni no­mi­nan­tur; sed ad alios La­ti­nos per­ti­net, qui prop­rios po­pu­los prop­rias­que ciui­ta­tes ha­be­bant et erant pe­re­gri­no­rum nu­me­ro; «íî äàæå òåõ, êîòî­ðûå íàçû­âà­þò­ñÿ ëàòè­íà­ìè; îäíà­êî îí îòíî­ñèò­ñÿ ê äðó­ãèì ëàòè­íàì, êîòî­ðûå èìå­ëè ñîá­ñò­âåí­íûå îáëà­ñòè è ñîá­ñò­âåí­íîå óïðàâ­ëå­íèå è ïðè­÷èñ­ëÿ­ëèñü ê èíî­ñòðàí­öàì». Èñïðàâ­ëå­íî. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [9]Â èçä. 1997 ã.: «èìå­åò ñíî­øå­íèÿ ñ ÷óæîþ ðàáîþ»; â èçä. 1881 ã.: «èìå­åò ñíî­øå­íèå ñ ÷óæîþ ðàáîþ». Â îðè­ãè­íà­ëå cum alie­na an­cil­la… coie­rit, «âñòó­ïèò â ñâÿçü ñ ÷óæîé ðàáû­íåé». Èñïðàâ­ëå­íî. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [10]Â èçä. 1997 ã.: «juris La­ti­ni»; â èçä. 1881 ã.: «juris La­tii». Âîç­ìîæ­íû îáà âàðè­àí­òà. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [11] èçä. 1997 ã.: «îíè íå ìîãóò ïîëó­÷èòü»; â èçä. 1881 ã.: «îíè äàæå íå ìîãóò ïîëó­÷èòü».  îðè­ãè­íà­ëå: ne ip­si qui­dem si­ne con­far­rea­tio­ne sa­cer­do­tium ha­be­re pos­sunt. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [12]Â èçä. 1997 ã.: «êàê åñëè áû îíà íèêî­ãäà íå âûõî­äè­ëà çàìóæ»; â èçä. 1881 ã.: «êàê åñëè áû îíà íèêî­ãäà íå âûõî­äè­ëà çà íåãî çàìóæ». Â îðè­ãè­íà­ëå: si ei num­quam nup­ta fuis­set. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [13] èçä. 1997 ã.: «ïî áîëü­øåé ÷àñòè»; â èçä. 1881 ã.: «ïî áîëü­øîé ÷àñòè».  îðè­ãè­íà­ëå: ple­rum­que. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [14]Â èçä. 1997 ã.: «ñîâåð­øåí­íî­ëåò­íèì»; â èçä. 1881 ã.: «íåñî­âåð­øåí­íî­ëåò­íèì». Â îðè­ãè­íà­ëå: in­pu­be­ri­bus. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçäà­íèþ 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [15]Ñëî­âà, âûäå­ëåí­íûå ñåðûì øðèô­òîì, â èçä. 1997 ã. ïðî­ïó­ùå­íû. Â îðè­ãè­íà­ëå: Sed olim qui­dem, quan­tum ad le­gem XII ta­bu­la­rum at­ti­net, etiam fe­mi­nae ag­na­tos ha­be­bant tu­to­res. sed pos­tea lex Clau­dia la­ta est. Âîñ­ñòà­íîâ­ëå­íî ïî èçä. 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [16]Â èçä. 1997 ã.: «îäíî èç äâóõ»; â èçä. 1881 ã.: «îäíî èç äâóõ äåòåé». Â îðè­ãè­íà­ëå: ex duo­bus li­be­ris al­te­rum. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçäà­íèþ 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [17]Â èçä. 1997 ã.: «ñîöè­àëü­íîå»; â èçä. 1881 ã.: «ñïå­öè­àëü­íîå». Â îðè­ãè­íà­ëå: no­mi­na­tim. Èñïðàâ­ëå­íî ïî èçäà­íèþ 1881 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [18]Â èçä. 1881, 1997 ãã.: «10000». Â îðè­ãè­íà­ëå: CC mi­lium, «äâå­ñòè òûñÿ÷». Èñïðàâ­ëå­íî. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [19] èçä. 1881, 1997 ãã.: «Çàêîí åñòü òî, ÷òî íàðîä ðèì­ñêèé îäîá­ðÿë è ïîñòà­íî­âèë; ïëå­áåé­ñêîå ðåøå­íèå åñòü òî, ÷òî ïëå­áåè îäîá­ðÿ­ëè è ïîñòà­íî­âè­ëè».  îðè­ãè­íà­ëå â îáî­èõ ñëó­÷à­ÿõ íàñòî­ÿ­ùåå âðå­ìÿ: iubet et con­sti­tuit, «îäîá­ðÿ­åò è ïîñòà­íîâ­ëÿ­åò». Èñïðàâ­ëå­íî. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [20]Ïåðå­âîä § 35 â èçäà­íè­ÿõ 1881, 1997 ãã. äàí ïî ñòà­ðîé âåð­ñèè (öèò. ïî èçä. 1881 ã.): «. . . . . ’si ve­ro La­ti­nam | li­ber­ta­tem ab eo con­secutus sit, cuiu stan­tum | in bo­nis fue­rat, con­sen­tien­te eo pe­te­re de­bet, cui­us in eo Qui­ri­tium fue­rit. cum enim servus | eius­dem do­mi­ni et in bo­nis et ex iure Qui­ritíum sit, ma­nu­mis­sus ab eodem sci­li­cet et La­ti­nus fieri potest et ius Qui­ri­tium con­se­qui». — «Åñëè (ðàá) ïðè­îá­ðåë ëàòèí­ñêóþ ñâî­áî­äó îò ãîñ­ïî­äè­íà, êîòî­ðî­ìó îí òîëü­êî ïðè­íàä­ëå­æàë in bo­nis, òî îí íóæ­äà­åò­ñÿ â ñîèç­âî­ëå­íèè ñî ñòî­ðî­íû òîãî ãîñ­ïî­äè­íà, êîòî­ðî­ìó ïðè­íàä­ëå­æèò ïî ïðà­âó êâè­ðè­òîâ. Èáî åñëè ðàá ïðè­íàä­ëå­æèò îäíî­ìó è òîìó æå ãîñ­ïî­äè­íó è ïî ïðå­òîð­ñêî­ìó, è ïî êâè­ðèò­ñêî­ìó ïðà­âó, òî, áóäó÷è îòïó­ùåí òåì æå ãîñ­ïî­äè­íîì íà âîëþ, ìîæåò, êîíå÷­íî, è ñäå­ëàòü­ñÿ ëàòè­íîì, è ïðè­îá­ðå­ñòè êâè­ðèò­ñêîå ïðà­âî». Âûäå­ëåí­íûé ôðàã­ìåíò äàí â ïåðå­âî­äå Î. Â. Ëþáè­ìî­âîé ïî èçä. Ý. Çåê­êå­ëÿ è Á. Êþá­ëå­ðà 1938 ã. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [21]Ïåðå­âîä § 166 â èçäà­íè­ÿõ 1881, 1997 ãã. äàí ïî ñòà­ðîé âåð­ñèè (öèò. ïî èçä. 1881 ã.): «Exemplo pat­ro­no­rum rursus fiduciariae tu­te­lae receptae sunt emancipa­to­rum et quae fi­du­ciariae vocantur proprie*, quae ideo nobis com­pe­tunt, quia li­be­rum caput man­ci­pa­tum no­bis vel a pa­ren­te vel a coemptio­na­to­re ma­nu­mi­se­ri­mus». — «Ïî ïðè­ìå­ðó îïå­êè ïàòðî­íîâ ïðè­íÿ­òà îïÿòü è äðó­ãàÿ îïå­êà, èìåí­íî ôèäó­öè­àð­íàÿ îïå­êà ýìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íûõ; ýòà-òî îïå­êà íàçû­âà­åò­ñÿ ñîá­ñò­âåí­íî ôèäó­öè­àð­íîþ; îíà ïðå­äî­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ íàì íà òîì îñíî­âà­íèè, ÷òî ìû îòïó­ñòè­ëè íà âîëþ ñâî­áîä­íî­ãî ÷åëî­âå­êà, ìàí­öè­ïè­ðî­âàí­íî­ãî íàì èëè îòöîì, èëè ôèê­òèâ­íûì ìóæåì, ò. å. êîýìï­öè­î­íà­òî­ðîì». Âûäå­ëåí­íûé ôðàã­ìåíò § 166 äàí â ïåðå­âî­äå Î. Â. Ëþáè­ìî­âîé ïî èçä. Ý. Çåê­êå­ëÿ è Á. Êþá­ëå­ðà 1938 ã., à ïåðå­âîä Ô. Ì. Äûäûí­ñêî­ãî ïåðå­íå­ñåí â § 166a. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [22]Ïðà­âèëü­íî — â 10 ã. äî í. ý. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • [23]Ïðà­âèëü­íî — Òèáå­ðèé Êëàâ­äèé Öåçàðü Àâãóñò Ãåð­ìà­íèê. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).

    * Ðåäàê­öèÿ Ãóø­êå, îñíî­âû­âàþ­ùà­ÿ­ñÿ íà òåê­ñòå Óëü­ïè­à­íà è íà § 172. I. Ãàÿ, íå âûäåð­æè­âà­åò êðè­òè­êè, íî ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, è ïîïðàâ­êè Ñòóäå­ìóí­äà îêà­çû­âà­þò­ñÿ ñîìíè­òåëü­íû­ìè. (Ïðèì. Ô. Ì. Äûäûí­ñêî­ãî â èçä. 1881 ã.).

  • ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß Ê ËÀÒÈÍÑÊÎÌÓ ÒÅÊÑÒÓ

  • *
    NO­TARVM EXPLI­CA­TIO
    V=lec­tio co­di­cis Ve­ro­nen­sis se­cun­dum Stu­de­mun­di apo­gra­phum.
    V1=pri­ma ma­nus, id est lib­ra­rii eius, qui co­di­cem V exa­ra­vit.
    V2=ma­nus emen­da­to­ris.
    t. s.=ter scrip­ta.
    [ ]=quae ver­ba in V a Gaio abiu­di­can­da vi­den­tur, ea his un­cis saep­si­mus.
    ———=la­cu­na quot lit­te­ra­rum in­cer­tum.
    * * *=stel­lu­lae sin­gu­lae sig­ni­fi­cant sin­gu­las lit­te­ras, quae le­gi ne­queunt.
    D.=Di­ges­ta.
    I. vel Inst.=Ius­ti­nia­ni Insti­tu­tio­nes.
    C.=Co­dex Ius­ti­nia­nus.
    C. Th.=Co­dex Theo­do­sia­nus.
    Hu.=Hu­schke.
    Iurispr.=Iurispru­den­tiae an­tei­us­ti­nia­nae re­li­quiae, com­po­si­tae a Ph. E. Hu­schke; edi­tio­ne sex­ta edi­de­runt E. Seckel et B. Kueb­ler. Vol. I, 1908. Vol. II, fas­cic. I, 1911.
    V. I. R.=Vo­ca­bu­la­rium iurispru­den­tiae Ro­ma­nae.
    C. I. L.=Cor­pus inscrip­tio­num La­ti­na­rum.
    Bruns7=Fon­tes iuris Ro­ma­ni an­ti­qui ed. C. G. Bruns. Post cu­ras Theo­do­ri Mom­msen sep­ti­mum edi­dit Ot­to Gra­denwitz. 1909.
    BGU=Ägyp­ti­sche Ur­kun­den aus den Kö­nig­li­chen Mu­seen zu Ber­lin. Grie­chi­sche Ur­kun­den.
    Chrest.=Grundzü­ge und Chres­to­mathie der Pa­py­rus­kun­de von L. Mit­teis und U. Wil­cken. Zwei­ter Band: Juris­ti­sche Hälfte. Zwei­te Hälfte: Chree­to­mathie.

    Nu­me­ri lo­cis Di­ges­to­rum cum no­mi­ne iuris con­sul­ti adiec­ta sig­ni­fi­cant frag­men­ta Pa­lin­ge­ne­siae iuris ci­vi­lis, quam edi­dit O. Le­nel 1889.

    No­tae eae, in qui­bus ver­ba tex­tus non re­pe­tun­tur, non per­ti­nent ni­si ad id ver­bum, cui adscrip­tus est nu­me­rus no­tae.

  • 1
  • 1I de iure ci­vi­li et nat cor­rec­to­ris ma­nu V.
  • 2ini­tium suppl. ex D.
  • 4
  • 1de ea re ad­di­di­mus. cf. 2, 236.
  • 5
  • 1nec um­quam — ac­ci­piat a Gaio abiu­di­cat Krel­ler.
  • 6
  • 1in pro­vin­ciis iuris­dic­tio­nem] iuris­dic­tio­nem in pro­vin­ciis Po­le­naar.
  • 7
  • 1con­cur­rant V.
  • 8
  • 1ac Inst. Iust.; an ex Gaio? cf. § 12. 51. 125. 143. 2, 99.
  • 12
  • 1tria — de­di­ti­cio­rum suppl. Goe­schen ex Epit. 1, 1 pr.
  • 13
  • 1sint Goe­schen.
  • 2qui­ve ut] qui­que aut V.
  • 3ab eodem] avem V1, ab eo? V2.
  • 4fiunt V.
  • 14
  • 1dein­de V2, et V1.
  • 20
  • 1equo pub­li­co Kar­lowa.
  • 21
  • 1ei? V.
  • 2cf. apo­gra­phum.
  • 3vi­de­tur Gai­us in pa­gi­na quin­ta pri­mum ea, quo­te de ser­vo cre­di­to­ri­bus sa­tis­fac­tu­ro ex­po­ne­re iam coe­pe­rat, ad fi­nem per­du­xis­se, dein­de do­mi­nium ex iure Qui­ri­tium ver­bo te­ti­gis­se (cf. § 17), infra (2, 40) ac­cu­ra­tius ex­po­si­tu­rus, por­ro de tri­bus le­gi­ti­mae ma­nu­mis­sio­nis mo­dis egis­se (cf. 1, 126), de­ni­que ad La­ti­nos tran­siis­se (vid. § 16). cf. Inst. Iust. 1, 6, 1. Ulp. 1, 12; 14. Gai epit. 1, 1, 2. Gai. 3, 56. Theoph. 1, 5, 4. Lex Rom. Burg. 44, 5. Sal­vian. ad eccl. 3, 7, 31—34.
  • 23
  • 1pro­mit­tit V.
  • 24
  • 1in­de Goudsmit; in V.
  • 25
  • 1quia V.
  • 2ma­gis] mgn V. ma­gis nunc Kniep.
  • 29
  • 1quod ad­dit h. l. V: cau­tum est ut, nunc ap­pa­ret glos­se­ma es­se, om. etiam Po­len. et Krue­ger. edd.
  • 2iunia­nus add. V2 sup­ra li­neam.
  • 30
  • 1per­so­na fi­lii Po­le­naar. vi­de apogr.
  • 31
  • 1so­cii V1, del. V2.
  • 31
  • 1sic V2; pro­bet V1.
  • 32b
  • 1prae­te­rea — adi­pis­cun­tur ad sen­ten­tiam supple­vit Hu. cf. Ulp. 3, 5.
  • 32c
  • 1di­vi Clau­dii Hu.; cf. Ulp. 3, 6.
  • 33
  • 1«Goe­sche­nus qui­dem ini­tium hui­us § i ita res­ti­tuen­dum cen­suit: “le­ge Iulia cau­tum est, ut La­ti­nus, si in per­fi­cien­do aedi­fi­cio Ro­mae non mi­nus” etc. ex Dig. 50, 16, 137 (Ulp. lib. 7 ad l. Iul. et Pap). ce­te­ra tunc eg­re­gie; sed de le­ge Iulia nec ap­pa­ret, qua ra­tio­ne ea de hoc La­ti­no­rum be­ne­fi­cio, qui tum non­dum erant, quic­quam cau­tum es­se po­tue­rit, et Dig. 24, 3, 64 ma­xi­me § 7 os­ten­dit, quid in cau­sa fue­rit, ut Ul­pia­nus hoc lib­ro de li­ber­tis do­ta­li­bus La­ti­nis vel fac­to ma­ri­ti vel suo iure ci­vi­ta­tem adep­tis ex­po­ne­ret. prae­te­rea cum Gai­us or­di­nem tem­po­ris se­cu­tus es­se vi­dea­tur, non du­bi­to ex Ta­cit. A. 15, 43 ad a. 65. “ad­di­dit prae­mia pro cui­us­que or­di­ne et rei fa­mi­lia­ris co­piis” Ne­ro­nis edic­to hoc be­ne­fi­cium adscri­be­re. nam Ves­pa­sia­nus alia san­xit. Suet. Vesp. 8. Lex Flav. Mal. 62. sed et se­na­tus nec Ta­ci­tus me­mi­nit nec eius par­tes in re le­ge non con­sti­tu­ta so­le­bant es­se». haec Hu., qui «con­sti­tu­tum est edic­to» in tex­tu po­sue­rat, edic­to ut pa­rum cer­tum de­le­vi­mus.
  • 2quo V. qua Stud.; sed Gai­us di­ce­re so­let im­pen­de­re in ali­quid.
  • 34
  • 1di­vus Tra­ianus Hu.
  • 2quod in Hu.; in quo in Stud.; sed ip­sum pistri­num est cen­te­na­rium (Fr. Vat. 233) et cf. an­tea eaque na­vis… por­ta­ve­rit.
  • 3cf. apogr. eius­que supple­men­tum.
  • 4cf. apo­graph. et supplem. vi­de­tur Gai­us in vv. 1—3 fe­re di­xis­se ex SCto mu­lie­rem La­ti­nam ter eni­xam, be­ne­fi­cio prin­ci­pa­li om­nes La­ti­nos ius Qu. conse­qui pos­se (cf. Ulp. 3, 1; 2), dein­de ad ite­ra­tio­nem, qua ip­se pat­ro­nus hoc be­ne­fi­cium tri­buit, tran­siis­se.
  • 35
  • 1na V.
  • 2mo­rien­tur V.
  • 38
  • 1si vin­dic­ta] vin­dic­ta si Sa­vig­ny.
  • 39
  • 1su­pe­rius id e V, id ex­punctum.
  • 40
  • 1po­test V.
  • 43
  • 1si V.
  • 2ei ma­nu­mit­te­re V.
  • 3quam ut V.
  • 4quam — de­fi­nia­tur suppl. Hu.
  • 5cq V. contra Po­le­naar.
  • 6ni­hil mu­tan­dum, cf. V. I. R. I p. 154.
  • 44
  • 1ma­nu­mit­tun­tur V.
  • 45
  • 1ra­tio­ne Po­le­naar; cf. Paul. 2, 1, 1.
  • 2de pa­gi­nae 12 Co­di­cis lec­tio­ne des­pe­ran­dum est. con­fe­ren­da est ad ea, quae pe­rie­runt, Gai epit. 1, 2 §§ 2—4: Nam si ali­quis tes­ta­men­to plu­res ma­nu­mit­te­re vo­lue­rit, quam quot con­ti­net nu­me­rus sup­ra scrip­tus, or­do ser­van­dus est: ut il­lis tan­tum li­ber­tas va­leat, qui pri­us ma­nu­mis­si sunt, us­que ad il­lum nu­me­rum, quem expla­na­tio con­ti­net su­pe­rius compre­hen­sa: qui ve­ro pos­tea sup­ra con­sti­tu­tum nu­me­rum ma­nu­mis­si le­gun­tur, in ser­vi­tu­te eos cer­tum est per­ma­ne­re. quod si non no­mi­na­tim ser­vi vel an­cil­lae in tes­ta­men­to ma­nu­mit­tan­tur, sed con­fu­se om­nes ser­vos suos vel an­cil­las is, qui tes­ta­men­tum fa­cit, li­be­ros fa­ce­re vo­lue­rit, nul­li pe­ni­tus fir­ma es­se iube­tur hoc or­di­ne da­ta li­ber­tas, sed om­nes in ser­vi­li con­di­cio­ne, qui hoc or­di­ne ma­nu­mis­si sunt, per­ma­ne­bunt. nam et­si ita in tes­ta­men­to ser­vo­rum ma­nu­mis­sio adscrip­ta fue­rit, id est in cir­cu­lo, ut qui prior, qui pos­te­rior no­mi­na­tus sit, non pos­sit ag­nos­ci, nul­li ex his li­ber­ta­tem va­le­re ma­ni­fes­tum est, si ag­nos­ci non po­test, qui prior, qui pos­te­rior fue­rit ma­nu­mis­sus. 3. Nam si ali­quis in aeg­ri­tu­di­ne con­sti­tu­tus in frau­dem hui­us le­gis fa­ce­re no­lue­rit tes­ta­men­tum, sed epis­to­lis aut qui­bus­cum­que aliis re­bus ser­vis suis plu­ri­bus, quam per tes­ta­men­tum li­cet, con­fer­re vo­lue­rit li­ber­ta­tes et sub tem­po­re mor­tis hoc fe­ce­rit, hi, qui pri­us ma­nu­mis­si fue­rint, us­que ad nu­me­rum su­pe­rius con­sti­tu­tum li­be­ri erunt, qui ve­ro post sta­tu­tum nu­me­rum ma­nu­mis­si fue­rint, ser­vi si­ne du­bio per­ma­ne­bunt. 4. Nam si in­co­lu­mis quos­cum­que di­ver­so tem­po­re ma­nu­mi­sit, in­ter eos, qui per tes­ta­men­tum ma­nu­mis­si sunt, nul­la­te­nus com­pu­ten­tur. «Ex his ta­men Epi­to­ma­tor ea, quae §§ 3. 4. con­ti­nen­tur, aliun­de quam ex Gaio sumpsis­se vi­de­tur». Hu.
  • 47
  • 1aut V. cf. apo­gra­phi supple­men­tum, ut aut pat­ro­ni aut suppl. Hu. «cer­te non du­bi­tan­dum etiam apud pe­re­gri­nos, etiam­si non om­nes, pat­ro­nis ali­quod ius in bo­nis li­ber­to­rum fuis­se». Hu.
  • 2hoc etiam Goe­schen. etiam hoc V.
  • 3se­na­tus — Had­ria­ni del. Mom­msen.
  • 50
  • 1sunt V.
  • 53
  • 1s V, «in quo Stud. apogr. p. 300 li­te­ram s me­ro ca­la­mi lap­sui tri­buit. sed col­la­ta L. 9. D. ad SC. Ter­tull. (38, 17) etiam h. l., ubi Gai­us sui im­pe­ra­to­ris pri­mum men­tio­nem fa­cit, sac­ra­tis­si­mi cum prior. edd. re­ti­ne­re ma­lui». Hu. cf. etiam C. I. L. V 875 (Des­sau 1374). IX 23. 5833 (Des­sau 6472). XII 594 (Des­sau 6988). Des­sau 4052. 6468. Bruns I7, 294 l. 6.
  • 2re­gu­la ma­le V.
  • 54
  • 1in­tel­le­ga­tur V.
  • 55
  • 1sig­ni­fi­ca­vit V.
  • 2po­tes­ta­tem V.
  • 56
  • 1ius­tas — in­tel­le­gun­tur suppl. Hu., in V duo ver­sus va­cui re­lic­ti sunt.
  • 57
  • 1un­de et] und cc V. cf. apo­gra­phum. un­de cau­sa cog­ni­ta Po­le­naar.
  • 58
  • 1duo­rum ver­suum la­cu­na a lib­ra­rio re­lic­ta ex Insti­tu­tio­ni­bus Ius­tin. supple­ta est.
  • 59
  • 1suppl. Kniep ex epi­to­ma.
  • 2pos­sunt V.
  • 3fi­liae seu Po­le­naar. fi­lia sed (sed per com­pen­dium scrip­tum) V.
  • 4po­te­ro eam V.
  • 5eman­ci­pa­ve­ri­mus V.
  • 64
  • 1et V.
  • 65
  • 1ali­quan­do — na­ti suppl. ex Inst.
  • 2pot V. cf. § 57. ali­ter § 93. 94. 95. 107.
  • 66
  • 1si­mul er­go eum sched. Goe­sch.
  • 68
  • 1a. se V.
  • 69
  • 1e le­ge Aelia Sen­tia in­ser­vit Hu., opi­na­tus lit­te­ras a. s., quae in V le­gun­tur § 68 post La­ti­no (vid. not. 2), per er­ro­rem il­luc il­lap­sas re­ve­ra huc per­ti­ne­re.
  • 70
  • 1ut V?
  • 71
  • 1es­se et V.
  • 2uxo­rem du­xe­rit suppl. Krue­ger.
  • 3eis V.
  • 4mo­do V.
  • 5du­xis­sent V. Hu. ver­ba tam­quam — du­xis­sent (du­xe­rit) transpo­si­ta ra­tus lo­cum (for­tas­se rec­te) sic con­sti­tuit: Prae­te­rea si ci­vis Ro­ma­nus, qui se cre­di­dis­set La­ti­num es­se, ob id La­ti­nam tam­quam mo­do e le­ge Aelia Sen­tia uxo­rem du­xe­rit, per­mit­ti­tur ei fi­lio na­to er­ro­ris cau­sam pro­ba­re.
  • 6hi V.
  • 7sep­tem fe­re lit­te­rae le­gi ne­queunt; alii ali­ter supplent.
  • 8po­tes­ta­te V.
  • 72
  • 1vi­de­tur cum Po­le­naa­rio de­len­dum es­se.
  • 74
  • 1cau­sam] b V.
  • 75
  • 1se­na­tus con­sul­to Krue­ger. c V.
  • 2l. V. cf. apogr. p. 300 l. 16.
  • 76
  • 1contra­hi­tur Krue­ger, Po­le­naar. contra­hi V.
  • 77
  • 1ita­que? V.
  • 2nup­se­rit pe­re­gri­nus] nup­se­rit | erit pe­re­gri­num V.
  • 3s V. cf. sup­ra p. 14 n. 2.
  • 78
  • 1pe­re­gri­nu­que? V.
  • 2cf. suppl. apogr., cui­us lec­tio val­de in­cer­ta est.
  • 79
  • 121∕4 ver­sus le­gi ne­queunt; suppl. Hu.
  • 80
  • 1sig­ni­fi­ca­tur V. an­te h. v. fac­tum est quo in­se­rit Po­le­naar.
  • 2qm V. quo(quo)mo­do Po­len.
  • 81
  • 1con­ve­niun­tur V (?).
  • 2Had­ria­no auc­to­re] Had­ria­nos (sed s ex­punctum) auc­tor V.
  • 83
  • 1le­ge V.
  • 84
  • 1eo Hu.
  • 85
  • 1no­men le­gis pe­riit. hanc le­gem, quae Ro­ma­na fuit, de pe­re­gri­nis cui­us­dam re­gio­nis aut con­di­cio­nis egis­se ex eo se­qui vi­de­tur, quod Gai­us §§ 85. 86 non ci­ves Ro­ma­nos Ro­ma­nas­ve, sed li­be­ros li­be­ras­ve di­cit. ver­bis «ea le­ge ca­ve­tur» SC. Clau­dia­num sig­ni­fi­ca­ri non po­tuit.
  • 86
  • 1nas­can­tur V.
  • 88
  • 1con­ce­pit V.
  • 2po­tes­ta­tem V.
  • 89
  • 1pe­pe­rit V.
  • 2con­ce­pit V.
  • 90
  • 1vi­de apo­gra­phon.
  • 2nas­ci­tur V.
  • 91
  • 1cf. apo­gra­phon.
  • 92
  • 1«rec­tius pro do­net scrip­tum fo­ret do­na­ta sit». Hu.
  • 94
  • 1di­xi­mus Goe­schen.
  • 2s V. cf. 1, 53; 77.
  • 96
  • 1«ni­si post spa­tium va­cuum re­lic­tum ce­te­rum vel sed vel si­mi­lis par­ti­cu­la supplen­da est, ta­lia fe­re supple­ri pos­se vi­den­tur: hui­us autem iuris duae spe­cies sunt; nam» Krue­ger.
  • 2qui vel Hu. vel qui V.
  • 97
  • 1etiam Inst.
  • 101
  • 1p. r. (id est po­pu­lum Ro­ma­num) V.
  • 2pro­con­su­les V.
  • 103
  • 1il­li V.
  • 2quod Dig. et Inst. quia V.
  • 105
  • 1si­ve Po­le­naar.
  • 106
  • 1et il­lud de quo Po­le­naar. il­la V.
  • 108
  • 1duos ver­sus rub­ri­cae cau­sa va­cuos re­li­quis­se lib­ra­rius vi­de­tur, ex qui­bus unum Goe­sch. exple­vit.
  • 111
  • 1per­se­ve­ra­bat quia] pse­ve­ra­bant lit­te­ris nt for­tas­se per cor­rec­tu­ram in tq mu­ta­tis V.
  • 2tran­sie­bat V.
  • 112
  • 1ma­nus V.
  • 2con­fer­ra­tio V.
  • 3quos V.
  • 113
  • 1ma­nu V.
  • 2lib­ri­pen­dae­mit V.
  • 3eum V. is Krue­ger. num­mo Goe­schen.
  • 114
  • 1pos­te V.
  • 115
  • 1de­po­ne­re Krue­ger. re­po­ne­re V.
  • 2tu­to­ri­bus V.
  • 3in­fe­rio­ri­bus V.
  • 115a
  • 1Krue­ger pu­tat Gai­um haec fe­re di­xis­se: eam fe­mi­nam, quae fi­du­ciae cau­sa cum extra­neo coemptio­nem fe­ce­rit, fi­liae lo­co apud eum non fie­ri; sed quae fi­du­ciae cau­sa etc.
  • 117
  • 1eodem hoc V.
  • 118
  • 1est V.
  • 118a
  • 1suppl. Hu.
  • 2tum so­lum Kalb.
  • 119
  • 1quia V.
  • 2quod V.
  • 3aes Boe­thi­us. cf. Ihe­ring, Geist d. röm. Rechts II5, 572, 776a. Mom­msen, Staatsr. III, 23, 1.
  • 4iust V.
  • 121
  • 1ac­ce­pit V.
  • 2et (?) in V.
  • 122
  • 1ad­hunc V.
  • 2«pos­sis etiam fa­ce­re: con­ve­nien­ter qui da­bat olim». Hu.
  • 3ad­nu­me­ra­bat Hu.
  • 123
  • 1Si ta­men quae­rat ali­quis, qua­re, si qua coemptio­nem fe­cit, dif­fe­rat a man­ci­pa­tis suppl. Hu., ad sen­sum rec­te.
  • 2he­re­di­ta­tes V.
  • 3pos­sunt V.
  • 4ac­ci­piunt V.
  • 127
  • 1supple­men­ta de­ben­tur Inst.
  • 2pat­ris us­que ad po­tes­ta­tem om. V.
  • 128
  • 1aut ve­lut in­se­ren­dum est aut ex le­ge Cor­ne­lia ut glos­se­ma eum Krue­ge­ro de­len­dum.
  • 2qui V.
  • 129
  • 1ser­vo V.
  • 2quod V.
  • 132
  • 1po­tes­ta­tem V.
  • 2ter post pa­ter ve­ri­si­mi­lius exi­dit quam post fi­lium; quam­quam Ulp. 10, 1 obstat.
  • 3fue­ri re­ver­ti­tur V.
  • 4in pag. 36 pau­cis­si­mis ex­cep­tis ni­hil le­gi po­tuit; cf. apo­gra­phi supplem. vi­de­tur Gai­us hic pri­mum adie­cis­se fi­lium ter­tia ma­nu­mis­sio­ne sui iuris ef­fi­ci; cf. Theoph. 1, 12, 6. haec quae ex­ce­pe­rint, cog­nos­ci iam cer­to po­test ex Gai epit. 1, 6, 3 med.: «Ta­men cum . . . . in he­re­di­ta­te suc­ce­dit», cf. Inst. 1, 12, 6 ver­ba «Et tunc ex edic­to prae­to­ris» etc.
  • 133
  • 1suppl. a Goe­sch. ex Inst. 1, 12, 7 et Dig. 1, 7, 28.
  • 2de po­tes­ta­te di­mit­te­re Inst. po­tes­ta­te di­mit­te­re Dig. cf. § 134.
  • 134
  • 1«ini­tium hoc de­per­di­tum ex Goe­sche­ni fe­re res­ti­tu­tio­ne ad sen­sum de­monstran­dum supple­vi». Hu.
  • 2sed — ter­tia par­tim Scheurl, par­tim Hu.
  • 3sc. ab eo, cui in adop­tio­nem da­tu­rus est, ne aliam per­so­nam, cui man­ci­pe­tur, ad­hi­be­re ne­ces­se sit. cf. Scheurl, de mo­dis li­be­ros in adopt. dan­di, Er­lang. 1851.
  • 4re­man­ci­pa­tur V.
  • 135a
  • 1Krue­ger Hu­schki­um se­cu­tus ita supplet: di­ce­mus de eo, qui ex ne­po­te se­mel man­ci­pa­to nec­dum ma­nu­mis­so con­cep­tus fue­rit. nam.
  • 136
  • 1Krue­ger ita fe­re ad sen­sum supple­ri pos­se cen­set: Prae­te­rea mu­lie­res, quae in ma­num con­ve­niunt, in pat­ris po­tes­ta­te es­se de­si­nunt. sed in con­far­rea­tis nup­tiis de fla­mi­ni­ca Dia­li se­na­tus con­sul­to ex re­la­tio­ne.
  • 2Pau­lus Fa­bius Ma­xi­mus et Q. Aeli­us Tu­be­ro css. a. 748 u. = 11 a. Chr.; de IC­tis Cor­ne­lio Ma­xi­mo et Q. Aelio Tu­be­ro­ne (Pomp. Dig. 1, 2, 2, 46; 46) co­gi­ta­vit Hu.
  • 3eae — coemptio­nem ad sen­sum suppl. Hu.
  • 137
  • 1Krue­ger ex par­te Hu­schki­um se­cu­tus ita fe­re suppl.: In ma­nu autem es­se mu­lie­res de­si­nunt iis­dem mo­dis, qui­bus fi­liae fa­mi­lias po­tes­ta­te pat­ris li­be­ran­tur; si­cut igi­tur fi­liae fa­mi­lias una man­ci­pa­tio­ne de po­tes­ta­te pat­ris exeunt, ita eae, quae in ma­nu sunt, una man­ci­pa­tio­ne.
  • 137a
  • 1in V le­gi­tur lin. 21 quae; lin. 22/23 co­ge­re coemptio­na­to­rem; lin. 23/24 et cui ip­sa ve­lit. Krue­ger sic fe­re ad sen­sum supplet: in­ter eam ve­ro, quae cum extra­neo, et eam, quae cum vi­ro suo coemptio­nem fe­ce­rit, hoc in­te­rest, quod il­la qui­dem co­ge­re coemptio­na­to­rem po­test, ut se re­man­ci­pet, cui ip­sa ve­lit, haec autem vi­rum suum. Hu. si­mi­li­ter.
  • 2et de­len­dum?
  • 139
  • 1le­gis Fuf. Can. V.
  • 140
  • 1quo V.
  • 141
  • 1iniu­riarumc V.
  • 2gra­tiam V.
  • 3man­ci­pa­ren­tur V.
  • 142
  • 1in­tel­le­ge­mus ce­te­ras Inst. Iust. in­tel­le­gi­mus de ce­te­ris V. in­tel­le­ge­mus dein­de ce­te­ras Po­le­naar.
  • 144
  • 1fe­mi­ni­ni — vel suppl. Hu.
  • 145
  • 1Po­peia V.
  • 2ho­no­res V.
  • 146
  • 1tes­tes V.
  • 2om. Inst. Iust.; del. Hu., Krue­ger.
  • 3ne­po­tes quos V. quos om. Inst.
  • 4po­te­sint V. po­te­rint Lach­mann.
  • 5sint V.
  • 147
  • 1nas­cun­tur V.
  • 2sint V.
  • 148
  • 1ac si V.
  • 149
  • 1vel uxo­ri meae Hu. lic V.
  • 150
  • 1tu­to­rem op­ta­re suppl. Lach­mann.
  • 152
  • 1tu­to­ris op­tio­nem dum­ta­xat Hu. dum­ta­xat tu­to­ris op­tio­nem V.
  • 153
  • 1dif­fe­rant V.
  • 2po­ten V.
  • 3ha­be­tis V.
  • 156
  • 1sci­li­cet ego Hu. sci­li­cet sic eo V. Poe­schmann co­ni.: et in­vi­cem. sci­li­cet et­si ego il­li ag­na­tus sum, non ta­men fi­lio il­lius eodem iure etc. col­la­to Theoph. 1, 15, 1 extr.; Po­le­naar de­let sci­li­cet us­que ad co­niun­gor.
  • 157
  • 1q. V.
  • 2add. Goe­schen.
  • 158
  • 1uti­que Inst. Iust. cf. § 64.
  • 159
  • 1ca­pi­tis V.
  • 2di­mi­dia V.
  • 160
  • 1ve­ni­ri V.
  • 2post ius le­gi­tur p, in se­quen­ti ver­su ex leg.
  • 3de­nun­tian­ti­bus do­mi­nis V. de­nun­tian­ti­bus ni­hi­lo mi­nus Hu.
  • 161
  • 1di­mi­dia V.
  • 162
  • 1re­ti­ne­re­tur V.
  • 164
  • 1Hollweg sta­tuit in his 17 ver­si­bus Gai­um pri­mum egis­se de le­gi­ti­ma gen­ti­lium tu­te­la, ad quam lec­tor re­mit­ta­tur infra 3, 17. quid se­cu­tum sit, ig­no­ra­tur.
  • 165
  • 1li­be­ra­rum V.
  • 2li­be­ro­rum V.
  • 3intro­duc­ta Inst. ac­cep­ta V.
  • 166
  • 1de fi­du­cia­ria in V spa­tio re­lic­to scrip­tum est post se­quens pat­ro­no­rum.
  • 2re­cep­ta est] rec­tae V. hic in­se­ruit Krue­ger pa­ra­gra­phum com­po­si­tam ex Inst. Iust. 1, 18 et Gai. 1, 172 cum­que se­cu­tus est Hu.; quam nos le­vi­ter mu­ta­vi­mus. nam «dein­ceps» vi­ce adiec­ti­vi fun­gens, quod ex Inst. Iust. re­ce­pe­runt et Kr. et Hu., in­ter clas­si­cos auc­to­res unus Ul­pia­nus usur­pa­vit. cf. E. Th. Schul­ze, Ztschr. d. Sav. Stiftg. VIII, 290.
  • 166a
  • 1«cum Gai­us de tu­te­lis fi­du­cia­riis plu­ra­li nu­me­ro lo­qua­tur, du­bi­ta­ri po­test, num eam quo­que, quae in Inst. 1, 19 so­la re­man­sit, com­me­mo­ra­vit. nec ta­men hoc lo­co iniu­ria ei a lib­ra­rio fac­ta es­se vi­de­tur. cf. 1, 175». Hu.
  • 167
  • 1li­ve­ris | ineorum V. li­be­ros­que eorum Kniep.
  • 2fue­runt — Qui­ri­tium suppl. Hu.
  • 3per­ti­net V.
  • 169
  • 1tu­tor Goe­schen. vo­ca­tor V.
  • 170
  • 1corr. ex ces­sa­vit V.
  • 2a ces­si­cio Goe­schen. ac­ces­sio V.
  • 172
  • 1est V.
  • 173
  • 1ab­sit Krue­ger. abe­rit V.
  • 175
  • 1rem man­ci­pa­tam V.
  • 2add. Po­le­naar.
  • 3pat­ro­ni autem] autem pat­ro­ni V.
  • 178
  • 1e V.
  • 179
  • 1ad­di­dit Hu.
  • 183
  • 1et V. «ce­te­rum supple­men­to ut in ed. Krueg. h. l. non opus, cum Ro­mae a prae­to­re ur­ba­no tu­to­rem pe­ti Gai­us ip­se iam an­te di­xe­rit». Hu.
  • 184
  • 1pu­pil­lum­ve le­ge] pu­pil­lum­qe le­gem V.
  • 2tu­te­lae V.
  • 3aut V.
  • 4da­tur V.
  • 5athunc V.
  • 186
  • 1exstat vel exis­tit Po­le­naar. sed cf. Inst. Iust.
  • 188
  • 1spe­cie­sins V.
  • 2haec V.
  • 3de­du­can­tur V.
  • 4suppl. Kniep.
  • 5hoc so­lum supple­vi­mus; cf. infra 3, 33.
  • 189
  • 1ra­tio­ne V. iure Inst. Iust.
  • 2co. st. V.
  • 3tant V.
  • 190
  • 1his­pe­cio­sa V.
  • 2ip­si V.
  • 3tu­te­le V.
  • 191
  • 1da­tum V.
  • 2trac­tant eis Cra­mer. trac­tans ei V.
  • 3iudi­ci V.
  • 192
  • 1man­ci­pio V.
  • 2in­ter­ve­niant V.
  • 3per­ti­net V.
  • 193
  • 1ut ec­ce Hollweg. vi haec­ce V.
  • 2contra­hat Lachm. hat V.
  • 3fi­lius V.
  • 194
  • 1li­be­ro­rum — pat­ro­ni suppl. Hollweg.
  • 2tu­tum V.
  • 3et ce­te­rae V. et del Hu.
  • 195c
  • 1bus­ta V.
  • 196
  • 1autem cum ve­ri­si­mi­le Stu­de­mun­do vi­sum est.
  • 2lib­ra­rius al­te­ram syl­la­bam er­ro­re bis scrip­sis­se vi­de­tur.
  • 3in p. 53 Gai­us pri­mum de pu­ber­ta­te Ne­ra­tii Pris­ci sen­ten­tiam (Ulp. 11, 28) ad­di­dis­se, dein­de ad eas per­so­nas, quae in cu­ra­tio­ne sunt (cf. 1, 142. 143), tran­siis­se vi­de­tur, cf. Epit. 1, 8. quid pos­tea spe­cia­li­ter Gai­us trac­ta­ve­rit, in in­cer­to re­lin­qui­mus.
  • 198
  • 1vo­luit Hu. so­lent Lach­mann.
  • 200
  • 1non e] non­ne V.
  • 2cu­ra­to V.
    • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364003126 1364003219 1364003220 1446002000 1446003000 1446004000